Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Skupmy się na tekście „Zemsty” Aleksandra Fredry i, zestawiając go z naszymi wiadomościami dotyczącymi budowy dramatu, dowiedźmy, że utwór ten dramatem właśnie jest.

Wielu z Was zapytać może: Dlaczego dramatem, przecież to komedia Wielu z Was zapytać może: Dlaczego dramatem, przecież to komedia? Dramat- jeden z głównych rodzajów literackich prezentujący działania i wypowiedzi przedstawionych postaci. Komedia natomiast to, obok dramatu właściwego i tragedii, jeden z gatunków dramatu. Posiada jednak części charakterystyczne dla całego rodzaju literackiego i w ten sposób na nią spojrzymy. Cechami komediowymi zajmiemy się podczas kolejnej lekcji.

Budowa wewnętrzna dramatu odpowiada fazom akcji Budowa wewnętrzna dramatu odpowiada fazom akcji. Są to: - ekspozycja, - rozwinięcie, - punkt kulminacyjny, - rozwiązanie akcji. Wyodrębnijmy teraz wskazane elementy w „Zemście”, obfitującej w wiele wydarzeń, intryg i konfliktów.

Ekspozycja – Hrabia Fredro zapoznaje widzów akcji z miejscem akcji i postaciami; zawiązanie akcji: Cześnik chce poślubić Podstolinę: Z wdówką zatem działać zacznę. Cześnik i Rejent żyją w niezgodzie: Jeśli nie ja mymi psoty Nikt go stąd już nie wyruszy. Nie ma dnia bez sprzeczki, zwady -

Wacław kocha Klarę wbrew rodzinom: Z twoim stryjem ojca mego Ciągłe sprawy, sprzeczki, kłótnie Nic nie wróżą nam dobrego; obaj sąsiedzi kłócą się o mur (zawiązanie akcji): Mur naprawia, Mur graniczny, trzech mularzy! pojawia się Papkin: Pędząc cwałem na rozkazy, Zamęczyłem szkap bez liku, .

Rozwinięcie – dalszy bieg wypadków; niespodziewane wydarzenia, intrygi: Cześnik oświadcza się Podstolinie: Winszuj, waszmość, mi sukcesu! Dzisiaj moje zrękowiny, Już finalnie, bez regresu Słowom dostał Podstoliny. Wacław przybywa do zamku Klary: Jeszcze mi się w oczy śmieje! Ja wiem wszystko, bom słuchała - Chcesz tu zostać.

Rejent pisze akt oskarżenia: Opiszemy sprawę całą: Na te ciężkie nasze czasy Boskim darem takie basy. Każdy kułak spieniężymy, Rejent zawiera umowę z Podstoliną, zgodnie z którą Anna ma stać się żoną Wacława: Podpisuję twe układy I w minucie tutaj staję.

Punkt kulminacyjny - duże zaostrzenie konfliktu. Szczęście Klary i Wacława jest zagrożone – Rejent zmusza syna do ożenku z Podstoliną: Bo plan ojca niewzruszony Ją zaślubić mnie przymusza. może dojść do rozlewu krwi – do pojedynku: Jakże przyjął me wyzwanie? Cóż?

Rozwiązanie akcji (rozwiązanie głównego konfliktu – jest szczęśliwe dla wszystkich, dlatego ten utwór dramatyczny zaliczamy do komedii): ślub Wacława z Klarą: Jam zatrzymał twego syna, By mu sprawić tu wesele; zgoda sąsiadów: Mocium panie, z nami zgoda.

O tym, że utwór należy do dramatu świadczy również jego budowa zewnętrzna. Najłatwiejszy w tym zakresie do zauważenia jest podział tekstu dzieła na akty i sceny. „Zemsta” dzieli się na cztery akty kończące się ważnym wydarzeniem i odpowiednio: osiem, dziewięć, siedem i trzynaście scen.

Tekst dzieła podzielony jest jakby na dwa typy, wyraźnie różniące się drukiem: wołając za siebie Hej! Gerwazy! daj gwintówkę! niechaj strącę tę makówkę! Prędko! Rejent zamyka okno Ha, ha! fugas chrustas!(…) Papkin, Wacław   WACŁAW stanąwszy tuż za nim Jutro?  Papkin zdejmuje kapelusz.

Czytelnik zapoznaje się z nimi w tym samym czasie i nie zastanawia się, jak je podzielić. Tworzą bowiem całość. Osoba obcująca z literaturą powinna jednak wiedzieć, że wypowiedzi bohaterów występujących to tekst główny (w przykładzie pisany pogrubioną kursywą). Ma on przeważnie formę dialogu. W „Zemście” komediopisarz posłużył się dodatkowo monologiem zakończonym piosenką (w akcie I, scenie trzeciej).

Drugi rodzaj tekstu (w przytoczonym fragmencie pisany kursywą) to tekst poboczny, czyli didaskalia. Są to informacje autora, cenne nie tylko dla czytelnika, ale także dla reżysera i scenografa przedstawienia teatralnego. To wskazówki, dzięki którym wiadomo kto i jak mówi, kiedy mówi, jak wygląda (Papkin, po francusku ubrany, przy szpadzie; krótkie spodnie, buty okrągłe do pół łydki, tupet i harcopf, kapelusz stosowany – pod pachą parę pistoletów, zawsze prędko mówi), jakie jest otoczenie, jaka sytuacja, itp.

W tekście „Zemsty” obserwujemy tylko didaskalia i wypowiedzi bohaterów W tekście „Zemsty” obserwujemy tylko didaskalia i wypowiedzi bohaterów. Dodatkowo te pierwsze zna tylko czytelnik utworu – widz odbiera wyłącznie dialogi i monologi postaci. Nie ma w utworze żadnego elementu, który wskazywałby na obecność osoby mówiącej (podmiotu lirycznego czy narratora). To kolejna, istotna cecha dramatu, za którą podążają, niczym związane nitką, następne:

obiektywizacja świata przedstawionego – nie zależy on od narratora czy podmiotu lirycznego, bo przecież go nie ma. Nie ma osoby mówiącej, która charakteryzowałaby postaci, a więc ich obraz wyłania się z działań przez nie podejmowanych, z przebiegu akcji. Tej z kolei, ze względu na brak refleksji i komentarzy odautorskich, przypisuje się w dramacie centralną rolę.

Nie każdy dramat, tak jak „Zemsta”, zachowuje starożytną zasadę trzech jedności (czasu, miejsca i akcji). Akcja toczy się w ciągu jednego dnia, w jednym miejscu – na zamku należącym do Cześnika i Rejenta i dotyczy jednego nadrzędnego problemu: sporu o mur graniczny. Widzimy więc, że utwór Hrabiego Aleksandra spełnia wszystkie wymogi, by być nazywanym komedią.