Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Percepcja bodźców – narządy zmysłów

Możliwość przeżycia organizmu zależy od jego reakcji dostosowawczych do środowiska, ale warunkiem jest posiadanie różnorodnych struktur czuciowych, których zadaniem jest rejestrowanie wszelkich istotnych zmian w środowisku wewnętrznym jak i zewnętrznym. Funkcję tę pełnią receptory. Receptorem może być pojedyncza komórka zwana receptorową lub cały organ zbudowany z wielu komórek. Odbiór bodźców (percepcja) polega na zmianie różnorodnych sygnałów na impulsy chemiczne, które przewodzone są przez neurony do odpowiednich ośrodków mózgowia lub rdzenia kręgowego. Tam ulegają one obróbce, a następnie przetworzone impulsy wędrują do narządów wykonawczych umożliwiając odpowiednie reakcje.

Podział receptorów ze względu na pochodzenie informacji Slajd następny

Podział receptorów w zależności od rodzaju odbieranego bodźca mechanoreceptory – reagują na zmiany energii mechanicznej: dotyk, ucisk, ciśnienie, rozciąganie i ruch chemoreceptory – reagują na bodźce chemiczne, rejestrują obecność różnych substancji w środowisku: węch, smak fotoreceptory – wykrywają zmiany energii świetlnej termoreceptory – odpowiadają za czucie ciepła i zimna elektroreceptory u ryb – wykrywają zmiany energii elektrycznej

Narządy zmysłów Narządy zmysłów są wyspecjalizowanymi strukturami, składającymi się z jednej lub wielu komórek receptorowych, a czasami także z komórek pomocniczych. Ich zadaniem jest wykrywanie zmian w środowisku zewnętrznym i przekazywanie odpowiednich informacji do ośrodkowego układu nerwowego. Tradycyjnie uważa się, że człowiek ma następujące zmysły: węchu, smaku, wzroku i słuchu. Wyróżnia się także zmysł równowagi i zmysł dotyku, który obejmuje rejestrowanie wrażeń stricte dotykowych oraz doznań bólowych, termicznych i ucisku.

Narządy czucia powierzchniowego Z powierzchni skóry odbierane jest czucie dotyku, ucisku, ciepła, zimna i bólu. Poza czuciem bólu, które odbierane jest przez wolne zakończenia nerwowe, pozostałe rodzaje czucia skórnego mają wyspecjalizowane narządy odbiorcze. Bodziec pobudzający narządy odbiorcze charakteryzuje: siła, czas trwania i czas jego narastania, z czego dla powstania wrażenia zmysłowego najważniejszy jest czas narastania bodźca. Im czas ten jest krótszy, tym intensywność wrażenia zmysłowego jest większa. W czasie działania bodźca o tej samej sile występuje zjawisko przystosowania się receptora do bodźca.

Receptory czucia Receptorem czucia dotyku są ciałka dotykowe (Meissnera), zaś czucia ucisku ciałka blaszkowate (Paciniego). Spadek temperatury skóry jest odbierany przez kolbę końcową (Krausego), wzrost zaś przez położone głębiej w skórze ciałka zmysłowe (Ruffiniego) . Czucie bólu powierzchniowego wywołują bodźce uszkadzające skórę, co jest odbierane przez wolne zakończenia nerwowe.

ciałko Krausego – receptor zimna (1) wolne zakończenia nerwowe w skórze – receptory bólu (2,3) ciałko Paciniego – receptor ucisku (4) ciałka Meissnera – receptor czucia dotyku (5) ciałko Ruffiniego – receptor ciepła (6)

Proprioreceptory Są to narządy zmysłów, które reagują na napięcie i ruchy mięśni oraz stawów. Znane są trzy rodzaje proprioreceptorów: wrzeciono mięśniowe – reaguje na ruchy mięśni, narząd ścięgnisty Golgiego – rejestruje stopień rozciągnięcia ścięgien, receptory stawowe – rejestrują ruchy wiązadeł. Umożliwiają one wykonywanie pewnych czynności, takich choćby jak ubieranie się czy gra na gitarze, nawet z zamkniętymi oczami. Bodźce dostarczane przez proprioreceptory zapewniają harmonijną pracę poszczególnych mięśni zaangażowanych w wykonanie pojedynczego ruchu.

Narząd smaku Narządem smaku u ssaków, w tym człowieka są kubki smakowe – struktury znajdujące się w jamie ustnej, głównie na języku. Kubek smakowy składa się z komórek smakowych – receptorowych (2) i komórek podporowych (1). Komórki zmysłowe odbierające czucie smaku zaopatrzone są w wypustki w postaci mikrokosmków skierowanych do otworu smakowego (4). Rys. Schemat przekroju kubka smakowego błony śluzowej języka 3 – włókno nerwowe 5 – nabłonek języka

Komórki zmysłowe zostają pobudzone przez substancje rozpuszczone w śluzie pokrywającym błonę śluzową w okolicy kubków smakowych i działające na mikrokosmki. Substancje wywołujące czucie różnych smaków pobudzają te same komórki smakowe, lecz w różnym stopniu. Pobudzenie komórek receptorowych zależy od wielkości cząsteczki substancji rozpuszczonej. Dzięki różnorodnemu umiejscowieniu w błonie śluzowej kubków smakowych (język, krtań, gardło) i odmiennej ich wrażliwości na cząsteczki substancji rozpuszczonych w śluzie odbierane jest czucie czterech smaków.

Rozmieszczenie receptorów w błonie śluzowej języka odbierających różne wrażenia smakowe słodki – czubek języka kwaśny – po bokach języka, w tylnej połowie słony – brzegi języka i części zbliżające się ku przodowi gorzki – tył języka

Zmysł smaku Walory smakowe potraw zależą od proporcji pomiędzy czterema podstawowymi smakami, w kombinacji z zapachem, konsystencją i temperaturą potrawy. Zapachy modyfikują doznania smakowe, ponieważ z jamy ustnej dostają się poprzez nozdrza wewnętrzna do komory nosowej. Podczas kataru gdy blokada dróg nosowych znacznie redukuje udział węchu w złożonych doznaniach smakowych, jedzenie wydaje się być pozbawione smaku.

Narząd powonienia (węchu) U człowieka nabłonek węchowy (1) znajduje się w górnej części jamy nosowej. Składa się on z około 20 milionów wyspecjalizowanych komórek węchowych. Reagują one swymi rzęskami na rozpuszczone w śluzie cząstki związków chemicznych i pobudzają komórki narządu, przekazując impulsy poprzez poszczególne szczeble drogi nerwowej do kory mózgowej.

Literatura: Traczyk W. Z., 2005. Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL, Warszawa Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa Wiśniewski H. 1998. Biologia. Agmen, Warszawa