Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Wiedza o społeczeństwie Temat: Inne ideologie

Inne ideologie - feminizm Do tej kategorii zaliczyć można doktryny, które od dziesięcioleci mają swoje miejsce w myśli politycznej, ale którym nie udało się wywrzeć realnego wpływu na życie polityczne państw europejskich. Są to agraryzm, anarchizm, ekologizm, islamizm, nacjonalizm, nowa lewica, pacyfizm, feminizm, populizm i syndykalizm. Ideologia feministyczna narodziła się w latach 60 – tych XX wieku w związku z ruchem kontestacyjnym. Nawiązywała do emancypacyjnych ruchów kobiecych z przełomu XIX i XX wieku, przede wszystkim do ruchu sufrażystek. Początkowo feminizm zwracał uwagę głównie na dyskryminację kobiet w polityce i gospodarce. Od lat 90 – tych zainteresowanie ideologów przesunęło się w kierunku dyskryminacji w sferze kultury i języka. Postuluje likwidację stworzonej przez mężczyzn patriarchalnej struktury społecznej. Parada sufrażystek w Nowym Jorku w roku 1912

Inne ideologie - feminizm Głównym założeniem feminizmu jest równość, rozumiana jako równy status kobiet i mężczyzn we wszystkich sferach życia, oraz idea wolności kobiet, rozumiana jako prawo do decydowania o własnym ciele. Feminizm zakłada walkę z wszelkimi formami dyskryminacji kobiet, m.in.: dyskryminacją religijną – religie zwykle degradują kobiety, zwyczajową – obyczaje ograniczają wolność kobiet, komercyjną – handel wizerunkami kobiet, pornografia, językową – gorszy status rodzaju żeńskiego lub jego brak, socjalizacyjną – wychowanie kobiet w poczuciu niższości.

Agraryzm Agraryzm narodził się w Niemczech w II połowie XIX wieku. Za głównego teoretyka agraryzmu uznaje się G. Ruhlanda. Rozwój tej ideologii nastąpił na początku XX wieku oraz w okresie międzywojennym. Agraryzm rozwijał się przede wszystkim w Niemczech, Czechosłowacji, Bułgarii, Polsce i Danii. Milan Hodża, polityk czechosłowacki, jeden z głównych ideologów europejskiego agraryzmu w okresie międzywojennym. Agraryzm opiera się na założeniu, że głównym i najważniejszym bogactwem narodowym jest ziemia, a rozwój gospodarki powinien się opierać na rozwoju rolnictwa. Agraryzm akcentuje rolę warstwy chłopskiej w społeczeństwie. Agraryzm uznaje pierwszeństwo pracy przed kapitałem. Odrzuca kapitalizm i socjalizm, głosząc koncepcję „trzeciej drogi”.

Agraryzm Ideologia agraryzmu traktuje państwo jako dobro wspólne. Podkreśla patriotyzm oraz szacunek dla ojczyzny i dla demokracji. Sprzeciwia się zaś rewolucji niszczącej państwo i porządek społeczny. Agraryści propagowali kult ziemi i szacunek dla przyrody. W związku z tym uważa się ich za prekursorów idei ekologicznych. W agraryzmie podkreśla się znaczenie Kościoła i religii, które pomagają w rozwoju moralnym społeczeństwa. W Polsce w I połowie XX wieku agraryzm był podstawową ideą działalności partii ludowych, m.in. Stronnictwa Ludowego, a w latach 1945 – 1947 Polskiego Stronnictwa Ludowego, któremu przewodniczył Stanisław Mikołajczyk. W okresie międzywojennym głównym ideologiem polskiego agraryzmu był Stanisław Miłkowski. Po 1989 roku wykształciła się zmodyfikowana wersja agraryzmu – neoagraryzm, który stał się ideologią partii ludowych, m.in. Polskiego Stronnictwa Ludowego. Stanisław Mikołajczyk

Anarchizm Ideologia anarchistyczna narodziła się w XX wieku. Jako pierwszy tego pojęcia użył jeden z twórców doktryny – Pierre – Joseph Proudhon. Oprócz niego główni twórcy ideologii to Michał Bakunin i Piotr Kropotkin. Rozwój ideologii anarchistycznej nastąpił na przełomie XIX i XX wieku. Według anarchistów najwyższą wartością jest wolność. W związku z tym należy odrzucić wszystko, co ją ogranicza, m.in. autorytety. Największym zagrożeniem dla wolności jest państwo. Dlatego ono i jego struktury powinny zostać całkowicie zlikwidowane. Państwo jest utożsamiane ze złem wyrządzanym ludziom, z narzucanymi na nich ograniczeniami, które krępują jednostkę. W miejsce państwa miałyby powstać dobrowolne stowarzyszenia i wspólnoty ludzi. Pierre-Joseph Proudhon

Anarchizm W obrębie anarchizmu można wyodrębnić kilka nurtów. Jednym z nich był anarchizm syndykalistyczny zakładający oparcie nowego ładu społecznego na syndykatach, czyli dobrowolnych stowarzyszeniach obywateli, w których główną rolę mieli odgrywać robotnicy. Anarchizm indywidualistyczny odrzucał nie tylko państwo, ale także społeczeństwo, rodzinę i religię jako formy przymusu. Anarchizm komunistyczny zaś łączył idee anarchizmu z komunistyczną wizją gospodarki. W przeszłości w Polsce ideologia anarchistyczna nigdy nie zdobyła zbytniej popularności. Na przełomie XIX i XX wieku poglądy anarchistyczne głosił Edward Abramowski. Wzrost popularności anarchizmu nastąpił w latach 80 – tych XX wieku. Powstało wówczas kilka grup anarchistycznych, np. Federacja Anarchistyczna, a w latach 90 – tych, m.in. „grupa anarchistyczna solidarność”.

Anarchizm Drugim wybitnym ideologiem anarchizmu był Michał Bakunin (1814-1876). Twierdził on, że jedyną drogą prowadzącą do nowego porządku jest rewolucja anarchistyczna. Miała ona być poprzedzona aktami terroru, realizowanymi przez gotowych na wszystko spiskowców (terror indywidualny, wymierzony w przedstawicieli władzy państwowej). Akty te miały służyć „obudzeniu mas”. Na gruzach dawnego systemu miały powstać wspólnoty kolektywnie zarządzające wszelkimi dobrami. Zniknąć miało zarówno państwo, jak i własność prywatna. Zmierzch anarchizmu nastąpił w okresie międzywojennym. Jedynym krajem europejskim, w którym odgrywał on wtedy istotną rolę polityczną, była Hiszpania, lecz i tam nastąpił jego upadek po zakończeniu wojny domowej w roku 1939. Renesans tego nurtu nastąpił dopiero w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia. Pojawiły się wówczas organizacje terrorystyczne - takie jak Frakcja Czerwonej Armii w RFN i Czerwone Brygady we Włoszech, głoszące konieczność obalenia państwa kapitalistycznego. Jednak w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia nastąpił zmierzch i tej odmiany anarchizmu. Dzisiaj zwolennicy anarchizmu, skupieni w Międzynarodówce Anarchistycznej, masowo biorą udział w demonstracjach przeciwko globalizacji, rozumianej przez nich jako podporządkowanie świata rządom wielkich koncernów i banków. Michał Aleksandrowicz Bakunin

Ekologizm Ideologia ekologiczna narodziła się na początku lat 70 – tych XX wieku na fali krytyki cywilizacji konsumpcyjnej. W latach 80 – tych ruch kontestacyjny przybrał oficjalną formę ruchu ekologicznego. Naczelnym pojęciem ideologii jest przyroda, która jest pojmowana jako całość złożona ze ściśle powiązanych ze sobą elementów. Przyroda ma swoją wartość niezależnie od samego człowieka. Dlatego powinna być chroniona jako wartość sama w sobie. Ruch ekologiczny odrzuca antropocentryzm, uznawany za powód wykształcenia się agresywnego modelu człowieka, który nie liczy się z przyrodą. Ekolodzy propagują model człowieka łagodnego, wrażliwego, odrzucającego konsumpcyjny styl życia i szanującego środowisko naturalne.

Ekologizm Ideologia ekologizmu odrzuca pogląd o nieograniczonych możliwościach rozwoju. W jego miejsce proponuje ideę zrównoważonego rozwoju, która zakłada pogodzenie zaspokojenia podstawowych potrzeb społeczeństw z ochroną środowiska naturalnego i jego zasobów. Gospodarka powinna się opierać na odnawialnych źródłach energii, małych gospodarstwach rolnych oraz drobnych i średnich przedsiębiorstwach. Przedstawiciele ruchu ekologicznego opowiadają się za państwem demokratycznym, zdecentralizowanym, o bardzo rozwiniętej samorządności. Ivan Illich (1926 – 2002) Do najważniejszych współczesnych ideologów ekologizmu można zaliczyć Amerykanina Murraya Bookchina, francuskiego myśliciela Andre Gorza i radykalnego duchownego austriackiego Ivana Illicha. Obecnie w Polsce o ideologii ekologizmu odwołuje się wiele organizacji ekologicznych i partii politycznych.

Islamizm Ideologia islamistyczna narodziła się w krajach muzułmańskich jako odpowiedź na europejski imperializm. Za prekursora ideologii uchodzi Al – Afghani (1838 – 1897), który dążył do nadania islamowi charakteru antyzachodniej ideologii. Pierwszą w pełni islamistyczną organizacją było powstałe w latach 20 – tych XX wieku Stowarzyszenie Braci Muzułmanów, które rozwinęło swoją działalność we wszystkich krajach arabskich. Dżamal ad-Din al-Afghani W II połowie XX wieku ideologia ta w pełni się ukształtowała, a do jej głównych twórców można zaliczyć Maulanę Maududiego, Sajjida Kutba i Ruhollaha Chomeiniego. W myśl tej ideologii islam jest jedyną prawdziwą religią, a jego przeznaczeniem jest panowanie nad światem. Celem muzułmanina jest więc walka wszelkimi metodami ze wszystkim, co nieislamskie.

Islamizm Islamiści dostrzegają, że świat islamu ponosi klęski w rywalizacji z Zachodem pod względem politycznym, militarnym i gospodarczym. Przyczynę takiego stanu rzeczy upatrują w odchodzeniu muzułmanów od nauki Mahometa. Dlatego jedyną szansą na przywrócenie światu islamskiemu dawnej potęgi jest, ich zdaniem, powrót do pierwotnego islamu i jego zasad. Pełny powrót do tradycji jest możliwy tylko w państwie islamskim, które opiera się na prawie szariatu regulującym wszystkie aspekty życia społecznego i prywatnego. Powrót do tradycji wymaga także odrzucenia zachodnich wzorców kulturowych i wartości, które będąc nie do pogodzenia z zasadami islamu, stają się przyczyną negatywnych zjawisk społecznych. Dlatego islamiści, zwalczają je wszelkimi możliwymi sposobami, uciekając się także do terroru. Obecnie islamizm jest ideologią wielu ugrupowań terrorystycznych (zob. lekcja 35). Szacuje się, że z tą ideologią utożsamia się 10% wszystkich muzułmanów.

Nacjonalizm Nacjonalizm to ideologia, która narodziła się w XIX wieku w krajach europejskich. Twórcami ideologii nacjonalistycznej byli m.in. Giuseppe Mazzini (nacjonalizm włoski), Maurice Barres (nacjonalizm francuski), Teodor Herzl (nacjonalizm żydowski), Tomasz Masaryk (nacjonalizm czeski). Po II wojnie światowej ideologia nacjonalistyczna zaczęła się rozwijać w wielu krajach Azji i Afryki (nacjonalizm afrykański i arabski) i przyczyniła się do procesu dekolonizacji. Giuseppe Mazzini Po 1989 roku w Europie nastąpiło odrodzenie ideologii nacjonalistycznych, zwłaszcza w byłych republikach ZSRR i państwach byłej Jugosławii. Zgodnie z założeniem nacjonalizmu naród jest najwyższą wartością w życiu społecznym. Jest pojmowany nie tylko jako wspólnota kulturowo – dziejowa, ale także jako – duchowa i moralna, która ma swoje własne cele.

Nacjonalizm Dobro narodu jest nadrzędne w stosunku w stosunku do dobra jednostek, grup i klas społecznych. Stąd główną zasadą, na której powinno się opierać życie społeczne, jest idea solidaryzmu narodowego. Poza tym dobro narodu jest miarą postępowania. Etyczne jest to, co służy narodowi, a etyka narodowa jest nadrzędna w stosunku do etyki chrześcijańskiej. Nacjonaliści są zwolennikami silnego państwa, którego celem jest rywalizacja i ochrona interesu narodu. W Polsce, podobnie jak w Europie, nacjonalizm narodził się pod koniec XIX wieku. Jego twórcami byli Jan Ludwik Popławski, Zygmunt Balicki, a przede wszystkim Roman Dmowski, przywódca polskiego narodowego obozu politycznego – endecji. Polski nacjonalizm miał charakter obronny, dlatego często jest nazywany myślą narodową, dla odróżnienia od agresywnych form tej ideologii, np. nacjonalizmu niemieckiego. Roman Dmowski

Nacjonalizm W okresie międzywojennym partie nacjonalistyczne – Stronnictwo Narodowo Demokratyczne, Stronnictwo Narodowe i Obóz Wielkiej Polski, były jednymi z głównych sił politycznych w kraju. W literaturze polskiej istnieje wyraźne rozróżnienie między nacjonalizmem a patriotyzmem, który w odróżnieniu od nacjonalizmu częściej postrzegany jest pozytywnie. Za skrajną, agresywną formę nacjonalizmu uważany jest szowinizm. W Polsce za polityczny wyraz nacjonalizmu uważano ruch narodowy (Liga Narodowa, Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, Związek Młodzieży Polskiej Zet, Narodowy Związek Robotniczy, Związek Ludowo-Narodowy, Obóz Wielkiej Polski, Stronnictwo Narodowe). Demonstracja ONR W Krakowie w 2007 Obecnie jako nacjonalistyczne określają się w Polsce ugrupowania takie jak np. Obóz Narodowo-Radykalny czy Narodowe Odrodzenie Polski.

Nowa lewica Nowa lewica to radykalna ideologia związana z ruchem politycznego protestu. Największe znaczenie i oddziaływanie miała w II połowie lat 60 – tych XX wieku. Czołowym ideologiem był amerykański filozof niemieckiego pochodzenia Herbert Marcuse. Oprócz niego do przedstawicieli tego nurtu zalicza się Daniela Cohn – Bendita, Rudiego Dutschke i Toma Haydena. Herbert Marcuse Współcześnie nowa lewica straciła na znaczeniu. Jednak jej ideolodzy i przywódcy rewolucji studenckiej odgrywają dużą rolę w życiu politycznym, gospodarczym i kulturalnym wielu państw europejskich. Politycznie przedstawiciele ruchu nowej lewicy są najczęściej związani z partiami ekologicznymi.

Nowa lewica Ideologia nowej lewicy była połączeniem idei marksistowskich, anarchistycznych, maoistowskich i egzystencjalnych. Ideolodzy nowej lewicy odrzucili współczesne państwo i społeczeństwo industrialne, które, według nich, mają charakter represyjny i totalitarny. Ich zdaniem, państwo demokratyczne co prawda gwarantuje wolność jednostce, jednak w rzeczywistości sprawuje nad nią ścisłą kontrolą za pomocą nowoczesnych środków, takich jak technika, media, konsumpcja. Rudi Dutschke Nowa lewica odrzuciła konsumpcyjny styl życia oraz elity polityczne i społeczne. Proponowano tzw. „Wielką Odnowę”, polegającą na buncie intelektualistów i studentów, który miał doprowadzić do powstania nowego, nierepresyjnego społeczeństwa. Miało się ono opierać na ideach wolności – rozumianej jako wyzwolenie człowieka ze wszystkich ograniczeń, równości, demokracji uczestniczącej, która umożliwiłaby jednostce realne wpływanie na podejmowane decyzje. Przez propagowanie destrukcji ideologia nowej lewicy była inspiracją dla europejskiego terroryzmu lewackiego w latach 70 – tych, m.in. Czerwonych Brygad we Włoszech oraz Frakcji Czerwonej Armii w Niemczech.

Pacyfizm Ideologia pacyfistyczna ukształtowała się na początku XIX wieku i stała się oficjalną doktryną ruchu pacyfistycznego. Pacyfizm potępia wszystkie wojny bez względu na ich przyczyny i charakter (wojny agresywne, obronne i narodowowyzwoleńcze). Mahatma Gandhi Wartością najwyższą dla zwolenników pacyfizmu jest pokój, a celem ruchu jest ustanowienie trwałego stanu pokoju między państwami. Za zagrożenie dla pokoju pacyfiści uznają wszelkie ideologie i postawy agresywne, m.in. nacjonalizm, rasizm, ksenofobię oraz imperializm. Według pacyfistów zmiany społeczne nie mogą się dokonywać z użyciem przemocy.

Populizm Populizm pojawił się w Europie w pierwszej połowie XIX wieku pod wpływem haseł Wielkiej Rewolucji Francuskiej oraz na fali wystąpień Wiosny Ludów. Szczytowy okres rozwoju ideologii oraz inspirowanego przez nią ruchu nastąpił w latach 30 – tych i 40 – tych XX wieku w Ameryce Południowej i Środkowej. Główną cechą populizmu jest idealizacja ludu obejmującego biednych mieszkańców miast i wsi. Wyzyskiwany przez wyższe warstwy społeczne lud jest nośnikiem cnót i wartości obywatelskich. Celem działalności politycznej powinno być dobro ludu. Jego interesom zagrażają tzw. wrogowie ludu, którzy spiskują przeciwko ludowi i w związku z tym powinni być zwalczani. Populizm odnosi się wrogo do wszelkich elit oraz poglądów głoszących konieczność istnienia hierarchii społecznych (np. konserwatyzmu).

Populizm Na czele państwa stoi przywódca, który doskonale rozumie się z ludem, zna jego oczekiwania i potrafi je realizować. Populiści przejawiają nieufność wobec dużego kapitału. Ich zdaniem, gospodarka powinna się opierać na drobnej i średniej własności ziemskiej oraz przemysłowej. Juan Domingo Perón, jeden z najbardziej znanych polityków populistycznych, w latach 40 i 50 – tych rządził Argentyną. W Polsce w okresie międzywojennym elementy populizmu były obecne w programach partii ludowych. W latach 80 – tych elementy populizmu występowały w ruchu „Solidarność”. Obecnie hasła populistyczne głosi m.in. Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej.

Syndykalizm Syndykalizm (od francuskiego słowa syndicale, czyli „związek zawodowy”) pojawił się pod koniec XIX wieku we Francji i głosił, że czołową rolę w nowym porządku społecznym powinny zająć związki zawodowe, które obok swoich tradycyjnych funkcji przejmą także wszystkie funkcje państwa. Czołowy teoretyk syndykalizmu, George Sorel (1847-1922) twierdził, że zmiana systemu musi nastąpić na drodze rewolucyjnej, a katalizatorem rewolucji będzie wielka idea syndykalizmu, którą należy wpoić masom, by poderwać je do czynu. Syndykalizm odegrał pewną rolę w życiu politycznym Francji, Hiszpanii i Włoch na przełomie XIX i XX wieku, później jednak praktycznie zniknął ze sceny politycznej.