Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

W jaki sposób powinieniśmy interpretować wiersze? Kilka teoretycznych i praktycznych rad

Zanim przystąpimy do analizy, a potem interpretacji wierszy kilka koniecznych uwag. Właściwa analiza utworu poetyckiego wymaga właściwego rozumienia - poezja; - środki artystyczne; - analiza utworu; - interpretacja. następujących pojęć:

Poezja – Jak ją zdefiniować? Tradycyjne rozumienie poezji Poezja w tradycyjnym rozumieniu oznacza wszystkie gatunki literackie pisane wierszem. Poezję określano również jako mowę celowo ukształtowaną przez autora.

W tym miejscu powstaje pytanie o to, jakie środki stylistyczne mogą służyć zorganizowaniu wypowiedzi poetyckiej: - powtarzalność ■ akcentów; ■ wersów; ■ strof; - układy rymów; - wzajemne powiązania znaczeń użytych słów.

Współcześnie terminu poezja używa się jako synonimu liryki W poezji nadrzędną rolę odgrywa podmiot liryczny, który wyraża w obrębie utworu poetyckiego osobiste uczucia i myśli.

Sposoby ujawniania się podmiotu lirycznego Zdaniem teoretyków literatury postawa emocjonalna podmiotu lirycznego ( inaczej osoby mówiącej w wierszu) wyraża się przede wszystkim za pomocą odpowiedniego doboru i układu środków stylistycznych. Lirykę dzielimy na:  - lirykę bezpośrednią; - lirykę pośrednią.

W liryce bezpośredniej podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie, a jego wypowiedź przyjmuje formę wyznania. W liryce pośredniej osoba mówiąca w wierszu wyraża swoje użycia za pomocą opisu, narracji, a nawet dialogu. W liryce pośredniej podmiot liryczny nie wyraża swoich uczuć wprost.

Jeśli zastosujemy tematykę utworu jako kryterium podział liryki to wówczas uzyskamy: ■ patriotyczną; ■ religijną; ■ filozoficzną; ■ miłosną; ■ autotematyczną (traktującą o poezji, jej zadaniach oraz roli poety).

Przykładowe środki poetyckie: Liryka jest jednym z trzech rodzajów literackich, oprócz niej rodzaje literatury reprezentują epika i dramat. Przykładowe środki poetyckie: Alegoria – to motyw lub grupa motywów, które tworzą: ■ – postacie; ■ – wydarzenia; ■ – okoliczności zdarzeń (ich sceneria).

Alegoria - znaczenie Alegoria poza znaczeniem dosłownym zawiera inny, domyślny i ukryty sens. Środek stylistyczny zwany alegorią przedstawia w sposób obrazowy pojęcia lub idee abstrakcyjne, Alegoria ma charakter skonwencjonalizowany (umowny), który jest ustalony w tradycji kulturowej.

Odczytanie alegorii jest zazwyczaj jednoznaczne, na przykład: Lis to alegoria cechy zwanej chytrością ■ - kościotrup z kosą to alegoria śmierci, często spotykana w poezji barokowej; ■ - motyw żeglugi jest alegorią życia pojmowanego jako wędrówka; ■ - lis to alegoria cechy zwanej chytrością; ■ - sowa prezentuje cechę mądrości.

Porównanie Porównanie – uwydatnienie cech danej osoby, przedmiotu, zjawiska przy pomocy porównania ich do podobnych osób, przedmiotów, zjawisko. Dwa człony porównania najczęściej łączą zaimki przysłowne: jak, jakoby lub wyrażenie na kształt. Porównanie definicyjnie określa się również jako zestawienie dwóch członów, porównywanego i porównującego.

Przykłady porównania „Gniew Boży /Jak powódź niewstrzymana sroży” (Józef Bohdan Zaleski – poeta romantyzmu krajowego – „Przechadzka poza Rzymem”). W tym przypadku wspólnota znaczeniowa między obydwoma członami porównania jest łatwo uchwytna, potwierdzona przez stałe nawyki językowe .

Porównanie w poezji XX wieku Bywa jednak i tak, że porównanie zastosowane przez poetę zmusza odbiorcę do odkrywania nieoczekiwanych podobieństw pomiędzy członem porównywanym a porównującym. Zjawisko to charakterystyczne jest przede wszystkim dla poezji XX wieku. Na przykład: „Z wody ścieka znużony statek / jest jak ręka pełna szelestu / położona ślepo na czas”. (Gajcy T.: Widma XVIII, [w:] T. Gajcy: Pisma, [przygotowanie] L. M. Bartelski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1980.).

Porównanie może występować zarówno:  - w postaci bardzo prostej, ograniczonej do dwóch wyrazów, na przykład dziewczyna jak świeca. - w postaci szeroko rozbudowanej.

Porównanie homeryckie Dla poezji epickiej charakterystyczne jest tzw. porównanie homeryckie, w którym człon drugi stanowi rozwinięty obraz poetycki i wprowadza w tok opowieści jakby dygresyjny epizod. Na przykład: „Jako leśniczy, gdy sosny lub dęby Sieką wzdłuż puszczy, słychać łoskot w dali, Jęczą topory, chroboczą pił zęby, Kiedy niekiedy wierzchołek się zwali; Na koniec między wyciętymi zręby Ujrzysz i mężów i błyskanie stali; Takie wysiekłszy środkiem Niemców łomy, Darł się ku Litwie rycerz nieznajomy”. (Adam Mickiewicz, Grażyna, Wydawnictwo Siedmiogród, Kraków 2004.).

Metafora Metafora, inaczej przenośnia to zaskakujące zestawienie wyrazów spotykane jedynie w poezji, a nie w języku codziennym. W metaforze zestawione ze sobą wyrazy ulegają wzajemnym przekształceniom, przesunięciom semantycznym (znaczeniowym). Środek stylistyczny polega na zamierzonym przez poetę połączeniu wyrazów niezgodnie z ich prymarnym (podstawowym) znaczeniem. Metafory często zaskakują zestawieniami słownymi, skłaniają do refleksji, wprowadzają w zachwyt odbiorcę.

Przykłady metafory Konstrukcja metaforyczna w utworze literackim rzadko ogranicza swój zasięg do prostego związku dwóch wyrazów, często tworzy rozbudowany obraz metaforyczny, często przykładem jest fragment „Trenów” Jana Kochanowskiego. „Tak wiele cnót jest młodość i takich dzielności Nie mogła znieść: upadła od siejże bujności Żniwa nie doczekawszy! Kłosie mój jedyny, Jeszcześ mi się był nie zstał, a jej twej godziny Nie czekając, znowu cię w smutną ziemię sieję! Ale pospołu z tobą grzebę i nadzieję; Bo już nigdy nie wzejdziesz ani przed mojema Wiekom wiecznie zakwitniesz smutnymi oczyma”. (Jan Kochanowski, Tren XII, [w:] J. Ziomek, Literatura odrodzenia, Warszawa 1999.) Metaforyczny obraz klęski gospodarza rolnika, który utracił nadzieję na zbiory, przedstawia rozpacz ojca osieroconego poprzez śmierć ukochanej córki.

Onomatopeja Na przykład: „Tkacze tkają łatki tkanin, Onomatopeja / wyraz dźwiękonaśladowczy – to takie zorganizowanie warstwy brzmieniowej utworu, które tworzy iluzję dźwięków występujących w realnym świecie, a sugerowanych w warstwie semantycznej utworu. Na przykład: „Tkacze tkają łatki tkanin, W tkalni skacze tkacka dratwa, Furkot, terkot, gra im w krtani, Zatkał tkanki i pogmatwał”. (J. Grot, Tkacze, [w:] Język polski, To lubię – Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2005.)

Rymy – współbrzmienia zakończeń wyrazów Najczęściej spotykana w poezji forma rymów to rymy końcowe, na przykład: „Na Wawelu, proszę pana, Mieszkał smok, co zawsze z rana Zjadał prosię lub barana” (Julian Tuwim, Smok, [w:] J. Tuwim: Wiersze wybrane, Wrocław 1969, BN I 184.) Rozróżniamy również rymy: żeńskie inaczej rymy półtorazgłoskowe, gdy akcent pada na przedostatnią sylabę, na przykład złotem – potem; męskie, gdy akcent pada na ostatnią sylabę wyrazu, na przykład chciej – miej, rymy tego typu mocniej bardziej zdecydowanie kończą wers.

Rymy wewnętrzne W poezji rzadziej zdarzają się rymy wewnętrzne, na przykład: „Gładko tak, lekko tak toczy się w dal, Jak gdyby to była piłeczka, nie stal, Nie ciężka maszyna, zziajana, zdyszana, Lecz fraszka, igraszka, zabawka blaszana”. (J. Tuwim: Lokomotywa, [w:] J. Tuwim: Wiersze wybrane, [oprac. i wstęp] M. Głowiński, Wrocław 1969, BN I 184.)

Epitet Epitet to wyraz pełniący w tekście utworu poetyckiego lub prozatorskiego rolę określającą wobec rzeczownika. Epitet wzbogaca wiedzę o przedmiocie, osobie lub zjawisku, informuje również o stosunku mówiącego do przedmiotu, osoby lub zjawiska. Epitet niewątpliwie oddziałuje na wyobraźnię czytelnika, wprowadzając do utworu element obrazowości. Stosując kryterium gramatyczne wyróżniamy epitety: - przymiotnikowe: ■ „twarde głazy” - imiesłowowe: ■ „tańczący jastrząb”, „zburzone szczęście” - rzeczownikowe: ■ „wieża gigant”.

Analiza wiersza Analiza wiersza to nic innego jak Twoje działanie badawcze zmierzające do ustalenia, z jakich elementów i w jaki sposób zbudowany jest utwór literacki. Analizując wiersz określasz funkcje zastosowanych przez poetę środków artystycznych. Pamiętaj również o tym, że analiza stanowi przygotowanie do interpretacji utworu poetyckiego.

Interpretacja Interpretując utwór wydobywamy i wyjaśniamy jego sensy. Punktem wyjścia każdej interpretacji jest założenie, że istotne znaczenie jest ukryte, nie dostępne w bezpośrednim czytaniu wiersza.