EEG BIOFEEDBACK TEORIA I PRAKTYKA

CO TO JEST BIOFEEDBACK? Nazwę Biofeedback tłumaczy się: Bio (biologiczny) + Feedback (sprzężenie zwrotne) = biologiczne sprzężenie zwrotne Istnieje wiele odmian treningu Biofeedback. Metoda stosowana w naszej pracowni jest nazywana EEG Biofeedback lub też zamiennie Neurofeedback. Istotą metody EEG Biofeedback jest wykorzystanie efektu biologicznego sprzężenia zwrotnego, za pomocą którego uczymy się zależności pomiędzy naszym ciałem i umysłem a jakością pracy mózgu. Samoświadomość czynności życiowych pozwala na lepsze ich kontrolowanie, tak abyśmy wykorzystywali nasze możliwości w coraz większym stopniu.

HISTORIA BIOFEEDBACKU Biofeedback narodził się w amerykańskim ośrodku szkoleniowym NASA, w latach 60-ych. Służył do szkoleń astronautów i pilotów, którzy w warunkach dużego stresu byli zmuszani do wykonywania nałożonych na nich skomplikowanych czynności.

Pod koniec lat sześćdziesiątych Profesor M. B Pod koniec lat sześćdziesiątych Profesor M.B. Sterman, stwierdził w czasie badań nad kotami, że aktywność rytmu fal ok. 14 Hz jest obecna zarówno podczas snu, jak i czuwania. Tę aktywność, zaczął trenować u kotów. Trening EEG aktywności, został podzielony na dwie fazy. W fazie pierwszej, głodny kot miał nacisnąć specjalną dźwignię, aby zdobyć jedzenie zasłonięte szybką. Koty szybko opanowały tę sztukę. Następnie utrudniono im zadanie. Aby dostać się do mięsa, koty musiały rozpoznać zestaw błysków i dźwięków i dopiero naciśnięcie dźwigni, która odsłaniała szybkę,  uzyskiwały dostęp pożywienia. Koty szybko zrozumiały, o co chodzi - głodne wpatrywały się w pożywienie za szybką  z maksymalnie zogniskowaną uwagą. Sterman stwierdził w tym stanie przeważającą aktywność w paśmie ok. 14 Hz., nazwał ten rytm - rytmem sensomotorycznym (SMR), ponieważ znalazł go w korze odpowiedzialnej za czucie i ruch. Wytrenowane koty, kiedy były głodne, same wytwarzały ten rytm .

W tym samym czasie, w związku z wystąpieniem u kandydatów na astronautów halucynacji, wywoływanych przez paliwo rakietowe, kierownictwo NASA zaproponowało dr B. Stermanowi zbadanie wpływu paliwa rakietowego (hydrazyny) na OUN /ośrodkowy układ nerwowy/ kotów. Sterman podjął się zadania i rozpoczął testy, do których użył nowo zakupionych kotów oraz kotów po przeprowadzonych treningach SMR. Ku jego zaskoczeniu, nowo zakupione koty padły, a stare, z ćwiczonym pasmem SMR przeżyły. Nowe koty doznawały napadów drgawkowych (epilepsji), a ćwiczone w paśmie SMR, były odporne na napady drgawkowe. Eksperyment powtórzono z małpami. Otrzymano podobne wyniki. Sterman poszedł krok dalej, i zrobił doświadczenia z człowiekiem, cierpiącym na ciężką padaczką. On osiągnął 60 % redukcję ilości napadów.

Liczne dalsze eksperymenty i innych instytucji potwierdziły skuteczność treningu SMR w leczeniu padaczki. W 1972 r prof. Sterman publikuje nową metodę leczenia epilepsji, a zaprezentowany protokół treningowy został nazwany protokołem Stermana. Sterman zauważył również, że po treningu SMR u pacjentów z padaczką ustępuje nadpobudliwość psychoruchowa. Problemem nadpobudliwości zajął się jeden ze współpracowników Stermana - dr Joel Lubar. W swojej pracy wykazał on, że metoda EEG Biofeedback jest przydatna nie tylko w terapii dzieci z ADHD, ale również ludzi z zaburzeniami koncentracji, uwagi bez nadpobudliwości psychoruchowej oraz zaburzeniami procesu uczenia się (ADD).

FUNKCJONOWANIE MÓZGU Aby w pełni zrozumieć zasadę działania EEG BIOFEDBACKU musimy zrozumieć funkcjonowanie naszego mózgu. Jak mówiliśmy wcześniej EEG Biofeedback wykorzystuje do monitorowania i trenowania czynność bioelektryczną generowaną przez pracujący mózg.

Mózg stanowi część centralnego (ośrodkowego) układu nerwowego. Mózg jest ośrodkiem zawiadującym czynnościami motorycznymi, snem, odczuwaniem głodu i pragnienia - a więc funkcjami organizmu decydującymi o przeżyciu. Wszystkie uczucia i emocje, takie jak miłość, nienawiść, radość, agresja czy strach, również nadzoruje mózg. Ten organ otrzymuje ponadto i interpretuje niezliczone sygnały przesyłane z innych części ciała oraz bodźce pochodzące ze świata zewnętrznego.

Specjalizacje półkul mózgowych Lewa półkula zawiaduje: MOWA - Półkula ta odpowiedzialna jest za funkcje językowe. Jest to strona kontrolująca mowę i sprawiająca, że możemy czytać i pisać. Pamięta ona imiona, fakty i daty i wie jak pisać ortograficznie. ANALIZA i LOGIKA -lewa półkula jest miejscem, gdzie odbywa się analiza oraz poddawanie materiału logicznej, racjonalnej ocenie. Logiczne i analityczne myślenie potrzebne jest do rozwiązywania skomplikowanych problemów matematycznych. Ponadto lewą półkulę charakteryzuje: SEKWENCYJNOŚĆ - napływające informacje są kodowane sekwencyjnie czyli "krok po kroku". MATEMATYCZNOŚĆ - numery i liczby są kodowane w lewej półkuli. DOSŁOWNOŚĆ - lewa półkula rozumie tylko dosłowne znaczenie słów. Lewa półkula kontroluje ruchy przeciwnej strony ciał.

Prawa półkula zawiaduje: WIZUALIZACJA - informacje są kodowane i uzyskiwane w postaci wyobrażeń, a nie słów. HOLISTYCZNOŚĆ - prawa półkula może absorbować różnego typu informacje jednocześnie, postrzega całość i może doprowadzić do rozwiązania problemu poprzez nagłe zrozumienie (Eureka!). Prawa półkula rozpoznaje twarze ludzi, odczytując rysy twarzy jako całość. PRZESTRZENNOŚĆ - zawiaduje funkcjami wizualno - przestrzennymi. MERAFORYCZNOŚĆ - prawa półkula rozumie język przenośni. Jest w stanie zamienić dosłowne znaczenie zdanie w treści, jakie się w nim zawierają. EMOCJONALNOŚĆ- choć emocje są produktem innej części mózgu, systemu limbicznego, są one niejako transportowane przez prawą półkulę. UDUCHOWIENIE MUZYKALNOŚĆ - wrodzony talent do muzyki i umiejętność reagowania na muzykę są funkcjami prawej półkuli (chociaż edukacja muzyczna i studia włączają udział lewej półkuli). UZDOLNIENIA PLASTYCZNE - rysowanie, malowanie, rzeźba są naturalnymi talentami prawej półkuli. PRODUKOWANIE SNÓW

Fale EEG. Stany świadomości. Fale mózgowe są elektrycznymi falami generowanymi w każdym mózgu. Badania wykazały, że zarówno częstotliwość fal mózgowych jak i ich amplituda nie jest ściśle stała i ściśle zależy od czynności, jaką umysł wykonuje. Zostały one podzielone na cztery zakresy (choć ostatnie badania wskazują również piąty zakres GAMMA) i nazwano je kolejnymi literami alfabetu greckiego (w kolejności ich odkrywania): ALPHA, BETA, THETA, DELTA

FALE DELTA 1-4 Hz Fale Delta są najwolniejszymi falami, które są emitowane przez mózg w trakcie głębokiego snu, kiedy wszystko odbywa się poza świadomością umysłu. W stanie Delta następuje regeneracja sił fizycznych. Fale Delta mogą też być patologiczne, ma to miejsce z przypadku osób z uszkodzeniem mózgu.

FALE THETA – 4-8 Hz THETA (4-8Hz) W stanie Theta (przewaga fal Theta emitowanych przez mózg) możemy znajdować się z udziałem świadomości (głęboki trans, medytacja) lub bez (sen). Nadmiar Thety powoduje kłopoty z koncentracją i uczucie senności. Umiejętność kontrolowania Thety jest równoznaczna z posiadaniem zdolności do kontrolowania bólu fizycznego.

FALE ALFA 8- 12 Hz Podczas stanu Alfa (przewaga fal Alfa emitowanych przez mózg) nasza uwaga skupiona jest na tym, co jest wewnątrz nas samych. Kiedy zamykamy oczy i zaczynamy myśleć o naszych wewnętrznych odczuciach możemy wejść w stan Alfa, warunkiem jednak jest głęboka relaksacja. W Alfie zawsze znajdujemy się tuż przed zaśnięciem, jak i zaraz po przebudzeniu. Jest to czas, kiedy mamy dostęp do naszych obydwóch półkul. Przy danych częstotliwościach wyciszamy się i relaksujemy. Alfa oznacza spokój, pozytywne myślenie, inspirację, twórczość, odpoczynek. Nadmierna Alfa może powodować zaburzenia koncentracji, co pogarsza wyniki w nauce.

BETA - częstotliwość fal mózgowych od 12 do około 30Hz Ten zakres charakteryzuje całkowity stan przytomności umysłu. Człowiek jest wtedy skupiony na świadomości zewnętrznej, odbiera bodźce z otoczenia za pomocą swoich pięciu zmysłów: wzroku, słuchu, smaku, dotyku i węchu. W tym stanie przeżywamy wszystkie emocje (złość, gniew, strach, zdziwienie itp.) Fale beta można zarejestrować z okolicy czuciowo-ruchowej (przednich okolic czaszki) a ich amplituda zwykle nie przekracza 20 mikrowoltów.

Zakres fal BETA dzieli się na: niskie Beta = >12 - 15Hz, – nazywane SMR średnie Beta = 15 - 18Hz – nazywane Beta 1 wysokie Beta powyżej 18Hz – nazywane Beta 2

FALE SMR: Rytm ten jest opisywany jako "ludzkie funkcjonowanie poznawcze i stosunek do otoczenia" (prof. Lubar), co można streścić "relaks z zewnętrzną uwagą. SMR jest odpowiedzialny za przetwarzanie informacji sensorycznych, odbieranych za pomocą naszych zmysłów. FALE BETA 1: Umysł w stanie Beta jest umysłem przytomnym i świadomym bodźców pochodzących ze świata zewnętrznego. Częstotliwości te odpowiadają intensywnemu oraz świadomemu wysiłkowi umysłowemu. Im większa częstotliwość fal, tym większe pobudzenie twórczego i abstrakcyjnego myślenia. To dzięki Becie jesteśmy aktywni i poprawiamy swoje umiejętności koncentracji i panowania nad emocjami. Brak Bety powoduje otępienie intelektualne i emocjonalne. FALE BETA 2: Fala Beta 2, inaczej pasmo wysokiej Bety, jest falą stresogenną, która towarzyszy nam w trakcie intensywnej pracy umysłowej i powoduje nasze uczucie niepokoju i lęku. Skutkiem jej nadmiernego udziału może być podwyższone ciśnienie tętnicze oraz napięcie mięśniowe i odczucie głębokiego stresu.

WSKAZANIA DO TTRENINGÓW EEG BIOFEEDBACK EEG Biofeedback polecny jest wszystkim, niezależnie od wieku, zdrowym i aktywnym oraz posiadającym pewne deficyty. Trening polecany jest osobom zdrowym: wszystkim uczącym się, zdającym egzaminy, chcącym zwiększyć efektywność uczenia się (studenci, maturzyści, gimnazjaliści), osobom narażonym na stres, pracującym pod presją czasu, przeciążonych pracą, osobom występującym publicznie, aktorom, artystom, w celu skrócenia czasu reakcji tym, którzy tego potrzebują m.in. sportowcy, piloci, kierowcy, cierpiącym na bezsenność, jako kuracja wspomagająca uwolnienie od uzależnień: od alkoholu, jedzenia, leków, narkotyków, itp.

Osobom chorym w następujących zaburzeniach: * snu * mowy * koncentracji * przyjmowania pokarmu (bulimia, anoreksja) * zachowania i społecznego przystosowania * przewlekłych bólach głowy, migrenach * tikach * padaczce * zespole chronicznego zmęczenia * mózgowym porażeniu dziecięcym * rehabilitacji po urazach i udarach * impulsywności, agresji * zespole ADHD i ADD * zaburzeniach psychosomatycznych

Jak wygląda trening EEG Biofeedback? Aparatura do EEG Biofeedback jest wzbogaconym o opcję treningową i przystawkę dla sprzężenia zwrotnego aparatem EEG. Składa się z 2 systemów EEG, 2 monitorów dla terapeuty i dla pacjenta oraz głowicy EEG z elektrodami. Terapeuta zakłada wg potrzeb dwie lub więcej elektrod trenowanemu na czaszkę, symetrycznie nad obu półkulami mózgu oraz dwie elektrody uszne. Pasma częstotliwości fal mózgowych są prezentowane liczbowo i graficznie na monitorze terapeuty, zaś pacjent obserwuje na swoim monitorze przetworzone przez odpowiednie oprogramowanie efekt: zapis graficzny wideogry. Trenujący widzi czynność bioelektryczną swojego mózgu pod postacią samochodu, samolotu, piłki czy rzeki w ruchu i uczestniczy w grze wyłącznie poprzez własne myśli - bez klawiatury. Kieruje samochodem, samolotem, piłką, czy rzeką poprzez odpowiednią koncentrację umysłu na wykonywanym zadaniu. Polecenia, które w innych sytuacjach łączą się z ruchem rąk, są tu odbierane bezpośrednio na poziomie decyzji mózgu. W tym czasie dzięki sprzężeniu zwrotnemu (drogą wzrokową, słuchową czy dotykiem) trenujący otrzymuje ciągłą informację o swoim aktualnym stanie i wynikach gry. Terapeuta przy pomocy operatywnego warunkowania stymuluje pożądane i hamuje niepożądane pasma fal mózgowych, zależnie od klinicznych objawów i wzorców EEG, ocenionego przed i w czasie treningu. Celem treningu jest poprawa funkcjonowania pacjenta poprzez polepszenie czynności bioelektrycznej mózgu wraz z ukierunkowaniem i wzmocnieniem koncentracji uwagi, hamowania stanów nadmiernego pobudzenia, stanów nadmiernego hamowania lub obu równocześnie. Stany te osłabiają korową regulację zachowania, co prowadzi z kolei do zaburzeń funkcji poznawczych, takich jak koncentracja, uwaga, wola, zdolność planowania, zakończenia czynności, przewidywania swoich reakcji, czy ogólna zdolność samokontroli danej osoby.

Źródła prezentacji: Materiały szkoleniowe przygotowane przez „EEG INSTYTUT” i firmę „ELMIKO” z Warszawy www.treningmozgu.pl www.eeg-biofeedback.com.pl www.biofeedback.pl www.aquarius.4me.pl www.logopedia.pl