Jan Kochanowski 1530 - 1584

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Jan Kochanowski urodził się w 1530 r. w Sycynie (ziemia radomska). Pochodził z rodziny szlacheckiej. jego dwaj bracia - Mikołaj i Andrzej - również zapisali się w dziejach literatury polskiej. Naukę i studia odbywał w Krakowie, w Królewcu (był tu dwukrotnie) i w Padwie (przebywał tu z przerwami ponad cztery lata). Zatrzymał się też na jakiś czas we Francji, między innymi w Paryżu. Piętnastoletni okres studiów i podróży zamknął Kochanowski wycieczką do Francji i w połowie maja 1559 roku trasą przez Niemcy, na stałe powrócił do kraju, jako w pełni ukształtowany humanista i renesansowy poeta. Kolejne 15 lat przeżył Kochanowski w otoczeniu dworu królewskiego i ówczesnych możnowałdzców. Utrzymywał ścisłe związki z dworem podkanclerza i biskupa Filipa Padniewskigo, rodziną Firlejów, Janem Zamojskim. Był jednym z sekretarzy królewskich Zygmunta Augusta na dworze w Krakowie. Z tego okresu pochodzą pierwsze utwory poety. Jedną z zabaw dworskich była gra w szachy. Kochanowski z przepisów gry stworzył romans i obdarzył naszą literaturę po raz pierwszy zwięzłą powiastką o dziejach serca, poprzedniczką późniejszej nowelistyki polskiej. Życie dworskie odrodzenia za główne zadania poety uważało unieśmiertelnianie żyjących i zmarłych wierszami pochwalnymi. Z dworem rozstał się około 1574 r. - już po elekcji i koronacji Henryka Walezego. Ożenił się z Dorotą Podlodowską i osiadł w Czarnolesie, gdzie oddał się swojej twórczości

Trzy etapy w życiu Jana Kochanowskiego Jan Kochanowski 1530 - 1584 Trzy etapy w życiu Jana Kochanowskiego Studencki Dworski Ziemiański

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Etap studencki Dla średniozamożnego szlachcica z wielodzietnej rodziny droga do kariery wiodła przez naukę i dwory magnackie. Tak więc w 1544 Jan Kochanowski został przyjęty w poczet żaków na wydziale sztuk wyzwolonych Akademii Krakowskiej. Ostatecznie nie uzyskał żadnego stopnia akademickiego, ale znalazł się w jednym z ważniejszych europejskich ośrodków renesansowego humanizmu. Studia krakowskie kontynuował w Królewcu i Padwie. W Królewcu, gdzie przebywał w latach 1551-1552 i 1555-1556, związany był z dworem Albrechta, księcia pruskiego i senatora polskiego, i prawdopodobnie był przez niego sponsorowany. Warto dodać, że Albrecht był wielkim i możnym protektorem polskiej reformacji.

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Etap studencki W Padwie Kochanowski przebywał trzykrotnie: w latach 1552-1555, 1556-1557 i 1558-1559. Studiował pod kierunkiem wybitnych humanistów, m.in. takich jak Francesco Robortello i Bernardino Tomitano. Nawiązał również przyjaźń z przebywającymi tam wybitnymi polskimi humanistami; przyjaźń, którą kontynuował później po powrocie do kraju - m.in. z Łukaszem Górnickim, Stanisławem Porębskim, Andrzejem Nideckim. Przede wszystkim jednak gruntownie poszerzył wykształcenie klasyczne i wchłonął idee renesansowe, których kolebką i najważniejszym ośrodkiem były właśnie Włochy. Ostatni pobyt w Padwie zakończył podróżą przez Francję i Niemcy. W Paryżu spotkał się z Pierrem Ronsardem, najwybitniejszym poetą Renesansu francuskiego, propagatorem twórczości w języku rodzimym.

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Etap dworski Po powrocie do kraju w 1559 Kochanowski rozpoczął karierę dworzanina u wybitnych rodzin arystokratycznych: m.in. Tarnowskich, Tęczyńskich, Firlejów. W 1563 dzięki protekcji biskupa Piotra Myszkowskiego został dworzaninem i sekretarzem na dworze królewskim Zygmunta Augusta. Jego stosunek do króla był niejednoznaczny: w pismach są ślady zarówno aprobaty, jak i rozczarowania - być może niedostatecznym rozwojem kariery dworskiej. Towarzyszył jednak królowi podczas manewrów wojskowych na Litwie skierowanych przeciwko Iwanowi Groźnemu (1567) i na sejmie unijnym w Lublinie (1568, 1569).

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Etap ziemiański Dzięki wstawiennictwu biskupa Piotra Myszkowskiego otrzymał probostwo w Poznaniu i Zwoleniu. Obowiązki duszparsterskie pełnili opłacani przez niego kapłani, a on sam czerpał zyski pobierając dziesięciny z gruntów miejskich i wsi szlacheckich. Rezygnując z kariery dworskiej rozstał się również z probostwami. Na dwór królewski już nie wrócił, choć aprobował osobę i koncepcje polityczne Stefana Batorego. Osiadł w Czarnym Lesie, majątku po ojcu, w 1575 ożenił się z Dorotą Podlodowską. Miał z nią sześć córek, z których trzy zmarły w dzieciństwie. Już po śmierci poety Dorota urodziła syna. Okres czarnoleski, mimo tragedii, jaką była śmierć dzieci, był pełen harmonii i spokoju. Znalazło to odbicie w twórczości, najbogatszej i najdojrzalszej właśnie w tych latach.

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Twórczość: Fraszki Pieśni Treny Psałterz Dawidów

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Fraszki „Fraszka jest to krótki utwór poetycki będący odmianą epigramatu, najczęściej żartobliwy i na błahy temat, dotyczący jakiegoś zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamknięty wyrazistą puentą stanowiącą wyostrzenie myśli lub konkluzję”.

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Fraszki Żartobliwe „Na nabożną’ „Na Konrata” „O doktorze Hiszpanie” „O Koźle” Refleksyjne „Na dom w Czarnolesie” „Na lipę” „Na zdrowie”

Jan Kochanowski 1530 - 1584 „Na nabożną” Jeśli nie grzeszysz, jako mi powiadasz, Czego się, miła, tak często spowiadasz? „Na Konrata” Milczycie w obiad, mój panie Konracie; Czy tylko na chleb gębę swą chowacie?

„O doktorze Hiszpanie” Jan Kochanowski 1530 - 1584 „O doktorze Hiszpanie” "Nasz dobry doktor spać się od nas bierze, Ani chce z nami doczekać wieczerze." "Dajcie mu pokój! najdziem go w pościeli, A sami przedsie bywajmy weseli!" "Już po wieczerzy, pójdzmy do Hiszpana!" "Ba, wiere, pódzmy, ale nie bez dzbana." "Puszczaj, doktorze, towarzyszu miły!" Doktor nie puścił, ale drzwi puściły. "Jedna nie wadzi, daj ci Boże zdrowie!" "By tylko jedna!" - doktor na to powie. Od jednej przyszło aż więc do dziewiąci, A doktorowi mózg się we łbie mąci. "Trudny - powiada - mój rząd z tymi pany: Szedłem spać trzeźwo, a wstanę pijany."

Jan Kochanowski 1530 - 1584 „O Koźle” Kozieł, kto go zna, piwszy do północy, Nie mógł do domu trafić o swej mocy; Ujźrzawszy kogoś: „Słuchaj, panie młody, Proszę cię, nie wiesz ty mojej gospody”? A ten: „Niech cię znam, tedy się dowiewa”. „Jam - pry - jest Kozieł”. „Idźże spać do chlewa”!

Jan Kochanowski 1530 - 1584 „Na lipę” Gościu, siadź pod mym liściem, a odpocznij sobie! Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie, Choć się najwysszej wzbije, a proste promienie Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie. Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają, Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają. Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły Biorą miód, który potem szlachci pańskie stoły. A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie. Że człowiekowi łacno słodki sen przypadnie. Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mie pan tak kładzie Jako szczep najpłodniejszy w hesperyskim sadzie.

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Pieśń „Jest to gatunek liryczny, który wywodzi się ze starożytnych pieśni obrzędowych, śpiewanych przy akompaniamencie muzyki. Cechuje ją uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów. Charakter pieśni wynika z jej związków z muzyką; ułatwia ukształtowanie melodii”.

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Pieśń „Pieśń świętojańska o sobótce” (Panna XII) „Nie porzucaj nadzieje” „Serce roście…” „Czego chcesz od nas, Panie” (hymn)

„Pieśń świętojańska o sobótce” (Panna XII)” Jan Kochanowski 1530 - 1584 „Pieśń świętojańska o sobótce” (Panna XII)” (fragment) Wsi spokojna, wsi wesoła, Który głos twej chwale zdoła? Kto twe wczasy, kto pożytki Może wspomnieć za raz wszytki? Człowiek w twej pieczy uczciwie Bez wszelakiej lichwy żywie; Pobożne jego staranie I bezpieczne nabywanie […] Jemu sady obradzają, Jemu pszczoły miód dawają; Nań przychodzi z owiec wełna I zagroda jagniąt pełna…

„Nie porzucaj nadzieje” Jan Kochanowski 1530 - 1584 „Nie porzucaj nadzieje” (fragment) Nie porzucaj nadzieje, Jakoć sie kolwiek dzieje: Bo nie już słońce ostatnie zachodzi, A po złej chwili piękny dzień przychodzi.    Patrzaj teraz na lasy,   Jako prze zimne czasy Wszystkę swą krasę drzewa utraciły, A śniegi pola wysoko przykryły.    Po chwili wiosna przyjdzie, Ten śnieg z nienagła zéjdzie, A ziemia, skoro słońce jej zagrzeje, W rozliczne barwy znowu sie odzieje…

Jan Kochanowski 1530 - 1584 „Serce roście…” (fragment) Serce roście patrząc na te czasy! Mało przed tym gołe były lasy, Śnieg na ziemi wysszej łokcia leżał, A po rzekach wóz nacięższy zbieżał. Teraz drzewa liście na się wzięły, Polne łąki pięknie zakwitnęły; Lody zeszły, a po czystej wodzie Idą statki i ciosane łodzie…

„Czego chcesz od nas, Panie” (hymn) Jan Kochanowski 1530 - 1584 „Czego chcesz od nas, Panie” (hymn) (fragment) Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?      Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary? Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie:      I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie. Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje,      Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swoje. Wdzięcznym Cię tedy sercem. Panie, wyznawamy,      Bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy. Tyś Pan wszytkiego świata. Tyś niebo zbudował      I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował….

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Tren Utwór poetycki o tonie elegijnym i żałobnym charakterze, poświęcony wspomnieniu osoby zmarłej, rozpamiętywaniu jej zalet i uczynków. „Treny” Jana Kochanowskiego to utwory żałobne dedykowane zmarłej córce – Urszuli. Liryki te zawierają oprócz wspomnienia dziecka, bogaty krąg osobistych przeżyć poety.

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Treny „Tren V” „Tren VII” „Tren VIII”

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Tren V Jako oliwka mała pod wysokim sadem Idzie z ziemie ku górze macierzyńskim śladem, Jeszcze ani gałązek, ani listków rodząc, Sama tylko dopiro szczupłym prątkiem wschodząc: Tę jesli, ostre ciernie lub rodne pokrzywy Uprzątając, sadownik podciął ukwapliwy, Mdleje zaraz, a zbywszy siły przyrodzonej, Upada przed nogami matki ulubionej - Takci się mej namilszej Orszuli dostało. Przed oczyma rodziców swoich rostąc, mało Od ziemie się co wznióswszy, duchem zaraźliwym Srogiej Śmierci otchniona, rodzicom troskliwym U nóg martwa upadła. O zła Persefono, Mogłażeś tak wielu łzam dać upłynąć płono?

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Tren VII (fragment) Nieszczęsne ochędóstwo, żałosne ubiory    Mojej najmilszej cory. Po co me smutne oczy za sobą ciągniecie,    Żalu mi przydajecie? Już ona członeczków swych wami nie odzieje -    Nie masz, nie masz nadzieje! Ujął ją sen żelazny, twardy, nieprzespany...    Już letniczek pisany I uploteczki wniwecz, i paski złocone,    Matczyne dary płone…

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Tren VIII Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim, Moja droga Orszulo, tym zniknieniem swoim! Pełno nas, a jakoby nikogo nie było: Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło. Tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała, Wszytkiś w domu kąciki zawżdy pobiegała. Nie dopuściłaś nigdy matce się frasować Ani ojcu myśleniem zbytnim głowy psować, To tego, to owego wdzięcznie obłapiając I onym swym uciesznym śmiechem zabawiając. Teraz wszytko umilkło, szczere pustki w domu, Nie masz zabawki, nie masz rozśmiać się nikomu. Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje, A serce swej pociechy darmo upatruje.

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Psałterz Dawidów Jest to zbiór 150 psalmów (wydanych w 1579 r.), które autor tłumaczył przez kilka lat. Bóg w "Psałterzu” jest ukazany jako potężny stwórca doskonałego dzieła, a zarazem miłosierny i dobrotliwy sędzia. Czasem jawi się on jako ktoś nie do określenia, niepojęty, czasem jest przez autora antropomorfizowany (tzn. nadaje mu się cechy ludzkie). Najdoskonalsze z bożych stworzeń - człowiek - niejednokrotnie w swoim życiu błądzi, wadzi się ze Stwórcą, niekiedy popada w rozpacz... Powrót do Boga ("wiecznego Obrońcy") oznacza wybaczenie grzechów i jeszcze większe uwielbienie Boga przez człowieka.

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Jan Kochanowski uważany jest za najwybitniejszego twórcę renesansu w Polsce, za pierwszego wieszcza narodowego, za ojca literatury polskiej i największego poetę literatury staropolskiej. Na miano to w pełni zasłużył. Choć pierwszy po polsku pisał Rej, to dopiero Kochanowski operował prawdziwie poetyckim językiem i kunsztowną formą. Kochanowski to ideał artysty renesansowego, prawdziwy poeta doctus. Na takie miano zasługiwał tylko człowiek o wszechstronnym umyśle, wykształcony w wielu dziedzinach, pisarz - humanista, który bardzo dobrze opanował warsztat pisarski i w stopniu doskonałym posiadł sztukę posługiwania się piórem To poeta rzemieślnik, który swoją twórczość traktuje jak pracę, i nie zdaje się w niej na przypadek. Spod jego ręki wychodzą dzieła dopracowane w najdrobniejszym szczególe, które świadczą o jego mistrzostwie i wielkości.

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Zakończył życie nagle, w pełni sił twórczych, w wieku 54 lat. Zmarł na atak serca w Lublinie, dokąd przybył w nadziei na pomoc króla w niejasnej sprawie brata żony, który został zamordowany w Turcji. W Lublinie też odbyły się uroczystości pogrzebowe, w których uczestniczyli liczni dostojnicy świeccy i duchowni, w tym również król Stefan Batory. Pochowany został w kaplicy kościoła w Zwoleniu, obok rodziców, gdzie do dziś znajduje się nagrobek z jego podobizną.

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Jako największy polski i słowiański poeta tego czasu nazwany został Kochanowski "ojcem poezji polskiej".

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Ogromna większość utworów Kochanowskiego powstała w języku polskim. Był to jego programowy wybór, zgodny z renesansowym trendem tworzenia w językach narodowych. Był to jednocześnie krok, który spowodował jakościową przemianę języka polskiego w ciągu zaledwie 30 lat. Polszczyzna Kochanowskiego i po nim jest inną polszczyzną niż wcześniejsza. Tak gwałtownej rewolucji językowej nie było w polskiej historii.

Jan Kochanowski 1530 - 1584 Opracowała: Krzysztofa Karłowska – Jarząb nauczyciel polonista Gimnazjum im. Jana Pawła II w Działoszynie