Obowiązywanie normy postępowania Wykład 3, dr Maciej Dybowski Data

Nie każda norma postępowania obowiązuje Norma postępowania obowiązuje kogoś - adresata Norma postępowania obowiązuje ze względu na pewne kryteria (jest odpowiednio uzasadniona) Obowiązywanie normy jest stanem, polegającym na trwaniu elementów kontekstu sytuacyjnego uważanych za istotne przy danym rozumieniu obowiązywania normy

Norma postępowania nie ma wartości logicznej Norma postępowania nie jest zdaniem w sensie logicznym, dlatego nie ma wartości logicznej: nie jest ani prawdziwa, ani fałszywa Wartość logiczną może mieć zdanie o obowiązywaniu normy postępowania w danym systemie norm

Norma postępowania nie „istnieje” Normom postępowania nie należy przypisywać bytu (błąd hipostazowania), nie należy traktować ich jak tworów „naturalnych”, które się opisuje Normy postępowania jako wypowiedzi są tworami konwencjonalnymi

Norma postępowania obowiązuje… ... tzn. jest odpowiednio uzasadniona uzasadnienie jest zrelatywizowane do punktu widzenia kogoś, kto dane uzasadnienie przyjmuje. Nie ma absolutnego uzasadnienia obowiązywanie nie jest stopniowalne zwykle każdy system norm określa własne uzasadnienie (kryteria obowiązywania) najczęściej wskazuje się pewne typy uzasadnień, których nie należy traktować rozłącznie: uzasadnienie tetyczne uzasadnienie aksjologiczne uzasadnienie behawioralne

Uzasadnienie tetyczne określenie pochodzi od greckiego thetikos - od czasownika tithemi (położyć, ustawić) norma obowiązuje na podstawie uzasadnienia tetycznego gdy uzasadnienie odwołuje się do szczególnej pozycji tego, kto normę ustanowił lub uznał szczególna pozycja normodawcy (władza, przemoc, autorytet moralny, religijny, tradycja) jest ignotum tego uzasadnienia Np. norma zakazująca palenia w lokalach

Uzasadnienie aksjologiczne określenie pochodzi od greckiego axia (wartość) norma obowiązuje na podstawie uzasadnienia aksjologicznego, jeżeli argumentem za jej realizowaniem jest to, że czyny przez nią nakazywane są wartościowe, dobre, a czyny zakazywane - nie wartościowe, złe uzasadnienie aksjologiczne może być: autonomiczne (we własnych ocenach) heteronomiczne (w cudzych ocenach) Np. norma zakazująca palenia w lokalach

Uzasadnienie behawioralne określenie pochodzi od angielskiego behaviour (zachowanie) norma obowiązuje na podstawie uzasadnienia behawioralnego, gdy jej adresaci zachowują się zgodnie z tą normą lub gdy za jej przekroczenie z dużym prawdopodobieństwem grozi sankcja, tzn. norma jest efektywna Np. norma zakazująca palenia w lokalach

Uzasadnienie tetyczne pewność co do obowiązywania normy łatwość przeprowadzenia „testu pochodzenia” normy łatwość określenia początku i końca obowiązywania normy niezależność od faktów i ocen

Uzasadnienie tetyczne brak odniesienia do treści normy (norma „niemoralna” obowiązuje tak samo jak „moralna”) brak odniesienia do faktycznej efektywności normy (norma obowiązuje także wtedy, gdy nikt jej nie realizuje) możliwe trudności z ustaleniem obowiązywania norm ustanowionych na podstawie delegacji

Uzasadnienie aksjologiczne jeżeli adresat normy aprobuje ją lub jej skutki, będzie prawdopodobnie przestrzegał normy w przypadku aprobaty dla normy nie zachodzi konflikt między normą a sumieniem

Uzasadnienie aksjologiczne ocenność wywołuje spory może dochodzić do napięcia między uzasadnieniem autonomicznym a heteronomicznym spór może dotyczyć oceny treści normy lub jej konsekwencji konsekwencje bywają trudne do przewidzenia trudności z określeniem początku i końca obowiązywania normy

Uzasadnienie behawioralne norma behawioralna jest z definicji efektywna stosunkowo łatwo dowiedzieć się o normie korzystającej z uzasadnienia behawioralnego

Uzasadnienie behawioralne trudności z określeniem początku i końca obowiązywania normy brak pewności brak odniesienia do autorytetu lub wartości

Im więcej uzasadnień, tym lepiej… Np. norma zakazująca palenia w lokalach

Definicja normy prawnej taka norma postępowania generalna i abstrakcyjna, która została ustanowiona albo uznana przez upoważniony organ państwa

definicja robocza relatywizacja do współczesnych kultur prawnych ograniczenie do uzasadnienia tetycznego błędne koło pośrednie: „upoważniony organ państwa” to organ stanowiący lub uznający normę na podstawie normy prawnej dlaczego generalna i abstrakcyjna?

Problem sankcji w normie prawnej sankcja to dolegliwość (zło) będąca konsekwencją niezrealizowania normy potocznie - kara

Polski Kodeks karny Art. 32. Karami są: 1) grzywna, 2) ograniczenie wolności, 3) pozbawienie wolności, 4) 25 lat pozbawienia wolności, 5) dożywotnie pozbawienie wolności. Art. 39. Środkami karnymi są: 1) pozbawienie praw publicznych, 2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, 3) zakaz prowadzenia pojazdów, 4) przepadek przedmiotów, 5) obowiązek naprawienia szkody, 6) nawiązka, 7) świadczenie pieniężne, 8) podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Sankcja jako część normy prawnej? Anachroniczny pogląd, wg którego norma prawna miała składać się z hipotezy, dyspozycji i sankcji (koncepcja trójczłonowa) Uważano, że norma bez sankcji to nie prawo (lex imperfecta): nieuzasadnione mylenie prawa z przemocą; prawo karne jako ideał prawa; mylenie przepisu z normą; intelektualny błąd konstrukcji trójczłonowej:

Rzekomo: HIPOTEZA DYSPOZYCJA SANKCJA określa adresata i okoliczności zachowanie wyznaczone adresatowi gdy spełni się hipoteza SANKCJA co czeka adresata, jeśli nie postąpi zgodnie z dyspozycją

Naprawdę: W tzw. normie trójczłonowej ukryte są 2 normy postępowania, powiązane (nie pojęciowo, lecz funkcjonalnie), różniące się adresatem, okolicznościami oraz wyznaczonym postępowaniem: N1 wyznacza komuś jak ma się zachować w danych okolicznościach (norma sankcjonowana przez N2) N2 nakazuje swemu adresatowi (organ państwa) zachowanie polegające na wymierzeniu sankcji w okolicznnościach niezrealizowania normy N1 (norma sankcjonująca w stosunku do N1)

Norma merytoryczna Norma „sankcjonowana” z poprzedniego przykładu to zarazem norma merytoryczna, bo wyznacza adresatowi jakieś zachowanie, które polega na dokonaniu czynności psychoficzycznej (np. poddanie się szczepieniom przed wyjazdem do Afryki) albo konwencjonalnej (np. skierowanie ustawy do opublikowania w Dzienniku Ustaw) Nakazu dokonania czynności konwencjonalnej nie należy mylić z upoważnieniem (udzieleniem kompetencji) do dokonania takiej czynności, tzn. z normą kompetencyjną

Norma kompetencyjna uwaga! norma kompetencyjna NIE JEST: normą, która nakazuje dokonanie czynności konwencjonalnej regułą sensu określonej czynności norma kompetencyjna JEST szczególnym rodzajem normy postępowania szczególność polega na tym, że w okolicznościach takiej normy „ukryty” jest dodatkowy podmiot - ten, którego norma wyposaża w kompetencję

Norma kompetencyjna c.d. POSTĘPOWANIE reakja na dokonaną czynność konwencjonalną ADRESAT ktoś, komu norma wyznacza obowiązek reakcji na czynność konwencjonalną OKOLICZNOŚCI dokonanie przez podmiot upoważniony czynności konwencjonalnej

Przykład ADRESAT sąd cywilny ZACHOWANIE OKOLICZNOŚCI wniesienie przez powoda pozwu (czynność konwencjonalna) ZACHOWANIE reakcja na czynność konwencjonalną: rozpatrzenie pozwu