Postępowanie odwoławcze (bez zażaleniowego)

Podstawy postępowania odwoławczego Konstytucja: art. 78 („każda ze stron ma prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji”), art. 176 („postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne”). Konwencje: art. 7 EKPCz, art. 14 ust. 5 MPPOiP. KPK: Dział IX.

Odwoływanie się od orzeczeń sądów odwoławczych Zasadniczo zakazane. Jest to zakaz bezwzględny. Wniesienie środka odwoławczego od takiego orzeczenia nie wywołuje żadnych skutków prawnych i nie zobowiązuje sądu do podjęcia jakichkolwiek czynności prawnych. Wyjątki: (instancja pozioma) Postanowienie o przeprowadzenie obserwacji w zakładzie leczniczym, Postanowienie o zastosowania środka zapobiegawczego. Postanowienie o nałożeniu kary porządkowej, Postanowienie w przedmiocie kosztów procesu. Postanowienia te nie mogą być wydane w wyniku zażalenia. Wyjątkiem jest też postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wydanego na skutek zażalenia.

Środki zaskarżenia Środki zaskarżenia to wszelkie przewidziane w prawie karnym procesowym środki prawne, za pomocą których podmiot niezadowolony z rozstrzygnięcia i posiadający w jego korekcie lub eliminacji interes prawny może dążyć do jego zmiany lub uchylenia. W skład obowiązującego w danym porządku prawnym systemu środków zaskarżenia mogą wchodzić środki zwyczajne – od orzeczeń i decyzji nieprawomocnych, oraz środki nadzwyczajne pozwalające uruchomić kontrolę nawet po uprawomocnieniu się orzeczenia.

Systematyka środków zaskarżenia Zwyczajne (w procesie, od orzeczeń nieprawomocnych): Nadzwyczajne (od orzeczeń prawomocnych): środki odwoławcze (apelacja i zażalenie), inne (sprzeciw od wyroku nakazowego (jedyny taki wyrok), sprzeciw od orzeczenia referendarza sądowego, quasi sprzeciwy: usprawiedliwienie z art. 286 KPK , odwołanie art. 373 KPK). kasacja, wniosek o wznowienie postępowania, skarga na wyrok sądu odwoławczego.

Cechy postępowania odwoławczego (środków odwoławczych): Skargowość: uruchomienie postępowania odwoławczego może nastąpić tylko z inicjatywy uprawnionych podmiotów, inaczej uprawnienie określonych podmiotów do składania środków odwoławczych, są to strony, podmiot z art. 416 KPK i inne os., Dewolutywność: rozpatrywanie przez organ wyższej instancji, Suspensywność: wstrzymanie wykonania zaskarżonego orzeczenia, Zakaz reformationis in peius: nie można orzec na niekorzyść oskarżonego, jeśli środek odwoławczy wniesiono wyłącznie na jego korzyść, art. 434, art. 443 KPK.

Granice środka odwoławczego Uprawnienia i obowiązki sądu odwoławczego przy rozpoznaniu tego środka. Granice zaskarżenia, Kierunek środka odwoławczego, Zarzuty, Wnioski (czego się żąda, zamieszczone w petitum pisma).

Granice zaskarżenia: Zakres w jakim orzeczenie jest zaskarżone. Zakres zaskarżenia: W całości lub w części, można także samo uzasadnienie. Są podmiotowe i przedmiotowe.

Ograniczenie rozpoznania środka odwoławczego Podstawa: art. 436 KPK, Polega na ograniczeniu rozpoznania środka odwoławczego tylko do poszczególnych uchybień. Przesłanki: rozpoznanie pozostałych uchybień byłoby przedwczesne lub bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania, jest to wystarczające do wydania orzeczenia, Jest to uprawnienie sądu, a nie obowiązek.

Orzekanie poza granicami środka odwoławczego: Poza granicami podmiotowymi: Art. 435 KPK: gravamen commune, dobrodziejstwo cudzego środka odwoławczego, dotyczy współoskarżonych, jeżeli tylko część z nich złożyła środek odwoławczy, a te same względy przemawiają, aby zmienić lub uchylić orzeczenia także w stosunku do pozostałych, tylko na ich korzyść. Postanowienie SN z 12.04.2006 r. II KK 335/05: „przekroczenie granic podmiotowych, też w zakresie bezwzględnych przyczyn odwoławczych, możliwe jest tylko razem z art. 435 KPK”. Przełamanie kierunku środka odwoławczego: wniesiony na niekorzyść może działać na korzyść, jeśli zachodzą przesłanki z art. 440 i 455 KPK.

Orzekanie poza granicami środka odwoławczego c.d.: Poza granicami przedmiotowymi: Bezwzględne przyczyny odwoławcze art. 439 § 1 KPK, Rażąca niesprawiedliwość wyroku art. 440 KPK, Poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej (dotyczy apelacji) art. 455 KPK.

Kierunek środka odwoławczego Stosunek tego środka do sytuacji oskarżonego. Może być na korzyść lub na niekorzyść. Wiąże się z gravamen.

Gravamen Gravamen to interes prawny podmiotu w zaskarżeniu rozstrzygnięcia. Możliwość skarżenia jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające prawa odwołującego się lub szkodzące jego interesom. Oskarżyciel posiłkowy i oskarżyciel prywatny mogą skarżyć tylko na niekorzyść. Oskarżony, jego obrońca i przedstawiciel ustawowy mogą skarżyć tylko na korzyść. Wyjątkowa rola oskarżyciela publicznego jako organu pozwala mu skarżyć na niekorzyść i na korzyść. Nieprzestrzeganie gravamen powoduje, że środek odwoławczy jest niedopuszczalny z mocy ustawy.

Zakaz reformationis in peius Łączy się z kierunkiem środka odwoławczego. Nie można orzec na niekorzyść oskarżonego, jeśli środek odwoławczy wniesiono wyłącznie na jego korzyść, dotyczy to także postępowania ponownego po uchyleniu orzeczenia, art. 434, art. 443 KPK.

Wyjątki od zakazu reformationis in peius Sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego jedynie (art. 434 § 1 KPK): wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy, oraz w granicach zaskarżenia, chyba że ustawa nakazuje wydanie orzeczenia niezależnie od granic zaskarżenia, oraz w razie stwierdzenia uchybień podniesionych w środku odwoławczym, chyba że środek odwoławczy nie pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika i nie podniesiono w nim zarzutów albo ustawa nakazuje wydanie orzeczenia niezależnie od podniesionych zarzutów

Wyjątki od zakazu reformationis in peius c.d. Art. 434 § 4 KPK (mały świadek koronny) W przypadku skazania z zastosowaniem art. 60 § 3 lub 4 Kodeksu karnego lub art. 36 § 3 Kodeksu karnego skarbowego sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego, i to niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, także wówczas, jeżeli środek odwoławczy wniesiono wyłącznie na korzyść oskarżonego, który po wydaniu wyroku odwołał lub w istotny sposób zmienił swoje wyjaśnienia lub zeznania. Nie dotyczy to jednak przypadku zasadnego podniesienia zarzutu obrazy prawa materialnego lub stwierdzenia przez sąd odwoławczy okoliczności uzasadniających uchylenie orzeczenia, określonych w art. 439 § 1.

Zakaz reformationis in peius a środki zabezpieczające Brak zakazu. Wiąże się to z leczniczym charakterem środków zabezpieczających.

Zarzuty a uchybienia Zarzuty – strona formułuje w środku odwoławczym. Uchybienia – zarzuty, które okazały się zasadne, względne podlegają ocenie sądu, bezwzględne są przyjmowane niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu na treść orzeczenia. Podstawy odwoławcze (przyczyny odwoławcze) – uchybienia, które wywołują skutki prawne.

Przyczyny odwoławcze Bezwzględne Względne obraza przepisów prawa materialnego, obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia, błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia, rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka. Można podzielić na te, które: dotyczą składu i właściwości sądu, są związane z orzekaniem sądu, wskazują na naruszenie prawa oskarżonego do obrony.

Bezwzględne przyczyny odwoławcze dotyczące składu i właściwości sądu w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu na podstawie art. 40, sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie, sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego, sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu,

Bezwzględne przyczyny odwoławcze związane z orzekaniem sądu orzeczono karę, środek karny, środek kompensacyjny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie, orzeczenie zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu, zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie, orzeczenie zostało wydane pomimo tego, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone, zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8–11 KPK.

Bezwzględne przyczyny odwoławcze wskazujące na naruszenie prawa oskarżonego do obrony oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy, sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.

Granice: Zaskarżenia: zakres, w jakim podmiot zaskarżył orzeczenie, Środka: granice zaskarżenia+kierunek+zarzuty+wnioski, Orzekania (rozpoznania/rozpatrzenia środka, dotyczy apelacji): granice środka+reguły ne peius.

Reguły ne peius Art. 454 KPK: Sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie. Sąd odwoławczy nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności.

Reguły ne peius - definicja Reguły ne peius ustanawiają ograniczenia sądu odwoławczego w orzeczeniu na niekorzyść oskarżonego, jeżeli został na jego korzyść wniesiony środek odwoławczy. Nie należy ich zatem mylić z zakazem reformationis in peius.

Cofnięcie środka odwoławczego Może ten podmiot, który wniósł środek odwoławczy. Środek odwoławczy na niekorzyść zawsze można cofnąć. Środek odwoławczy na korzyść można cofnąć tylko za zgodą oskarżonego. Oskarżony może cofnąć każdy środek odwoławczy z wyjątkiem złożonego przez oskarżyciela publicznego i z wyjątkiem sytuacji obrony obligatoryjnej. Można aż do zakończenia sprawy.

Postępowanie związane z rozpatrywaniem środka odwoławczego Kontrola formalna: termin, dopuszczalność, forma, treść, właściwość. Ewentualna odpowiedź na środek odwoławczy. Kontrola merytoryczna: zasadność.

Pytania prawne do SN Art. 441 KPK: Jeżeli przy rozpoznawaniu środka odwoławczego wyłoni się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, sąd odwoławczy może odroczyć rozpoznanie sprawy i przekazać zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Sąd Najwyższy może przekazać rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego powiększonemu składowi tego sądu. Uchwała Sądu Najwyższego jest w danej sprawie wiążąca. Prokurator, obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu. Sąd Najwyższy może przejąć sprawę do swego rozpoznania.

Orzeczenia sądu odwoławczego Ar. 437 KPK: Utrzymuje w mocy zaskarżonego orzeczenie: orzeczenie aprobacyjne. Zmienia zaskarżone orzeczenie, tutaj także uniewinnienie: orzeczenie reformatoryjne, Uchyla zaskarżone orzeczenie i następnie umarza postępowanie albo przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania: orzeczenie kasacyjne.

Apelacja Apelacja to środek odwoławczy przysługujący od nieprawomocnych wyroków sądu pierwszej instancji. Skuteczne złożenie apelacji inauguruje postępowanie odwoławcze w drugiej instancji, jest ona zatem rodzajem skargi etapowej.

Cechy apelacji Skargowość, Bezwzględna dewolutywność, Bezwzględna suspensywność, Reformatoryjny charakter.

Zakres zaskarżenia w apelacji Art. 447 KPK: Apelację co do winy uważa się za zwróconą przeciwko całości wyroku. Apelację co do kary uważa się za zwróconą przeciwko całości rozstrzygnięcia o karze i środkach karnych. Apelację co do środka karnego, środka kompensacyjnego albo przepadku uważa się za zwróconą odpowiednio przeciwko całości rozstrzygnięcia o środkach karnych albo o środkach kompensacyjnych albo o przepadku. W apelacji można podnosić zarzuty, które nie stanowiły lub nie mogły stanowić przedmiotu zażalenia. Podstawą apelacji nie mogą być zarzuty określone w art. 438 pkt 3 i 4, związane z treścią zawartego porozumienia, o którym mowa w art. 343, art. 343a i art. 387.

Podstawy orzekania sądu odwoławczego w apelacji Zarzuty podniesione w apelacji i uznane przez sąd odwoławczy za zasadne. Uchybienia uwzględnione przez sąd z urzędu.

Przebieg postępowania apelacyjnego Doręczenie pisemnego wyroku z uzasadnieniem na wniosek. Złożenie apelacji w terminie 14 dni od dnia doręczenia pisemnego wyroku wraz z uzasadnieniem i jej kontrola formalna w sądzie I instancji. Przyjęcie apelacji przez sąd I instancji, zawiadomienie stron i przekazanie akt sądowi II instancji. Odpowiedź na apelację. Kontrola formalna apelacji w sądzie II instancji.

Przebieg postępowania apelacyjnego c.d. Stosujemy odpowiednio przepisy o postępowaniu w I instancji. Rozpoczyna się wywołaniem sprawy i sprawdzeniem obecności. Obecność nie jest obowiązkowa w przypadku posiedzenia. W przypadku rozprawy obecność obowiązkowa dotyczy tylko prokuratora i obrońcy obligatoryjnego. Posiedzenie jest zwoływane jeśli zachodzą bezwzględne przyczyny odwoławcze lub trzeba rozpatrzyć kwestie formalne. W innych przypadkach jest zwoływana rozprawa.

Przebieg postępowania apelacyjnego c.d. Przewód sądowy otwiera ustne sprawozdanie sędziego sprawozdawcy: jakie było rozstrzygnięcie, jakie są zarzuty i wnioski, jakie kwestie trzeba rozstrzygnąć z urzędu. Wnioski dowodowe są oddalane jeśli przeprowadzenie dowodów jest niecelowe ze względu na to, że konieczne jest przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania lub przeprowadzenie przewodu sądowego na nowo w całości.

Przebieg postępowania apelacyjnego c.d. Po zamknięciu przewodu sądowego następują głosy stron, narada, i wyrokowanie. Wyroki: aprobacyjny, zmieniający, kasatoryjny. Uzasadnienie wyroku sporządza się z urzędu w terminie 14 dni. Jeżeli sąd zmienia lub utrzymuje zaskarżony wyrok w mocy, uzasadnienie sporządza się na wniosek strony, chyba że zostało złożone zdanie odrębne.

Bibliografia Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 98, poz. 555 ze zm.). Skorupka Jerzy (red.), Proces karny, Warszawa 2017. Świada Zofia, Postępowanie karne. Część szczególna, Warszawa 2011.

Dziękuję za uwagę. 