Postępowanie Międzynarodowe Ekstradycja, pomoc prawna w sprawach karnych, ENA

Postępowanie międzynarodowe Dział XIII kpk określa zasady współpracy międzynarodowej w zakresie postępowania karnego. Regulacje kodeksowe mają charakter subsydiarny (zob. art. 91 ust. 2 Konstytucji) – zgodnie z art. 615 § 2, stosuje się je, chyba że umowa międzynarodowa stanowi inaczej. nie dotyczy to regulacji określających współpracę wymiarów sprawiedliwości w ramach UE. Ważniejsze umowy międzynarodowe dotyczące współpracy w sprawach karnych: Konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych (Rada Europy) z 1959 r. wraz z protokołami dodatkowymi Konwencja o ekstradycji (Rady Europy) z 1957 r. W zakresie postępowania międzynarodowego i zasad współpracy międzynarodowej odrębnie należy analizować klasyczną współpracę międzynarodową i współpracę wymiarów sprawiedliwości w ramach UE

Postępowanie międzynarodowe Pomoc prawna i doręczenia w sprawach karnych: 1) doręczanie pism osobom przebywającym za granicą lub instytucjom mającym siedzibę za granicą; 2) przesłuchiwanie osób w charakterze oskarżonych, świadków lub biegłych; 3) dokonywanie oględzin oraz przeszukiwanie pomieszczeń, innych miejsc i osób, zajęcie przedmiotów i wydawanie przedmiotów tych za granicę; 4) wzywanie osób przebywających za granicą do osobistego dobrowolnego stawiennictwa przed sądem lub prokuratorem w celu przesłuchania świadka lub konfrontacji, jak również doprowadzanie w tym celu osób pozbawionych w tym czasie wolności; 5) udostępnianie akt i dokumentów oraz informacji o karalności oskarżonych; 6) udzielanie informacji o prawie. Przejęcie i przekazanie ścigania karnego (art. 590-592) Ekstradycja Przejęcie i przekazanie orzeczeń do wykonania

Współpraca wymiarów sprawiedliwości w UE Transgraniczne zabezpieczenie dowodów i mienia (zabezpieczenie grożącego przepadku) – wystąpienie do państwa UE i wykonanie wniosku innego państwa UE Transgraniczne gromadzenie dowodów – europejski nakaz dochodzeniowy (wystąpienie do państwa UE o wykonanie czynności dochodzeniowej i wykonanie czynności dochodzeniowej na wniosek innego państwa Europejski nakaz aresztowania Wykonanie kar, środków karnych, przepadku orzeczonych w innym kraju UE Europejski nakaz ochrony

Jak pogrupować współpracę międzynarodową i współpracę w UE Gromadzenie dowodów Ekstradycja (ENA) Przejęcie i przekazanie ścigania karnego Wykonywanie orzeczeń państw obcych

Zasady klasycznej współpracy międzynarodowej Ogólne regulacje, które porządkują kwestię współpracy państw. Celem nie do końca jest ochrona praw jednostki w związku z prowadzonym postępowaniem, ale zabezpieczenie interesów państw. Klasyczna współpraca międzynarodowa zawsze na jakimś poziomie zawiera pierwiastek polityczny. Zasada wzajemności – współpraca między państwami ma sens tylko wtedy, gdy państwa kierując wzajemne wnioski, mogą liczyć na efektywną współpracę; wyraz równości między państwami. konwencje międzynarodowe regulujące współpracę zakładają, że państwa będą współdziałały i nie nakładają jednostronnych zobowiązań ewentualna odmowa współpracy z powołaniem się na zasadę wzajemności niekoniecznie ma na względzie interes jednostki, ale jest polityczną decyzją uwzgledniającą aktualne interesy państw ważne! Nie oznacza ona ścisłej symetrii w działaniu państw zasada podwójnej karalności – czyn, który jest podstawą współpracy między międzynarodowej musi być przestępstwem w państwie wezwanym i wzywającym nie chodzi o tożsamą kwalifikację prawną czy nazewnictwo, chodzi o penalizację określonego zachowania

Zasady klasycznej współpracy międzynarodowej Zasady ochrony porządku publicznego – możliwość odmowy udzielenia pomocy innemu państwu, jeżeli jej udzielenie naraziłoby porządek publiczny państwa wezwanego; wentyl bezpieczeństwa, gdy odmowa współpracy nie jest możliwa na zasadach traktatowych, ale podjęciu współpracy sprzeciwia się interes państwa Zasada specjalności - zakaz ścigania, karania oraz pozbawienia lub ograniczenia wolności w celu wykonania kar za jakiekolwiek inne przestępstwa niż te, które stanowiły podstawę wydania. kwalifikacja prawna może się zmieniać, ale granicę wyznacza tożsamość czynu będącego podstawą przekazania; nie odnosi się do przestępstw popełnionych na terytorium państwa po wykonaniu wniosku ekstradycyjnego

Przejęcie i przekazanie ścigania karnego Zaniechanie ścigania w państwie, które wszczęło postępowanie karne jako pierwsze i przekazanie ścigania do innego państwa.

Przejęcie ścigania Dotyczy przestępstw popełnionych za granicą, ale z różnych względów organy państwa dążą do prowadzenia postępowania karnego przeciwko określonej osobie na terytorium Polski. Nie dotyczy sytuacji, kiedy przestępstwo popełniono na terytorium Polski, ale postępowanie karne wszczęto za granicą. Przejęcie ścigania może nastąpić na każdym etapie niezakończonego postępowania karnego w państwie obcym. Granicą przejęcia ścigania jest prawomocne rozstrzygnięcie. Po uprawomocnieniu się orzeczenia możliwe jest jedynie przejęcie orzeczenia do wykonania. Z inicjatywą przejęcia ścigania karnego może wystąpić Minister Sprawiedliwości albo uprawniony organ państwa obcego. Przesłanka przejęcia ścigania: interes wymiaru sprawiedliwości. Oceny dokonuje MS, a czynniki, które powinny być brane pod uwagę to m.in.: waga czynu, przewidywana kara w państwie obcym, sytuacja osobista oskarżonego i charakter sprawy, przepisy karnoprawne obowiązujące w państwie obcym. Moment przejęcia ścigania karnego to moment wszczęcia postępowania karnego. Prowadzone w państwie obcym postępowanie nie przerywa biegu terminu przedawnienia karalności. Minister Sprawiedliwości ma obowiązek poinformować państwo trzecie o sposobie zakończenia postępowania w sprawie, w której nastąpiło przejęcie ścigania karnego.

Art. 590 § 1 W sprawie o przestępstwo popełnione za granicą przez: 1) obywatela polskiego, 2) osobę mającą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej stałe miejsce zamieszkania, 3) osobę, która odbywa lub będzie odbywać w Rzeczypospolitej Polskiej karę pozbawienia wolności, 4) osobę, przeciwko której zostało wszczęte w Rzeczypospolitej Polskiej postępowanie karne - Minister Sprawiedliwości zwraca się, jeżeli wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości, do właściwego organu państwa obcego z wnioskiem o przekazanie ścigania albo może przyjąć taki wniosek od właściwego organu państwa obcego. Osoba przekazywana jest w jakiś sposób związana z Polską (obywatelstwem, stałym miejscem zamieszkania, popełniła tutaj przestępstwo i Polska domaga się ścigania).

Przejęcie ścigania Można wykorzystać dowody przeprowadzone w państwie trzecim, o ile wykorzystanie ich nie będzie prowadziło do naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego RP. Protokoły z państwa obcego podlegają odczytaniu na rozprawie na zasadach określonych w art. 389, 391 i 393. Czas trwania tymczasowego aresztowania (z art. 263 kpk) liczy się od chwili przekazania danej osoby na terytorium Polski.

Przekazanie ścigania Odwrotna sytuacja niż przy przejęciu ścigania. Cudzoziemiec popełnił na terytorium Polski przestępstwo i, gdy wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości, Minister Sprawiedliwości zwraca się do właściwego organu państwa, którego cudzoziemiec: 1) jest obywatelem; 2) ma tam stałe miejsce zamieszkania; 3) będzie odbywał karę pozbawienia wolności; 4) albo przeciwko niemu w państwie trzecim wszczęto postępowanie karne z wnioskiem o przejęcie ścigania albo przyjmuje taki wniosek pochodzący od właściwego organu państwa obcego. Przekazanie ścigania jest możliwe, jeżeli nie sprzeciwia się temu interes pokrzywdzonego (można przekazać ścignie danego przestępstwa, jeżeli pokrzywdzony wyrazi na to zgodę, względnie, gdy nie było możliwe uzyskanie ej zgody). Minister Sprawiedliwości zwraca się z wnioskiem o udzielenie informacji o sposobie zakończenia postępowania przeciwko przekazanej osobie. Przekazanie ścigania uważa się za umorzenie postępowania w Polsce.

W UE obowiązują inne zasady ze względu na europejski zakaz ne bis in idem. Rozwiązywanie konfliktów jurysdykcyjnych jest wymuszone art. 54 konwencji wykonawczej do układu z Schengen. Decyzja ramowa Rady 2009/948/WSiSW z 30.11.2009 r. w sprawie zapobiegania konfliktom jurysdykcji w postępowaniu karnym i w sprawie rozstrzygania takich konfliktów. Decyzja ramowa została implementowana do KPK w 2012. Cel decyzji ramowej: eliminowanie jednoczesnego prowadzenia postępowań karnych wobec tej samej osoby w różnych krajach UE, a także propagowanie ściślejszej współpracy między organami państw UE. Organy państw członkowskich UE (sądy, prokuratury) komunikują się bezpośrednio, bez ingerencji organów władzy wykonawczej (Ministra Sprawiedliwości). W UE odmienne zasady!

Ustalenie tożsamości sprawy w innym państwie członkowskim (czy przeciwko tej samej osobie ma być prowadzone postępowanie w sprawie o ten sam czyn).  ustalenie, czy postępowania nie są prowadzone równolegle Bezpośrednie konsultacje między organami wymiaru sprawiedliwości w sprawie wyboru właściwej jurysdykcji. Przejęcie lub przekazanie ścigania do innego państwa UE (odpowiednie stosowanie przepisów art. 590-592). Zapobieganie konfliktom jurysdykcyjnym w UE przebiega w drodze dialogu między organami wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich i wzajemnych konsultacji.

Ekstradycja

Ekstradycja Brak definicji legalnej pojęcia „ekstradycja”. Jest to instytucja prawa karnego międzynarodowego, której celem jest walka z poważną przestępczością. M. Mozgawa – Saj, Ekstradycja w polskim postępowaniu karnym, Warszawa 2015 „Akt państwa o charakterze politycznym, polegający na przekazaniu podejrzanego lub skazanego, który znajduje się na obszarze zwierzchnictwa terytorialnego tego państwa, za przestępstwo lub przestępstwa popełnione na obszarze państwa żądającego wydania, które posiada jurysdykcję karną do ścigania i ukarania osoby ekstradowanej”. Ekstradycja może być: czynna – wniosek o przekazanie osoby na terytorium innego państwa, w celu przeprowadzenia przeciwko niej postępowania karnego bierna – wykonanie decyzji o przekazaniu osoby znajdującej się na terytorium Polski do innego państwa Przepisy kodeksowe stosuje się, gdy umowa międzynarodowa nie stanowi inaczej. Ważne umowy międzynarodowe dotyczące ekstradycji, to: Europejska konwencja o ekstradycji z 13.12.1957 r.  Konwencja Rady Europy Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki o ekstradycji z 10.07.1996 r. Art. 615 § 3 – ekstradycja pozaumowna

Ekstradycja –art. 55 Konstytucji 1. Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyjątkiem przypadków określonych w ust. 2 i 3. 2. Ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem, pod warunkiem że 1)czyn objęty wnioskiem o ekstradycję: został popełniony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz 2) stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku. 3. Nie wymaga spełnienia warunków określonych w ust. 2 pkt 1 i 2 ekstradycja mająca nastąpić na wniosek sądowego organu międzynarodowego powołanego na podstawie ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej, w związku z objętą jurysdykcją tego organu zbrodnią ludobójstwa, zbrodnią przeciwko ludzkości, zbrodnią wojenną lub zbrodnią agresji. 4. Ekstradycja jest zakazana, jeżeli dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać wolności i prawa człowieka i obywatela. 5. W sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.

Art. 596 – osoba wydana może być ścigana, skazana oraz pozbawiona wolności w celu wykonania kary, jak również poddana jakimkolwiek innym ograniczeniom wolności osobistej, tylko za te przestępstwa popełnione przed dniem wydania, w zakresie których państwo wezwane wydało zgodę na wydanie. Zakaz wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego, jak również brak zgody na to, by czyn został w inny sposób uwzględniony na niekorzyść osoby wydanej. Główna funkcja to zabezpieczenie uprawnień państwa wydającego, które wydając osobę w procedurze ekstradycyjnej, zrezygnowało z własnej jurysdykcji karnej. Państwo wzywające jest zobowiązane do respektowania decyzji w zakresie zasady specjalności. Zakres zasady specjalności: Nie ma zastosowania do przestępstw popełnionych po dniu wydania określonej osoby. Ochrona wynikająca z zasady specjalności ma charakter względny, tj. państwo wydające może wyrazić zgodę na ściganie przestępstw nieobjętych wcześniejszą decyzją o ekstradycji. Osoba przekazywana w drodze ekstradycji nigdy nie może się zrzec ochrony wynikającej z zasady specjalności! (inaczej niż przy ENA) Obejmuje także zakaz dalszego wydania osoby ekstradowanej państwu trzeciemu za czyny popełnione przed wydaniem. Zasada specjalności

Procedura ekstradycyjna – wystąpienie z wnioskiem sąd/prokurator występują z wnioskiem do MS MS występuje do odpowiedniego państwa z wnioskiem ekstradycyjnym sąd państwa wezwanego ocenia zasadność wniosku MS przekazuje odpis wyroku organowi państwa wykonującemu wniosek ekstradycyjny Po wydaniu prawomocnego orzeczenia, sąd przesyła odpis wyroku MS przeprowadzenie postępowania w sprawie o czyn z wniosku ekstradycyjnego przekazanie osoby na terytorium RP (zasada specjalności!) wniosek musi zawierać informację o przestępstwie (opis czynu) dane osoby ekstradowanej wniosek o tymczasowe aresztowanie – art. 594 § 1 nawet jeżeli będą przesłanki do ekstradycji, można odmówić ze względu na zasadę wzajemności albo ochronę porządku publicznego

Procedura ekstradycyjna – wystąpienie z wnioskiem W wypadkach niecierpiących zwłoki sąd lub prokurator może zwrócić się bezpośrednio do właściwego organu państwa obcego o tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie osoby, co do której ma być złożony wniosek o wydanie, po czym niezwłocznie składa wniosek zgodnie z art. 593 i 594. WYJĄTKOWO – bezpośrednia współpraca między sądami, z następczym zawiadomieniem MS: Procedura ekstradycyjna – wystąpienie z wnioskiem

Wykonanie wniosku ekstradycyjnego Wniosek ekstradycyjny otrzymują sąd lub prokurator  przesłuchanie osoby objętej wnioskiem i zabezpieczenie dowodów informuje się ją o zasadzie specjalności i możliwości zrzeczenia się tej zasady (oświadczenie o zrzeczeniu się zasady specjalności jest nieodwoływalne) Sąd okręgowy wydaje postanowienie w przedmiocie przekazania osoby objętej wnioskiem na posiedzeniu może wziąć udział obrońca i osoba przekazywana + prokurator przeprowadza się postępowanie dowodowe sąd okręgowy może z urzędu albo na wniosek prokuratora zastosować tymczasowe aresztowanie (art. 605) postanowieniem albo decyduje o zgodzie na ekstradycję albo odmawia udzielenia zgody postanowienie sądu jest zaskarżalne  właściwy odpowiedni sąd apelacyjny od postanowienia sądu apelacyjnego istnieje możliwość wniesienia kasacji nadzwyczajnej

Przeszkody ekstradycyjne Okoliczności, których wystąpienie stanowi dla państwa wezwanego podstawę do odmowy wydania osoby ściganej państwu wzywającemu. Zwykle szczegółowe postanowienia znajdują się w umowach międzynarodowych i strony umowy negocjują nad zakresem przeszkód ekstradycyjnych. Przeszkody ekstradycyjne mogą mieć charakter bezwzględny (niedopuszczalne jest wydanie danej osoby) albo względny (można odmówić wydania osoby).

Obligatoryjne i fakultatywne przesłanki odmowy ekstradycji 1) osoba, której wniosek dotyczy, jest obywatelem polskim albo korzysta w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu; 2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo gdy ustawa uznaje, że czyn nie stanowi przestępstwa albo że sprawca nie popełnia przestępstwa lub nie podlega karze; 3) nastąpiło przedawnienie; 4) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone; 5) byłoby ono sprzeczne z polskim prawem; 6) zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania wobec osoby wydanej może zostać orzeczona lub wykonana kara śmierci; 7) zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania może dojść do naruszenia wolności i praw osoby wydanej; 8) dotyczy osoby ściganej za popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych. 1) osoba, której wniosek dotyczy, ma w Rzeczypospolitej Polskiej stałe miejsce zamieszkania; 2) przestępstwo zostało popełnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo na polskim statku wodnym lub powietrznym; 3) co do tego samego czynu tej samej osoby toczy się postępowanie karne; 4) przestępstwo podlega ściganiu z oskarżenia prywatnego; 5) według prawa państwa, które złożyło wniosek o wydanie, przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności do roku lub karą łagodniejszą albo orzeczono taką karę; 6) przestępstwo, w związku z którym żąda się wydania, jest przestępstwem o charakterze wojskowym lub skarbowym, albo o charakterze politycznym innym niż określone w § 1 pkt 8; 7) państwo, które złożyło wniosek o wydanie, nie zapewnia wzajemności.

Bezwzględne przeszkody ekstradycyjne – art. 604 § 1 Bezwzględne przeszkody ekstradycyjne (obligatoryjne podstawy odmowy wydania osoby) są związane z posiadaniem obywatelstwa polskiego, brakiem podwójnej karalności (ze względu na nieistnienie w prawie polskim danego typu czynu zabronionego albo przedawnienia karalności przestępstwa), osądzeniem czynu (res iudicata) albo uzasadnioną obawą naruszenia praw i wolności jednostki (w państwie przekazania danej osobie grozi kara śmierci lub w przypadku przekazania osoby doszłoby do naruszenia prawa do rzetelnego procesu). Nie można wydać osoby, jeżeli wniosek ekstradycyjny dotyczy popełnienia przestępstwa o charakterze politycznym popełnionym bez użycia przemocy. Bezwzględne przeszkody ekstradycyjne – art. 604 § 1

Dla zainteresowanych  https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/obywatel-tajwanu- ma-byc-wydany-chinom-kasacja-rpo,423365.html  kontrowersyjna decyzja o wydaniu obywatela Tajwanu do Chin „Orzeczenie zaskarżyli i obrońca, i sam ścigany. Wskazywali m.in. na: obrazę prawa przez uznanie, że nie zachodzi uzasadniona obawa naruszenia wolności i praw osoby wydanej, bo prawa człowieka w ChRL - jak podnosili - są powszechnie łamane, brak wystarczających podstaw z chińskiego wniosku do stwierdzenia, czy czyn zarzucany Hung-T. L. rzeczywiście miał miejsce, podnosili kwestie trwającego od lat konflikt między Chińską Republika Ludową a Republiką Chińską, której obywatel ma być wydany. Sąd apelacyjny zaskarżone postanowienie jednak utrzymał.” Orzeczenie w sprawie Romana Polańskiego: postanowienie SN z 6.12.2016 r., IV KK 192/16 http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia3/IV %20KK%20192-16.pdf Dla zainteresowanych 

Postanowienie SN z 4.04.2018 r., III KK 355/17 Odnosząc się natomiast do raportów międzynarodowych wskazujących na naruszenie praw człowieka, a w szczególności ryzyko nieludzkiego lub poniżającego traktowania osoby ściganej w razie jej wydania do państwa wnioskującego o ekstradycję w orzecznictwie ETPCz przyjmuje się, że samo powołanie się na takie dokumenty nie jest wystarczające. Trybunał uznaje, że tzw. ogólna sytuacja na Białorusi nie pozwala na stwierdzenie, że ekstradycja do tego państwa powinna być niedopuszczalna z powodu ryzyka naruszenia art. 3 Konwencji (por.m.in. Kozhayev p. Rosji, wyrok ETPCz z 5 czerwca 2012 r., skarga nr 60045/10, § 90; wyrok ETPCz z dnia 20 maja 2010 r., Kamyshev p. Ukrainie, skarga nr 3990/06, § 44). Toteż odmowa ekstradycji może mieć miejsce, jeżeli zostanie wykazane realne ryzyko podjęcia traktowania sprzecznego z art. 3 Konwencji wobec osoby ściganej, której dotyczy wniosek ekstradycyjny. Takie realne ryzyko może wynikać z faktu stosowania w przeszłości wobec osoby ściganej nieludzkiego lub poniżającego traktowania. W wyroku ETPCZ z dnia 10 grudnia 2009 r., skarga nr 43707/07, w sprawie Koktysh p. Ukrainie Trybunał odnosił się wprost do kwestii respektowania praw człowieka na Białorusi. Przyznał, że zarówno raporty organów międzynarodowych, jak i organizacji pozarządowych wskazują na naruszenia praw człowieka na Białorusi, a w szczególności na złe traktowanie (illtreatment) oraz stosowanie tortur. Jednocześnie zastrzegł, że chociaż takie ogólne wskazanie na sytuację w danym kraju odnoszącą się do ochrony praw człowieka nie może samo w sobie stanowić podstawy do odmowy ekstradycji, to jednak uznał, że ryzyko złego traktowania powinno być oceniane m.in. w kontekście wcześniejszego wystąpienia tego rodzaju przypadków w odniesieniu do konkretnej osoby.

Postanowienie SN z 20.04.2011 r., IV KK 422/10 1. Użyte w art. 604 § 1 pkt 7 k.p.k. sformułowanie "uzasadniona obawa", iż w państwie wzywającym może dojść do naruszenia praw i wolności osoby wydanej, oznacza, że prawdopodobieństwo takie musi zostać wykazane za pomocą określonych faktów lub informacji o faktach, które pozwalają na obiektywną ocenę realności zagrożenia. Ustaleń zaś takich nie można czynić wyłącznie na podstawie twierdzeń osoby ściganej. 2. Sprzeczne z polskim prawem jest nie tylko wydanie osoby naruszające art. 604 § 1 k.p.k., ale i art. 3 Konwencji. Dlatego naruszenie tej ostatniej normy prawnej w rezultacie wydania osoby ściganej państwu wzywającemu należy rozważać odrębnie od przeszkód ekstradycyjnych zawartych w przepisach k.p.k., odwołując się do interpretacji dokonanej przez Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Względne przeszkody ekstradycyjne – art. 604 § 2 W art. 604 § 2 został wskazany katalog przykładowych okoliczności, a MS może odmówić zgody na wydanie osoby ściganej z innych przyczyn niż wymienione w przepisie, np. jeżeli zgoda na wydanie określonej osoby w procedurze ekstradycyjnej naruszałaby ważne interesy Polski. Chodzi m.in. o związek osoby, której dotyczy wniosek ekstradycyjny, z terytorium Polski inny niż obywatelstwo (miejsce zamieszkania, popełnienie przestępstwa na terytorium Polski), różnice w rodzaju odpowiedzialności karnej w Polsce i państwie wnioskującym o ekstradycję (według prawa polskiego czyn jest przestępstwem prywatnoskargowym, przestępstwem skarbowym, politycznym albo o charakterze wojskowym) albo w myśl prawa polskiego zagrożone jest łagodną karą (do 1 roku pozbawienia wolności), w Polsce wszczęto postępowanie w sprawie o ten sam czyn (litispendencja), względnie, państwo obce nie zapewnia wzajemności. Względne przeszkody ekstradycyjne – art. 604 § 2

Europejska Konwencja o ekstradycji (1957) Strony Konwencji (Polska jest stroną i większość państw Rady Europy; obok konwencji o ekstradycji uzupełniające znaczenie mają dwustronne umowy zawierane między poszczególnymi państwami) są zobowiązane do wzajemnego wykonywania wniosków ekstradycyjnych (art. 1) przestępstwa będące podstawą wydania: zagrożone karą co najmniej 1 roku pozbawienia wolności lub surowszą albo zagrożone środkiem zabezpieczającym w takim wymiarze, ALE: Każda z Umawiających się Stron, której ustawodawstwo nie zezwala na wydanie za niektóre przestępstwa określone w ustępie 1 niniejszego artykułu, może wyłączyć te przestępstwa z zakresu stosowania konwencji (art. 2 ust. 3) i każda ze Stron może zastosować zasadę wzajemności w odniesieniu do jakichkolwiek przestępstw wyłączonych z zakresu stosowania konwencji na mocy niniejszego artykułu (art. 2 ust. 7); ekstradycja jest niedopuszczalna w sprawach o przestępstwa polityczne i wojskowe Europejska Konwencja o ekstradycji (1957)

Strony konwencji nie muszą wydawać własnych obywateli i dla celów współpracy międzynarodowej mogą ustalić własną definicję „obywatela” w rozumieniu konwencji Jeżeli Strona wezwana odmówi wydania własnego obywatela, powinna ona na wniosek Strony wzywającej przekazać sprawę właściwym organom w celu wszczęcia, w stosownych wypadkach, postępowania karnego. W tym celu przekazuje się bezpłatnie akta, informacje i przedmioty pozostające w związku z przestępstwem. Można odmówić wydania osoby, jeżeli przestępstwo zostało popełnione na terytorium strony konwencji Strona wezwana może odmówić wydania osoby, jeżeli właściwe organy tej Strony wszczęły przeciwko niej postępowanie o przestępstwo lub przestępstwa stanowiące podstawę wniosku. Europejska Konwencja o ekstradycji (1957) – fakultatywne podstawy odmowy wydania

zasada ne bis in idem Odmawia się wydania, jeżeli wobec osoby, której dotyczy wniosek, zapadło prawomocne orzeczenie właściwych organów Strony wezwanej, dotyczące przestępstwa lub przestępstw, w związku z którymi żąda się wydania. Można odmówić wydania, jeżeli właściwe organy Strony wezwanej zdecydowały o niewszczynaniu postępowania lub o jego umorzeniu w związku z tym lub tymi samymi przestępstwami. przedawnienie karalności lub wykonania kary Odmawia się wydania, jeżeli według ustawodawstwa Strony wzywającej lub Strony wezwanej nastąpiło przedawnienie karalności lub wykonania kary. zagrożenie karą śmierci Europejska Konwencja o ekstradycji (1957) – obligatoryjne podstawy odmowy wydania

Europejska Konwencja o ekstradycji (1957) – zasada specjalności Osoba wydana nie będzie ścigana, skazana ani też pozbawiona wolności w celu wykonania kary lub zastosowania środka zabezpieczającego ani też poddana jakimkolwiek innym ograniczeniom wolności osobistej za jakiekolwiek przestępstwo popełnione przed wydaniem, inne niż to, w związku z którym nastąpiło wydanie, z wyjątkiem następujących wypadków: a) jeżeli Strona, która ją wydała, wyrazi na to zgodę. W tym celu sporządza się wniosek, do którego dołącza się dokumenty określone w artykule 12, oraz protokół zawierający oświadczenia osoby wydanej dotyczące danego przestępstwa. Zgoda zostanie wyrażona, jeżeli przestępstwo, w związku z którym wnosi się o nią, stanowi samo podstawę do wydania na mocy niniejszej konwencji; b) jeżeli, mając ku temu możliwość, osoba wydana nie opuściła w ciągu 45 dni od daty jej ostatecznego zwolnienia terytorium Strony, której została wydana, lub po jego opuszczeniu powróciła na nie. Europejska Konwencja o ekstradycji (1957) – zasada specjalności

Europejski nakaz aresztowania

Europejski nakaz aresztowania szczególna uproszczona procedura ekstradycyjna między państwami UE Decyzja sądowa wydawana przez państwo członkowskie UE w celu aresztowania i przekazania przez inne państwo członkowskie osoby, której dotyczy wniosek, w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary albo środka zabezpieczającego podstawa prawna – decyzja ramowa z 13.06.2002 r. 2002/584/WSiSW o europejskim nakazie aresztowania i procedurach przekazania osób ściganych tym nakazem między państwami członkowskimi

Zasady współpracy między państwami UE bezpośrednia współpraca sądów lub organów wymiaru sprawiedliwości państw UE – na współpracę nie mają wpływu czynniki polityczne niewykonywanie obowiązków przez jedno z państw, nie uchyla obowiązków innego  nie obowiązuje zasada wzajemności ograniczona zasada podwójnej karalności ograniczona zasada specjalności problem na gruncie ENA – czy można odmówić przekazania osoby, jeżeli w wyniku przekazania mogłoby dojść do naruszenia praw człowieka? FUNDAMENT WSPÓŁPRACY W UE – zasada wzajemnego uznawania orzeczeń Zasady współpracy między państwami UE

Zasada wzajemnego uznawania orzeczeń Po raz pierwszy w odniesieniu do spraw karnych zaczęto mówić podczas konferencji w Tampere w 1999 roku – zasada wzajemnego uznawania orzeczeń jest fundamentem stworzenia wspólnego obszaru sądowego w UE. Istota wzajemnego uznawania orzeczeń – decyzja procesowa wydana w jednym państwie UE jest automatycznie wykonalna i skuteczna w innym państwie UE. Warunkiem poprawnego funkcjonowania zasady wzajemnego uznawania orzeczeń jest wzajemne zaufanie między państwami UE odnośnie do poziomu ochrony praw podstawowych i funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. https://eur- lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52005DC0195:PL:HTML  prace nad wzmocnieniem wzajemnego uznawania

ENA – zasada podwójnej karalności – art. 2 ust. 2 decyzji ramowej (zob ENA – zasada podwójnej karalności – art. 2 ust. 2 decyzji ramowej (zob. art. 607w) Następujące przestępstwa, jeśli w wydającym nakaz Państwie Członkowskim zagrożone są karą pozbawienia wolności lub środkiem zabezpieczającym o wymiarze co najmniej trzech lat i jako określone prawem wydającego nakaz Państwa Członkowskiego, stanowią na warunkach niniejszej decyzji ramowej podstawę, bez weryfikacji pod kątem podwójnej odpowiedzialności karnej za popełniony czyn, do przekazania na mocy europejskiego nakazu aresztowania: - udział w organizacjach przestępczych, – terroryzm, – handel ludźmi, – nielegalny handel środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, - nielegalny handel bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, – korupcja, – seksualne wykorzystywanie dzieci i pornografia dziecięca, – handel kradzionymi pojazdami, – gwałt (cd. na następnym slajdzie)

– nadużycia finansowe, w tym mające negatywny wpływ na interesy finansowe Wspólnot Europejskich w rozumieniu Konwencji z dnia 26 lipca 1995 r. w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich, – nielegalny handel przedmiotami kultury, w tym antykami i dziełami sztuki, – oszustwo, – ściąganie haraczy i wymuszanie, – pranie wpływów pieniężnych z przestępczości, – podrabianie towarów i piractwo, – fałszowanie walut, w tym waluty euro, – fałszowanie dokumentów urzędowych i handel nimi, – przestępczość komputerowa, – fałszowanie środków płatniczych, – przestępczość w dziedzinie ochrony środowiska, w tym nielegalny handel zagrożonymi gatunkami zwierząt i roślin oraz ich odmianami, – nielegalny handel substancjami hormonalnymi i innymi środkami pobudzającymi wzrost, – nielegalny handel materiałami jądrowymi lub radioaktywnymi, – ułatwianie bezprawnego wjazdu i stałego przebywania, – podpalenie, – zabójstwo, ciężkie uszkodzenie ciała, – przestępstwa podlegające jurysdykcji Międzynarodowego Trybunału Karnego, – nielegalny handel organami i tkankami ludzkimi, – bezprawne zajęcie samolotu/statku, – porwanie, bezprawne przetrzymywanie i branie zakładników, – sabotaż. – rasizm i ksenofobia, – kradzież zorganizowana lub rozbój z bronią w ręku,

Zasada specjalności w UE Zasada specjalności ma ograniczony charakter w prawie UE i oskarżony (osoba przekazywana w ramach ENA) może zrzec się ochrony, która wynika z tej zasady. art. 607e § 1. Osoby przekazanej w wyniku wykonania nakazu nie można ścigać za przestępstwa inne niż te, które stanowiły podstawę przekazania, ani wykonać orzeczonych wobec niej za te przestępstwa kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności. Sąd, który prawomocnie orzekł w sprawie, może zarządzić wykonanie kary tylko za te przestępstwa, które stanowiły podstawę przekazania osoby ściganej ALE Zasada specjalności w UE

Ograniczenia zasady specjalności w UE W art. 607e § 3 skatalogowano wyjątki od zasady specjalności. Osoba przekazywana w drodze ENA może być sądzona i ścigana za przestępstwa inne niż te, które były podstawą przekazania w drodze ENA, jeżeli m.in. przestępstwo (inne niż te, które było podstawą przekazania na podstawie ENA) nie jest zagrożone karą pozbawienia wolności, państwo wykonania nakazu złożyło oświadczenie o dopuszczalności ścigania lub wykonania kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności za wszystkie czyny popełnione przed przekazaniem (zrzekło się stosowania zasady specjalności) albo osoba przekazana wyraziła zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej za przestępstwa inne niż we wniosku ENA.

ENA – zasada specjalności – art. 607e §  3.  Przepisu § 1 nie stosuje się, jeżeli: 1) państwo wykonania nakazu złożyło oświadczenie o dopuszczalności ścigania lub wykonania kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności za wszystkie czyny popełnione przed przekazaniem, chyba że organ sądowy tego państwa w orzeczeniu o przekazaniu postanowił inaczej; 2) osoba przekazana, pomimo takiej możliwości, nie opuściła terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ciągu 45 dni od dnia prawomocnego zakończenia postępowania albo po opuszczeniu terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na nie powróciła; 3) nie została orzeczona kara pozbawienia wolności albo inny środek polegający na pozbawieniu wolności; 4) postępowanie karne nie wiąże się ze stosowaniem wobec osoby ściganej środka polegającego na pozbawieniu wolności; 5) czyn osoby ściganej jest zagrożony karą lub środkiem niepolegającymi na pozbawieniu wolności; 6) osoba ścigana wyraziła zgodę na przekazanie i zrzekła się korzystania z prawa określonego w § 1; 7) osoba ścigana, po jej przekazaniu, złożyła przed sądem właściwym do rozpoznania sprawy oświadczenie o zrzeczeniu się korzystania z prawa określonego w § 1 w odniesieniu do czynów popełnionych przed przekazaniem; 8) organ sądowy państwa wykonania nakazu, który przekazał osobę ściganą, na wniosek sądu właściwego do wydania nakazu, wyraził zgodę na ściganie lub wykonanie kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności za przestępstwa określone w pkt 1. §  4.  Wniosek, o którym mowa w § 3 pkt 8, powinien zawierać informacje wymienione w art. 607c § 1. Przepis art. 607c § 2 stosuje się odpowiednio.

Wydanie ENA - Polska występuje do innego państwa z wnioskiem ENA Osoba przekazywana w trybie ENA zostaje transportowana na terytorium Polski; zalicza się okres TA odbywanego w innym państwie na poczet orzeczonej kary ENA przekazywany do właściwego organu sądowego w państwie UE, gdzie przebywa osoba poszukiwana (605c) niedopuszczalne jest wydanie ENA, gdy nie wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości oraz gdy przestępstwo jest zagrożone karą niższą niż 1 rok albo w celu wykonania kary pozbawienia wolności do 4 miesięcy (środka zabezpieczającego do 4 miesięcy) Wydaje SO na wniosek prokuratora lub wniosek SR Wydanie ENA - Polska występuje do innego państwa z wnioskiem ENA

Wykonanie ENA Przekazanie z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej osoby ściganej europejskim nakazem aresztowania, zwanym w niniejszym rozdziale "nakazem europejskim", następuje w celu przeprowadzenia przeciwko niej, na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, postępowania karnego lub wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolności. Prokurator przesłuchuje osobę wobec której został wydany ENA i informuje ja o jej uprawnieniach (w tym o zasadzie specjalności i prawie do adwokata) Na wniosek prokuratora sąd okręgowy może zastosować tymczasowe aresztowanie, oznaczając jego termin na czas niezbędny do przekazania osoby ściganej. Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania nie może przekroczyć 100 dni. Samoistną podstawą zastosowania tymczasowego aresztowania jest istnienie wydanego w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej prawomocnego wyroku skazującego lub innej decyzji stanowiącej podstawę pozbawienia wolności osoby ściganej. (art. 607k § 3) W przedmiocie przekazania i TA orzeka właściwy SO. W posiedzeniu mogą wziąć udział prokurator i obrońca. Sąd wydaje postanowienie w przedmiocie przekazania w ciągu 40 dni (w ciągu 3 jeżeli nastąpiło zrzeczenie zasady specjalności). Postępowanie w przedmiocie przekazania powinno zakończyć się prawomocnie w terminie 60 dni od dnia zatrzymania osoby ściganej lub 10 dni od złożenia przez nią oświadczenia o zrzeczeniu się zasady specjalności Na postanowienie sądu w przedmiocie przekazania przysługuje zażalenie. Zażalenie wnosi się w terminie 3 dni od dnia ogłoszenia postanowienia, a jeżeli osoba ścigana pozbawiona jest wolności i nie została sprowadzona na posiedzenie sądu - od dnia jego doręczenia. Art. 252 stosuje się odpowiednio.

Wykonanie ENA art. 607n § 1. Osobę ściganą, wobec której zapadło prawomocne postanowienie o przekazaniu, przekazuje się właściwemu organowi sądowemu państwa wydania nakazu europejskiego najpóźniej w terminie 10 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia. §  2.  Jeżeli przekazanie osoby ściganej w terminie określonym w § 1 nie jest możliwe na skutek siły wyższej albo zagrożenia dla życia lub zdrowia tej osoby, osobę ściganą, o której mowa w § 1, przekazuje się właściwemu organowi sądowemu państwa wydania nakazu europejskiego w ciągu 10 dni od dnia upływu nowo ustalonego terminu przekazania. §  3.  Jeżeli państwo wydania nakazu europejskiego nie przejmie osoby podlegającej przekazaniu w terminach, o których mowa w § 1 albo 2, zarządza się niezwłoczne zwolnienie tej osoby, jeżeli nie jest ona pozbawiona wolności w innej sprawie.

Nie podlega wykonaniu nakaz europejski wydany w celu wykonania kary pozbawienia wolności lub środka polegającego na pozbawieniu wolności wobec osoby ściganej, będącej obywatelem polskim albo korzystającej w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu, jeżeli nie wyrazi ona zgody na przekazanie. §  2.  Można także odmówić wykonania nakazu europejskiego, jeżeli został on wydany w celu, o którym mowa w § 1, a osoba ścigana ma miejsce zamieszkania lub stale przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. §  3.  Odmawiając przekazania, z przyczyn określonych w § 1 lub 2, sąd orzeka o wykonaniu kary albo środka, orzeczonych przez organ sądowy państwa wydania nakazu europejskiego. Przesłanki niewykonania nakazu (związek osoby przekazywanej z Polską ze względu na obywatelstwo, azyl lub posiadanie stałego miejsca zamieszkania)

Warunki wykonania ENA wobec polskiego obywatela art. 607t Jeżeli nakaz europejski został wydany w celu ścigania osoby, która jest obywatelem polskim albo korzysta w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu, przekazanie może nastąpić pod warunkiem, że osoba ta będzie odesłana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej po prawomocnym zakończeniu postępowania w państwie wydania nakazu europejskiego, jeśli osoba ta wyraża na to zgodę.

Przesłanki obligatoryjne odmowy wykonania ENA z decyzji ramowej o ENA – art. 3 1) jeśli przestępstwo będące podstawą nakazu aresztowania jest objęte amnestią w wykonującym nakaz Państwie Członkowskim, w przypadku gdy przestępstwo to podlega jurysdykcji państwa z mocy jego prawa karnego; 2) jeśli wykonujący nakaz organ sądowy zostaje poinformowany, że w stosunku do osoby, której dotyczy wniosek, zapadło w związku z popełnieniem tych samych czynów prawomocne orzeczenie w Państwie Członkowskim, z zastrzeżeniem, że jeśli została orzeczona kara, to została ona wykonana lub jest wykonywana, lub też nie może być dłużej wykonywana w świetle prawa Państwa Członkowskiego, w którym nastąpiło skazanie;  ne bis in idem 3) jeśli w świetle prawa państwa wykonującego nakaz osoba podlegająca europejskiemu nakazowi aresztowania z uwagi na jej wiek nie może być pociągnięta do odpowiedzialności karnej za czyny, stanowiące podstawę wydania nakazu aresztowania.

Fakultatywne podstawy odmowy wykonania ENA (decyzja ramowa) 1) w jednym z przypadków wymienionych w art. 2 ust. 4 czyn, który stanowi podstawę wydania europejskiego nakazu aresztowania, nie stanowi przestępstwa w świetle prawa wykonującego nakaz Państwa Członkowskiego; jednakże w odniesieniu do przestępstw związanych z podatkami lub opłatami, należnościami celnymi i wymianą walut obcych, wykonania europejskiego nakazu aresztowania nie można odmówić na tej podstawie, iż prawo wykonującego nakaz Państwa Członkowskiego nie nakłada tego samego rodzaju podatku lub cła lub nie zawiera tego samego rodzaju zasad w odniesieniu do podatków, opłat, należności celnych i wymiany walut jak prawo wydającego nakaz Państwa Członkowskiego; 2) w przypadku gdy osoba podlegająca europejskiemu nakazowi aresztowania jest ścigana w wykonującym nakaz Państwie Członkowskim za ten sam czyn, który stanowi podstawę wydania europejskiego nakazu aresztowania;  prowadzenie postępowania w państwie wykonania ENA w sprawie o ten sam czyn 3) w przypadku gdy organy sądowe wykonującego nakaz Państwa Członkowskiego zdecydują nie ścigać za przestępstwo stanowiące podstawę wydania europejskiego nakazu aresztowania albo wstrzymać postępowanie sądowe, lub w przypadku gdy w Państwie Członkowskim w stosunku do osoby, której dotyczy wniosek w odniesieniu do tych samych czynów, zapadło prawomocne orzeczenie, co chroni ją przed dalszym postępowaniem sądowym; 4) w przypadku gdy zgodnie z prawodawstwem wykonującego nakaz Państwa Członkowskiego ściganie karne lub ukaranie osoby, której dotyczy wniosek, jest ustawowo zakazane i gdy czyny podlegają jurysdykcji tego Państwa Członkowskiego na podstawie jego prawa karnego; 5) jeśli wykonujący nakaz organ sądowy zostaje powiadomiony, że w stosunku do osoby, której dotyczy wniosek, zapadło, odnośnie do tych samych czynów, prawomocne orzeczenie w państwie trzecim, z zastrzeżeniem, że jeśli została orzeczona kara, to została ona wykonana lub jest aktualnie wykonywana, albo w myśl prawa kraju skazania nie może być dłużej wykonywana; 6) jeśli europejski nakaz aresztowania został wydany w celu wykonania kary pozbawienia wolności lub środka zabezpieczającego, a osoba, której dotyczy wniosek, jest obywatelem wykonującego nakaz Państwa Członkowskiego lub w tym państwie stale przebywa, a państwo to zobowiązuje się wykonać karę pozbawienia wolności lub środek zabezpieczający zgodnie z jego prawem krajowym; 7) w przypadku gdy europejski nakaz aresztowania odnosi się do przestępstw, które: a) w świetle prawa wykonującego nakaz Państwa Członkowskiego są traktowane jako popełnione w całości bądź w części na terytorium wykonującego nakaz Państwa Członkowskiego lub w miejscu traktowanym jako jego terytorium; lub b) są popełnione poza terytorium wydającego nakaz Państwa Członkowskiego, a prawo wykonującego nakaz Państwa Członkowskiego nie dopuszcza ścigania przestępstw tego rodzaju, jeśli popełnione zostają poza jego terytorium.

Obligatoryjne przesłanki odmowy – art. 607p § 1. Odmawia się wykonania nakazu europejskiego, jeżeli: 1) przestępstwo, którego dotyczy nakaz europejski, w wypadku jurysdykcji polskich sądów karnych, podlega darowaniu na mocy amnestii; 2) w stosunku do osoby ściganej zapadło w innym państwie prawomocne orzeczenie co do tych samych czynów oraz, w wypadku skazania za te same czyny, osoba ścigana odbywa karę lub ją odbyła albo kara nie może być wykonana według prawa państwa, w którym zapadł wyrok skazujący; 3) w stosunku do osoby ściganej zapadło prawomocne orzeczenie o przekazaniu do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej; 4) osoba, której dotyczy nakaz europejski, z powodu wieku nie ponosi według prawa polskiego odpowiedzialności karnej za czyny będące podstawą wydania nakazu europejskiego; 5) naruszałoby to wolności i prawa człowieka i obywatela; 6) nakaz wydany został w związku z przestępstwem popełnionym bez użycia przemocy z przyczyn politycznych. § 2. Jeżeli nakaz europejski został wydany wobec osoby ściganej, która jest obywatelem polskim, wykonanie nakazu może nastąpić pod warunkiem, że czyn, którego nakaz europejski dotyczy, nie został popełniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ani na polskim statku wodnym lub powietrznym oraz stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili wpłynięcia nakazu europejskiego.

Obligatoryjne - 607p § 1 Amnestia Prawomocne zakończenie postępowania (ne bis in idem) Przekazanie osoby do innego państwa UE Różnice w wieku osoby przekazywanej w ramach ENA, który pozwalałby na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej Ochrona praw człowieka Przestępstwo o charakterze politycznym bez użycia przemocy Obligatoryjne - 607p § 1

Fakultatywne przesłanki odmowy – art. 607r Można odmówić wykonania nakazu europejskiego, jeżeli: 1) przestępstwo będące podstawą wydania nakazu europejskiego, inne niż wymienione w art. 607w, nie stanowi przestępstwa według prawa polskiego; 2) przeciwko osobie ściganej, której dotyczy nakaz europejski, toczy się w Rzeczypospolitej Polskiej postępowanie karne o przestępstwo, które stanowi podstawę nakazu europejskiego; 3) wobec osoby ściganej, w związku z czynem będącym podstawą wydania nakazu europejskiego zapadło prawomocne orzeczenie o odmowie wszczęcia postępowania, o umorzeniu postępowania lub inne orzeczenie kończące postępowanie w sprawie; 4) według prawa polskiego nastąpiło przedawnienie ścigania lub wykonania kary, a przestępstwa, których to dotyczy, podlegały jurysdykcji sądów polskich; 5) nakaz europejski dotyczy przestępstw, które według prawa polskiego zostały popełnione, w całości lub w części, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym; 6) za czyn zabroniony, którego dotyczy nakaz europejski, w państwie wydania nakazu europejskiego można orzec karę dożywotniego pozbawienia wolności albo inny środek polegający na pozbawieniu wolności bez możliwości ubiegania się o jego skrócenie.

Fakultatywne przesłanki odmowy wykonania ENA Brak podwójnej karalności przestępstwa (innego niż 33 przestępstw, w odniesieniu do których zrezygnowano z wymogu podwójnej karalności) Toczy się postępowanie w Polsce w sprawie o ten sam czyn Prawomocnie zakończono postępowanie w Polsce (umarzając lub odmawiając wszczęcia) Przedawnienie karalności w Polsce Za ten czyn, w państwie wydania nakazu można orzec karę dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Fakultatywne przesłanki odmowy wykonania ENA

Obawa naruszenia praw człowieka jako podstawa odmowy wykonania ENA W decyzji ramowej o ENA nie ma takiej przesłanki odmowy wykonania ENA. Państwa UE wyszły z założenia, że członkostwo w Radzie Europy i wspólne wartości sprawiają, że poziom ochrony praw podstawowych wszędzie jest na zbliżonym poziomie. Uznały, że można zaufać cudzemu wymiarowi sprawiedliwości. Kontrowersyjne założenie biorąc pod uwagę liczne wyroki ETPC przeciwko państwom UE, więc UE zweryfikowała swoje wcześniejsze stanowisko (program haski i sztokholmski – normy minimalne dotyczące praw procesowych oskarżonego i pokrzywdzonego). Automatyzm wzajemnego zaufania nie w pełni pasuje do prawa karnego (chociaż por. wyrok TSUE w sprawie Melloni). Obawa naruszenia praw człowieka jako podstawa odmowy wykonania ENA wynika z orzecznictwa TSUE i wartości, na których zbudowana jest UE. Obawa naruszenia praw człowieka jako podstawa odmowy wykonania ENA

Przełomowe orzeczenie wyrok TS UE z 5. 04. 2016 r Przełomowe orzeczenie wyrok TS UE z 5.04.2016 r. C‑404/15 i C‑659/15 w sprawach Aranyosi i Căldăraru Art. 1 ust. 3, art. 5 i art. 6 ust. 1 decyzji ramowej należy interpretować w ten sposób, że w obliczu obiektywnych, wiarygodnych, dokładnych i należycie zaktualizowanych danych świadczących o istnieniu nieprawidłowości, czy to systemowych lub ogólnych, czy dotyczących niektórych grup osób, czy też niektórych ośrodków penitencjarnych, w odniesieniu do warunków pozbawienia wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim wykonujący nakaz organ sądowy powinien sprawdzić w sposób konkretny i dokładny, czy istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że osoba objęta europejskim nakazem aresztowania wydanym w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności będzie ze względu na warunki jej pozbawienia wolności we wskazanym państwie narażona na rzeczywiste niebezpieczeństwo nieludzkiego lub poniżającego traktowania w rozumieniu art. 4 karty w razie przekazania do wspomnianego państwa członkowskiego. W tym celu powinien on wystąpić o przekazanie informacji uzupełniających do wydającego nakaz organu sądowego, który po zwróceniu się w razie potrzeby o pomoc do organu centralnego lub jednego z organów centralnych wydającego nakaz państwa członkowskiego w rozumieniu art. 7 decyzji ramowej powinien udzielić rzeczonych informacji w terminie wyznaczonym w takim wniosku. Wykonujący nakaz organ sądowy powinien odroczyć podjęcie decyzji o przekazaniu zainteresowanej osoby do czasu uzyskania informacji uzupełniających umożliwiających mu wykluczenie istnienia takiego niebezpieczeństwa. Jeśli nie można wykluczyć istnienia wskazanego niebezpieczeństwa w rozsądnym terminie, wspomniany organ powinien zdecydować, czy należy umorzyć procedurę przekazywania.

Obawa naruszenia praw człowieka jako podstawa odmowy wykonania ENA Test z wyroku Căldăraru: Podejrzenie naruszenia praw człowieka musi mieć charakter kwalifikowany, a niebezpieczeństwo naruszenia – rzeczywiste; Ustalenia muszą być poprzedzone wystąpieniem o uzyskanie informacji uzupełniających do państwa wydania ENA W braku możliwości uzyskania informacji – umorzenie postępowania w przedmiocie wykonania ENA Odmowa wykonania ENA z uwagi na naruszenie praw podstawowych powinna być dopuszczalna w wyjątkowych sytuacjach. Z zasady wzajemnego uznawania orzeczeń nie można wywodzić automatycznego założenia, że prawa człowieka w państwie wydania ENA będą przestrzegane. Ciężar dowodu, że wykonanie ENA będzie skutkowało pozbawieniem prawa do rzetelnego procesu spoczywa na skarżącym, a dowody muszą być konkretne. Ogólne twierdzenia nie powinny zostać uwzględnione. Obawa naruszenia praw człowieka jako podstawa odmowy wykonania ENA

Konsekwencje wyroku Căldăraru według prof. Wąsek-Wiadrek:  Dopuszczalność obalenia poszanowania praw człowieka w państwie członkowskim UE i dorozumiane uzupełnienie katalogu przesłanek odmowy wykonania ENA; Wykonanie ENA nie może prowadzić do nieludzkiego lub poniżającego traktowania (art. 3 EKPC i art. 4 KPP) Orzecznictwo ETPC jest podstawowym źródłem informacji o przestrzeganiu praw człowieka w państwach UE Podkreślenie odrębności procedury przestrzegania praw człowieka w ramach pytań prejudycjalnych a politycznej procedury praworządności z art. 7 TUE. M. Wąsek – Wiaderek, Ryzyko naruszenia praw człowieka jako przesłanka odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania (uwagi na tle najnowszego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej), [w:] T. Grzegorczyk, R. Olszewski (red.), Verba volant, scripta manent. Proces karny, prawo karne skarbowe i prawo wykroczeń po zmianach z lat 2015-2016. Księga pamiątkowa poświęcona Profesor Monice Zbrojewskiej, Warszawa 2017, s. 486-499 Konsekwencje wyroku Căldăraru

Sprawa Celmer Głośna sprawa pytania prawnego sędzi z Irlandii, czy przekazanie osoby poszukiwanej ENA na terytorium Polski, ze względu na zmiany w sądownictwie i związaną z tym obawę pozbawienia jednostki prawa do rzetelnego procesu, jest dopuszczalne i nie będzie prowadziło do naruszenia prawa UE. https://www.rpo.gov.pl/pl/content/panel/sesja-35-skuteczność-procedury-europejskiego- nakazu-aresztowania-wobec-sprawy-celmer-blok https://wiadomosci.dziennik.pl/opinie/artykuly/577083,celmer-handel-narkotyki-trybunal-unia- art-7-praworzadnosc.html Wyrok TSUE z 25.07.2018 r, C‑216/18 PPU L.M.: http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=204384&pageIndex =0&doclang=PL&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=761561

Pytania prejudycjalne w sprawie L.M. (Celmer) W tych okolicznościach High Court (wysoki sąd) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi: „1)      Czy – niezależnie od wniosków sformułowanych przez Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 5 kwietnia 2016 r., Aranyosi i Căldăraru (C‑404/15 i C‑659/15 PPU, EU:C:2016:198) – w przypadku gdy sąd krajowy stwierdzi, że istnieją przekonujące dowody, iż panujące w wydającym nakaz państwie członkowskim warunki naruszają podstawowe prawo do rzetelnego procesu sądowego, ponieważ sam wymiar sprawiedliwości w wydającym nakaz państwie członkowskim nie jest już oparty na zasadzie państwa prawnego, konieczne jest, aby wykonujący nakaz organ sądowy dokonał dodatkowych ustaleń, w sposób konkretny i dokładny, czy zainteresowana osoba jest narażona na ryzyko nierzetelnego procesu sądowego, skoro proces będzie się toczyć w ramach systemu, który przestał opierać się na zasadzie państwa prawnego? 2)      Czy jeśli kryteria, na których należy się oprzeć, wymagają przeprowadzenia konkretnej analizy, czy zainteresowana osoba narażona jest na rzeczywiste ryzyko naruszenia prawa do sądu i czy jeśli sąd krajowy doszedł do wniosku, że doszło do systemowego naruszenia zasady państwa prawnego, tenże sąd krajowy jako wykonujący nakaz organ sądowy ma obowiązek zwrócić się do wydającego nakaz organu sądowego o przedstawienie dodatkowych niezbędnych informacji, dzięki którym mógłby odrzucić podejrzenie ryzyka nierzetelnego procesu sądowego, a jeśli tak – jakiego rodzaju gwarancje dotyczące rzetelnego procesu sądowego należałoby w tym względzie przedstawić?”.

Biorąc powyższe pod uwagę, na postawione pytania należy udzielić następującej odpowiedzi: wykładni art. 1 ust. 3 decyzji ramowej 2002/584 należy dokonywać w ten sposób, że w sytuacji, gdy wykonujący nakaz organ sądowy, mający zadecydować o przekazaniu osoby wskazanej w europejskim nakazie aresztowania wydanym w celu przeprowadzenia postępowania karnego, posiada informacje, takie jak te zawarte w przyjętym na podstawie art. 7 ust. 1 TUE uzasadnionym wniosku Komisji, mogące wskazywać na istnienie rzeczywistego ryzyka naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, gwarantowanego przez art. 47 akapit drugi karty, ze względu na systemowe lub ogólne nieprawidłowości w zakresie niezawisłości władzy sądowniczej wydającego nakaz państwa członkowskiego, wspomniany organ powinien zweryfikować w sposób konkretny i dokładny, czy – w świetle sytuacji osobistej tej osoby, jak również charakteru przestępstwa, za które jest ścigana, oraz kontekstu faktycznego, stanowiącego podstawę europejskiego nakazu aresztowania, oraz przy uwzględnieniu informacji udzielonych przez wydające nakaz państwo członkowskie na podstawie art. 15 ust. 2 rzeczonej decyzji ramowej – istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że owa osoba będzie narażona na takie ryzyko w wypadku przekazania do tego ostatniego państwa. Rozstrzygniecie TSUE

Sprawa Celmer Czy przekazanie na terytorium Polski naraziłoby jednostkę na pozbawienie prawa do sądu, ze względu na brak niezależnego sądownictwa? Pkt 59:  Należy zatem stwierdzić, że istnienie rzeczywistego ryzyka narażenia osoby wskazanej w europejskim nakazie aresztowania, w razie przekazania jej wydającemu nakaz organowi sądowemu, na naruszenie jej prawa podstawowego do niezawisłego sądu, a w konsekwencji istotnej treści jej prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, zagwarantowanego w art. 47 akapit drugi karty, może pozwolić organowi sądowemu wykonującemu nakaz, w drodze wyjątku, na wstrzymanie się od wykonania europejskiego nakazu aresztowania na podstawie art. 1 ust. 3 decyzji ramowej 2002/584.

O niezawisłości sędziów i niezależności sądów…  W związku z tym, w odniesieniu do wymogu niezawisłości sądów, który wchodzi w zakres istotnej treści tego prawa, należy przypomnieć, że jest on integralnym elementem sądzenia i obejmuje dwa aspekty. Pierwszy aspekt, o charakterze zewnętrznym, wymaga, aby dany organ wypełniał swoje zadania w pełni autonomicznie, bez podległości w ramach hierarchii służbowej, bez podporządkowania komukolwiek, w sposób wolny od nakazów czy wytycznych z jakiegokolwiek źródła, oraz pozostając pod ochroną przed ingerencją i naciskami z zewnątrz, które mogą zagrozić niezależności osądu jego członków i wpływać na ich rozstrzygnięcia (zob. podobnie wyrok z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C‑64/16, EU:C:2018:117, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo). 64      Niezbędna wolność od tego rodzaju wpływów z zewnątrz wymaga określonych gwarancji, takich jak nieusuwalność, chroniących osoby, którym powierzono zadanie sądzenia (wyrok z dnia 19 września 2006 r., Wilson, C‑506/04, EU:C:2006:587, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo). Pobieranie przez te osoby wynagrodzenia na poziomie odpowiadającym wadze wykonywanych przez nie zadań stanowi również gwarancję niezawisłości sędziowskiej (wyrok z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C‑64/16, EU:C:2018:117, pkt 45). 65      Drugi aspekt, o charakterze wewnętrznym, łączy się z pojęciem bezstronności i dotyczy jednakowego dystansu do stron sporu i ich odpowiednich interesów w odniesieniu do jego przedmiotu. Aspekt ten wymaga przestrzegania obiektywizmu oraz braku wszelkiego interesu w rozstrzygnięciu sporu poza ścisłym stosowaniem przepisu prawa (wyrok z dnia 19 września 2006 r., Wilson, C‑506/04, EU:C:2006:587, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo). 66      Rzeczone gwarancje niezawisłości i bezstronności wymagają istnienia zasad, w szczególności co do składu organu, powoływania jego członków, okresu trwania ich kadencji oraz powodów ich wyłączania lub odwołania, pozwalających wykluczyć, w przekonaniu uczestników postępowania, wszelką uzasadnioną wątpliwość co do niezależności tego organu od czynników zewnętrznych oraz neutralności w odniesieniu do sprzecznych ze sobą interesów. Aby uznać, że dany organ spełnia warunek dotyczący niezawisłości, orzecznictwo wymaga w szczególności, aby przypadki odwołania członków tego organu były oparte na wyraźnych przepisach ustawowych (wyrok z dnia 9 października 2014 r., TDC, C‑222/13, EU:C:2014:2265, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo). 67      Wymóg niezawisłości zakłada również, że system środków dyscyplinarnych dla osób, którym powierzono zadanie sądzenia, przewiduje niezbędne gwarancje w celu uniknięcia ryzyka wykorzystywania takiego systemu do politycznej kontroli treści orzeczeń sądowych. W tym kontekście należy wskazać, że normy, które określają w szczególności zarówno zachowania stanowiące przewinienia dyscyplinarne, jak i konkretnie mające zastosowanie kary, przewidują interwencję niezależnego organu zgodnie z procedurą w pełni gwarantującą prawa potwierdzone w art. 47 i 48 karty, w tym prawo do obrony, oraz przewidują możliwość zaskarżenia orzeczeń organów dyscyplinarnych, są podstawowymi gwarancjami służącymi zachowaniu niezawisłości władzy sądowniczej.