Teoria i filozofia prawa mgr Martyna Stępień martyna.stepien@uwr.edu.pl Pok. 305 A

Prawoznawstwo W znaczeniu wąskim: NAUKI PRAWNE W znaczeniu szerokim: wszelkie „znawstwo prawa” – czyli: NAUKI PRAWNE + PRAKTYKA PRAWNICZA *Praktyka prawnicza jako praktyczne umiejętności prawnicze, związane z argumentacją i negocjowaniem rozstrzygnięć.

Nauki prawne usystematyzowana metodologicznie refleksja o prawie. W obrębie nauk prawnych wyróżnia się: nauki historyczno-prawne, szczegółowe nauki prawne, ogólną naukę o prawie (teoria i filozofia prawa). + NAUKI POMOCNICZE

Problematyka badawcza (katalog zagadnień) prawoznawstwa ss: Problematyka dogmatycznoprawna - centralne pole badawcze Problematyka socjotechniczna Problematyka teoretyczna (analityczna teoria prawa i empiryczna teoria prawa) Problematyka metodologiczna - nadbudowana nad pozostałymi dziedzinami

Modele prawoznawstwa - wyróżniane ze względu na stosunek do problematyki dogmatycznej: model tradycyjny dogmatyczny, model nowoczesny dogmatyczny, model antydogmatyczny, model integracyjny. (J. Wróblewski)

Model tradycyjny dogmatyczny uzasadniany tradycyjnym pozytywizmem, prawo powinno być wyłącznie wytworem prawodawcy (jedyny podmiot legitymowany do kształtowania praw i obowiązków obywateli), prawnicy jako odtwórcy i egzegeci woli prawodawcy, ograniczenie prawoznawstwa do tradycyjnie pojmowanej dogmatyki prawa.

Model nowoczesny dogmatyczny wynik odrzucenia „naiwnego realizmu” – wczesny pozytywizm, prawodawca oddzielony od organów władzy politycznej, prawo jako zjawisko wyłącznie normatywne (wymaga analitycznej metody badawczej), prawnik dokonuje ostatecznego rozstrzygnięcia spośród zbioru akceptowalnych z punktu widzenia prawa decyzji.

Model antydogmatyczny związany z realizmem prawniczym, prawo wyłącznie jako zjawisko społeczne, sceptycyzm norm, opisowe ujęcie procesu wykładni, swoboda interpretacyjna prawnika.

Model integracyjny następstwo polemiki pomiędzy modelami nowoczesnym i antydogmatycznym, prawo jako zjawisko normatywne (jako element świata społecznego), akceptacja opisowych teorii wykładni, postulat uzasadnienia decyzji interpretacyjnych w prawniczy sposób,

Dlaczego model INTEGRACYJNY? rehabilitacja tradycyjnej problematyki dogmatycznej + pogłębiona refleksja nad prawem jako zjawiskiem społecznym

Prawoznawstwo jako: dyscyplina naukowa – ma służyć organizacji życia naukowego (badań naukowych); dyscyplina dydaktyczna – ma służyć organizacji procesu dydaktycznego/nauczania.

Teoria prawa Najbardziej popularne ujęcie: - teoria prawa jako przeciwieństwo szczegółowych dogmatyk prawniczych, - nadbudowana nad nimi teoretyczna analiza i synteza w badaniach nad prawem (nad prawem w ogóle).

W takim ujęciu: TEORIA PRAWA nie ma funkcji krytycznej, lecz funkcje: analizującą i systematyzującą prawo takim, jakie ono jest (a nie takim, jakim być powinno).

Teoria prawa dzieli się na: ANALITYCZNĄ teorię prawa, i EMPIRYCZNĄ teorię prawa.

ANALITYCZNA teoria prawa podejście badawcze wykorzystywane w obrębie prawoznawstwa: przedmiotem refleksji badawczej jest język prawny i język prawniczy, prawo sprowadzone do wymiaru językowego.

ANALITYCZNA teoria prawa kształt językowy norm postępowania, prawidłowy kształt przepisów prawnych, relacje normatywne w obrębie systemu prawa, egzegeza tekstu prawnego, jasność i zrozumiałość prawa (teksty prawne jako media komunikujące wiedzę o prawie).

EMPIRYCZNA teoria prawa model uprawiania ogólnej nauki o prawie ukształtowany pod wpływem naturalistycznej inspiracji w prawoznawstwie, teoria takiego rodzaju ma odpowiadać metodologicznym postulatom formułowanym wobec teorii naukowej na gruncie pozytywistycznie zorientowanej metodologii nauk empirycznych.

Filozofia prawa najstarsza forma ogólnej nauki o prawie, początkowo część filozofii, obecnie część nauk prawniczych, funkcja krytyczna.

Filozofia prawa Czym jest prawo? Relacje prawa z innymi systemami normatywnymi Jakim wartościom prawo ma służyć? Jakie prawo powinno być z punktu widzenia założonego ideału?

Prawo I ujęcie: zbiór norm prawnych (generalnych i abstrakcyjnych, ustanowionych przez suwerena, wyrażających skierowane do adresata nakazy albo zakazy, zagrożone użyciem przymusu), czyli ustanowione przez człowieka prawo pozytywne. J. Austin

Prawo II ujęcie: fenomen językowy (konieczne jest poznanie zewnętrzne – normy prawnej, oraz wewnętrzny punkt widzenia – postawa krytyczno-refleksyjna, aby poznać znaczenie prawa). H. L. A. Hart

Prawo III ujęcie: reguły (zbiór norm prawnych), ale też pewne standardy (zasady – principles i „cele” – policies) + aspekty moralne R. Dworkin

Prawo IV ujęcie: jako przedmiot i rodzaj emocji - ma 2 elementy składowe: przeżycie obowiązku, przeżycie uprawnienia. L. Petrażycki

Prawo V ujęcie: fakt społeczny (jako określone zachowania i postawy ludzi). Realizm prawniczy (amerykański i skandynawski)

Czysta teoria prawa prawo jako system norm, oddzielenie prawa od faktu (rzeczywistości), prawo jest powinnością. H. Kelsen

System prawa – definicja ogólna Zbiór norm generalnych i abstrakcyjnych: uporządkowanych i wzajemnie ze sobą powiązanych, wysłowionych w tekstach aktów prawotwórczych, nieuchylonych odpowiednim aktem derogacji, i obowiązujących na określonym terytorium w określonych przedziałach czasowych.

System prawa obejmuje też normy generalne i abstrakcyjne niewyrażone wprost w tekstach aktów normatywnych (normy uznawane za logiczną, instrumentalną i aksjologiczną konsekwencję norm w tych tekstach wysłowionych); nie obejmuje norm wprost wyrażonych w tekście, które dotknięte są wadą sprzeczności.

Więzi łączące normy w systemie prawa: POZIOME (statyczne, treściowe); PIONOWE (dynamiczne, hierarchiczne, kompetencyjne). Więzi służą uporządkowaniu norm.

Rodzaje systemów prawa: System konkretny: - na danym terytorium, - w określonym momencie czasowym, - zmienność norm, - niezależność od doktryny. System prawny – typ: - wzorzec zawierający w sobie kilka systemów konkretnych, - grupa systemów prawa obowiązujących w określonym miejscu i czasie (cechy wspólne).

Systemy prawne - typy: Cecha Civil law Common law Przebieg tworzenia i stosowania prawa Operacyjna zamkniętość/otwartość System operacyjnie zamknięty System operacyjnie otwarty Możliwość pojęciowego rozgraniczenia tworzenia i stosowania prawa Tak Nie Podstawowa wartość systemu (+paremia) LEGALIZM Nullum crimen sine lege ADEKWATNOŚĆ I SKUTECZNOŚĆ Nullum crimen sine poena Podstawowe pojęcie systemu USTAWA PRECEDENS

Klasyfikacje systemów prawa: System pionowy, System poziomy. System autopojetyczny, System allopojetyczny. System prawa powszechnego, System wewnętrzny.

System prawny powinien być: niesprzeczny – brak kolizji między normami; i zupełny – brak luk w prawie.

Rodzaje luk: Luka aksjologiczna; Luka logiczna; Luka tetyczna.

1. Luka aksjologiczna (pozorna, subiektywna) ujawnia się w wyniku porównania systemu obowiązującego z systemem idealnym: system nie zawiera pewnych elementów, które zawierać powinien; system zawiera regulację, którą należałoby uchylić bądź zmienić; lub system zawiera regulacje prawne, ale sformułowane zbyt luźno (zbyt duża swoboda pozostawiona organom).

II. Luka logiczna współobowiązujące i sprzeczne ze sobą regulacje znoszą się nawzajem, pozostawiając po sobie w systemie puste miejsce. Obecnie: termin używany wobec rozmaitych form kolizji usuwanych za pomocą tzw. reguł kolizyjnych.

III. Luka tetyczna (konstrukcyjna, rzeczywista, obiektywna) następstwo niedokończenia procesu legislacyjnego, stwierdza się to na podstawie zobiektywizowanych kryteriów. *LUKA SWOISTA

Sposoby zapełniania luk: poprzez działania legislacyjne, lub typ wnioskowania analogia iuris i legis.

Typy kolizji: O charakterze logicznym: O charakterze prakseologicznym: Sprzeczność; Przeciwieństwo, O charakterze prakseologicznym: Radykalne; Umiarkowane, O charakterze aksjologicznym.

Sposoby usuwania kolizji między normami: derogacja, właściwa wykładnia, reguły kolizyjne.

Reguły kolizyjne: I stopnia – są 3: Hierarchiczna reguła kolizyjna Lex superior derogat legi inferiori Temporalna (chronologiczna) reguła kolizyjna Lex posterior derogat legi priori Merytoryczna (zakresowa) reguła kolizyjna Lex specialis derogat legi generali

Reguły kolizyjne II stopnia – metareguły: Lex posterior inferior non derogat legi priori superiori, Lex specialis inferior non derogat legi generali superiori.

Dziękuję za uwagę!