Podstawy procesu karnego Zagadnienia organizacyjne i wstępne mgr Maria Górnicka

Konsultacje Zostały podane na stronie internetowej www.prawo.uni.wroc.pl w mojej zakładce po uzgodnieniach ze starostami grup.

Obecności Jedna jest wolna w każdym semestrze. Resztę należy zdać aby zaliczyć. Zarządzenie nr 18/2017 Dziekana Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego z dnia 27 lipca 2017 r. w sprawie monitorowania obecności na zajęciach na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii UWr.

Podręczniki Skorupka Jerzy (red.), Proces karny, Warszawa 2017. Skorupka Jerzy (red.), Postępowanie karne. Materiały do ćwiczeń, Warszawa 2011.

Zaliczenie Zaliczenie wymaga zdania kolokwium na ocenę pozytywną. Kolokwium będzie obejmowało materiał omawiany na zajęciach. Będzie brana pod uwagę także aktywność na zajęciach.

Materiał – Plan zajęć Zagadnienia organizacyjne i wstępne. Uczestnicy procesu. Czynności procesowe. Koszty procesowe. Dowody. Środki przymusu. Postępowanie przygotowawcze. Konsensulane sposoby zakończenia postępowania. Postępowanie przed sądem I instancji. Postępowanie odwoławcze. Postępowania szczególne i następcze. Kolokwium.

Definicja procesu karnego Proces karny to ustawowo uregulowany ciąg czynności prowadzących do wykrycia i ustalenia czynu przestępnego, jego sprawcy, wyjaśnienia okoliczności sprawy oraz ustalenia konsekwencji prawnych czynu. Zazwyczaj pojęcia: „postępowanie karne” i „proces karny” są używane zamiennie, choć można to uściślić: „postępowanie karne” oznacza krótsze odcinki przebiegu procesu (np. postępowanie przygotowawcze, główne, odwoławcze) bądź jego szczególne odmiany (np. postępowanie prywatnoskargowe, przyspieszone), bądź przebiegi wyróżnione według innych kryteriów (np. postępowanie dowodowe). „Procedura karna” natomiast dotyczy całokształtu czynności podejmowanych w postępowaniu karnym wynikających, nie tylko z prawa, ale także ze zwyczaju.

Regulacja postępowania karnego Prawo karne procesowe to zbiór przepisów regulujących proces karny przez określenie zespołu jego podstawowych elementów. Źródła prawa karnego procesowego: Konstytucja (np. art. 2, art. 7, art. 42, art. 45, art. 176) Akty międzynarodowe (MPPOiP, EKPCz), Ustawy (KPK, KKS, KPW, UPN, KW, o organach funkcjonujących w postępowaniu karnym, KK), Rozporządzenia (np. w sprawie doręczeń). §§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§

Obowiązywanie przepisów postępowania karnego w czasie i miejscu Zasada nullum crimen, nullum poena sine lege. Zasada terytorialności: KPK stosuje się na obszarze państwa polskiego także w zakresie pomocy prawnej na rzecz państwa obcego. Wyjątki od reguły terytorialności: Państwo obce wyrazi takie życzenie a nie jest to sprzeczne z porządkiem prawnym RP, Odczytanie na rozprawie protokołów sporządzonych wg przepisów państwa obcego.

Stosowanie polskiego prawa poza terytorium RP Stosują polscy konsulowie, jeżeli na wniosek sądu lub innego organu RP doręczają pisma lub przesłuchują strony, podejrzanych, świadków i biegłych, a osoby te dobrowolnie uczestniczą w czynnościach.

Dziedziny pomocnicze postępowania karnego Prawo karne materialne, Prawo karne wykonawcze, Prawo penitencjarne, Kryminalistyka, Kryminologia.

Przebieg postępowania karnego 1 stadium Postępowanie przygotowawcze 2 stadium Postępowanie jurysdykcyjne 3 stadium Postępowanie wykonawcze

Proces zasadniczy i akcja cywilna – Rodzaje procesu W procesie zasadniczym rozpatruje się kwestię odpowiedzialności karnej. Akcja cywilna to postępowanie zmierzające do załatwienia kwestii odpowiedzialności cywilnej oskarżonego. Akcja cywilna jest zbiorczą kategorią, w której mieszczą się różne czynności połączone jednym wspólnym celem – nałożeniem na oskarżonego powinności prawnej świadczenia na rzecz pokrzywdzonego przestępstwem lub innej osoby (obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody, odszkodowanie lub zadośćuczynienie z urzędu, nawiązka, świadczenie pieniężne).

Tryby postępowania Publicznoskargowy Inne postępowania Zwyczajne (przebieg postępowania zmierzający do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego, uznany za typowy w danym systemie procesu) Szczególne (przebieg procesu zmierzający również do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego, ale różniący się od postępowania zwyczajnego w sposób z góry przewidziany przez ustawodawcę)

Postępowania szczególne Kodeksowe Pozakodeksowe

Postępowania szczególne (inny podział): Ekwiwalentne (taki sam formalizm jak postępowania zwykłego), Wzbogacone (większy formalizm niż postępowania zwykłego), Zredukowane (mniejszy formalizm niż postępowania zwykłego).

Tryby ścigania Tryby ścigania Z oskarżenia publicznego Bezwarunkowy Z oskarżenia prywatnego

Postępowanie mediacyjne Art. 23a KPK: § 1. Sąd lub referendarz sądowy, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator lub inny organ prowadzący to postępowanie, może z inicjatywy lub za zgodą oskarżonego i pokrzywdzonego skierować sprawę do instytucji lub osoby do tego uprawnionej w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym, o czym się ich poucza, informując o celach i zasadach postępowania mediacyjnego, w tym o treści art. 178a. § 2. Postępowanie mediacyjne nie powinno trwać dłużej niż miesiąc, a jego okresu nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego. § 3. Postępowania mediacyjnego nie może prowadzić osoba, co do której w sprawie zachodzą okoliczności określone w art. 40 i art. 41 § 1, czynny zawodowo sędzia, prokurator, asesor prokuratorski, a także aplikant wymienionych zawodów, ławnik, referendarz sądowy, asystent sędziego, asystent prokuratora oraz funkcjonariusz instytucji uprawnionej do ścigania przestępstw. Przepis art. 42 stosuje się odpowiednio.

Postępowanie mediacyjne c.d. § 4. Udział oskarżonego i pokrzywdzonego w postępowaniu mediacyjnym jest dobrowolny. Zgodę na uczestniczenie w postępowaniu mediacyjnym odbiera organ kierujący sprawę do mediacji lub mediator, po wyjaśnieniu oskarżonemu i pokrzywdzonemu celów i zasad postępowania mediacyjnego i pouczeniu ich o możliwości cofnięcia tej zgody aż do zakończenia postępowania mediacyjnego. § 5. Mediatorowi udostępnia się akta sprawy w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego. § 6. Instytucja lub osoba do tego uprawniona sporządza, po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego, sprawozdanie z jego wyników. Do sprawozdania załącza się ugodę podpisaną przez oskarżonego, pokrzywdzonego i mediatora, jeżeli została zawarta. § 7. Postępowanie mediacyjne prowadzi się w sposób bezstronny i poufny. § 8. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy tryb przeprowadzania postępowania mediacyjnego, warunki, jakim powinny odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do jego przeprowadzenia, sposób ich powoływania i odwoływania, zakres i warunki udostępniania im akt sprawy oraz formę i zakres sprawozdania z wyników postępowania mediacyjnego, mając na uwadze potrzebę skutecznego przeprowadzenia tego postępowania.

Funkcje procesu karnego Oskarżenia: wyjaśnienie czy został popełniony czyn zabroniony, wykrycie i ujęcie sprawcy, zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów dla sądu, wniesienie aktu oskarżenia i popieranie go przed sądem. Obrony: odpieranie zarzutów lub zmniejszenie zakresu odpowiedzialności karnej. Orzekania: dążenie do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności, wydanie decyzji o odpowiedzialności oskarżonego, rozstrzygnięcie o dopuszczalności procesu, o kwestiach incydentalnych i kontrola instancyjna decyzji.

Cele postępowania karnego Kodeksowo: Art. 2 § 1 KPK: 1) sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności, 2) przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego, 3) zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności, 4) rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie. Doktrynalnie: Sprawiedliwość materialna, Sprawiedliwość proceduralna.

Zasady postępowania Zasady procesu karnego to „idee kształtujące model procesu”, „określają ogólne, zasadnicze cechy danego procesu, wyrażając to, co dla tego procesu jest charakterystyczne”. Zasady procesu karnego są zasadami prawa sformułowanymi w tekście aktu prawnego bądź przyjętymi przez doktrynę dla wyrażenia określonej wartości i kierunkowego rozwiązania jakiejś kwestii w procesie karnym.

Podział zasad procesu karnego Zasady dotyczące wszczęcia procesu Zasady prowadzenia procesu karnego Legalizmu i oportunizmu, Udziału czynnika społecznego w procesie karnym, Skargowości, Samodzielności jurysdykcyjnej sądu karnego, Działania z urzędu. Zasady gwarancyjne oskarżonego Obiektywizmu, Działania z urzędu, Domniemania niewinności, Szybkości, In dubio pro reo, Kontradyktoryjności i inkwizycyjności, Prawa do obrony. Zasady postępowania dowodowego Jawności i tajności, Ustności i pisemności, Prawdy materialnej, Instancyjności. Swobodnej oceny dowodów, Bezpośredniości.

Pojęcie rzetelnego procesu Wywodzi się z regulacji międzynarodowych – art. 6 EKPC, art. 14 MPPOiP – oraz art. 45 Konstytucji. Prezentowane są różne poglądy, wyjaśniające czym jest „rzetelny proces”. Jest to w zasadzie synteza zasad (cech) procesu, które mają na celu zabezpieczenie praw i obowiązków jego uczestników. Według tego rozumienia, zasada rzetelności procesowej to „zasada zasad”, z której wynikają pozostałe; skierowana jest ona przede wszystkim do organów procesowych. „Konstrukcja rzetelnego procesu” to pewien model postępowania, będący przejawem współczesnej tendencji jego rozwoju, odnoszący się do nadrzędnych wartości (aksjologii) wyznaczających standard rzetelnego procesu dla stron postępowania, który zobowiązane są przestrzegać organy procesowe. W takim ujęciu wszystkie zasady i instytucje powinny być zgodne z modelowym założeniem „rzetelności”, a w przypadku ewentualnych rozbieżności, postuluje się ich zmianę. (prof. Skorupka, prof. Wiliński)

Definicja „rzetelnego procesu” Najczęściej definiuje się rzetelny proces poprzez wyszczególnienie cech postępowania: Zasada prawa do rzetelnego procesu obejmuje prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpoznania zasadności każdego oskarżenia w toczącej się sprawie, w rozsądnym terminie, przez niezawisły i bezstronny sąd (prof. Świda). Zgodnie z zasadą uczciwego procesu, organ powinien prowadzić postępowanie tratując lojalnie jego uczestników, respektować ich poczucie godności, informować o obowiązkach i uprawnieniach, dążyć do szybkiego rozstrzygnięcia sprawy oraz, w razie kolizji zasad procesowych, wybierać takie rozwiązanie, które jest najbardziej przyzwoite w jego rozumieniu (prof. Waltoś).  

Gwarancje rzetelnego procesu Ogólne wynikające z art. 6 EKPC: Prawo do bezpłatnego korzystania z obrońcy wyznaczonego z urzędu, Rozpatrzenie sprawy publicznie i sprawiedliwie, Prawo do przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków, Rozpatrzenie sprawy w rozsądnym terminie, Prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, Postępowanie musi się toczyć przed niezawisłym (gwarancja odnosząca się do osoby sędziego), niezależnym (gwarancja odnosząca się do sądu jako instytucji) bezstronnym i ustanowionym przez ustawę, właściwym sądem, Szczegółowe w orzecznictwie EKPC: Równość broni, Prawo wglądu do akt sprawy karnej, Prawo oskarżonego do wysłuchania, Rozpatrzenie sprawy w sposób jawny. Prawo do uzasadnienia orzeczenia, Szczegółowe wynikające z art. 6 EKPC: Prawo oskarżonego do uczestnictwa w procesie, Domniemanie niewinności i in dubio pro reo, Prawo do kontradyktoryjnego postępowania dowodowego, Prawo do informacji o oskarżeniu, Res Iudicata (zakaz powtórnego karania za ten sam czyn). Prawo do odpowiedniego czasu i możliwości przygotowania się do obrony, Prawo do bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez oskarżonego obrońcę,

Zasada legalizmu Jest zasadą prawnie zdefiniowaną w art. 10 KPK, pozakonstytucyjną. Zasada legalizmu wyraża dyrektywę nakazującą organowi procesowemu wszczynanie i prowadzenie postępowania o każde przestępstwo ścigane z urzędu, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie jego popełnienia, gdy jest to prawnie dopuszczalne. Legalizm materialny to obowiązek wszczęcia i prowadzenia postępowania dopiero gdy społeczna szkodliwość popełnionego czynu zabronionego nie jest znikoma. Z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie i prawie międzynarodowym nikt nie może być zwolniony z odpowiedzialności za popełnione przestępstwo. Odnosi się do: wszczęcia postępowania przygotowawczego, przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, wniesienia oskarżenia do sądu, popierania oskarżenia przed sądem.

Wyjątki od zasady legalizmu na rzecz zasady oportunizmu Zasada oportunizmu oznacza uprawnienie do oceny celowości ścigania. Przypadki: Umorzenie absorpcyjne z art. 11 KPK, Umorzenie absorpcyjne z ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, Zaniechanie ścigania świadka koronnego, Zaniechanie ścigania z art. 658 § 1 KPK na wniosek dowódcy jednostki wojskowej po zastosowaniu środków przewidzianych w wojskowych przepisach dyscyplinarnych. Nie są odstępstwem od zasady legalizmu: Konsensualne sposoby zakończenia postępowania (oparte na porozumieniu), Mediacja.

Umorzenie absorpcyjne Art.11 KPK: §1. Postępowanie w sprawie o występek, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia. §2.Jeżeli kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona, postępowanie można zawiesić. Zawieszone postępowanie należy umorzyć albo podjąć przed upływem 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne przestępstwo, o którym mowa w § 1. §3.Postępowanie umorzone na podstawie § 1 można wznowić w wypadku uchylenia lub istotnej zmiany treści prawomocnego wyroku, z powodu którego zostało ono umorzone.

Warunki dopuszczalności procesu karnego Art. 17 KPK: § 1. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy: 1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia; 2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa; 3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma; 4) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze; 5) oskarżony zmarł; 6) nastąpiło przedawnienie karalności;

Warunki dopuszczalności procesu karnego c.d. 7) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się; 8) sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych; 9) brak skargi uprawnionego oskarżyciela; 10) brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej; 11) zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie. § 2. Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia ściganie, organy procesowe dokonują tylko czynności niecierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a także czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy wniosek będzie złożony lub zezwolenie będzie wydane. § 3. Niemożność przypisania winy sprawcy czynu nie wyłącza postępowania dotyczącego zastosowania środków zabezpieczających.

Bibliografia Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 1749). Skorupka Jerzy (red.), Proces karny, Warszawa 2017. Skorupka Jerzy (red.), Postępowanie karne. Materiały do ćwiczeń, Warszawa 2011, Waltoś Stanisław, Hofmański Piotr, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2016.

Dziękuję za uwagę. 