Postępowania szczególne i następcze

Postępowania szczególne w ogólności

Postępowanie szczególne – definicja Postępowanie szczególne to rodzaj procedury stanowiącej odmianę postępowania karnego, w której rozstrzygnięcie o przedmiocie procesu odbywa się według mechanizmów i założeń konstrukcyjnych odbiegających w istotny sposób od modelu zasadniczo obowiązującego.

Postępowania szczególne - klasyfikacja Postępowania szczególne kodeksowe Postępowania szczególne pozakodeksowe uregulowane w KPK, są to: Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego Postępowanie nakazowe Postępowanie przyspieszone uregulowane poza KPK, są to: Postępowanie w sprawach nieletnich Postępowanie karne skarbowe Postępowanie wykroczeniowe Postępowanie w sprawach podmiotów zbiorowych

Postępowania szczególne kodeksowe - regulacja Dział X KPK: Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego: rozdział 52 KPK, czyli art. 485 – art. 499 KPK. Postępowanie nakazowe: rozdział 53 KPK, czyli art. 500 – art. 507 KPK. Postępowanie przyspieszone: rozdział 54a KPK, czyli art. 517a – art. 517j KPK. W sprawach nieuregulowanych przepisami szczególnymi stosuje się przepisy o postępowaniu zwyczajnym.

Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego

Postępowanie prywatnoskargowe Postępowanie prywatnoskargowe to postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego, które jest jednym z kodeksowych postępowań szczególnych, obecnie unormowanym jako postępowanie pierwszego stopnia. Tryb postępowania jest tu sprzężony z trybem ścigania, postępowanie to dotyczy bowiem wyłącznie przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego.

Oskarżyciel prywatny Uregulowany w rozdziale 6 KPK: art. 59 – art. 61 KPK. Definicja w art. 59 KPK: Oskarżyciel prywatny to pokrzywdzony, który może wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania.

Objęcie oskarżenia prywatnego przez prokuratora Art. 60 KPK:  W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego. Jeżeli prokurator, który wstąpił do postępowania, odstąpił potem od oskarżenia, pokrzywdzony powraca w dalszym postępowaniu do praw oskarżyciela prywatnego. Pokrzywdzony, który nie wniósł oskarżenia, może w terminie zawitym 14 dni od daty powiadomienia go o odstąpieniu prokuratora od oskarżenia złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne, a jeżeli takiego oświadczenia nie złoży, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie.

Tłumaczenie orzeczenia dla oskarżyciela prywatnego Art. 60a KPK: Oskarżycielowi prywatnemu, który nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, orzeczenie podlegające zaskarżeniu lub kończące postępowanie doręcza się wraz z tłumaczeniem; za zgodą oskarżyciela prywatnego można poprzestać na ogłoszeniu przetłumaczonego orzeczenia kończącego postępowanie, jeżeli nie podlega ono zaskarżeniu.

Śmierć oskarżyciela prywatnego Art. 61 KPK: W razie śmierci oskarżyciela prywatnego postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe lub osoby pozostające na utrzymaniu zmarłego mogą wstąpić w jego prawa. Postanowienie o zawieszeniu postępowania może wydać także referendarz sądowy. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie.

Niezbędne elementy aktu oskarżenia Art. 487 KPK Akt oskarżenia może ograniczyć się do: oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie.

Rola Policji w sprawach z oskarżenia prywatnego Art. 488 KPK § 1. Policja na żądanie pokrzywdzonego przyjmuje ustną lub pisemną skargę i w razie potrzeby zabezpiecza dowody, po czym przesyła skargę do właściwego sądu. § 2. Na polecenie sądu Policja dokonuje określonych przez sąd czynności dowodowych, po czym ich wyniki przekazuje sądowi. Przepis art. 308 (postępowanie w niezbędnym zakresie) stosuje się odpowiednio.

Kazus 1 Jan K., burmistrz gminy w Z., w związku z podjęciem kontrowersyjnej decyzji o budowie oczyszczalni ścieków niedaleko domów mieszkalnych stał się obiektem wielu negatywnych komentarzy mieszkańców gminy. Na jednym z forów internetowych pojawiły się obraźliwe wypowiedzi i komentarze na jego temat, oskarżające burmistrza m. in. o defraudację majątku gminy, zwiększenie jej zadłużenia oraz nepotyzm. W związku z uzyskaniem informacji o przedmiotowych wątkach internetowych burmistrz postanowił złożyć skargę, w której zarzucił nieznanym z imienia i nazwiska sprawcom, posługującym się wskazanymi na forum nickami popełnienie przestępstwa z art. 212 § 2 KK, jednocześnie wnosząc, aby na podstawie art. 488 § 1 KPK Policja ustaliła personalia tych sprawców oraz przekazała skargę do właściwego do rozpoznania sprawy sądu. Oceń czy Jan K. był uprawniony do złożenia powyższej skargi? Czy w trybie art. 488 KPK możliwe jest przeprowadzenie postępowania przygotowawczego?

Posiedzenie pojednawcze Art. 489 – art. 495 KPK: Obligatoryjnie poprzedza rozprawę główną. Prowadzi sędzia lub referendarz sądowy. Może zostać zastąpione mediacją. Nieusprawiedliwiona nieobecność oskarżyciela prywatnego jest poczytywana jako odstąpienie od oskarżenia i postępowanie się umarza. Nieusprawiedliwiona nieobecność oskarżonego powoduje skierowanie sprawy na rozprawę główną. Rozpoczyna się wezwaniem stron do pojednania i w protokole odnotowuje się ich reakcję na to wezwanie oraz wyniki posiedzenia. Jeśli doszło do pojednania protokół podpisują także strony.

Posiedzenie pojednawcze c.d. W razie pojednania postępowanie się umarza. Pojednanie może dotyczyć także innych spraw toczących się między tymi samymi stronami. Jednocześnie z pojednaniem strony mogą zawrzeć ugodę, której przedmiotem mogą być również roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem. W razie niedojścia do pojednania kieruje się sprawę na rozprawę główną. Strony obecne na posiedzeniu powinny zgłosić wnioski dowodowe. Art. 499 KPK: Do pojednania może dojść także na rozprawie. Pojednanie może dotyczyć także innych spraw toczących się między tymi samymi stronami. Jednocześnie z pojednaniem strony mogą zawrzeć ugodę, której przedmiotem mogą być również roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem.

Odstąpienie od oskarżenia Art. 496 KPK: Skutkuje umorzeniem postępowania. Możliwe jest przez oskarżyciela prywatnego samodzielnie do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Potem konieczna jest zgoda oskarżonego. Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej bez usprawiedliwionych powodów uważa się za odstąpienie od oskarżenia.

Wzajemny akt oskarżenia Wzajemny akt oskarżenia to akt oskarżenia wniesiony przez oskarżonego w sprawie prywatnoskargowej przeciwko pokrzywdzonemu występującemu w tej sprawie jako oskarżyciel prywatny, a dotyczący czynu z oskarżenia prywatnego pozostającego w związku z czynem pierwotnie zarzucanym.

Oskarżenie wzajemne Art. 497 KPK: § 1 Oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem mu zarzucanym. Sąd rozpoznaje o wówczas łącznie obie sprawy. § 2. Odstąpienie jednego z oskarżycieli prywatnych od oskarżenia powoduje umorzenie postępowania tylko w części dotyczącej wniesionego przezeń oskarżenia. § 3. Obaj oskarżyciele prywatni korzystają z uprawnień oskarżonego. Pierwszeństwo zadawania pytań i przemówień przysługuje temu oskarżycielowi prywatnemu, który pierwszy wniósł akt oskarżenia. Sąd w wyroku zaznacza, że postępowanie toczyło się z powodu oskarżeń wzajemnych.

Oskarżenie wzajemne c.d. Art. 498 KPK: § 1. Oskarżenie wzajemne jest niedopuszczalne, jeżeli prokurator wcześniej wszczął postępowanie albo przyłączył się do postępowania. § 2. Jeżeli po wniesieniu oskarżenia wzajemnego prokurator przyłączy się do jednego z oskarżeń wzajemnych, sąd wyłącza oskarżenie przeciwne do osobnego postępowania. Przepis art. 60 § 2 stosuje się. § 3. W razie objęcia przez prokuratora obu oskarżeń wzajemnych postępowanie toczy się z urzędu, zaś oskarżeni korzystają w odpowiednim zakresie również z uprawnień oskarżycieli posiłkowych.

Postępowanie nakazowe

Postępowanie nakazowe Postępowanie nakazowe to tryb szczególny, którego cechą charakterystyczną jest orzekanie przez sąd na posiedzeniu, a zatem bez przeprowadzania rozprawy, jak również bez udziału stron, wyłącznie w oparciu o materiał zebrany w postępowaniu przygotowawczym.

Pozytywne przesłanki wydania wyroku nakazowego Art. 500 KPK: w sprawach, w których prowadzono dochodzenie, uznając na podstawie zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, w wypadkach pozwalających na orzeczenie kary ograniczenia wolności lub grzywny, jeżeli na podstawie zebranych dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości. Sąd może wydać wyrok nakazowy.

Negatywne przesłanki wyroku nakazowego Art. 501 KPK: Wydanie wyroku nakazowego jest niedopuszczalne: w sprawie z oskarżenia prywatnego, jeżeli zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 79 § 1 (obrona obligatoryjna).

Forum wydania wyroku nakazowego Art. 500 § 4 KPK: Posiedzenie bez udziału stron.

Wyrok nakazowy - definicja Wyrok nakazowy to wyrok wydany przez sąd orzekający jednoosobowo w postępowaniu nakazowym, na posiedzeniu, bez udziału stron, w oparciu wyłącznie o materiał zebrany w postępowaniu przygotowawczym.

Wyrok nakazowy Art. 502 KPK: Kary i środki karne jakie można orzec wyrokiem nakazowym: karę ograniczenia wolności, grzywnę w wysokości do 200 stawek dziennych albo do 200.000 złotych, środki karne przepadek lub środek kompensacyjny określone w ustawie. Sąd może poprzestać na orzeczeniu środka karnego, przepadku lub środka kompensacyjnego, jeżeli zachodzą warunki orzeczenia tylko tego środka.

Kazus 2 Sąd Rejonowy w Środzie Śląskiej nakazem karnym z dnia 10 lutego 2016 r. uznał Radosława C. winnego tego, że 5 września 2015 r., będąc w stanie nietrzeźwości, jechał falistym ruchem po jezdni samochodem i za to na podstawie art. 178a § 2 KK skazał go na 12 miesięcy kary ograniczenia wolności, orzekł wobec niego na podstawie art. 42 § 1 KK zakaz prowadzenia samochodów przez okres jednego roku, a na podstawie art. 49a § 1 KK orzekł świadczenie pieniężne w kwocie 100 zł i zwolnił go z kosztów sądowych. Czy sąd może orzec nakazem karnym powyższe środki karne?

Wyrok nakazowy c.d. Art. 504 § 2 KPK: Wyrok nakazowy może nie zawierać uzasadnienia. Art. 505 KPK: Odpis wyroku nakazowego doręcza się oskarżycielowi, a oskarżonemu i jego obrońcy - wraz z odpisem aktu oskarżenia. W każdym wypadku odpis tego wyroku doręcza się prokuratorowi. Wraz z odpisem wyroku doręczyć należy pouczenie przytaczające przepisy o prawie, terminie i sposobie wniesienia sprzeciwu oraz skutkach jego niewniesienia.

Sprzeciw Art. 506 KPK: Oskarżonemu i oskarżycielowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do sądu, który wydał wyrok nakazowy, w terminie zawitym 7 dni od doręczenia tego wyroku. Prezes sądu odmawia przyjęcia sprzeciwu, jeżeli został wniesiony po terminie lub przez osobę nieuprawnioną. W razie wniesienia sprzeciwu wyrok nakazowy traci moc; sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych. Sprzeciw może być cofnięty do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc.

Prawomocność wyroku nakazowego Art. 507 KPK: Nie wniesiono sprzeciwu. Sprzeciw cofnięto.

Postępowanie przyspieszone

Postępowanie przyspieszone Postępowanie przyspieszone jest jednym z kodeksowych postępowań szczególnych, unormowanych jako postępowanie pierwszego stopnia. Tryb postępowania podyktowany jest koniecznością zapewnienia szybkiej reakcji karnej.

Przesłanki dodatnie postępowania przyspieszonego Art. 517b KPK: ujęcie sprawcy na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub bezpośrednio po nim, zatrzymanie oraz w ciągu 48 godzin doprowadzenie przez Policję i przekazanie go do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym.

Przesłanki ujemne postępowania przyspieszonego Art. 517f KPK: brak możliwości rozpoznania sprawy z zachowaniem dopuszczalnego dla trybu czasu przerw w rozprawie: łączny czas przerw nie może przekroczyć 14 dni. Art. 517g § 3 KPK: występująca w rozpoznawanej in concreto sprawie realna możliwość wymierzenia kary powyżej 2 lat pozbawienia wolności.

Tryb w postępowaniu przyspieszonym Art. 517b § 2KPK: Postępowanie przyspieszone toczy się w trybie publicznoskargowym także o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, jeżeli miały one charakter chuligański.

Odstąpienie od przymusowego doprowadzenia Art. 517b § 2a KPK: Można odstąpić od przymusowego doprowadzenia do sądu sprawcy ujętego, jeżeli zostanie zapewnione uczestniczenie przez sprawcę we wszystkich czynnościach sądowych, w których ma on prawo uczestniczyć, w szczególności złożenie przez niego wyjaśnień, przy użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie tych czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. W takim wypadku złożenie wniosku o rozpoznanie sprawy jest równoznaczne z przekazaniem sprawcy do dyspozycji sądu. Art. 517ga KPK: Możliwość ta jest wyłączona jeśli konieczna staje się przerwa.

Odstąpienie od przymusowego doprowadzenia i zatrzymania Art. 517b § 3 KPK: Można odstąpić od zatrzymania i przymusowego doprowadzenia do sądu sprawcy ujętego lub zwolnić zatrzymanego, zobowiązując go do stawienia się w sądzie w wyznaczonym miejscu i czasie, w okresie nieprzekraczającym 72 godzin od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w ręce Policji, ze skutkiem wezwania. Wniosek o rozpoznanie sprawy przekazuje się w takim wypadku sądowi wraz z materiałem dowodowym w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w ręce Policji, a gdy termin ten upływa w dniu wolnym od pracy - w najbliższym dniu roboczym, tak jednak aby sąd mógł przystąpić do rozpoznania sprawy przed upływem 72 godzin od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w ręce Policji. W stosunku do sprawcy występku o charakterze chuligańskim przepis powyższy może być stosowany wyjątkowo, jeżeli z okoliczności wynika, że sprawca stawi się w sądzie w wyznaczonym miejscu i czasie oraz nie będzie utrudniał postępowania w inny sposób.

Postępowanie przygotowawcze – dochodzenie Art. 517c KPK: Dochodzenie można ograniczyć do przesłuchania osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego oraz zabezpieczenia dowodów w niezbędnym zakresie. Oczywiście tutaj także konieczne są pouczenia. Policja sporządza wniosek o rozpoznanie sprawy zgodnie z art. 517d KPK i przekazuje go do sądu.

Prawo do obrony Art. 517e KPK: Odpis wniosku o rozpoznanie sprawy prezes sądu lub sąd doręcza oskarżonemu oraz jego obrońcy, jeżeli został ustanowiony, oznaczając czas na przygotowanie do obrony. Oskarżonemu należy umożliwić kontakt z obrońcą bez obecności osób trzecich. W wypadku określonym w art. 517b § 2a, czyli związanym z przeprowadzeniem przesłuchania na odległość prezes sądu lub sąd zawiadamia oskarżonego oraz jego obrońcę, jeżeli został ustanowiony, o doręczeniu wniosku o rozpoznanie sprawy i oznacza czas na przygotowanie się do obrony. Oskarżonemu oraz jego obrońcy doręcza się za pokwitowaniem przez funkcjonariusza Policji odpisy wniosku o rozpoznanie sprawy oraz udostępnia się kopie dokumentów materiału dowodowego. Zatrzymanemu oskarżonemu należy umożliwić, w miejscu jego przebywania, kontakt z obrońcą bez obecności osób trzecich. Art. 517j § 1 KPK: W celu umożliwienia oskarżonemu korzystania z pomocy obrońcy w postępowaniu przyspieszonym ustanawia się obowiązek pełnienia przez adwokatów i radców prawnych dyżurów w czasie i miejscu ustalonym w odrębnych przepisach.

Rozprawa Art. 517ea KPK Szczególne podkreślenie ustności dotyczy trybu z art. 517 § 2a KPK, czyli związanego z przeprowadzaniem przesłuchania na odległość. Uczestnicy postępowania mogą składać wnioski oraz inne oświadczenia oraz dokonywać czynności procesowych wyłącznie ustnie do protokołu. O treści wszystkich pism procesowych, które wpłynęły do akt sprawy od chwili przekazania do sądu wniosku o rozpoznanie sprawy, sąd jest obowiązany poinformować przy najbliższej czynności procesowej oskarżonego oraz jego obrońcę. Na żądanie oskarżonego lub obrońcy sąd ma obowiązek odczytać treść tych pism. Pisma procesowe oskarżonego i jego obrońcy, których nie można było przekazać do sądu, mogą być przez nich odczytane na rozprawie. Z chwilą ich odczytania wywołują one skutek procesowy i są traktowane jako czynności dokonane w formie ustnej.

Niestawiennictwo oskarżyciela publicznego Art. 517a § 2 KPK: Niestawiennictwo oskarżyciela publicznego nie tamuje toku rozprawy ani posiedzenia. Jeżeli w rozprawie nie bierze udziału oskarżyciel publiczny, zarzuty oskarżenia odczytuje protokolant.

Zmiana trybu Art. 517g § 1 KPK: Jeżeli sąd przed rozprawą główną lub w jej toku stwierdzi, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w trybie przyspieszonym, rozstrzyga w przedmiocie środka zapobiegawczego i przekazuje sprawę prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych, zawiadamiając o tym pokrzywdzonego. Jeżeli natomiast sąd stwierdzi jedynie, że sprawy nie można rozpoznać w postępowaniu przyspieszonym z zachowaniem dopuszczalnego czasu przerw w rozprawie, określonego w art. 517f § 1, rozpoznaje ją w dalszym ciągu w trybie zwyczajnym. Jeżeli jednak sąd stwierdzi niemożność zachowania łącznego czasu przerw, określonego w art. 517f § 1, już przed rozprawą, rozstrzyga w przedmiocie środka zapobiegawczego i przekazuje sprawę prokuratorowi do przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych, zawiadamiając o tym pokrzywdzonego.

Apelacja Art. 517h KPK: § 1.  Wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku może być zgłoszony ustnie do protokołu rozprawy lub posiedzenia albo złożony na piśmie w terminie zawitym 3 dni od daty doręczenia wyroku. Wniosek niepochodzący od oskarżonego powinien wskazywać tego z oskarżonych, którego dotyczy. § 2. Sąd sporządza uzasadnienie wyroku w terminie 3 dni od daty złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia. § 3. Termin do wniesienia apelacji wynosi 7 dni i biegnie dla każdego uprawnionego od daty doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem. § 4. W razie złożenia apelacji przekazuje się ją niezwłocznie wraz z aktami sądowi odwoławczemu, który rozpoznaje sprawę najpóźniej w ciągu miesiąca od daty jej wpływu do tego sądu. Przepisu art. 448 nie stosuje się (zawiadomienie o przyjęciu apelacji). § 5. W wypadku wniesienia apelacji przez prokuratora, obrońcę lub pełnomocnika sąd odwoławczy dołącza do zawiadomienia o terminie rozprawy apelacyjnej odpis apelacji strony przeciwnej.

Postępowanie po uchyleniu wyroku Art. 517i KPK: § 1. Jeżeli po rozpoznaniu środka odwoławczego sąd stwierdza, że zachodzi potrzeba uzupełnienia postępowania dowodowego co do istoty sprawy, może - uchylając wyrok - przekazać sprawę prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych. § 2.  W wypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania dalsze postępowanie toczy się w trybie zwyczajnym.

Kazus 3 Zenon K., kibic piłki nożnej jednej z drużyn rozgrywających 10 lutego 2016 r. spotkanie towarzyskie we Wrocławiu za swoje skandaliczne zachowanie podczas meczu, polegające na rzucaniu butelkami po piwie oraz wyrywaniu ławek na trybunie, został zatrzymany przez Policję w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa stypizowanego w art. 60 ust. 2 ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. Nr 62, poz. 504 ze zm.). Jakie działania powinna podjąć Policja, aby postawić Zenona K. w stan oskarżenia? W jakim trybie będzie rozpatrywana niniejsza sprawa?

Postępowania po uprawomocnieniu się orzeczenia w ogólności

Istota i charakter Postępowania po uprawomocnieniu się orzeczenia są postępowaniami dodatkowymi następczymi. Ich istotą jest załatwienie kwestii związanych lub wynikających z prawomocnego orzeczenia. Nie mają charakteru postępowań kontrolnych i nie polegają na kontroli prawomocnego orzeczenia.

Katalog Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego, Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, Ułaskawienie, Orzekanie kary łącznej.

Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego

Warunkowe umorzenie postępowania jako instytucja prawa materialnego Warunkowe umorzenie postępowania zostało uregulowane w art. 66 – 68 KK. Jest instytucją probacyjną, polegającą na umorzeniu postępowania na okres próby od roku do lat 3 od daty uprawomocnienia się orzeczenia, po spełnieniu przesłanek pozytywnej prognozy kryminologicznej, społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna a okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości i jeśli przestępstwo jest zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności.

Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego - definicja Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego to postępowanie następcze wynikające z negatywnego przebiegu próby (okres próby i do 6 miesięcy potem) przy stosowaniu warunkowego umorzenia postępowania.

Przesłanki podjęcia warunkowo umorzonego postępowania - definicja Przesłankami podjęcia warunkowo umorzonego postępowania karnego są okoliczności, które warunkują wydanie orzeczenia o podjęciu postępowania. Dokładnie zostały one określone w art. 68 KK.

Przesłanki podjęcia warunkowo umorzonego postępowania Obligatoryjne Fakultatywne Bezwzględnie: (Art. 68 § 1 KK) Sprawca w okresie próby popełnił umyślne przestępstwo, za które został prawomocnie skazany. Względnie: (Art. 68 § 2a KK) Okoliczności z art. 68 § 2 KK zaistnieją po udzieleniu sprawcy pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba, że przemawiają przeciwko temu szczególne względy. Art. 68 § 2 KK: Rażące naruszenie przez sprawcę w okresie próby porządku prawnego, w szczególności popełnienie innego przestępstwa. Uchylanie się od dozoru. Uchylanie się od wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku. Niewykonanie zawartej z pokrzywdzonym ugody. Art. 68 § 3 KK: Rażące naruszenie porządku prawnego po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, ale przed jego uprawomocnieniem się.

Rozpoczęcie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego Art. 549 KPK: O podjęciu postępowania warunkowo umorzonego sąd orzeka: na wniosek oskarżyciela, pokrzywdzonego lub sądowego kuratora zawodowego albo z urzędu.

Sąd właściwy, forum, prawo udziału Art. 550 § 1 i 2 KPK: W kwestii podjęcia postępowania warunkowo umorzonego orzeka sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy. Sąd orzeka na posiedzeniu. W posiedzeniu ma prawo wziąć udział prokurator, oskarżony i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik.

Kazus 4 Kurator społeczny ma pełnić dozór nad skazanym Przemysławem P., wobec którego warunkowo umorzono postępowanie. Po kilkukrotnych nieudanych próbach skontaktowania się ze skazanym, postanowił skierować do sądu wniosek o podjęcie warunkowego umorzenia. Wskaż wymogi skutecznego złożenia wniosku, właściwość sądu oraz skład sądu w niniejszej sprawie.

Wynik postępowania Możliwe decyzje sądu w formie postanowienia: oddalenie wniosku, pozostawienie wniosku bez rozpoznania, podjęcie postępowania. Zgodnie z art. 550 § 3 KPK za postanowienie o pozostawieniu wniosku bez rozpoznania oraz w kwestii podjęcia postępowania przysługuje zażalenie.

Po podjęciu postępowania Art. 550 § 4 KPK: O podjęciu postępowania warunkowo umorzonego należy powiadomić poręczającego. Art. 551 KPK: W razie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego, sprawa toczy się od nowa na zasadach ogólnych, przed sądem właściwym do jej rozpoznania.

Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie

Regulacja Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie zostało uregulowane w rozdziale 58 KPK, czyli w art. 552 – art. 558 KPK. Wynika także z uregulowań konstytucyjnych i konwencyjnych. Art. 558 KPK: W sprawach o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie i niesłuszne stosowanie środków przymusu przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się tylko w kwestiach nieuregulowanych w niniejszym kodeksie.

Charakter prawny Roszczenie o odszkodowanie ma charakter cywilnoprawny, ale jest dochodzone w postępowaniu karnym. Skarb Państwa odpowiada na zasadzie ryzyka, a nie winy.

Roszczenia regresowe Art. 557 KPK: W razie naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za krzywdę Skarb Państwa ma roszczenie zwrotne do osób, które swoim bezprawnym działaniem spowodowały niesłuszne skazanie, zastosowanie środka zabezpieczającego, niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, czyli zdarzenia podlegające odszkodowaniu. Powództwo dotyczące tych roszczeń może wytoczyć w postępowaniu cywilnym prokurator lub organ, który jest powołany do reprezentowania Skarbu Państwa. Jeżeli prokurator nie dopatrzy się podstaw do wytoczenia powództwa, wydaje w tej kwestii postanowienie i zawiadamia o tym uprawniony organ.

Zakres przedmiotowy odszkodowania Odszkodowania i zadośćuczynienia można dochodzić za: Niesłuszne skazanie i związane z tym wykonanie względem skazanego w całości lub w części kary, której nie powinien był on ponieść (art. 552 § 1-2 KPK), Niesłuszne zastosowanie środka zabezpieczającego (art. 552 § 3 KPK), Niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie (art. 552 § 4 KPK), Niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie (art. 552 § 4 KPK). W okolicznościach z pkt 1 i 2 prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia przysługuje, jeżeli: W wyniku wznowienia postępowania lub kasacji oskarżony został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, Po uchyleniu skazującego orzeczenia postępowanie umorzono wskutek okoliczności, których nie uwzględniono we wcześniejszym postępowaniu.

Wyjątki: Art. 553 KPK: § 1. Roszczenie o odszkodowanie lub zadośćuczynienie nie przysługuje temu, kto w zamiarze wprowadzenia w błąd sądu lub organu ścigania złożył fałszywe zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub fałszywe wyjaśnienie i spowodował tym niekorzystne dla siebie orzeczenie w przedmiocie skazania, tymczasowego aresztowania, zastosowania środka zabezpieczającego albo zatrzymanie. § 3. W wypadku przyczynienia się przez oskarżonego do wydania orzeczenia, o którym mowa w § 1, przepis art. 362 Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio Wyjątki od wyjątku: § 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do osób składających oświadczenie w warunkach określonych w art. 171 § 4, 5 i 7 (pytania sugerujące, przymus, groźba bezprawna, hipnoza, narkoanaliza, poligraf, wyłączenie swobody wypowiedzi), jak również gdy szkoda lub krzywda powstała na skutek przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązku przez funkcjonariusza publicznego.

Kazus 5 Piotr P. zatrudniony u złośliwego teścia, właściciela zakładu naprawczego, chcąc mu dokuczyć, zgłosił w komisariacie Policji popełnienie przez niego przestępstwa oszustwa. W wyniku postępowania to Piotr P. został skazany, bowiem pracował u teścia w charakterze mechanika samochodowego. Dopiero w wyniku wznowienia postępowania, gdy ujawniono dowody przemawiające za tym, że Piotr P. nie dopuścił się żadnych czynów karalnych, został uniewinniony. Czy Piotr P. może domagać się odszkodowania za niesłuszne skazanie?

Zakres podmiotowy Uprawniony do odszkodowania to osoba, wobec której zostały spełnione warunki przedmiotowe. Oskarżony ma prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia. Art. 556 § 1 KPK: W razie śmierci oskarżonego prawo do odszkodowania przysługuje temu, kto wskutek wykonania kary lub niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania utracił: należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie, stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie, jeżeli względy słuszności przemawiają za przyznaniem odszkodowania. Osoby te mają swoje osobne roszczenie, a roszczenie uprawnionego nie jest dziedziczone. Osobom tym przysługuje tylko odszkodowanie, a nie zadośćuczynienie. Jeśli uprawniony umrze w trakcie postępowania to jest ono umarzane.

Właściwość i skład sądu, koszty sądowe Art. 554.: Żądanie odszkodowania i zadośćuczynienia należy złożyć w sądzie okręgowym, w którego okręgu wydano orzeczenie w pierwszej instancji, a w wypadku określonym w art. 552 § 4 - w sądzie okręgowym właściwym ze względu na miejsce, w którym nastąpiło zwolnienie tymczasowo aresztowanego lub zatrzymanego. Sąd okręgowy orzeka wyrokiem na rozprawie w składzie jednego sędziego. Postępowanie jest wolne od kosztów sądowych. W razie uwzględnienia roszczeń choćby w części wnioskodawcy przysługuje od Skarbu Państwa zwrot uzasadnionych wydatków, w tym z tytułu ustanowienia jednego pełnomocnika.

Kryterium zmniejszenia odszkodowania Art. 553a KPK: Ustalając wysokość odszkodowania, sąd uwzględnia zaliczenie oskarżonemu okresu niesłusznego stosowania kar, środków zabezpieczających, tymczasowego aresztowania lub zatrzymania, których dotyczy wniosek o odszkodowanie, na poczet kar lub środków zabezpieczających orzeczonych w innym postępowaniu.

Kazus 6 Oskarżony Tomasz T. odbywał karę pozbawienia wolności o przestępstwo z art. 178a KK. W wyniku rozpoznania nadzwyczajnego środka zaskarżenia, został uniewinniony, a czas, jaki spędził w zakładzie karnym, został zaliczony na poczet orzeczonej w międzyczasie kary za prowadzenie pojazdu mimo orzeczonego zakazu. Tomasz T. domaga się odszkodowania za niesłuszne skazanie o czyn z art. 178a KK. Oceń zasadność roszczenia.

Przedawnienie Art. 555 KPK: Roszczenia przewidziane w niniejszym rozdziale przedawniają się po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia, w wypadku tymczasowego aresztowania – od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w razie zaś zatrzymania – od daty zwolnienia.

Ułaskawienie

Ułaskawienie - definicja Ułaskawienie to przysługujący Prezydentowi RP z mocy art. 139 Konstytucji RP indywidualny akt łaski wobec skazanego – prerogatywa. Zakres ułaskawienia pozostawiony jest uznaniu Prezydenta RP i nie jest ograniczony przepisami Kodeksu karnego. Przyjmuje się, że polega ono na: Darowaniu kary i środka karnego (łaska pełna), Darowanie tylko kary lub tylko środka karnego, tylko środka zabezpieczającego lub tylko przepadku (łaska niepełna), Nie dotyczy środków zabezpieczających Złagodzeniu kary lub środka karnego, Złagodzenia tzw. karnych skutków skazania. Problem ułaskawienia po wydaniu wyroku nieprawomocnego.

Podział ułaskawień Ułaskawienie może być: bezwarunkowe, kiedy darowanie lub złagodzenie kary nie jest uzależnione od zrealizowania przez skazanego jakichkolwiek warunków wstępnych, warunkowe, kiedy jest uzależnione od spełnienia określonych warunków.

Wszczęcie postępowania o ułaskawienie Na wniosek: (art. 560 KPK) Z urzędu (art. 567 KPK): samego skazanego, osoby uprawnionej do składania na jego korzyść środków odwoławczych, krewnych w linii prostej, przysposabiającego lub przysposobionego, rodzeństwa, małżonka i osoby pozostająca ze skazanym we wspólnym pożyciu. Prośbę o ułaskawienie wniesioną przez osobę nieuprawnioną lub niedopuszczalną z mocy ustawy sąd pozostawia bez rozpoznania. Osoba, która wniosła prośbę o ułaskawienie, może ją cofnąć. z własnej inicjatywy Prokuratora Generalnego, § 1. Postępowanie o ułaskawienie może wszcząć z urzędu Prokurator Generalny, który może żądać przedstawienia sobie akt sprawy z opiniami sądów albo przedstawić akta Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej bez zwracania się o opinię. na żądanie Prezydenta RP: § 2. Prokurator Generalny przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej akta sprawy lub wszczyna z urzędu postępowanie o ułaskawienie w każdym wypadku, kiedy Prezydent tak zadecyduje. Większość doktryny przyjmuje, że Prezydent RP może ułaskawić nie stosując się do tych postępowań.

Przerwa w odbywaniu kary na czas postępowania o ułaskawienie Art. 568 KPK: Uznając, że szczególnie ważne powody przemawiają za ułaskawieniem, zwłaszcza gdy uzasadnia to krótki okres pozostałej do odbycia kary, sąd wydający opinię oraz Prokurator Generalny mogą wstrzymać wykonanie kary lub zarządzić przerwę w jej wykonaniu do czasu ukończenia postępowania o ułaskawienie.

Kazus 7 Obrońca skazanego Tomasza T. wniósł prośbę o ułaskawienie do sądu pierwszej instancji, który wydał wyrok skazujący. Równocześnie zawnioskował aby sąd wstrzymał wykonanie kary, ponieważ jego klient jest obłożnie chory. Sąd pierwszej instancji przekazał powyższy wniosek do rozpoznania sądowi wyższego rzędu, który wydał postanowienie o negatywnej treści. Adwokat zamierza złożyć zażalenie. Oceń postępowanie sądu oraz obrońcy.

Właściwość i skład sądu, termin rozpatrzenia w przypadku prośby o ułaskawienie Art. 561 § 1 i 1a KPK:  Prośbę o ułaskawienie przedstawia się sądowi, który wydał wyrok w pierwszej instancji. W wypadku wyroku przejętego do wykonania w Rzeczypospolitej Polskiej prośbę o ułaskawienie przedstawia się sądowi, który orzekł w pierwszej instancji o przejęciu wyroku do wykonania. Art. 562 KPK: Sąd rozpoznaje prośbę o ułaskawienie w takim samym składzie, w jakim orzekał. W skład sądu powinni w miarę możności wchodzić sędziowie i ławnicy, którzy brali udział w wydaniu wyroku. Art. 561 § 2 KPK: Sąd powinien rozpoznać prośbę o ułaskawienie w ciągu 2 miesięcy od daty jej otrzymania.

Postępowanie z prośbą o ułaskawienie Art. 564 KPK: § 1. Jeżeli w sprawie, w której wniesiono prośbę o ułaskawienie, orzekał tylko sąd pierwszej instancji i wyda on opinię pozytywną - przesyła Prokuratorowi Generalnemu akta sprawy lub niezbędne ich części wraz ze swoją opinią, a w razie braku podstaw do wydania opinii pozytywnej - pozostawia prośbę bez dalszego biegu. § 2. Jeżeli w sprawie, w której wniesiono prośbę o ułaskawienie, orzekał sąd odwoławczy, sąd pierwszej instancji przesyła mu akta lub niezbędne ich części wraz ze swoją opinią. § 3. Sąd odwoławczy pozostawia prośbę bez dalszego biegu tylko wtedy, gdy wydaje opinię negatywną, a opinię taką wydał już sąd pierwszej instancji; w innych wypadkach sąd odwoławczy przesyła Prokuratorowi Generalnemu akta wraz z opiniami. § 4. Opinie pozytywne nie są dostępne dla osób wymienionych w art. 560 (wnioskodawców).

Postępowanie z prośbą o ułaskawienie c.d. Art. 565 KPK:  § 1. Jeżeli prośbę o ułaskawienie choćby jeden sąd zaopiniował pozytywnie, Prokurator Generalny przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej prośbę o ułaskawienie wraz z aktami sprawy i swoim wnioskiem. § 2. Prośbę o ułaskawienie skierowaną bezpośrednio do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej przekazuje się Prokuratorowi Generalnemu w celu nadania jej biegu zgodnie z art. 561 albo art. 567.

Ponowna prośba o ułaskawienie Art. 566 KPK: Ponowna prośba o ułaskawienie, wniesiona przed upływem roku od negatywnego załatwienia poprzedniej prośby, może być przez sąd pozostawiona bez rozpoznania.

Orzekanie kary łącznej

Kara łączna jako instytucja prawa karnego materialnego Kara łączna została uregulowana w Rozdziale IX KK, czyli art. 85 i nast. KK. Art. 85 KK: Jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną. Podstawą orzeczenia kary łącznej są co do zasady wymierzone i podlegające wykonaniu, w całości lub w części kary lub kary łączne za przestępstwa. Jeżeli po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary lub kary łącznej sprawca popełnił przestępstwo, za które orzeczono karę tego samego rodzaju lub inną podlegającą łączeniu, orzeczona kara nie podlega łączeniu z karą odbywaną w czasie popełnienia czynu. Jeżeli kara wykonywana lub orzeczona stanie się następnie podstawą orzeczenia kary lub kar łącznych, zakaz łączenia kar odnosi się również do tej kary lub kar łącznych.

Formy orzekania kary łącznej Art. 568a § 1 KPK: Sąd orzeka karę łączną: 1) w wyroku skazującym – w odniesieniu do kar wymierzonych za przypisane oskarżonemu tym wyrokiem przestępstwa (jest to ten sam sąd, który wydaje wyrok skazujący), 2) w wyroku łącznym – w pozostałych wypadkach.

Wszczęcie postępowania Art. 570 KPK:  Wyrok łączny sąd wydaje z urzędu lub na wniosek: skazanego albo prokuratora.

Właściwość sądu Art. 569 KPK: Jeżeli zachodzą warunki do orzeczenia kary łącznej w stosunku do osoby, którą prawomocnie skazano lub wobec której orzeczono karę łączną wyrokami różnych sądów, właściwy do wydania wyroku łącznego jest sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący lub łączny w pierwszej instancji, orzekający kary podlegające łączeniu. Jeżeli w pierwszej instancji orzekały sądy różnego rzędu, wyrok łączny wydaje sąd wyższego rzędu. W razie zbiegu wyroków sądu powszechnego i szczególnego, o karze łącznej orzeka ten z sądów, który wymierzył karę surowszą podlegającą łączeniu.

Postępowanie o wydanie wyroku łącznego Art. 571 KPK: Sąd w razie potrzeby zwraca się do zakładów karnych, w których skazany przebywał, o nadesłanie opinii o zachowaniu się skazanego w okresie odbywania kary, jak również informacji o warunkach rodzinnych, majątkowych i co do stanu zdrowia skazanego oraz danych o wykonaniu kar orzeczonych w poszczególnych wyrokach. Wniosek o wydanie wyroku łącznego pochodzący od prokuratora powinien zawierać powyższe dane.

Postępowanie o wydanie wyroku łącznego c.d. Art. 573 § 1 i 2 KPK: Wyrok łączny wydaje się po przeprowadzeniu rozprawy. Stawiennictwo osobiste skazanego nie jest obowiązkowe, chyba że sąd postanowi inaczej. Art. 574 KPK: W kwestiach nieuregulowanych przepisami niniejszego rozdziału do postępowania o wydanie wyroku łącznego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu zwyczajnym przed sądem pierwszej instancji. Dowody przeprowadzane są przez sąd z urzędu. Nie wyłącza to prawa do zgłoszenia wniosku dowodowego przez stronę.

Treść wyroku łącznego Art. 577 KPK: W wyroku łącznym należy, w miarę potrzeby, wymienić: okresy zaliczone na poczet kary łącznej. Wydając wyrok łączny sąd jest związany prawomocnością łączonych wyroków. Art. 572 KPK: Jeżeli brak warunków do wydania wyroku łącznego, sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania.

Zaskarżenie wyroku łącznego Jest możliwe apelacją. Uprawnieni do niej są: skazany i jego obrońca oraz prokurator.

Skutek wyroku łącznego Art. 576 KPK: Z chwilą uprawomocnienia się wyroku łącznego, wyroki podlegające połączeniu nie ulegają wykonaniu w zakresie objętym wyrokiem łącznym. W wypadku wymierzenia w wyroku łącznym kary niższej od okresu odbytych i połączonych już kar pozbawienia wolności lub równej temu okresowi, przewodniczący niezwłocznie zarządza zwolnienie skazanego, jeżeli nie jest on pozbawiony wolności w innej sprawie. Przesyłając zarządzenie do wykonania, załącza się wydany wyrok łączny.

Wydanie nowego wyroku łącznego Art. 575 KPK: Jeżeli po wydaniu wyroku łącznego zachodzi potrzeba wydania nowego wyroku łącznego, z chwilą jego uprawomocnienia się poprzedni wyrok łączny traci moc. Jeżeli choćby jeden z wyroków skazujących lub łącznych, stanowiących podstawę wyroku łącznego ulega uchyleniu lub zmianie, wyrok łączny traci moc, a sąd w miarę potrzeby wydaje nowy wyrok łączny.

Kazus 8 Adwokat Pawła K. złożył w jego imieniu wniosek o wydanie wyroku łącznego. Sąd wezwał go do uzupełnienia wniosku, ponieważ nie dołączył do niego upoważnienia od obrony. Adwokat bardzo się zdenerwował, ponieważ bronił Pawła K. przed sądem pierwszej instancji, więc stosowny dokument uprawniający go do występowania w imieniu klienta przed sądem już dawno jest w aktach sprawy. Oceń postępowanie sądu.

Bibliografia Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 1749). Skorupka Jerzy (red.), Proces karny, Warszawa 2017. Skorupka Jerzy (red.), Postępowanie karne. Materiały do ćwiczeń, Warszawa 2011. Świda Zofia (red.), Postępowanie karne. Część szczególna, Warszawa 2011.

Dziękuję za uwagę. 