Prawo rodzinne - charakterystyka przedmiotu dr Krzysztof Gołębiowski

Przedmiot regulacji – 3 grupy stosunków prawnych małżeństwo, pokrewieństwo i powinowactwo, opieka i kuratela; w zasadzie ściśle rodzinny charakter mają dwie pierwsze grupy, opieka i kuratela pojawiają się najczęściej poza relacjami rodzinnymi

Pojęcie rodziny prawo rodzinne oczywiście reguluje stosunki prawne związane z „rodziną” brak jest definicji legalnej rodziny – zarówno na potrzeby samego k.r.o., jak i ogólnej, na potrzeby całego systemu prawnego definicję trzeba „rekonstruować” na podstawie wielu przepisów k.r.o.

Pojęcie rodziny różne znaczenia terminu rodzina w różnych naukach społecznych pojęcie prawne może mieć inne znaczenie niż socjologiczne w przepisach k.r.o. pojęcie to nie pojawia się często większość norm adresowanych do stron poszczególnych stosunków prawnorodzinnych (rodzice, dzieci, małżonkowie itp.)

Pojęcie rodziny znaczenie ustalenia, czym jest rodzina w k.r.o.: porządkowanie pojęć wykładnia przepisów (np. art. 39, 45 k.r.o. – „dobro rodziny”, „potrzeby rodziny”) przykład: art. 39 k.r.o. pozwala na uzyskanie zgody sądu na dokonanie czynności prawnej, która wymaga zgody drugiego małżonka, a małżonek ten odmawia zgody lub nie można się z nim porozumieć sąd wyda zezwolenie, jeżeli dokonania tej czynności wymaga dobro rodziny a więc istotne dla stosowania tej normy jest, czym jest rodzina

Pojęcie rodziny niektóre z przepisów k.r.o., które odwołują się do pojęcia rodziny: 10 § 1 – „dobro założonej rodziny” – a więc przez małżeństwo zakłada się coś, co ustawodawca określa mianem „rodziny” art. 23 – „rodzina, którą przez swój związek założyli” a więc rodzina to na pewno małżeństwo art. 91 § 1 – dziecko powinno przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, jeżeli mieszka u rodziców - a więc również dzieci i rodzice tworzą rodzinę w ujęciu normatywnym – przynajmniej dopóki dzieci mieszkają z rodzicami 103 – dochód z majątku dziecka może być przeznaczony na inne uzasadnione potrzeby rodziny, a więc jego i rodziców oraz rodzeństwa

Pojęcie rodziny Wnioski: przez rodzinę polski ustawodawca w k.r.o. rozumie małżonków oraz ich dzieci do czasu wspólnego zamieszkiwania z rodzicami chodzi więc w k.r.o. o model tzw. małej rodziny więzi między krewnymi mają znaczenie prawne (np. w odniesieniu do obowiązku alimentacyjnego), nie tworzą oni natomiast „rodziny” w tym znaczeniu

Konkubinat konkubinat, wolny związek itp. nie stanowi rodziny w ujęciu k.r.o. rodziną jest wyłącznie więź sformalizowana w postaci małżeństwa chodzi o małżeństwo „państwowe” rodziną w rozumieniu k.r.o. nie są osoby, które zawarły wyłącznie małżeństwo wyznaniowe (bez „podwójnego skutku” z art. 1 § 2 k.r.o.) decyduje o tym treść przepisów prawnych względy zarówno doktrynalne, moralne, jak i praktyczne

Konkubinat nie można stosować przepisów o małżeństwie, nawet w drodze analogii zwłaszcza o obowiązkach niemajątkowych relacje o charakterze majątkowym, istotne zwłaszcza dla osób, które przez wiele lat pozostawały w takim związku i gromadziły wspólnie majątek nie stosuje się przepisów o majątku wspólnym małżonków

Konkubinat stosuje się ogólne reguły prawa cywilnego: do rzeczy, które nabyli razem – przepisy k.c. o współwłasności - art. 198 i nast. przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu np. do nakładów jednego partnera na majątek drugiego o zobowiązaniach umownych, jeśli doszło do złożenia oświadczeń woli

Konkubinat co mogą zrobić osoby żyjące w konkubinacie, żeby zbliżyć swoją sytuację do małżeństwa zawrzeć umowę spółki „cywilnej” (art. 860 k.c.) –powstaje majątek wspólny na podobnych zasadach, jak między małżonkami sporządzić testamenty, w których ustanowią siebie nawzajem spadkobiercami dokumentować wydatki, zawierać umowy precyzujące zasady rozliczeń i stan prawny nabywanego majątku

Więzi prawnorodzinne ze wspomnianych już przepisów odnoszących się do pojęcia rodziny wynika, że prawo rodzinne reguluje następujące więzi: małżeństwo pokrewieństwo ponadto reguluje też: powinowactwo opiekę i kuratelę, które jednak występują co do zasady bez związku z więziami czysto rodzinnymi

Więzi prawnorodzinne W procesie stosowania prawa istotne jest, aby właściwie określić charakter danej więzi i wskazać poprawnie przepisy znajdujące zastosowanie istotne zwłaszcza w odniesieniu do relacji odnoszących się choćby pośrednio do dzieci, np. czy chodzi o przepisy o małżeństwie (np. art. 23, 27 k.r.o.) czy o stosunkach między rodzicami a dziećmi czy o obowiązku alimentacyjnym

Pokrewieństwo i powinowactwo dawniej nie było legalnej definicji pokrewieństwa przyjmowano, że rozumienie tego pojęcia jest oczywiste w 2008 r. wprowadzono przepisy definicyjne art. Art. 617 § 1

Pojęcie pokrewieństwa co do zasady fakt biologiczny, a zatem okoliczność obiektywna krewnymi są osoby: z których jedna pochodzi od drugiej bezpośrednio lub pośrednio a także osoby, które nie pochodzą jedna od drugiej, jednak mają wspólnego przodka

Pojęcie pokrewieństwa pochodzenie jednej osoby od drugiej: bezpośrednie – dziecko i rodzic pośrednie – kiedy między danymi osobami jest więcej urodzin, a więc dziadek i wnuk, prawnuk i prababcia itp.

Pojęcie pokrewieństwa co do zasady fakt biologiczny, a zatem okoliczność obiektywna jednak skutki prawne wywołuje tylko pokrewieństwo ustalone zgodnie z tzw. przepisami filiacyjnymi np. art. 61(9) k.r.o., art. 62 albo 72, albo 85 k.r.o. Art. 619. Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła. Art. 85. § 1. Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka, albo ten, kto był dawcą komórki rozrodczej w przypadku dziecka urodzonego w wyniku dawstwa partnerskiego w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji.

Pojęcie pokrewieństwa p.a.s.c.: Art. 2. 1. Stanem cywilnym jest sytuacja prawna osoby wyrażona przez cechy indywidualizujące osobę, kształtowana przez zdarzenia naturalne, czynności prawne lub orzeczenia sądów, lub decyzje organów, stwierdzona w akcie stanu cywilnego. 2. Rejestracji stanu cywilnego dokonuje się w rejestrze stanu cywilnego w formie aktów stanu cywilnego. 3. Aktem stanu cywilnego jest wpis o urodzeniu, małżeństwie albo zgonie w rejestrze stanu cywilnego wraz z treścią późniejszych wpisów wpływających na treść lub ważność tego aktu. Art. 3 Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym.

osoby pochodzące od siebie – jest to pokrewieństwo w linii prostej Linie pokrewieństwa osoby pochodzące od siebie – jest to pokrewieństwo w linii prostej osoby posiadające jedynie wspólnego przodka, ale nie pochodzące od siebie – w linii bocznej

Pojęcie wstępnych i zstępnych dotyczy tylko pokrewieństwa w linii prostej wstępnym lub zstępnym można być tylko w odniesieniu do określonej osoby wstępnymi danej osoby są ci krewni w linii prostej, od których ta osoba pochodzi zstępnymi są osoby pochodzące od danej osoby a więc syn jest zstępnym ojca a dziadek jest wstępnym wnuka przykład przepisu, odwołującego się do tego pojęcia to art. 932 § 1 k.c.: w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.

Pojęcie wstępnych i zstępnych Aby uznać osoby za spokrewnione, konieczne jest posiadanie jednego wspólnego przodka, nie jest natomiast wymagane, by osoby spokrewnione pochodziły od tych samych rodziców. Wystarczy, by miały jednego wspólnego rodzica. Konsekwencją tego jest przyjęcie, że pojęcie „rodzeństwo" obejmuje nie tylko rodzeństwo naturalne, lecz także przyrodnie (wyrok WSA w Lublinie z 22 listopada 2012 r., II SA/Lu 757/2012, Lexis.pl nr 7487572).

Stopnie pokrewieństwa oprócz linii, wyróżnia się też stopnie pokrewieństwa 617 § 2 generalnie: stopień określa, jak blisko porównywane osoby są spokrewnione niektóre przepisy uzależniają skutki prawne od występowania określonego stopnia pokrewieństwa

Stopnie pokrewieństwa stopnie oblicza się w sposób następujący: decyduje liczba urodzin niezbędnych do powstania danego pokrewieństwa jednak w wypadku linii prostej nie uwzględnia się urodzenia osoby, która w porównywanej parze jest wstępnym w wypadku linii bocznej nie uwzględnia się osoby, która jest wspólnym przodkiem

Stopnie pokrewieństwa przykłady: syn i matka – pierwszy stopień w linii prostej brat i siostra – drugi stopień w linii bocznej nie ma pierwszego stopnia

Znaczenie prawne pokrewieństwa wiele przepisów wiąże określone skutki z pokrewieństwem między danymi osobami materialnoprawne, np. obowiązek alimentacyjny czy zakazy zawarcia małżeństwa w k.r.o., dziedziczenie ustawowe w k.c. procesowe – prawo odmowy zeznań, wyłączenie sędziego/innego organu rozpoznającego sprawę albo podmiotu uczestniczącego w postępowaniu

Znaczenie prawne pokrewieństwa Pokrewieństwo w linii bocznej może być dalekie skutki prawne wywołuje tylko pokrewieństwo określonego stopnia – jakiego, o tym decyduje konkretna regulacja np. art. 48 § 1 k.p.c.: Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy: (…)2) w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia; skutki zbieżne z pokrewieństwem powstają w razie przysposobienia (adopcji) jednak nie jest to pokrewieństwo

Ustalanie i udowadnianie pokrewieństwa samo pokrewieństwo jest okolicznością obiektywną jednak trzeba ją jakoś udowodnić służą temu akty stanu cywilnego - ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego ustalenie pokrewieństwa – o szczegółach m.in. art. 619 – 86 k.r.o. a więc samo obiektywne istnienie pokrewieństwa bez jego prawnego potwierdzenia nie wywołuje skutków prawnych

Pojęcie powinowactwa Art. 618 § 1 Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa. między małżonkiem a krewnymi jego małżonka powstaje więź - powinowactwo w tym przypadku również ustala się stopień i linię – odpowiada on stopniowi i linii pokrewieństwa małżonka z daną osobą a więc małżonek jest spowinowacony ze swoim teściem w linii prostej w 1. stopniu

Skutki powinowactwa konsekwencji prawnych powinowactwa jest oczywiście mniej niż pokrewieństwa też proceduralne, wyłączenie sędziego itp. np. 14 § 1 i 144 k.r.o. tam, gdzie wchodzą w grę potencjalnie sprzeczne interesy (np. art. 957 k.c.) też odmowa zeznań, np. 261 § 1 k.p.c.

Prawo rodzinne a prawo cywilne jest częścią prawa prywatnego obecnie nie ma już wątpliwości, że stanowi część prawa cywilnego prawo rodzinne miało znaleźć się w projektowanym do niedawna nowym kodeksie cywilnym; zgodnie z tymi planami, nie miał obowiązywać kodeksu rodzinny jako odrębna ustawa prawo rodzinne ma jednak pewną autonomię związaną przede wszystkim z charakterem regulowanych stosunków prawnych

Prawo rodzinne a prawo cywilne ścisłe związki prawa rodzinnego zachodzą przede wszystkim z: prawem spadkowym np. pojęcia wstępnych, zstępnych przy dziedziczeniu ustawowym, zagadnieniami części ogólnej prawa cywilnego np. zdolność do czynności prawnych, przedstawicielstwo ustawowe Art. 10 § 1. Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście. 2. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa.

Prawo rodzinne a prawo cywilne k.c.: Art. 13. § 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. § 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską. k.r.o.: Art.  175.  Do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim z zachowaniem przepisów poniższych. Art.  176.  Jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż - jego ojciec lub matka. Art.  177.  Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie ustaje z mocy prawa w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia lub zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe.

Prawo rodzinne a prawo cywilne podstawowe terminy są cywilistyczne np. w art. 37 § 1 pkt 1 k.r.o. zwrot „nieruchomość” - kodeks cywilny – art. 46 Podobnie: nabycie, zbycie, obciążenie, korzystanie w art. 151 k.r.o. wady oświadczenia woli o zawarciu małżeństwa – co do braku świadomości i swobody – dorobek orzecznictwa i poglądy doktryny o art. 82 k.c. postępowanie sądowe w sprawach rodzinnych i egzekucja orzeczeń odbywa się na podstawie k.p.c.

Stosunki prawnorodzinne - pojęcie można na potrzeby wykładu przyjąć, że jest to szczególny rodzaj stosunku prawnego odmiana stosunku cywilnoprawnego te stosunki prawne, które wynikają z regulacji k.r.o.

Stosunki prawnorodzinne - pojęcie przyjmuje się, że charakteryzuje je równorzędność podmiotów nawet w stosunkach rodziców z dziećmi, gdzie jest obowiązek posłuszeństwa Art. 95. §  1.  Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. §  2.  Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra.

Stosunki prawnorodzinne - pojęcie przy większości relacji prawnorodzinnych nie ma wątpliwości co do równorzędności podmiotów zwłaszcza między małżonkami prawa i obowiązki małżonków już od dawna uregulowane na zasadzie równości Dotyczy to obecnie nawet kwestii nazwisk małżonków po zawarciu małżeństwa

Stosunki prawnorodzinne - pojęcie Art. 25. § 1. O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. § 2. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów. § 3. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.

Zdarzenia prawne w prawie rodzinnym ogólnie: stosunki prawne powstają, ustają, zmieniają treść w wyniku wystąpienia zdarzeń prawnych w prawie cywilnym podstawowym zdarzeniem jest umowa w prawie rodzinnym dominują specyficzne typy zdarzeń, umowa ma mniejsze znaczenie 3 grupy zdarzeń kreujących stosunki rodzinnoprawne lub prowadzących do ich wygaśnięcia: zdarzenie naturalne oświadczenie woli orzeczenie sądu

Zdarzenia prawne w prawie rodzinnym zdarzenia naturalne specyfiką prawa rodzinnego: doniosłe w nim więzi prawne powstają na skutek zdarzeń naturalnych urodzenie i śmierć człowieka związek z regulacjami k.c., np. art. 29-32 k.c. wymagają jednak formalnego potwierdzenia, deklaratywnego – sporządzenie aktu stanu cywilnego Art. 3 p.a.s.c.: Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym.

Zdarzenia prawne w prawie rodzinnym oczywiście śmierć człowieka ma też znaczenie w innych częściach systemu prawnego, np. w prawie spadkowym prawo rodzinne jest zresztą ściśle związane z prawem spadkowym, np.: Art. 940. § 1. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.

Zdarzenia prawne w prawie rodzinnym oświadczenie woli kreuje stosunki prawnorodzinne wyjątkowo przykłady: oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński umowa majątkowa małżeńska (intercyza) uznanie ojcostwa

Zdarzenia prawne w prawie rodzinnym stosunki prawnorodzinne w znacznej mierze nie mogą być regulowane umownie, np. niedopuszczalna byłaby umowa o rozwiązanie małżeństwa Wprawdzie prawo rodzinne wpływa na przesłanki ważności, skutki umów, zwłaszcza zobowiązaniowych – jednak te umowy nie dotyczą stosunków prawno rodzinnych np. art. 37 k.r.o.: Art. 37. § 1. Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania: 1)   czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości(…) § 2. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka.

Zdarzenia prawne w prawie rodzinnym Poza tym porozumienie (między małżonkami, rodzicami) ma w niektórych sytuacjach doniosłość prawną, np.: Art. 58. § 1. W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.

zdarzenia prawne w prawie rodzinnym orzeczenie sądu – znacznie częściej niż oświadczenie woli jest zdarzeniem prawnym najczęściej prowadzi do ustania więzi prawnorodzinnych, ale też powstania małżeństwo – rozwód 56 k.r.o., separacja (art. 611 § 1 k.r.o.) przysposobienie (art. 117 k.r.o.) zezwolenie sądu na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka (art. 101 § 3 k.r.o.)

zdarzenia prawne w prawie rodzinnym Brak zastosowania instytucji dawności do kreowania stosunków prawnorodzinnych Np. Przez długotrwałe faktycznie pożycie kobiety i mężczyzny nie powstaje stosunek małżeństwa Dotyczy to również pokrewieństwa

zdarzenia prawne w prawie rodzinnym analizując prawo rodzinne od strony zdarzeń prawnych w nim regulowanych: strony nie mają w zasadzie swobody wpływania na powstanie a zwłaszcza ustanie stosunków prawnorodzinnych. rola umowy i w ogóle oświadczeń woli stron jest mniejsza niż w pozostałych częściach prawa cywilnego większa jest rola „zdarzeń naturalnych” i orzeczeń sądowych

Cechy stosunków prawnorodzinnych cechą stosunków rodzinnoprawnych jest ich trwałość z założenia stosunki prawnorodzinne mają trwać przez całe życie ich stron wynika to z ich natury lub funkcji społecznej w szczególności stosunek pokrewieństwa trwa przez całe życie podobnie przysposobienie (adopcja) ma trwać całe życie rozwiązanie przysposobienia dopuszczalne jest wyjątkowo małżeństwo również z założenia ma trwać całe życie stron ochrona trwałości małżeństwa jest jedną z głównych zasad prawa rodzinnego poszczególne regulacje mają ją chronić i zapewniać

Cechy stosunków prawnorodzinnych Ustanie stosunku prawnorodzinnego: ustanie stosunku prawnego w zasadzie nigdy nie jest pozostawione woli stron odmiennie jest przeważnie w pozostałych częściach prawa cywilnego nie można zawrzeć umowy np. o skutku zniesienia pokrewieństwa albo umowy o rozwiązanie małżeństwa

Cechy stosunków prawnorodzinnych o ustaniu stosunku rodzinnoprawnego w trakcie życia stron co do zasady orzeka sąd strony mają tylko inicjatywę wystąpienia z takim żądaniem ale muszą wystąpić obiektywne okoliczności Art. 56. § 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.

Cechy stosunków prawnorodzinnych brak swobody kształtowania treści stosunku rodzinnoprawnego w prawie zobowiązań – swoboda umów art. 3531 k.c. w art. 58 k.c. generalna zasada swobody kształtowania treści czynności prawnej natomiast w prawie rodzinnym strony nie mają co do zasady wpływu na treść stosunków rodzinnoprawnych lub swoboda ta jest dość ograniczona jeśli mają wpływ, to tylko na ich powstanie i ewentualnie ustanie

Cechy stosunków prawnorodzinnych np. swoboda przy zawarciu małżeństwa: co do samego zawarcia lub nie i co do osoby drugiego małżonka jednak już nie ma swobody co do treści praw i obowiązków małżonków pewnym wyjątkiem są umowy majątkowe małżeńskie (intercyzy) w związku z tym przepisy prawa rodzinnego mają przeważnie charakter bezwzględnie obowiązujący

Cechy stosunków prawnorodzinnych Brak swobody kształtowania treści/rozwiązywania stosunków prawnych i rola orzeczeń sądowych (konstytutywnych) wiążą się ze sobą Sąd bada czy poza wolą małżonków istnieją doniosłe społecznie czy moralnie okoliczności pozwalające na dokonanie określonej zmiany np.: Art. 56. § 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. § 2. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. § 3. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, (…)

Cechy stosunków prawnorodzinnych Jednak w pewnym zakresie strony stosunków prawnorodzinnych mogą modyfikować skutki istnienia tych stosunków – zwłaszcza w sferze majątkowej Poza wspomnianymi intercyzami można wskazać na swobodę testowania – a więc możliwe jest „pominięcie” w testamencie członków rodziny

Cechy stosunków prawnorodzinnych W tym zakresie jednak małżonek, rodzice i dzieci spadkobiercy są chronieni przez instytucję zachowku: Art. 991. § 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). § 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Istotna rola praw i obowiązków o charakterze niemajątkowym wiele stosunków prawnych regulowanych w kodeksie ma charakter niemajątkowy natomiast generalnie w prawie cywilnym przeważają stosunki majątkowe przynamniej 3 specyficzne cechy tych obowiązków: brak sankcji zgodność z normami etycznymi i praktyczne pierwszeństwo tych norm wykonywanie obowiązków rodzinnych często jest niezależne od treści regulacji prawnej

Istotna rola praw i obowiązków o charakterze niemajątkowym mówi się o sankcjach pośrednich, jak np. orzeczenie rozwodu z winy danego małżonka, ale to dyskusyjne – przecież orzeczenie rozwodu nie tylko nie powoduje przymusowego wykonania obowiązku, ale też powoduje w ogóle ustanie więzi prawnej między małżonkami.