Teoria racjonalnego zachowania się konsumenta

Plan wykładu Założenia do modelu Ograniczenie budżetowe i linia budżetowa Krzywa obojętności Wybór konsumenta Zmiana dochodu a wybór konsumenta Zmiana ceny a wybór konsumenta Transfery rządowe a wybór konsumenta

Założenia do modelu

Teoria wyboru konsumenta przy pomocy narzędzi matematycznych opisuje zachowania indywidualnych konsumentów na rynku oraz wyjaśniania działanie mechanizmu rynkowego w zakresie dystrybucji dóbr i kształtowania cen. Teoria została opracowana w nurcie ekonomii neoklasycznej w pierwszej połowie XX wieku. Duży wkład w jej opracowanie mieli m.in. Vilfredo Pareto oraz Francis Edgeworth.

Markiz Vilfredo Federico Damaso Pareto (ur Markiz Vilfredo Federico Damaso Pareto (ur. 15 lipca 1848 w Paryżu, Francja, zm. 19 sierpnia 1923 w Céligny, Szwajcaria) - włoski ekonomista i socjolog. Był współtwórcą tzw. „lozańskiej szkoły w ekonomii”. Od 1893 roku był profesorem uniwersytetu w Lozannie.

Francis Ysidro Edgeworth (ur Francis Ysidro Edgeworth (ur. 8 lutego 1845 Edgeworthstown, Irlandia – zm. 13 lutego 1926 Oksford, Anglia) – ekonomista irlandzki związany z uniwersytetem w Oksfordzie, był współtwórcą ekonomii matematycznej i przedstawicielem starej ekonomii dobrobytu. Był redaktorem „Economic Journal” od momentu jego powstania w 1891 (po nim stanowisko redaktora objął John M. Keynes).

znane są dochody konsumenta, konsument kupuje dwa dobra, których ceny są znane, konsument potrafi uporządkować koszyki dóbr według zmieniającego się poziomu użyteczności, konsument woli zawsze więcej niż mniej.

Koszyk dóbr i usług to kombinacja wszystkich dóbr i usług nabywanych w określonym czasie przez konsumenta. Użyteczność – określa subiektywną przyjemność, pożytek lub zadowolenie jakie osiąga konsument z konsumowanych (posiadanych) dóbr. Kategoria użyteczności jest abstrakcją i posiada charakter subiektywny.

Ograniczenie budżetowe i linia budżetowa

Ograniczenie budżetowe przedstawia różne kombinacje dóbr, jakie może nabyć konsument przy pełnym wydatkowaniu posiadanych dochodów. Graficzną formą ograniczenia budżetowego jest linia budżetowa.

Przykład Student ma do dyspozycji tygodniowy dochód w wysokości 100 złotych. Wydaje go na posiłki (cena 10 złotych) i na kino (cena biletu 20 złotych). Wyznacz ograniczenie budżetowe i linię budżetową.

Ograniczenie budżetowe Wydatki na posiłki Liczba zakupionych posiłków Wydatki na kino Liczba zakupionych biletów do kina 100 10 80 8 20 1 60 6 40 2 4 3 5

Linia budżetowa B A

W punkcie „A”, który leży pod linią budżetową, nie są wydawane wszystkie dochody. Na 2 bilety i 2 posiłki konsument wydaje łącznie 60 złotych. Punkt „B”, który leży nad linią budżetową jest nieosiągalny dla konsumenta. Aby zakupić 3 bilety i 6 posiłków konsument potrzebowałby 120 złotych.

Nachylenie linii budżetowej Linia budżetowa posiada nachylenie ujemne. Nachylenie linii budżetowej informuje z ilu wejść do kina należy zrezygnować, aby zwiększyć liczbę konsumowanych posiłków o jednostkę przy wydatkowaniu wszystkich dochodów. Nachylenie linii budżetowej zależy od relacji cen obydwu dóbr.

A B

n.l.b. - nachylenie linii budżetowej n.l.b. = dobro Y/ dobro X n.l.b. = 3-4/4-2 = -1/2 = -0,5 n.l.b. = -PX/PY n.l.b. = -10/20 = -0,5 Zgodnie z definicją nachylenia linii budżetowej, aby zwiększyć liczbę konsumowanych posiłków o jednostkę, należy zrezygnować z połowy filmu.

Nachylenie linii budżetowej jest na całym obszarze takie samo. Na linii budżetowej istnieje zjawisko substytucyjności czyli konieczności wyboru między posiłkami a biletami do kina.

Krzywa obojętności

Wartościowanie koszyków dóbr Zakłada się istnienie 5 koszyków dóbr: A, B, C, D i E. Przy wzięciu pod uwagę założeń, należy je uporządkować pod kątem malejącej użyteczności. bilety do kina D C A B E Posiłki

Kombinacje z I ćwiartki są bardziej cenne niż A. Jeżeli przez punkt „A” przeprowadzi się dwie linie równoległe do osi X i Y, które krzyżują się pod kątem prosty, powstaną IV ćwiartki. Kombinacje z I ćwiartki są bardziej cenne niż A. Kombinacje z III ćwiartki są mniej cenne niż kombinacja A. Wartość kombinacji A, E i D zależy od gustów i preferencji. I IV bilety do kina D C A II B E III Posiłki

Jeżeli kombinacja D, A i E byłyby jednakowo cenne dla konsumenta można je ze sobą połączyć i powstanie krzywa obojętności. I IV bilety do kina D C A II B III E u Posiłki

Cechy krzywych obojętności Krzywa obojętności posiada nachylenie ujemne i jest różne w każdym jej obszarze bilety do kina A B C u posiłki

Nachylenie krzywej obojętności (krańcowa stopa substytucji) jest ujemne i różne w każdym jej obszarze. Nachylenie informuje z ilu jednostek dobra na osi Y należy zrezygnować, aby zwiększyć ilość dobra na osi X o jednostkę i nie zmienić stopnia zaspokojenia potrzeb. Krańcowa stopa substytucji posiada tendencję malejącą, ponieważ w miarę przesuwania się w prawo wzdłuż krzywej obojętności rezygnuje się z coraz mniejszej ilości dobra na osi Y.

Dla jednego konsumenta można wyznaczyć nieskończenie wiele krzywych obojętności bilety do kina u4 u3 u2 u1 posiłki

Dla jednego konsumenta można wyznaczyć nieskończenie wiele krzywych obojętności. Noszą one nazwę mapy krzywych obojętności. Im wyżej położona krzywa obojętności tym wyższy stopień zaspokojenia potrzeb.

Krzywe obojętności dla jednego konsumenta nie mogą się przecinać bilety do kina B C A u2 u1 posiłki

Krzywe obojętności dla jednego konsumenta nie mogą się przecinać, gdyż dochodzi wtedy do wykluczenia się założeń. Koszyki dóbr A i B leżą na krzywej obojętności I1 w związku z czym są tak samo cenne dla konsumenta. Podobnie wygląda sytuacja z koszykami dóbr A i C, które leżą na krzywej obojętności I2. Reasumując równie cenna powinna więc być kombinacja B i C dla konsumenta. Według założenia konsument woli zawsze więcej niż mniej. Kombinacja B powinna więc być preferowana nad kombinacją C. W tym momencie dochodzi do konfliktu założeń.

Krzywe obojętności określają gusta i preferencje konsumentów żarłok kinoman bilety do kina bilety do kina A u4 B A u4 B u3 u3 u2 u2 u1 ui1 posiłki posiłki

Kształt krzywych obojętności odzwierciedla gusta i preferencje konsumenta. W odniesieniu do wykresu 1 konsument spożywający niewiele posiłków jest w stanie zrezygnować dla kolejnego z wielu wyjść do kina. Można więc go określić żartobliwie „żarłokiem”. W odniesieniu do wykresu 2 konsument spożywający niewiele posiłków nie jest chętny do rezygnacji z wyjść do kina. Można go zatem określić mianem „kinomana”.

Wybór konsumenta

Kombinację dóbr jaką wybierze konsument określa się poprzez nałożenie na linię budżetową mapy krzywych obojętności. Linia budżetowa określa możliwości finansowe konsumenta, zaś krzywe obojętności jego gusta i preferencje.

Równowaga konsumenta bilety do kina 5 A B C u4 u3 D u2 u1 E posiłki 10

Linia budżetowa posiada pięć punktów, w których przecina się lub styka z krzywymi obojętności. Konsument wybierze punkt C, gdyż w tym miejscu dochodzi do zetknięcia linii budżetowej z najwyższą z dostępnych krzywych obojętności. W punkcie C nachylenie linii budżetowej jest równe krańcowej stopie substytucji.

Równowaga konsumenta a gusta „żarłok” „kinoman” bilety do kina bilety do kina 5 5 A u4 u4 u3 A u2 u2 u3 u1 u1 posiłki 10 posiłki 10

Zmiana dochodu a wybór konsumenta

Wybór konsumenta dla dóbr normalnych Dochód studenta wzrasta do 140 złotych i teraz może on sobie pozwolić na zakup maksymalnie 7 biletów do kina i 14 posiłków. Wzrost dochodu sprawia, że linia budżetowa przesuwa się do góry. Dla konsumenta jest teraz osiągalna wyżej położona krzywa obojętności „u2”. Wybiera teraz koszyk dóbr oznaczony literą „B”, w którym kupuje zarówno więcej posiłków jak i biletów do kina. bilety do kina 7 5 B u2 A u1 10 14 posiłki

Ścieżka zmiany dochodu Przy rozważaniu różnych poziomów dochodów można otrzymać koszyki dóbr, które będą oznaczały maksymalizację użyteczności (satysfakcji) konsumenta. Łącząc te koszyki ze sobą otrzymuje się ścieżkę zmiany dochodu. bilety do kina 7 5 3 C B u3 A u2 u1 6 10 14 posiłki

Wybór konsumenta dla dóbr niższego rzędu Jeżeli posiłki będą dobrem niższego rzędu to wzrost dochodu spowoduje, że w punkcie B, w którym konsument maksymalizuje swoją użyteczność, będzie mniejsza ilość posiłków niż w punkcie A. bilety do kina 7 5 B u2 A u1 10 14 posiłki

Zmiana ceny dóbr a wybór konsumenta

Wybór konsumenta dla dóbr, dla których popyt reaguje standardowo na zmianę ceny Wzrost ceny posiłków do 20 złotych spowodował zmianę relacji cen obydwu dóbr i zmienił się kąt nachylenia nowej linii budżetowej. Jest ona teraz bardziej stroma. Dla studenta jest dostępna po zmianie ceny niżej położona krzywa obojętności u2 i wybierając punkt B konsument maksymalizuje swoją satysfakcję zarówno przy mniejszej ilości posiłków jak i wyjść do kina. bilety do kina 5 A B u1 u2 10 5 posiłki

Efekt netto Przejściu z punktu A do punktu B towarzyszy efekt substytucyjny i dochodowy. W przypadku pierwszego wzrost ceny jednego z dóbr, przy założeniu stałości dochodów realnych powoduje wzrost popytu na dobro, którego cena się nie zmieniła i spadek popytu na dobro, którego cena wzrosła. Efekt dochodowy objawia się spadkiem dochodu realnego przy wzroście ceny jednego z dóbr i konsument obniża popyt na obydwa dobra.

W przypadku biletów do kina efekt dochodowy przeważa nad efektem substytucyjnym, dlatego konsument obniża na nie popyt. Efekt substytucyjny i dochodowy są nazywane efektem netto.

Wybór konsumenta dla dóbr Giffena Jeżeli posiłki są dobrem Giffena to wzrost ich ceny spowoduje, że konsument wybierając koszyk dóbr B będzie maksymalizował użyteczność przy mniejszej ilości filmów, ale większej ilości posiłków. bilety do kina 5 A u1 B u2 5 10 posiłki

Transfery rządowe a wybór konsumenta

Transfer rządowy to bezzwrotne świadczenie rządu na rzecz określonej grupy społecznej. Może mieć on charakter rzeczowy lub pieniężny.

bilety do kina 7 5 10 14 posiłki

Z punktu widzenia konsumenta korzystniej dla niego jest otrzymać świadczenie pieniężne, gdyż staje się dostępna w całości wyżej położona linia budżetowa. W przypadku świadczenia rzeczowego, gdy student otrzyma bon żywnościowy np. o wartości 40 złotych jego wybór koszyka dóbr na nowej linii budżetowej będzie ograniczony. Nadal bowiem może maksymalnie zakupić 5 biletów do kina.

Z punktu widzenia państwa korzystniej jest wręczyć studentowi bon żywnościowy, gdyż ma ono wtedy pewność, że został osiągnięty główny cel, jaki został założony przy decyzji o transferze.

Źródła Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Mikroekonomia, PWE, Warszawa , 2007 Marciniak S. (red. naukowa), Makro i mikroekonomia. Podstawowe problemy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2006

Dziękuję za uwagę