Łacińska terminologia prawnicza Zajęcia 2. Łacińska terminologia w procesie i prawie cywilnym mgr Jędrzej Jachira Zakład Prawa Rzymskiego

AB INITIO NULLUM SEMPER NULLUM To, co jest od początku nieważne, jest zawsze nieważne.

art. 58 k.c. § 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba, że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. § 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. §.3 Jeżeli nieważnością dotknięta jest tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba, że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Trzy przyczyny nieważności czynności prawnej: 1/ sprzeczność z ustawą; 2/ cel czynności obejmuje obejście ustawy; 3/ czynność sprzeczna z zasadami współżycia społecznego Przykłady czynności sprzecznych z ustawą: - np. brak właściwej formy czynności (przykład?) - zawarcie czynności w celu osiągnięcia celu przestępczego Przyczyny nieważności zawsze muszą zostać ocenione przez sąd, zwłaszcza w zakresie sprzeczności z zasadami współżycia społecznego

ACTA PUBLICA PROBANT SE IPSA Dokumenty urzędowe świadczą same za siebie.

art. 244 k.p.c. § 1. Dokumenty urzędowe sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. § 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzonych przez organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje pozarządowe w zakresie zleconych im przez ustawę spraw z dziedziny administracji publicznej.

Zgodnie z orzecznictwem SN, dokument musi być podpisany, anonim nie stanowi i nie może stanowić żadnego dowodu (wyrok SN z dn. 9 grudnia 1980 r., II URN 171/80). Obejmuje to zasadę domniemania autentyczności oraz zgodności z prawdą tego, co zawiera. Dowodem jest to, co zostaje poświadczone w takim dokumencie, przykłady: - zawarcie małżeństwa (akta stanu cywilnego) - inne?

ACTOR SEQUITUR FORUM REI Powód idzie za pozwanym.

art. 27 k.p.c. § 1. Powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania. § 2. Miejsce zamieszkania określa się według przepisów kodeksu cywilnego. art. 25 k.c. Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. art. 26 k.c. § 1. Miejsce zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska, lub którego zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. § 2. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi oboju rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.

art. 27 k.c. Miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna. art. 28 k.c. Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania. Jakie istnieją rodzaje właściwości sądowej? 1. Miejscowa 2. Rzeczowa 3. Funkcjonalna A jak jest z właściwością u osób prawnych? art. 30 k.p.c. Powództwo przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi nie będącemu osobą fizyczną wytacza się według miejsca ich siedziby.

ALIENA NEGOTIA EXACTO OFFICIO GERUNTUR Cudzym majątkiem należy zarządzać z należytą starannością.

Art. 752 k.c. Kto bez zlecenia prowadzi cudzą sprawę, powinien działać z korzyścią osoby, której sprawę prowadzi, i zgodnie z jej prawdopodobną wolą, a przy prowadzeniu sprawy obowiązany jest zachować należytą staranność. Prowadzenie sprawy: dotyczy czynności prawne oraz czynności faktycznych Czym jest należyta staranność? Chodzi o staranność ogólnie wymaganą w stosunkach danego rodzaju. art. 355 k.c. § 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność).

AMBULATORIA ENIM EST VOLUNTAS DEFUNCTI USQUE AD VITAE SUPREMUM EXITUM Wola spadkodawcy może być zmieniona aż do jego śmierci.

art. 943 k.c. Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia.  jest to zasada swobody testowania  testator nie ma obowiązku podawania przyczyn zmiany lub odwołania testamentu art. 946 k.c. Odwołanie testamentu może nastąpić w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. art. 947 k.c. Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.

BIS DE EADEM RE AGERE NON LICET Nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie.

art. 199 k.p.c. § 1. Sąd odrzuci pozew: 1) jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna 2) jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona 3) jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie.

 zasada wynika jeszcze z Instytucji Gaiusa Dwie możliwości: 1  zasada wynika jeszcze z Instytucji Gaiusa Dwie możliwości: 1. sprawa jest w toku, ale jeszcze się nie zakończyła (lis pendens) 2. sprawa została już prawomocnie zakończona (res iudicata) W przypadku wystąpienia powyższych przesłanek, sąd musi odrzucić pozew z urzędu (bez względu na to, czy strona postępowania dostrzeże taką wadę) Jeżeli sąd nie dostrzeże tej wady prawnej i nie odrzuci pozwu z urzędu, przesłanki te będą stanowiły podstawę do wznowienia postępowania i unieważnienia wyroku

COMPENSATIO EST DEBITI ET CREDITI INTER SE CONTRIBUTIO Potrącenie jest wzajemnym zaliczeniem długu i wierzytelności.

art. 498 k.c. § 1. Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. § 2. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

Rzeczy oznaczone co do gatunku (res in genus) – to rzeczy odznaczające się cechami rodzajowymi, które nie są zindywidualizowane. Cechy tych rzeczy należą do tego samego gatunku, są ogólne. Np. samochód osobowy, koń wyścigowy Rzeczy oznaczone co do tożsamości (res in specie) – to rzeczy posiadające zindywidualizowany charakter, cechy szczególne. Te cechy pozwalają je odróżnić od siebie. Np. samochód osobowy marki Mercedes o nr rej. DW 1234XYZ, koń wyścigowy „Piorun” Aby mogło dojść do potrącenia muszą zaistnieć wszystkie przesłanki, tj.: 1/ jednorodzajowość świadczeń – najczęściej chodzi o świadczenie pieniężne 2/ wymagalność wierzytelności 3/ możliwość zaskarżenia przed sądem lub innym organem państwowym (wykluczenie zobowiązań naturalnych)

DIES INTERPELLAT PRO HOMINE Termin wzywa człowieka.

art. 476 k.c. Dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. w zobowiązaniach strony często ustalają termin ich wykonania niespełnienie zobowiązania w terminie wyznaczonym w treści stosunku zobowiązaniowego powoduje popadnięcie w zwłokę Skutki zwłoki: art. 477 k.c. § 1. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać, niezależnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. § 2. Jednakże gdy wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

art. 478 [odpowiedzialność za rzeczy oznaczone co do tożsamości] Jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości, dłużnik będący w zwłoce odpowiedzialny jest za utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia, chyba że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie zwykłym. art. 479 [odpowiedzialność za rzeczy oznaczone co do gatunku] Jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych co do gatunku, wierzyciel może w razie zwłoki dłużnika nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości, zachowując w obu wypadkach roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki.

Kodeks cywilny nie przewiduje obowiązku wysłania wezwania do zapłaty do dłużnika. Z kolei kodeks postępowania cywilnego zobowiązuje do przedstawienia wezwania do zapłaty: - w postępowaniu nakazowym – art. 485 § 1 pkt 3 k.p.c. przewiduje ponadto obowiązek wskazania w pozwie, czy zostały podjęte próby polubownego rozwiązania sprawy.

IN TESTAMENTIS PLENIUS TESTATORIS INTENTIONEM SCRUTAMUR W testamencie należy badać zamiar spadkodawcy.

art. 948 k.c. § 1. Testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. § 2. Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.  zasada skodyfikowana przez Paulusa  testamenty, pisane w różnych sytuacjach życiowych, nie zawsze są zrozumiałe (np. choroba, sytuacja zagrożenia życia, etc.)  wykładnia musi zmierzać do ustalenia i utrzymania faktycznej woli spadkodawcy, po nadaniu jej rozsądnej treści (wyr. SN z 13.06.2001 r., CKN 543/00)

NASCITURUS PRO IAM NATO HABETUR QUOTIENS DE COMMODO EIUS QUAERITUR Dziecko poczęte uważa się za narodzone, jeżeli chodzi o jego korzyść.

art. 927 k.c. § 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. § 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.  sentencja Paulusa oparta w Digestach  istnieje możliwość ustanowienia kuratora dla dziecka poczęto, ale jeszcze nienarodzonego  zasada ta dotyczy nie tylko spadku, ale również innych roszczeń i uprawnień

NEMO PLUS IURIS AD ALIUM TRANSFERE POTEST, QUAM IPSE HABET Nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa, niż sam posiada.

 zasada ta nie jest wpisana literalnie do przepisów, ale obowiązuje w polskim prawie cywilnym art. 169 k.c. § 1. Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzenia rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze.

OBLIGATIO IMPOSSIBILIUM NULLA EST Zobowiązanie do świadczenia niemożliwego nie istnieje.

art. 387 k.c. § 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna. art. 475 k.c. § 1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa. Niemożliwość świadczenia musi istnieć w chwili zawarcia umowy, być nieprzemijająca oraz obiektywna (wyr. SN z 30.12.1975 r., III CZP 86/75)