Dowody – pojęcie, klasyfikacja. Inicjatywa dowodowa. Dorota Czerwińska doktorantka w Katedrze Postępowania Karnego WPAiE UWr 1

Istota, cel i środki poznania procesowego ma ono z natury charakter probabilistyczny prawidłowe ustalenie stanu faktycznego jest warunkiem prawidłowego zastosowania normy prawa materialnego istota = dążenie do wiernego odtworzenia faktów ważnych z punktu widzenia wiązanych z nimi konsekwencji prawnokarnych cel = uzyskanie faktycznej i prawnej podstawy warunkującej trafność rozstrzygnięcia o przedmiocie postępowania środki = wyłącznie dowody, chyba że ustawa w tym zakresie przewiduje wyjątki (domniemania, notoryjność), i to tylko uzyskane zgodnie z prawem

Pojęcie dowodu jest to pojęcie wieloznaczne, najczęściej jednak pod pojęciem dowodu rozumie się środek dowodowy, tj. informacje o fakcie podlegającym udowodnieniu (fakcie dowodowym). Informacja ta pochodzi od źródła dowodu i jest uzyskiwana w toku czynności dowodowej. Przykład: źródło dowodu – świadek środek dowodowy – zeznania czynność dowodowa - przesłuchanie 3

Pojęcie dowodu również ustawodawca niejednolicie posługuje się pojęciem dowodu – zob. art. 167, 199, 217 k.p.k. dowód to uzyskana zgodnie z prawem informacja pozwalająca na ustalenie okoliczności istotnej dla rozstrzygnięcia w zasadzie przedmiotem dowodu mogą być wyłącznie fakty, a jedynie wyjątkowo prawo – dot. to prawa obcego i międzynarodowego oraz szczegółowych norm technicznych

Procesowe gwarancje prawdziwych ustaleń faktycznych są to normy prawne, które mają zwiększyć prawdopodobieństwa ustalenia stanu faktycznego w sposób odzwierciedlający rzeczywisty przebieg zdarzenia: 1. normy celowościowe – pragmatyczne; wskazują najlepszą metodę poznania prawdy 2. normy gwarancyjne sensu stricto – zakazy dowodowe oraz normy związane z przestrzeganiem standardu rzetelnego procesu 3. normy umożliwiające korektę postępowania dowodowego – środki odwoławcze, uzupełnienie postępowania dowodowego Celem jest zapewnienie transparentności i przewidywalności działań organów procesowych oraz ich kontroli instancyjnej.

Klasyfikacja dowodów dowody bezpośrednie – odnoszące się do faktu głównego (tj. do zestawu znamion popełnionego przestępstwa, np. kradzieży) – i dowody pośrednie – odnoszące się do faktów ubocznych (tj. do okoliczności niestanowiących znamion, ale pozwalających na wnioskowanie o ich realizacji, np. posiadanie przez oskarżonego skradzionych przedmiotów, dostrzeżenie oskarżonego przed okradzionym domem)

Poszlaka poszlaka to fakt dowodowy uboczny obciążający oskarżonego proces poszlakowy – proces, w którym brak jest dowodów dotyczących faktu głównego, a wniosek co do sprawstwa oskarżonego wyciągany jest z łańcucha poszlak, który musi być logicznie powiązany i pewny w stopniu realnie wykluczającym inne wersje zdarzenia

Klasyfikacja dowodów dowody pierwotne – tzw. dowód z pierwszej ręki – pochodzi od źródła dowodowego, które zetknęło się z udowadnianym faktem bezpośrednio – np. naoczny świadek, oryginał dokumentu dowody pochodne – dowód z dalszego źródła (np. świadek ze słyszenia, kopia dokumentu, opinia biegłego) zasada bezpośredniości nakazuje preferować dowody pierwotne; z dowodów pochodnych można korzystać zwłaszcza wtedy, gdy pierwotne są niedostępne

Klasyfikacja dowodów dowody ścisłe – dowody, które muszą być przeprowadzone w sposób i w formie wyznaczonej wymogami prawa dowodowego – oraz dowody swobodne – przeprowadzane bez zachowania formalizmu procesowego tylko dowody ścisłe mogą stanowić podstawę orzekania o odpowiedzialności karnej dowody swobodne mogą służyć rozstrzyganiu kwestii wpadkowej, np. co do przyczyny niestawiennictwa świadka

Klasyfikacja dowodów dowody przypadkowe (np. ślady pozostawione przez sprawcę na miejscu zdarzenia, świadkowie, którzy dostrzegli tam sprawcę) oraz dowody z przeznaczenia (tworzone specjalnie dla celów postępowania karnego) dowody obciążające (potwierdzające tezę oskarżenia) i odciążające (podważające tezę oskarżenia) dowody pozytywne (dotyczą faktów pozytywnych) i negatywne (pośrednio dotyczą faktów negatywnych, np. alibi – dowód nieobecności oskarżonego w miejscu zdarzenia)

Klasyfikacja dowodów dowody ustne i pisemne dowody zasadnicze (nakierowane na udowodnienie własnej tezy) i przeciwdowody (nakierowane na obalenie innych dowodów) dowody przeprowadzone z urzędu i na wniosek (przez) stronę czynności dowodowe poszukiwawcze (szukamy źródła dowodu), ujawniające (pozyskujemy środek ze źródła) i kontrolujące (sprawdzamy wiarygodność innych dowodów)

Udowodnienie udowodnienie – stan, w którym fakt przeciwny wydaje się realnie niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny; następuje wówczas, gdy dowody obiektywnie powinny i subiektywnie doprowadziły do przekonania organu o prawdziwości twierdzenia. Ze względu na domniemanie niewinności musi dotyczyć tezy oskarżenia. uprawdopodobnienie – stan, w którym dany fakt jest wysoce prawdopodobny; jest to niższy stopień pewności. Wystarcza do przyjęcia tezy obrony oraz do podjęcia decyzji wpadkowych, np. art. 313 § 1, 249 § 1, 303 k.p.k.

Pojęcie dowodu jest to pojęcie wieloznaczne, najczęściej jednak pod pojęciem dowodu rozumie się środek dowodowy, tj. informacje o fakcie podlegającym udowodnieniu (fakcie dowodowym). Informacja ta pochodzi od źródła dowodu i jest uzyskiwana w toku czynności dowodowej. Przykład: źródło dowodu – świadek środek dowodowy – zeznania czynność dowodowa - przesłuchanie 13

Ułatwienia dowodowe - notoryjność powszechna – art. 168 zd. 1 k.p.k. urzędowa (sądowa) – art. 168 zd. 2 k.p.k. - trzeba na nią zwrócić uwagę stron! w przypadku składów kolegialnych, musi obejmować wszystkich członków składu

Ułatwienia dowodowe - domniemania faktyczne – wynikające z doświadczenia życiowego i obserwacji naturalnych prawidłowości prawne – wynikające z norm prawnych niewzruszalne – nie dopuszczają przeciwdowodu – np. art. 138 i 139 § 1 k.p.k. wzruszalne – można je obalić – zwłaszcza domniemanie niewinności

Wprowadzanie dowodów do procesu aby określona informacja mogła stać się podstawą ustaleń faktycznych w procesie karnym musi zostać wprowadzona do procesu jako dowód, co następuje w wyniku skorzystania przez jeden z uprawnionych podmiotów z inicjatywy dowodowej, a następnie musi zostać przeprowadzona zgodnie z przepisami procedury karnej określona czynność dowodowa powyższe wynika z art. 92 i 410 k.p.k., tj. z wymogiem opierania wszelkich rozstrzygnięć jedynie na okolicznościach ujawnionych w postępowaniu

Inicjatywa dowodowa zgodnie z art. 167 k.p.k. obecnie w obu stadiach postępowania przysługuje organom i stronom postępowania karnego. Z uwagi na zasady inkwizycyjności i kontradyktoryjności w postępowaniu przygotowawczym zasadą jest przeprowadzanie dowodów z urzędu, a w postępowaniu sądowym – na wniosek stron. inicjatywa dowodowa przysługuje stronom i ich przedstawicielom procesowym, organom i biegłym w zakresie wyznaczonym art. 202 § 2 i 203 § 1 k.p.k.

Wniosek dowodowy może być złożony ustnie lub na piśmie (musi wówczas spełniać wymogi formalne pisma procesowego [art. 119]) wymogi formalne samego wniosku określa art. 169 § 1 – należy oznaczyć dowód i tezę dowodową art. 170 ustanawia zamknięty katalog podstaw oddalenia wniosku, które muszą być interpretowane ściśle uwzględnienie wniosku dowodowego w postępowaniu przygotowawczym nie wymaga wydania decyzji procesowej, a w postępowaniu sądowym przybiera formę zarządzenia lub postanowienia (art. 368)

Dowody prywatne pojęcie to dotyczy informacji zgromadzonych przez podmiot prywatny poza procesem, lecz dla jego celów muszą one jednak zostać wprowadzone do procesu, a następnie przeprowadzone zgodnie z prawem procesowym podstawę ich wprowadzenia do procesu stanowi art. 393 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2015 r. największe znaczenia ma tzw. prywatna opinia biegłego: czy to w ogóle jest biegły? czy taka opinia może być podstawą ustaleń? problemy z dopuszczalnością nagrań rozmów prywatnych – SN zdaje się je dopuszczać – III KK 127/16

Dowody niekonwencjonalne 1. wszelkie środki dowodowe nieuregulowane w k.p.k. , w szczególności przewidziane ustawą o Policji (zakup kontrolowany, transakcja pozorna, tajny agent Policji, kontrola operacyjna 2. dowody oparte na najnowszych zdobyczach nauki i techniki reguły ich przeprowadzania: zasada subsydiarności tylko w sprawach o określony katalog przestępstw zgoda sądu na szczególnie wkraczające w prywatność obowiązek niszczenia materiałów pozyskanych wbrew ustawie granice temporalne, podmiotowe, przedmiotowe określa sąd

Dowody wrażliwe wrażliwe czynności dowodowe – czynności dowodowe istotnie wkraczające w obszar konstytucyjnie chronionych praw i wolności przeszukanie kontrola i utrwalanie rozmów zatrzymanie rzeczy, danych, korespondencji wszelkie czynności operacyjno-rozpoznawcze wymóg płynący z orzecznictwa TK: ścisłe przestrzeganie zasady proporcjonalności dowód wrażliwy – uzyskany za pomocą wrażliwej czynności dowodowej