POSTĘPOWANIE CYWILNE mgr Katarzyna Ociepka

POSTĘPOWANIA ODRĘBNE wiadomości wprowadzające: Zgodnie z art.13§1 zdanie drugie w wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych .Z przepisu tego wynika, że to nie powód, lecz sąd z urzędu decyduje o stosowaniu w toku rozpoznawania sprawy przepisów o postępowaniach odrębnych .Co więcej, stosownie przepisów o postępowaniach odrębnych ma charakter obligatoryjny, jeśli sprawa spełnia określonego postępowania odrębnego .Inaczej jest w postępowaniu nakazowym ,które może być wszczęte jedynie na pisemny wniosek powoda zgłoszony w pozwie (art.4841§2).

Fakultatywny charakter mają także europejskie postępowanie nakazowe, europejskie postępowanie w sprawach drobnych roszczeń i elektroniczne postępowanie upominawcze. Postępowania odrębne wykazują pewne odrębności, które wynikają z charakteru spraw w nich rozpoznawanych. Przekazanie niektórych rodzajów spraw do postępowań odrębnych jest spowodowane ich szczególnymi cechami, które zostaną wskazane przy omówieniu poszczególnych kategorii spraw rozpoznawanych w tych postępowaniach. W wypadku innych postępowań odrębnych znaczenie podstawowe ma wzgląd na zapewnienie szybkości i sprawności postępowania .W ostatnim czasie wpływ na wyodrębnienie nowych postępowań odrębnych miały regulacje europejskie i dążenie do wykorzystywania techniki i komunikacji elektronicznej w ramach wymiaru sprawiedliwości.

Krzyżowanie niektórych postępowań odrębnych Zakresy przedmiotowe niektórych postępowań odrębnych krzyżują się .Ta sama sprawa może więc spełniać kryteria przynależności do więcej niż jednego postępowania odrębnego .W takich sytuacjach w grę wchodzi kumulatywne stosowanie w tej samej sprawie przepisów regulujących dwa lub więcej postępowań odrębnych .W szczególności w tej samej sprawie może mieć miejsce stosowanie przepisów o postępowaniu uproszczonym, nakazowym oraz upominawczym. Możliwe jest również w postępowaniu z zakresu spraw prawa pracy –zastosowanie będą miały również przepisy o postępowaniu uproszczonym. Istnieją również postępowania które w samym założeniu nie krzyżują się z innymi postępowaniami odrębnymi . Przykładem są sprawy małżeńskie które są rozpoznawane według przepisów o postępowaniu w sprawach małżeńskich i nie mają w nich zastosowania żadne przepisy regulujące inne postępowania odrębne. W wypadku niektórych postępowań odrębnych sam ustawodawca postanowił ,że nie wchodzi w ich ramach stosowanie przepisów o innych postępowaniach odrębnych .Dotyczy to europejskiego postępowania nakazowego i europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń. W elektronicznym postępowaniu upominawczym w grę wchodzi stosowanie w zakresie nieuregulowanych przepisami dotyczącymi tego postępowania –tylko przepisów dotyczących postępowania upominawczego.

POSTĘPOWANIE W SPRAWACH MAŁŻEŃSKICH Do postępowań o największym ciężarze gatunkowym należy niewątpliwie postępowanie w sprawach małżeńskich . Dlatego też ma ono charakter obligatoryjny w tym sensie , że sprawy dla których to postępowanie odrębne jest przewidziane nie mogą być rozpoznawane w zwykłym postępowaniu . Jeśli więc strona wniesie sprawę o rozwód do postępowania zwyczajnego , sąd ex officio przekaże ją do postępowania odrębnego (art.201) § 1. Przewodniczący bada, w jakim trybie sprawa powinna być rozpoznana oraz czy podlega rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu odrębnym, i wydaje odpowiednie zarządzenia. W wypadkach przewidzianych w ustawie przewodniczący wyznacza posiedzenie niejawne w celu wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym. § 2. Jeżeli sprawę wszczęto lub prowadzono w trybie niewłaściwym, sąd rozpozna ją w trybie właściwym lub przekaże właściwemu sądowi do rozpoznania w takim trybie. W wypadku przekazania stosuje się odpowiednio przepisy § 2 i 3 artykułu poprzedzającego. Każda jednak strona może żądać powtórzenia czynności sądu dokonanych bez jej udziału.

Zakres zastosowania postępowania odrębnego w sprawach małżeńskich w sprawach o unieważnienie małżeństwa, o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa , o rozwód oraz o separację na żądanie jednego z małżonków.

Do pierwszej kategorii powyższych spraw należą sprawy: O ustalenie ,że małżeństwo nie zostało zawarte , O ustalenie ,że małżeństwo zostało rozwiązane, O ustalenie, że małżeństwo zostało unieważnione. Powództwa te mogą być wytoczone przez każdego z małżonków ,prokuratora i osobę trzecią mającą interes prawny. Gdy wytoczone są przez prokuratora lub osobę trzecią, stronę pozwaną muszą tworzyć małżonkowie (współuczestnictwo konieczne).To samo dotyczy drugiej kategorii spraw tj. spraw o unieważnienie małżeństwa , w wypadkach , w których sprawy te mogą być wytoczone przez prokuratora lub osoby inne niż małżonków. -W sprawach o rozwód lub separację stronami w procesie mogą być wyłącznie małżonkowie . Wykluczone więc jest wyłącznie powództw o rozwód lub o separację przez prokuratora lub osobę trzecią.

Odrębności postępowania: Do reprezentowania strony konieczne jest pełnomocnictwo udzielone do prowadzenia danej sprawy (pełnomocnictwo szczególne art.426) Posiedzenia sądu odbywają się przy drzwiach zamkniętych ,chyba że obie strony żądają publicznego rozpoznania sprawy, a sąd uzna, że jawność nie zagraża moralności (art.427) Rozprawa odbywa się bez względu na niestawiennictwo jednej ze stron, jednakże w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa powoda na pierwsze posiedzenie sądowe wyznaczone w celu przeprowadzenia rozprawy postępowanie ulega zawieszeniu, chyba że prokurator popiera żądanie unieważnienia małżeństwa albo ustalenia istnienia lub nieistnienia małżeństwa (art.428i 182 §3). Jeżeli strona wezwana do osobistego stawiennictwa nie stawi się bez usprawiedliwionych powodów na posiedzenie ,sąd może skazać na grzywnę ,według przepisów o karach za niestawiennictwo , świadka, nie może jednak nakazać przymusowego sprowadzenia jej do sądu(art.429). *Postępowanie to stwarza wyłom od zasady fakultatywności czynności procesowych stron.

Małoletni którzy nie ukończyli lat 13 , a zstępni stron , którzy nie ukończyli lat 17 , nie mogą być przesłuchani w charakterze świadków . Zakaz ten dotyczy formalnego przeprowadzenia dowodu (art.430) Sąd nie może oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych, a w razie zaoczności wyłącznie na twierdzeniach pozwu(art.431).Jeżeli zatem pozwany nie stawi się na rozprawę pomimo nałożenia na niego grzywien, wówczas sąd może wprawdzie wydać wyrok zaoczny , lecz nie wyłącznie na podstawie twierdzeń powoda (art.339§2),ale po przeprowadzeniu twierdzeń postępowania dowodowego. Sąd nie może odmówić dopuszczenia dowodu z przesłuchania stron ,jeśli strona go powołuje , w sprawach zaś o rozwód i o separację przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron jest obligatoryjne .Nie zmienia to przyjętej w art.299 kolejności ,według której dowód z przesłuchania stron prowadzi się na końcu postępowania dowodowego. Nie dotyczy to oczywiście sytuacji ,w których sąd ogranicza postępowanie dowodowe do przesłuchania stron (np.442).

Wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich Wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich .W tym miejscu kodeks wykazuje wyraźnie (art.435) na wypadek prawomocności dotyczy to roszczeń majątkowych objętych wyrokiem. Kodeks określa również wymagania co do treści protokołu rozprawy (art.433) i wykazuje na możliwość przeprowadzenia wywiadu środowiskowego (art.434).

Postępowanie o rozwód i o separację: W postępowaniu o rozwód lub o separację przewidziano pewne odmienności ,jeśli chodzi o mediację w toku postępowania. Zgodnie z art.436 §1,jeśli istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa ,sąd może skierować strony do mediacji .Skierowanie to jest możliwe także wtedy ,gdy postępowanie zostało zawieszone . Do mediacji w sprawach o rozwód lub o separację stosuje się odpowiednio przepisy ogólne o mediacji .Odmiennością jest jednak to ,że przedmiotem mediacji może być także pojednanie małżonków (art.436 §2).Ponadto mediatorami mogą być także kuratorzy sądowi oraz osoby wskazane przez rodzinne ośrodki diagnostyczno - konsultacyjne. Jeżeli strony nie uzgodniły osoby mediatora, sąd kieruje je do stałego mediatora posiadającego wiedzę teoretyczną ,w szczególności posiadającego wykształcenie z zakresu psychologii ,pedagogiki , socjologii lub prawa , oraz umiejętności praktyczne w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach rodzinnych (art.436 §4).

Mediacja w sprawach o rozwód lub o separację Instytucja mediacji zastąpiła dawną instytucję posiedzeń pojednawczych. Niezależnie od możliwości skierowania stron do mediacji sąd może podejmować inne działania zmierzające do utrzymania pożycia małżeńskiego . Jeżeli więc sąd w toku rozprawy nabierze przekonania , że istnieją widoki na utrzymanie pożycia małżeńskiego, zawiesza postępowanie . Zawieszenie takiego typu może nastąpić tylko raz w toku postępowania . Podjęcie zawieszonego postępowania następuje na wniosek jednej ze stron , nie wcześniej jednak niż przed upływem 3 miesięcy od dnia zawieszenia postępowania, a nie później niż w ciągu roku po zawieszeniu postępowania ,gdyż po upływie tego czasu sąd umorzy postępowanie (art.440 i 428 §2).W toku zawieszenia postępowania .W toku postępowania sąd może skierować strony do mediacji.

Postępowanie dowodowe w sprawach o rozwód lub o separację : Ma na celu ustalenie okoliczności dotyczących rozkładu pożycia małżonków, jak również okoliczności dotyczących dzieci stron i ich sytuacji .Gdy strona pozwana uzna powództwo, sąd powinien wyjaśnić przyczyny, które ją do tego doprowadziły . W wypadku uznania żądania pozwu sąd może ograniczyć postępowanie dowodowe do przesłuchania stron, jeżeli nie mają oni wspólnych małoletnich dzieci (art.442).Sąd uczyni to tylko gdy uzna iż dalsze postępowanie dowodowe nie jest potrzebne z uwagi na to ,że samo uznanie powództwa oraz motywy , dla których go dokonano , nie budzą wątpliwości a okoliczności sprawy nie wskazują na potrzebę prowadzenia innych dowodów. W sprawie o rozwód i separację powództwo wzajemne jest niedopuszczalne . W czasie trwania procesu o rozwód nie może być wszczęta odrębna sprawa o rozwód lub separację . Strona pozwana w sprawie o rozwód może jednak żądać separacji albo rozwodu (art. 439 §1-30.Powód może w toku rozprawy stracić zainteresowanie rozwodem, lecz próba wycofania pozwu może się okazać nieskuteczna z uwagi na żądanie strony pozwanej orzeczenia rozwodu albo separacji . Wyrok zaspokajający żądanie strony pozwanej odpowiada roli , jaką miałaby spełnić wyrok z powództwa wzajemnego .Dlatego też uważa się ,że wyrok w sprawach o rozwód lub o separację ma skutek obosieczny (iudicum duplex).Nie należy tego mylić z prawomocnością rozszerzoną wobec osób trzecich.

Małżonek może dochodzić roszczeń alimentacyjnych od drugiego małżonka na wypadek orzeczenia rozwodu albo separacji .Dochodzenie następuje przez zgłoszenie wniosku na rozprawie w obecności drugiego małżonka lub na piśmie, które należy doręczyć drugiemu małżonkowi. W tym wypadku również wniosek pozwanego małżonka zastępuje powództwo wzajemne, a jest przy tym wolny od jakichkolwiek wymogów formalnych i ograniczeń przewidzianych dla powództw wzajemnych(art. 204).

W czasie trwania procesu o rozwód lub o separację nie może być wszczęta odrębna sprawa o zaspokojenie potrzeb rodziny i o alimenty pomiędzy małżonkami Postępowanie w sprawie o zaspokojenie potrzeb rodziny lub o alimenty ,wszczęte przed wytoczeniem powództwa o rozwód lub o separację, ulega z urzędu zawieszeniu Po prawomocnym zakończeniu sprawy o rozwód lub o separację zawieszone postępowanie podejmuje się z mocy prawa. Jeśli sprawa o rozwód lub separację jest w toku nie może być wszczęte odrębne postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron lub o ustalenie kontaktów z nimi. Przez cały czas trwania sprawy o rozwód lub o separację sąd orzeka w postępowaniu zabezpieczającym. Sąd postanowi podjąć postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej lub kontaktów, jeśli w prawomocnym orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie o rozwód lub o separację nie orzeczono o władzy rodzicielskiej lub kontaktach. W przeciwnym wypadku postępowanie ulega umorzeniu (art.4451 §1 i 2 ).Na wniosek strony stosuje się przepisy art.5821 § 2 i 3 (art.4453 )-Wyraźna jest tutaj tendencja do skoncentrowania tego typu rozstrzygnięcia w toku postępowania o rozwód lub o separację. Orzekając rozwód albo separację, sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednak na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie .Sąd nie orzeka o winie także gdy separację orzeka na zgodny wniosek małżonków . W sprawie o rozwód lub o separację istnieje możliwość skierowania stron do mediacji w kwestiach , które podlegają rozpoznania w toku postępowania rozwodowego lub separacyjnego bądź rozstrzygnięcia w wyroku rozwodowym lub separacyjnym.

Postępowanie w sprawie ze stosunków między rodzicami a dziećmi Postępowanie to ze względu na bardzo duże uzasadnienie społeczne w tych sprawach ma charakter obligatoryjny. Do tego postępowania należą następujące sprawy: -o ustalenie pochodzenia dziecka -o zaprzeczenie pochodzenia dziecka -o bezskuteczności uznania ojcostwa -o rozwiązanie przysposobienia

Powództwo w sprawach o ustalenie macierzyństwa mogą wytaczać dziecko, jego matka lub domniemany ojciec, jak również prokurator. Do spraw o zaprzeczenie pochodzenia dziecka należą sprawy o zaprzeczenie macierzyństwa lub o zaprzeczenie ojcostwa. Powództwo w sprawach o zaprzeczenie macierzyństwa wytaczać mogą dziecko, kobieta wpisana w akcie urodzenia jako jego matka, matka dziecka oraz mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka a także prokurator. Powództwo w sprawach o zaprzeczenie ojcostwa może być z kolei wytoczone przez dziecko, męża matki, matkę oraz prokuratora.

Następna kategoria spraw to powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa. Mogą być wytoczone przez mężczyznę, który uznał ojcostwo, przez matkę dziecka, przez dziecko oraz przez prokuratora. Powództwo o rozwiązanie przysposobienia może nastąpić wyłącznie w procesie cywilnym, podczas gdy samo orzeczenie przysposobienia należy do kompetencji sądu opiekuńczego w trybie postępowania nieprocesowego (art. 586)

Do odrębności postepowania w sprawach ze stosunków między rodzicami i dziećmi należą poniżej wymienione: Do reprezentowania strony konieczne jest pełnomocnictwo szczególne Jeśli strona wezwana do osobistego stawiennictwa nie stawi się bez usprawiedliwionego powodu na posiedzenie , sąd może skazać ją na grzywnę według przepisów o karach za niestawiennictwo świadka, nie może jednak nakazać przymusowego sprowadzenia jej do sądu .Rozprawa odbywa się mimo niestawiennictwa jednej ze stron. Sąd nie może oprzeć swego rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa, a w razie niedziałania pozwanego w procesie – wyłącznie na twierdzeniach pozwu . W tych sytuacjach sąd powinien przeprowadzić postępowanie dowodowe. Wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich .Nie dotyczy to części orzekającej o prawach i roszczeniach majątkowych poszukiwanych łącznie z prawami niemajątkowymi . W sprawach o zaprzeczenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka oraz o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa- matka i ojciec dziecka mają zdolność procesową także wtedy , gdy są ograniczeni w zdolności do czynności prawnych ,jeśli ukończyli lat 16.

Postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych Należy odróżnić postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych , wykazują one istotne odrębności .Uregulowane są natomiast w tym samym dziale III z uwagi na występowanie w nich wielu elementów identycznych: Zdolność sądową i procesową ma także pracodawca, chociażby nie posiadał osobowości prawnej ,a w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zdolność tę ma organ rentowy i wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności . Powództwo z zakresu prawa pracy może być wytoczone bądź przed sąd właściwości ogólnej pozwanego, bądź przed sąd w którego okręgu praca jest była lub miała być wykonywana, bądź też przed sąd w którego okręgu znajduje się zakład pracy(właściwość przemienna).

Natomiast w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych właściwy jest sąd ,w którego okręgu ma miejsce zamieszkania strona odwołująca się od decyzji wydanej przez organ rentowy, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych , w których wniesiono odwołanie od decyzji : organu emerytalnego określonego przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych , wojskowego organu emerytalnego albo organu emerytalnego właściwego w stosunku do funkcjonariuszy Służby Więziennej ,właściwy jest sąd , w którego okręgu ma siedzibę ten organ. W sprawach w których nie można określić właściwości sądu według przytoczonych przepisów , właściwy jest sąd , w którego okręgu ma siedzibę organ rentowy.

Sąd właściwy na zgodny wniosek stron przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu rozpoznającemu sprawy z zakresu prawa pracy lub ubezpieczeń społecznych, jeśli przemawiają za tym względy celowości . Do właściwości sądów rejonowych, bez względu na wartość przedmiotu sporu należą sprawy z zakresu prawa pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy , o przywrócenie do pracy i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy , a także sprawy dotyczące kar porządkowych i świadectwa pracy oraz roszczenia z tym związane.

W sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych organizacje pozarządowe w zakresie swoich zadań statutowych , za zgodą pracownika lub ubezpieczonego wyrażoną na piśmie, mogą wytaczać powództwa na rzecz pracownika lub wnosić odwołania od decyzji organów rentowych , a także za zgodą pracownika lub ubezpieczonego wyrażoną na piśmie, przystępować do nich w toczącym się postępowaniu (art. 462). Odrzucenie pozwu może nastąpić z powodu niedopuszczalności drogi sądowej , gdy do rozpoznania sprawy właściwy jest inny organ. W tym wypadku sąd przekaże mu sprawę. Jeśli jednak organ ten uprzednio uznał się za niewłaściwy ,sąd rozpozna sprawę. Pełnomocnikiem pracownika lub ubezpieczonego może być również przedstawiciel związku zawodowego lub inspektor pracy albo pracownika zakładu pracy w którym , mocodawca jest lub był zatrudniony, a ubezpieczonego także przedstawiciel organizacji zrzeszającej emerytów i rencistów. Sąd uzna zawarcie ugody, cofnięcie pozwu , sprzeciwu lub środka odwoławczego oraz zrzeczenia się lub ograniczenie roszczenia za niedopuszczalne także wówczas , gdyby czynność ta naruszała słuszny interes pracownika lub ubezpieczonego.

Przez sprawy z zakresu prawa pracy rozumie się sprawy o : Roszczenie ze stosunku pracy lub z nim związane Ustalenie istnienia stosunku pracy , jeśli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy, Roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy, Odszkodowania dochodzone od zakładu pracy na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Dochodzenie roszczeń na drodze sądowej przez pracownika Przed skierowaniem sprawy na drogę sądową pracownik może żądać wszczęcia postępowanie pojednawczego przed komisją pojednawczą (postępowanie pojednawcze fakultatywne) ! Nie podlegają właściwości sądów pracy spory dotyczące : Ustanowienia nowych warunków pracy i płacy Stosowania norm pracy