Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa wykład 2

Norma prawna a norma moralna Podstawa obowiązywania Normy prawne obowiązują ze względu na to, że zostały ustanowione. Podstawa ich obowiązywania jest formalna, tzn. akt stanowienia. Normy prawne obowiązują, gdyż mają uzasadnienie tetyczne – źródłem ich obowiązywania jest akt władzy kompetentnego organu państwa. Normy moralne mają uzasadnienie aksjologiczne – zaczynają obowiązywać, gdy w danej grupie społecznej upowszechni się przekonanie, że dane zachowanie jest czymś dobrym lub złym. Norma moralna obowiązuje, bo nakazuje zachowania oceniane pozytywnie w danym systemie ocen moralnych, a zakazuje zachowań ocenianych negatywnie.

2) Sankcje Prawo operuje sankcjami sformalizowanymi i zinstytucjonalizowanymi, wymierzanymi przez specjalne organy w specjalnym trybie. Są to sankcje skupione. Naruszenie normy moralnej najczęściej prowadzi do potępienia społecznego. Są to sankcje rozsiane, niesformalizowane i niezinstytucjonalizowane.

3) Stopień formalizacji tworzenia normy Normy prawne tworzone są w określonym przez prawo trybie i przez organy państwa wyposażone w kompetencje prawodawcze. Wyrażane są w szczególnej formie aktu normatywnego (np. ustawy, rozporządzenia). Proces tworzenia norm moralnych jest spontaniczny, a forma, w jakiej normy te są wyrażane, dowolna.

4) Przedmiot regulacji Normy prawne regulują przede wszystkim zewnętrzne zachowania ludzi. Prawo nie zna odpowiedzialności za same przekonania, motywy czy intencje, które mogą być przedmiotem potępienia moralnego.

5) Podmioty, do których normy są adresowane Podmiotem prawa mogą być zarówno osoby fizyczne, osoby prawne, jak też jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Adresatami norm moralnych są wyłącznie osoby fizyczne.

6) Związek norm z państwem Prawo jest związane z państwem w dwojakim sensie: jest tworzone lub uznawane przez państwo; bycie adresatem normy prawnej to pochodna przynależności do państwa, tzn. pochodna bycia obywatelem państwa. Dlatego normy prawne nazywane są normami zamkniętymi.

Normy moralne to normy otwarte Normy moralne to normy otwarte. Bycie adresatem norm moralnych nie jest związane z przynależnością do grupy formalnej, w szczególności do państwa. W jednym państwie może obowiązywać kilka systemów norm moralnych, i odwrotnie – jedna moralność może obowiązywać w wielu państwach.

Koncepcja budowy normy prawnej Koncepcja trójelementowa Hipoteza (adresat + okoliczności, w których powinien on się zachować w sposób przewidziany przez normę) Dyspozycja (wzór zachowania, formułuje nakazy/zakazy lub dozwolenia) Sankcja (konsekwencje, jakie nastąpią, gdyby adresat zachował się niezgodnie z wzorem zachowania określonym w dyspozycji)

2) Koncepcja norm sprzężonych Norma sankcjonowana – formułuje nakaz/zakaz lub dozwolenie dowolnym podmiotom. Norma sankcjonująca – określa nakaz zastosowania sankcji w razie naruszenia normy sankcjonowanej. Jej adresatem jest zawsze organ państwa upoważniony do wymierzenia sankcji.

Rodzaje norm prawnych Norma indywidualna – skierowana do osoby lub osób wyodrębnionych ze względu na pewną cechę osobową lub zespół takich cech. Norma generalna – określa adresata poprzez wskazanie pewnej cechy lub cech wspólnych dla pewnej klasy osób, której ma dotyczyć określony w normie obowiązek.

Norma abstrakcyjna – ustalająca w sposób powtarzalny i pozakontekstowy treść nakładanego na adresata normy obowiązku. Norma konkretna – wyznaczająca w sposób czasoprzestrzennie określony treść nakładanego na adresata obowiązku.

Zakres zastosowania normy prawnej Klasa sytuacji (okoliczności, zdarzeń), od których zaistnienia norma uzależnia powstanie określonych obowiązków po stronie adresata normy. Okoliczności niezależne od adresata Zachowania zależne od człowieka

Zakres normowania normy prawnej Klasa zachowań nakazanych/zakazanych przez normę. Inaczej treść wyznaczanego przez normę obowiązku. Mogą mieć postać czynności psychofizycznych jak i czynności konwencjonalnych.