Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

UKŁAD POKARMOWY CZŁOWIEKA

Spis treści: Budowa układu pokarmowego człowieka. Jama ustna. Budowa zęba. Ślinianki. Gardło i przełyk. Żołądek. Jelito cienkie. Jelito grube. Trzustka. Wątroba. Trawienie pokarmu. Bibliografia i netografia.

1. Budowa układu pokarmowego człowieka. jama ustna ślinianka gardło przełyk wątroba woreczek żółciowy żołądek trzustka jelito cienkie jelito grube wyrostek robaczkowy odbytnica b a c d e g f h j i k l

UKŁAD POKARMOWY PRZEWÓD POKARMOWY GRUCZOŁY Przewód pokarmowy tworzą narządy przez które przechodzi pokarm. Są to w kolejności: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie i jelito grube. Gruczołami wspomagającymi proces trawienia są: ślinianki, wątroba i trzustka. Głównym zadaniem układu pokarmowego jest przetworzenie pokarmu na składniki odżywcze, które może wykorzystać organizm do celów budulcowych, energetycznych lub regulujących jego pracę.

2. Jama ustna. a b wargi szczęka podniebienie c języczek podniebienny policzki migdałki zęby język c d e f g h Początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego jest jama ustna. Od przodu ograniczają ją wargi i zęby. Z tyłu przechodzi w gardziel, a następnie gardło. Po obu stronach gardzieli leżą migdałki.

Od góry jamę ustna ogranicza podniebienie Od góry jamę ustna ogranicza podniebienie. W części przedniej jest to podniebienie twarde, a w tylnej miękkie. Od środkowej części podniebienia miękkiego odchodzi języczek podniebienny. Język zbudowany jest z mięśni poprzecznie prążkowanych. Służy on do mieszania pokarmu i przesuwania go w stronę gardła. Do odcinania i rozdrabniania kęsów pokarmu służą zęby. U człowieka występują dwa pokolenia zębów – mleczne i stałe. Zawiązki zębów znajdują się już u noworodka. Zębów mlecznych jest po 10 w szczęce dolnej i górnej: 4 siekacze, 2 kły, 4 trzonowe. Zaczynają się one pojawiać około 6 – 7 miesiąca życia. Rozmieszczenie zębów stałych przedstawia schemat. s – siekacze k – kły p – przedtrzonowe t – trzonowe

Pierwsze zęby stałe pojawiają się około 7 roku życia Pierwsze zęby stałe pojawiają się około 7 roku życia. Ostanie – zęby mądrości w wieku 18 – 25 lat. Zróżnicowanie zębów na 4 rodzaje wiąże się z ich udziałem w rozdrabnianiu pokarmów. Siekacze służą do odcinania kęsów pokarmów, kły do przytrzymywania odgryzanego jedzenia, przedtrzonowe i trzonowe do rozcierania i żucia pożywienia. Schematyczny zapis liczby zębów przedstawia tzw. wzór zębowy. 3 2 1 2 2 1 2 3 - szczęka górna 3 2 1 2 2 1 2 3 - żuchwa t p k s s k p t

3. Budowa zęba. Zęby są zbudowane z tkanki kostnej zwanej zębiną. Część zębiny wystająca z dziąsła pokryta jest szkliwem. Jest to najtwardsza tkanka naszego organizmu. Wewnątrz korzenia zęba znajduje się kanał wypełniony miazgą. Znajdują się tam nerwy i naczynia krwionośne.

4. Ślinianki. Ślinianki są to duże gruczoły rozmieszczone symetrycznie po 3 po obu stronach jamy ustnej. Wyróżniamy ślinianki: przyuszne podżuchwowe podjęzykowe. W błonie śluzowej jamy ustnej występuje również wiele małych gruczołów ślinowych. Wydzieliną tych gruczołów jest ślina. Składa się ona głównie z wody (99%), śluzu, leukocytów i bakterii. Służy ona do: zwilżania i zlepiania cząstek pokarmu, co ułatwia ich przełykanie, początkowego trawienia skrobi, niszczenia bakterii. Przeciętnie wydziela się 1 – 1,5 l śliny w ciągu doby.

5. Gardło i przełyk. Gardło jest wspólną częścią układu pokarmowego i oddechowego. Bierze udział w połykaniu kęsów pokarmu. Przełyk jest to rurka długości około 25 - 30 cm. Łączy ona gardło z żołądkiem. Skurcze mięśni przełyku umożliwiają przesuwanie pokarmu w stronę żołądka.

6. Żołądek. Żołądek stanowi zbiornik pokarmu. Pokarm dostaje się tu z przełyku przez wpust (a), a wychodzi przez odźwiernik (b) do dwunastnicy (c). Żołądek zbudowany jest z kilku warstw mięśni a c b gładkich. W środku wyściela go błona śluzowa wydzielająca sok żołądkowy. Żołądek produkuje około 1,5 - ,5 l soku na dobę. Widok lub zapach pokarmu może stymulować wydzielanie soku żołądkowego. Pokarm przebywa w żołądku średnio 1-2 godziny; bardzo obfite posiłki nawet do 7 godzin. Dzięki ruchom mięśni zostaje on dokładnie wymieszany z sokiem żołądkowym.

Sok żołądkowy zawiera: Enzymy trawienne – pepsynę i podpuszczkę zapoczątkowujące trawienie białek. Kwas solny – wytwarza on kwaśne środowisko niezbędne do działania podpuszczki. Dodatkowo ma on właściwości bakteriobójcze – niszczy zarazki, które dotarły tu z pokarmem. Śluz – zabezpiecza on błonę żołądka przed enzymami trawiennymi. Zmniejsza tarcie pokarmu o ścianki żołądka.

7. Jelito cienkie. Jelito cienkie człowieka ma długość 4 – 5 m. Składa się z trzech odcinków: dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego. Dwunastnica ma długość około 25 cm. Uchodzą tu przewody z wątroby i trzustki. Dzięki enzymom trzustkowym i żółci odbywa się tu trawienie cukrów, białek i tłuszczów. Pokarm w postaci tzw. miazgi pokarmowej przesuwa się w jelicie dzięki ruchom robaczkowym (perystaltycznym). Głównym zadaniem jelita cienkiego jest wchłanianie strawionego pokarmu do krwi. Powierzchnia wchłaniania jest znacząco zwiększona dzięki kosmkom jelitowym (około 23 razy większa). Na 1 cm2 jelita znajduje się około 4000 kosmków.

Kosmki jelitowe (schemat) są to uwypuklenia błony śluzowej jelita Kosmki jelitowe (schemat) są to uwypuklenia błony śluzowej jelita. Składniki pokarmowe, wchłonięte przez kosmki, żyłą wrotną trafiają do wątroby. Tam są częściowo magazynowane i przekazywane dalej do krwioobiegu. Większość tłuszczów jest wchłaniana przez naczynia limfatyczne. Niestrawione resztki pokarmu przechodzą do następnego odcinka przewodu pokarmowego – jelita grubego. ściana kosmka jelitowego tętniczka włosowata żyła włosowata włosowate naczynie limfatyczne a b c d

8. Jelito grube. Długość jelita grubego wynosi około 1,5 m. Na granicy jelita cienkiego i grubego znajduje się wyrostek robaczkowy. Nie pełni on żadnych funkcji w układzie pokarmowym. Uważa się, że jest to organ szczątkowy. W jelicie grubym następuje wchłanianie wody i zagęszczanie kału. Przy udziale bakterii gnilnych i fermentacyjnych następuje formowanie kału. W ostatnim odcinku jelita grubego kał pokrywa się warstewką śluzu co ułatwia jego wydalanie – defekację. W jelicie grubym rozwijają się bakterie produkujące witaminę K i niektóre witaminy grupy B. wyrostek robaczkowy okrężnica esica odbytnica odbyt b b a c d e

9. Trzustka. Trzustka jest gruczołem produkującym enzymy trawienne oraz hormony. Enzymami trzustki są: trypsyna, amylaza i lipaza. Ma wydłużony stożkowaty kształt. Leży w górnej części jamy brzusznej. Produkuje bogaty w enzymy sok trzustkowy (około 1200 ml na dobę). przewód trzustkowy trzon trzustki głowa trzustki ujście przewodu trzustkowo – żółciowego dwunastnica b a d c e

10. Wątroba. Jest to największy gruczoł w organizmie człowieka – waży około 1,5 kg. Wątroba (a) leży w górnej części jamy brzusznej pod przeponą, w większej części po stronie prawej. Rozszerzony uchyłek przewodu wątrobowego – woreczek żółciowy (b) stanowi zbiornik żółci wytwarzanej w wątrobie. Żółć jest niezbędna do procesu emulgacji tłuszczów czyli rozbijania ich na drobne kropelki. Substancje pokarmowe są doprowadzane do wątroby żyłą wrotną, a wychodzą żyłą wątrobową. Wątroba jest poprzecinana siecią naczyń krwionośnych, stąd jej ciemnoczerwone zabarwienie. a b

Funkcje wątroby: wytwarzanie żółci, wytwarzanie i magazynowanie większości białek osocza krwi, unieczynnianie niektórych toksyn (alkohol, niektóre leki), zamienia szkodliwy amoniak w mocznik, magazynowanie i przemiana tłuszczów, białek, węglowodanów, przemiana glukozy w glikogen i glikogenu w glukozę w miarę zapotrzebowania organizmu, magazynowanie żelaza, magazynowanie niektórych witamin (A, D, E, B12), wytwarzanie i magazynowanie niektórych enzymów, ogrzewanie krwi (udział w termoregulacji), wydalanie zbędnych substancji do krwi w celu ich usunięcia.

11. Trawienie pokarmu. Trawienie jest to zespół procesów, którym poddawany jest pokarm w przewodzie pokarmowym, prowadzących do jego przetworzenia do postaci przyswajalnej przez ustrój. Można wyróżnić procesy trawienia mechanicznego i chemicznego. Trawienie mechaniczne polega na żuciu, rozcieraniu, połykaniu i przesuwaniu pokarmu. Trawienie chemiczne jest to biochemiczny rozkład pokarmu na proste składniki pod wpływem enzymów trawiennych. Enzymy trawienne wydzielane są przez: ślinianki (ptialina), żołądek (pepsyna, podpuszczka), trzustkę (amylaza, lipaza, trypsyna). Trawienie chemiczne zachodzi w: jamie ustnej, żołądku, dwunastnicy.

TRAWIENIE WĘGLOWODANÓW SKROBIA WIELOCUKRY CUKRY PROSTE PTIALINA AMYLAZA jama ustna dwunastnica TRAWIENIE BIAŁEK BIAŁKA POLIPEPTYDY AMINOKWASY PEPSYNA TRYPSYNA żołądek dwunastnica PODPUSZCZKA – ścina białko mleka TRAWIENIE TŁUSZCZÓW TŁUSZCZ GLICEROL KWAS TŁUSZCZOWY LIPAZA dwunastnica

12. Bibliografia i netografia: Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum część druga, Wydawnictwo Nowa Era, Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I gimnazjum, Wydawnictwo ABC, Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL, Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak, Villee C. A.:Biologia, PWRiL, www.wikipedia.pl, www.encyklopedia.interia.pl www.wiem.onet.pl