Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wykład dla doktorantów rok akademicki 2017/2018 Dr hab. Włodzimierz Gromski prof. Uwr Konsultacje: pn. godz. 15.30-16.30, czw. godz. 13-14 E-mail: wlodzimierz.gromski@uwr.edu.pl
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Prawoznawstwo: w znaczeniu wąskim to nic innego jak nauki prawne, w znaczeniu szerokim: wszelkie „znawstwo prawa”, obejmujące obok prawoznawstwa jako nauk prawnych również praktyczne umiejętności prawnicze, związane z argumentacją i negocjowaniem rozstrzygnięć, a więc tzw. metodykę wykonywania zawodu prawniczego (Z. Ziembiński). Zacznijmy od pytania czym jest prawoznawstwo. Prawoznawstwo – 1) w znaczeniu wąskim to nic innego jak nauki prawne, 2) w znaczeniu szerokim: wszelkie „znawstwo prawa”, obejmujące obok prawoznawstwa jako nauk prawnych również praktyczne umiejętności prawnicze, związane z argumentacją i negocjowaniem rozstrzygnięć, a więc tzw. metodykę wykonywania zawodu prawniczego (Z. Ziembiński). Prawoznawstwo jest strukturą historycznie zmienną, choć zawsze było ono konstruowane wokół tradycyjnej problematyki dogmatycznej.
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Centralnym polem badawczym determinującym specyfikę całego prawoznawstwa jako nauki jest problematyka dogmatycznoprawna (dogmatyka prawa).
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA DOGMATYKA PRAWA (według G. Radbrucha): nauka prawa obowiązującego zajmująca się interpretacją tekstu, konstrukcją pojęć umożliwiających tę interpretację oraz systematyzacją tekstów prawnych.
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA MODELE PRAWOZNAWSTWA ze względu na stosunek do dogmatyki prawa: tradycyjny dogmatyczny (np. „twardy” pozytywizm prawniczy) nowoczesny dogmatyczny (np. normatywizm) antydogmatyczny (np. realizm prawniczy) integracyjny (J. Wróblewski) Model tradycyjny opiera się na przekonaniu, że prawo powinno być wyłącznie wytworem prawodawcy jako jedynego podmiotu legitymowanego do kształtowania praw i obowiązków obywateli. Prawnikom przyznaje się rolę wyłącznie odtwórców i egzegetów woli prawodawcy, pozbawionych nawet możliwości formułowania postulatów dotyczących doskonalenia prawa. Samo prawoznawstwo zostaje ograniczone do tradycyjnie pojmowanej dogmatyki prawa. W nowoczesnym modelu dogmatycznym prawodawca jako autor prawa zostaje oddzielony od organów władzy politycznej, a samo prawo uznaje się za zjawisko wyłącznie normatywne, wymagające specyficznej, analitycznej metody badawczej. Metoda ta nie prowadzi na ogół do ustalenia jednoznacznych rozstrzygnięć, lecz przedstawia zbiór decyzji akceptowalnych z punktu widzenia prawa. Rozstrzygnięcia dokonuje prawnik, który przestaje być tu wyłącznie odtwórcą woli prawodawcy. Zarówno oceny, którymi prawnik się kieruje w tym wyborze, jak i ewentualne postulaty wobec prawa są wykluczane poza ramy prawoznawstwa. Antydogmatyczny model prawoznawstwa jest związany z realizmem prawniczym i traktuje prawo wyłącznie jako zjawisko społeczne. Towarzyszy temu tzw. sceptycyzm norm, ograniczenie pojęcia prawa do samego tylko prawa operatywnego i opisywanie go w kategoriach zachowań ludzi rozstrzygających spory. Proces wykładni ujmuje się przede wszystkim opisowo, wskazując na wielość psychologicznych i społecznych czynników, które go kształtują. Ideologie wykładni podkreślają swobodę interpretacyjną prawnika i oczekują od niego orzeczeń ignorujących – jeśli trzeba – tekst prawny oraz sięgających bezpośrednio do społecznie akceptowanych standardów sprawiedliwości i słuszności. Następstwem polemiki między modelami nowoczesnym i antydogmatycznym jest model integracyjny. Prawo traktuje się tu jako zjawisko normatywne, normatywność jednak nie jest ujmowana metafizycznie, lecz jako element świata społecznego. Akceptuje się opisowe teorie wykładni, ale towarzyszy im postulat uzasadnienia decyzji interpretacyjnych w specyficznie prawniczy sposób. Następuje więc rehabilitacja tradycyjnej problematyki dogmatycznej, wzbogaconej o pogłębioną refleksję nad prawem jako zjawiskiem społecznym.
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA TRADYCYJNIE POJMOWANA DOGMATYKA PRAWA: Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA TRADYCYJNIE POJMOWANA DOGMATYKA PRAWA: (a) opracowanie i systematyzacja prawa oraz rekonstrukcja aparatury pojęciowej, tzn. odpowiedzi na pytania o obowiązywanie poszczególnych norm należących do systemu oraz o relacje między nimi; (b) wykładnia i stosowanie prawa, tzn. rozstrzyganie wątpliwości co do znaczenia wypowiedzi prawodawcy i orzekanie o ich konsekwencjach dla określonych stanów faktycznych.
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA WSPÓŁCZESNA DOGMATYKA PRAWA obejmuje ponadto: (c) funkcjonowanie prawa jako zjawiska społecznego, tzn. ustalanie konsekwencji społecznych określonych regulacji prawnych; (d) pozasystemowe oceny państwa i prawa, dokonywane z punktu widzenia innych niż prawo systemów normatywnych i aksjologicznych I (np. systemy etyczne); (e) doskonalenie prawa i praktyki jego stosowania, czyli tzw. postulaty de lege ferenda i de sententiae ferenda; (f) zagadnienia władzy politycznej.
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA INTEGRACJA WEWNĘTRZNA NAUK PRAWNYCH INTEGRACJA ZEWNĘTRZNA NAUK PRAWNYCH INTEGRACJA WEWNĘTRZNA NAUK PRAWNYCH: postulat zapewnienia komunikacji i współpracy między poszczególnymi naukami prawnymi (np. przenoszenie konstrukcji pojęciowych wypracowanych w jednej dyscyplinie do innej, koordynacja badań obejmujących różne gałęzie prawa, opracowanie wspólnych elementów aparatury pojęciowej). INTEGRACJA ZEWNĘTRZNA NAUK PRAWNYCH: postulat przezwyciężenia izolacji nauk prawnych w stosunku do innych dziedzin wiedzy, powiązany z hasłem walki z formalizmem prawniczym, głównymi kierunkami integracji miały być socjologia i psychologia, a także nauki o języku i logika.
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Dla racjonalnych studiów nad prawem osoba, która kieruje się obowiązującymi przepisami, to osoba chwili obecnej, lecz osobą przyszłości jest specjalista od statystyki i ekonomii. [...] Uczymy się, że dla osiągnięcia czegoś coś musimy poświęcić, i naucza się nas także, by zestawić przewagę, którą zyskujemy, z przewagą, którą tracimy, i by wiedzieć, co czynimy, kiedy dokonujemy wyboru. OIivier Wendell Holmes, The Path of the Law, „Harvard Law Review" (10) 1897, s. 469, 474.
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Ekonomiczna analiza prawa (ang. Economic analysis of law, częściej Law and Economics) - stosowanie narzędzi ekonomicznych do badania prawa, jego tworzenia, struktury, działania, a więc wpływu prawa i instytucji prawnych na zachowania podmiotów prawnych.
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Zdaniem L. Balcerowicza EAP polega na: „wykorzystaniu podstawowych twierdzeń i analitycznych narzędzi nowoczesnej mikroekonomii do badań społecznych skutków alternatywnych rozwiązań prawnych”.
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Przyjmuje się, że nowoczesna ekonomiczna analiza prawa powstała z chwilą opublikowania dwóch artykułów naukowych: H. Coase, The Problem of Social Cost, „Journal of Law and Economics" (1) 1960, s. 3 i nast. G. Calabresi, Some Thoughts on Risk Distribution and the Law of Torts? „Yale Law Journal" (70) 1961, s. 499 i nast.
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Prace z law and economics mają zarówno analityczny (opisowy, deskryptywny) jak i normatywny wymiar. Prace analityczne są poświęcone dowodzeniu, że liczne sfery prawa mogą być wyjaśnione albo rozumiane przez postrzeganie ich jako uwikłane nie tyle w kwestie sprawiedliwości czy moralności, ile w efektywną alokację środków. Prace normatywne w tej dziedzinie są zainteresowane wskazywaniem legislatorom i sędziom podstaw tworzenia i stosowania prawa tak, żeby sprzyjać większej efektywności.
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA „Journal of Law and Economics“ 1958 r. „Journal of Legal Studies“ 1972 r. „Research in Law and Economics“, „International Review of Law and Economics” „Journal of Law, Economics, and Organization" lata 80. ubiegłego wieku „Journal of Empirical Legal Studies" na początku XXI wieku.
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Polskie Stowarzyszenie Ekonomicznej Analizy Prawa (Law & Economics) http://pseap.org
EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA „… ekonomia jest potężnym narzędziem do analizy szerokiego zakresu problemów prawnych, ale że większość prawników i studentów prawa – nawet tych najlepszych – ma trudności żeby połączyć zasady ekonomiczne z konkretnymi problemami prawnymi”. (Richard A. Posner w książce Econimic Analysis of Law)