ROZWÓJ MOWY PRZYCZYNY WAD WYMOWY U DZIECI Opracowała: mgr Ilona Mikusek logopeda

WYMOWA DŹWIĘKÓW Poniżej przedstawiam etapy życia dziecka  i głoski, jakie w danym wieku powinny się pojawić: 1. rok życia 2. miesiąc-wokalizacja pierwszych samogłosek, wydawanie dźwięków nie przypominających ludzkiej mowy; 4. miesiąc- doskonali samogłoski, pierwsze spółgłoski- p, b, m; 6. miesiąc- naśladowanie sylab, gaworzenie naśladowcze; 8.miesiąc- naśladowanie sylab, rozumienie wypowiedzi o zabarwieniu emocjonalnym, np. „brawo!” w połączeniu z gestem staje się sygnałem czytelnym dla dziecka. 10. miesiąc- pierwsze słowa, rozumienie pierwszych słów. 12.miesiąc- rozumienie pierwszych poleceń, samodzielne wypowiadanie pierwszych wyrazów.

2. rok życia (czas szybkich zmian) do końca 2.r.ż pojawiają się wszystkie samogłoski ustne oraz wiele spółgłosek; większość spółgłosek jest zmiękczana; w mowie dochodzi do wielu zjawisk językowych wynikających z trudności w wykonywaniu ruchów narządów artykulacyjnych. Obserwujemy: uproszczenia, przestawianie liter, sylab, wstawianie dodatkowych liter, sylab, zastępowanie głosek innymi; 24. miesiąc-pojawienie się wypowiedzi dwuwyrazowych.

3. rok życia -wszystkie samogłoski -spółgłoski: p, pi, b, bi, m, mi, f, fi, w, wi, t, d, n, l, li, ś, ź, ć, dź, ń, k, ki, g, gi, ch, j, ł -s, z, c, dz realizowane jak ś, ź, ć, dź -sz, ż, cz, dż realizowane jak ś, ź, ć, dź lub s, z, c, dz -głoska „r" realizowana jak „l" lub „j" -zamiast „h" wymawia „f" i odwrotnie

4. rok życia -s, z, c, dz  realizowane twardo (nie powinno być zamieniane na ś, ź, ć, dź) , bez wkładania języka między zęby -sz, ż, cz, dż realizowane jak s, z, c, dz, ale pod koniec 4.r. ż powinna pojawić się prawidłowa artykulacja tych głosek -czasem pojawia się „r", ale nie jest to konieczne

5. rok życia -sz, ż, cz, dż  realizowane prawidłowo -pojawia się „r"

PRZYCZYNY WAD WYMOWY Wady wymowy to problem, który dotyczy coraz większej liczby dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Przyczyn wad wymowy jest wiele m.in.

1. Krótkie wędzidełko podjęzykowe Wędzidełko podjęzykowe to miękki twór włóknisty, pokryty błoną śluzową, łączący w linii środkowej dolną powierzchnię języka z dnem jamy ustnej. Prawidłowo rozwinięte wędzidełko pozwala dziecku na swobodne dotarcie czubkiem języka we wszystkie miejsca jamy ustnej. Zbyt krótkie wędzidełko uniemożliwia tym samym dziecku prawidłowe ruchy języka (na boki, do przodu, do tyłu, do góry).

Prawidłowe wędzidełko podjęzykowe

Jak rozpoznać, że dziecko ma skrócone wędzidełko podjęzykowe ? Skrócenie wędzidełka podjęzykowego, mimo swej skomplikowanej nazwy, jest schorzeniem, które rodzice mogą sami w prosty sposób zaobserwować u swojego dziecka.

Ocena wędzidełka u niemowląt: Problem skrócenia wędzidełka podjęzykowego u niemowląt zauważyć możemy podczas próby karmienia dziecka piersią. W przypadku skróconego wędzidełka podjęzykowego niemowlę nie ma możliwości podniesienia  i dociśnięcia brodawki. Zamiast ssać ciągnie za brodawkę sutkową sprawiając tym samym ból mamie. Z powodu nieprawidłowej stymulacji brodawki mama nie ma wystarczającej ilości pokarmu, a dziecko szybko się męczy, płacze i denerwuje. Problem znika, gdy pokarm podawany jest z butelki, z której wypływa automatycznie bez większego wysiłku ze strony dziecka. Nie warto rezygnować z karmienia piersią – lepiej skonsultować się ze specjalistą np. doświadczoną położną, pediatrą, którzy  już w szpitalu zaraz po porodzie oceni czy problemy ze ssaniem wynikają ze skróconego wędzidełka czy z naszego braku doświadczenia w karmieniu dziecka.

Ocena wędzidełka u niemowląt-c.d. Innymi objawami skrócenia wędzidełka u dzieci w okresie niemowlęcym są wyciekanie śliny z buzi oraz trudności w połykaniu pokarmów podawanych łyżeczką. W przypadku skróconego wędzidełka  język w pozycji spoczynkowej układa się nieprawidłowo czyli na dnie jamy ustnej – uniemożliwia tym samym odpływ śliny do połknięcia. Nadmiar  śliny zamiast być połykany gromadzi się w dużych ilościach pod językiem i bardzo często w sposób niekontrolowany wycieka na zewnątrz buzi.

Skrócone wędzidełko u niemowląt

Ocena wędzidełka u starszego dziecka: Aby sprawdzić wędzidełko u starszego dziecka (od 3 roku życia) wystarczy poprosić je o wysunięcie języka z buzi lub dotknięcie nim do nosa. Dziecko mające skrócone wędzidełko nie jest w stanie dotknąć samodzielnie nosa ani brody. Ponad to końcówka języka ma charakterystyczny kształt przypominający serce.

Skrócone wędzidełko podjęzykowe u starszych dzieci

Podsumowując: Konsekwencjami skróconego wędzidełka podjęzykowego są: zaburzenia ssania nieprawidłowy typ, wzorzec połykania nieprawidłowy transport pokarmu wady wymowy

Jak pomóc dziecku, które ma skrócone wędzidełko ? Frenotomia – zabieg podcięcia wędzidełka -Zabieg jest krótki, bezbolesny i bezkrwawy. Ćwiczenia rozciągające wędzidełko: -Wędzidełko podjęzykowe jest tworem włóknistym, którego cechą charakterystyczną jest elastyczność, dlatego w niektórych przypadkach zamiast zabiegu podcięcia wędzidełka pomóc mogą intensywne ćwiczenia i masaże logopedyczne.  w

!!! Najlepiej jednak by oceny stopnia skrócenia wędzidełka oraz ruchomości języka dokonał logopeda wspólnie z laryngologiem lub chirurgiem. W oparciu o ich opinię należy wykonać zabieg podcięcia lub rozpocząć ćwiczenia.

2. Przerost trzeciego migdałka Czym jest trzeci migdał i z jakich powodów rośnie za bardzo? Migdały podniebienne bronią nas przed zarazkami, które mogłyby dotrzeć w głąb organizmu .Podczas infekcji górnych dróg oddechowych migdał powiększa się, aby skuteczniej "wychwytywać" bakterie, wirusy czy alergeny. Po chorobie migdały wracają do zwykłych rozmiarów. Jeśli jednak dziecko ma przewlekły stan zapalny jamy ustnej, nawracające infekcje albo alergię, wówczas trzeci migdał jest ciągle gotowy do walki, czyli o wiele większy niż normalnie.

Możesz podejrzewać problem z trzecim migdałkiem, jeśli dziecko: oddycha przez usta, a nie przez nos, często ma otwartą buzię; w nocy śpi niespokojnie, ciężko, głośno oddycha przez usta, chrapie; niektóre dzieci na kilka, kilkanaście sekund przestają oddychać, czyli mają tak zwany bezdech (bardzo niebezpieczny); ma częste infekcje górnych dróg oddechowych, między innymi katary; ma nawracające infekcje uszu; z ruchliwego i wesołego zmienia się w zmęczone, apatyczne, marudne, senne (jest niedotlenione, ponieważ rozrośnięty trzeci migdał nie pozwala na swobodny przepływ powietrza); często skarży się na bóle głowy oraz brak apetytu; zaczyna się gorzej uczyć, trudniej mu zapamiętywać polecenia nauczyciela; mówi, jakby miało kluskę w buzi, zmienia się brzmienie jego głosu; może zacząć gorzej słyszeć; w zaawansowanych przypadkach może nastąpić zmiana wyglądu twarzy – dolna część twarzy dziecka – żuchwa – wolniej się rozwija (tak zwany ptasi wygląd buzi).

!!!! Jeśli zaobserwują Państwo u dziecka dwa albo trzy z wymienionych objawów, powinni Państwo jak najszybciej zgłosić się z dzieckiem do laryngologa.

Możliwe, negatywne skutki przerostu trzeciego migdałka: przewlekłe, nawracające zapalenie nosa i zatok, niedrożność nosa- chrapanie, bezdechy, u małych dzieci problemy z jedzeniem, sapanie, "twarz adenoidalna" - charakterystyczny obraz dziecka: otwarta buzia, przesuszone, wystające górne siekacze, przewlekle powiększone węzły chłonne na szyi, "nosowanie", czyli mówienie przez nos, choroby uszu: pierwszym objawem jest zazwyczaj pogorszenie słuchu u dziecka. Dziecko głośniej słucha radia lub telewizji, gorzej reaguje na polecenia. W uchu środkowym może gromadzić się płyn i powodować upośledzenie słuchu. niewłaściwy rozwój szczęki, podniebienia, wadliwe ustawienie zębów, wadliwy zgryz. Dzieci z przerośniętym migdałkiem oddychają przez usta. Powoduje to wysychanie szkliwa zębów i rozwój próchnicy. przewlekła niedrożność dróg oddechowych może wywołać spowolnienie intelektualne, jak i opóźnić fizyczny rozwój dziecka, obniżyć poziom inteligencji

3. Problemy ze słuchem Obserwuj swoje dziecko - jak reaguje na głos i na dźwięki płynące z radia czy telewizji. Miej rękę na pulsie, nawet jeśli Twoje dziecko tuż po porodzie miało dobre wyniki przesiewowych badań słuchu. Niektóre zaburzenia rozwijają się w ciągu pierwszych lat życia malucha.

Objawy, czyli na co zwrócić uwagę u naszego dziecka? W Polsce przeprowadza się badania przesiewowe w kierunku niedosłuchu u każdego narodzonego dziecka, stąd z pewnością część przypadków tego schorzenia wykrywana jest na bardzo wczesnym etapie, jednak nie wszystkie ujawniają się w tym okresie. Ważna jest więc dalsza obserwacja naszego dziecka, a bardzo często pierwszym sygnałem mogą być nieprawidłowości w mówieniu naszego malucha: Opóźnienie w gaworzeniu, wymawianiu pierwszych sylab, czy wyrazów. Niemowlę nie reaguje na odgłosy zabawek (grzechotki), dzwonka u drzwi, czy na wypowiadane przez nas imię (w wieku około 9 miesięcy niemowlę powinno reagować na swoje imię). Dziecko głośniej niż pozostali domownicy słucha radia lub telewizji. Ma problemy z wymawianiem wyrazów. Dziecko wcale nie mówi lub bardzo mało mówi. Opóźnienie w rozwoju emocjonalnym. Dziecko jest nieposłuszne – nie wykonuje naszych poleceń lub reaguje w dziwny nielogiczny sposób na nasze polecenia (to nie znaczny, że każde dziecko nieposłuszne ma zaburzenia słuchu!).

4. Rozwojowa niepłynność mowy a jąkanie Jąkanie powstaje zwykle w wieku przedszkolnym, gdyż w okresie tym istnieje szczególna podatność na wszelkie defekty mowy. Związane jest to z; ogólną ruchliwością dziecka; szybkim wzbogacaniem języka; intensywnym rozwojem myślenia. Rozumienie mowy rozwija się szybciej niż umiejętność wysławiania się. Reagując zwykle emocjonalnie, dziecko nie może należycie wyrazić swoich myśli. Czuje, że nie potrafi mówić płynnie, że musi powtarzać wyrazy dotąd, dopóki nie zjawi się inny wyraz, który nie sprawi mu trudności. Dysproporcja, między tym, co dziecko chciałoby, a co może powiedzieć, jest źródłem napięć. Przy braku właściwej pomocy i życzliwości otoczenia jąkanie pogłębia się i w końcu towarzyszy każdej wypowiedzi dziecka. Jeśli dziecko uświadomi sobie swój problem, powstaje lęk przed mówieniem. Nadmierna samokontrola procesu mówienia lęk ten pogłębia. Jąkanie nasila się, a niepłynna mowa utrwala się. Powstaje błędne koło: dziecko boi się mówić, aby się nie zająknąć, a jąka się z powodu poczucia niepewności i strachu przed wypowiedzeniem słowa.

!!! Granica między przejściem od rozwojowej niepłynności mówienia do jąkania polega na tym, że jąkanie rozpoczyna się w momencie, kiedy dana osoba lub ktoś z otoczenia uświadomi jej, że nieprawidłowo mówi. W przeciwnym razie jąkanie nigdy nie miałoby miejsca.

Kiedy do logopedy ? Mamy najczęściej szukają odpowiedzi na to pytanie u lekarza pediatry, który bardzo często bagatelizuje problem mówiąc „ma czas, wyrośnie z tego” , „proszę poczekać aż skończy trzy lata”, „to chłopiec – chłopcy później mówią”. Problem mamy zostaje nierozwiązany, a czas nieubłagalnie ucieka – wpływając niekorzystnie na dalszy rozwój dziecka. Każde opóźnienie mowy wpływa na dalszą edukację dziecka, w tym również na naukę czytania i pisania jaka czeka na niego w szkole podstawowej. Rozwiązania problemu mowy  dziecka nie szukajmy u pediatry!!! Nie porównujmy problemów swojego dziecka do dziecka sąsiadki czy koleżanki. Stereotypy takie jak „wyrośnie z tego”, „chłopcy później mówią”,„zacznie mówić jak pójdzie do przedszkola” potraktujmy z przymrużeniem oka i udajmy się do specjalisty. LOGOPEDA to osoba, która nie tylko zajmuje się likwidowaniem powstałych wad wymowy,  to także terapeuta, który powie co zrobić by wady wymowy nie było, jak stymulować rozwój mowy dziecka od jego narodzin, oceni skąd wynikają problemy dziecka i wskaże właściwą drogę by mieć zdrowe mówiące dziecko.

KIEDY DO LOGOPEDY? Jeżeli: noworodek ma problemy ze ssaniem; 6-7. miesięczny noworodek nie gaworzy; 7. miesięczny maluch nie reaguje na swoje imię; dziecko nie reaguje na zmiany głosu rodziców i innych opiekunów; nie odwraca główki w kierunku źródła dźwięku; nie słucha, gdy do niego mówimy; nie wykonuje prostych poleceń; uważamy, że dziecko nie słyszy; cały czas oddycha przez usta; śpi z otwartą buzią; mówi przez nos; dziecko ślini się, ma problemy z gryzieniem, żuciem, połykaniem; ma przerośnięty migdałek gardłowy; często pojawia się infekcja górnych dróg oddechowych;

KIEDY DO LOGOPEDY? dziecko mówi mało, niechętnie, cicho; jąka się; dziecko mówiąc, wsuwa język między zęby; budowa narządów mowy odbiega od normy; dziecko ma wadę zgryzu; dwulatek w ogóle nie mówi; trzylatek nie mówi „k”, „g”; trzylatek nie wymawia samogłosek ustnych; czterolatek mówi ś, ż, ć, dź zamiast s, z, c, dz; czterolatek nie umie opowiedzieć co wydarzyło się w przedszkolu; czterolatek zamienia głoski dźwięczne na bezdźwięczne; pięciolatek nie wypowiada prawidłowo większości głosek; sześciolatek nie mówi głoski „r”.

A więc kiedy należy iść z dzieckiem do logopedy? Zawsze wtedy, gdy intuicja podpowiada nam, że coś jest nie tak – rodzice zawsze najlepiej czują, że rozwój ich dziecka nie przebiega prawidłowo. NA WIZYTĘ U LOGOPEDY NIGDY NIE JEST ZA WCZEŚNIE !!!