Przepisy prawne

Pojęcie „przepis prawny” Przepis prawny to zdanie w sensie gramatycznym (ewentualnie wypowiedź zdaniokształtna) zawarte w tekście prawnym. Przepisy (zdania) grupowane są w artykuły, paragrafy, ustępy i inne elementy tekstu prawnego. Przepis to podstawowa jednostka tekstu prawnego.

Przepis prawny – norma prawna Konstytuującym elementem przepisu prawnego jest jego związek z pojęciem normy. Przecież nie każde zdanie zawarte w tekście prawnym może zostać uznane za normę. Normy prawne są budowane z przepisów prawnych. Norma prawna jest kategorią pozatekstową. W przepisach prawnych szukamy elementów treściowych normy. Norma prawna nie może budzić wątpliwości. Musi być jednoznaczna. Kondensacja – to sposób redagowania przepisów prawnych, który pozwala w ramach procesu legislacyjnego na oszczędne wykorzystanie tekstu prawnego; technika kodowania norm prawnych w przepisach prawnych. Rozczłonkowanie – polega na fragmentaryzacji norm prawnych, czyli ujęciu jej w poszczególne przepisy i umieszczeniu w odpowiedniej części aktu normatywnego. Nie jest to technika uniwersalna. Mogą być sytuacje, w których jeden przepis jest zdolny wyrazić całą normę prawną (normę zawierającą wszystkie wymagane dla norm elementy strukturalne). Może też być tzw. rozczłonkowanie treściowe, które polega na tym, że w tekście prawnym zostaje wprowadzona modyfikacja treści normy wysłowionej w jakimś przepisie podstawowym (zrębowym).

Przepisy odsyłające Zawierają zwrot odsyłający do innych aktualnie obowiązujących przepisów. Ich funkcją jest zapobieganie powtórzeniom, mają zapewnić skrótowość i przejrzystość aktów normatywnych. Odesłanie jest to wskazówka, gdzie, tzn. w jakim innym przepisie można znaleźć poszukiwane wzory zachowania.

Przepisy odsyłające Odesłania dzielimy na wewnątrzsystemowe i pozasystemowe. Te ostatnie nakazują wziąć pod uwagę, przy rekonstrukcji dyrektywy zachowania, jakieś reguły pozaprawne (np. zasady współżycia społecznego). Przepisy blankietowe – tzw. przepisy puste, nie ustanawiają żadnej reguły, wskazują organ, który w przyszłości taką regułę ma ustanowić. Zawierają odesłania do przepisów, których nie ustanowiono – najczęściej do aktów wykonawczych (rozporządzeń). Fikcja prawna – rodzaj przepisu odsyłającego; założenie, iż w rzeczywistości nieistniejący fakt istnieje i wywołuje określone przez prawo skutki prawne.

Domniemania Domniemania faktyczne – sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzyganej sprawy, jeżeli wniosek taki może wyprowadzić z innych ustalonych faktów. Oparte na potocznym doświadczeniu, czy potocznej wiedzy empirycznej. Domniemania prawne – rodzaj przepisu prawnego. Dzielimy je na domniemania prawne materialne i domniemania prawne formalne.

Domniemania prawne Domniemanie prawne materialne – na podstawie normy prawnej należy uznać za udowodniony fakt B, jeżeli został udowodniony fakt A. Domniemania prawne formalne – na podstawie normy prawnej należy uznać, że miał miejsce pewien stan faktyczny, dopóki nie zostanie wykazane, że jest lub było inaczej.

Przepisy przejściowe O charakterze kolizyjnym - rozstrzygają według jakich przepisów – starych czy nowych – zakończyć postępowanie w sprawach będących w toku, w czasie, gdy dokonano zmiany przepisów; czy utrzymuje się przez jakiś czas instytucje prawne, które znoszone są przez nowe przepisy; jakie przepisy: dawne czy nowe stosować do uprawnień, które powstały w czasie obowiązywania dawnych przepisów. Ad hoc- wydawane na krótki, z reguły określony czas, w sytuacjach nadzwyczajnych, np. klęska żywiołowa.

Przepisy końcowe Obejmują: Przepisy uchylające Przepisy o wejściu aktu normatywnego w życie Przepisy o wygaśnięciu mocy aktu normatywnego

Definicje legalne Rodzaj przepisu prawnego, który ma zapewnić precyzję tekstu prawnego, poprzez eliminowanie wieloznaczności oraz zwrotów nieostrych. Prawodawca korzysta z definicji legalnej zwłaszcza wtedy, gdy określone słowo ma w języku etnicznym wiele znaczeń i konieczne jest dokonanie wyboru jednego z nich. W sytuacji tego rodzaju podaje się w tekście prawnym to znaczenie, które wybrał prawodawca, np.: Rozkazem jest polecenie określonego działania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem.

Przepisy bezpośrednio i pośrednio wyznaczające zachowanie Przepisy bezpośrednio wyznaczające zachowanie - określają wprost elementy uznawane za konieczne składniki struktury normy. Na podstawie tego przepisu można rozstrzygnąć kto jest adresatem oraz jak adresat ma się zachować, aby można było zakwalifikować to zachowanie jako działanie nakazane, zakazane, ewentualnie uprawnione. Przepisy pośrednio wyznaczające zachowanie adresata- nie zawierają wprost odpowiedzi na pytanie, kto jest adresatem obowiązku oraz jaka jest treść obowiązku (ewentualnie uprawnienia); jednakże pośrednio wpływają na tego rodzaju ustalenia.

Przepisy dostosowujące Jest to rodzaj przepisów, w których normuje się sposób powołania po raz pierwszy organów ukształtowanych nowym prawem oraz sposób dostosowania się do nowych przepisów. W przepisie dostosowującym można wyznaczyć termin zakończenia dostosowania organów lub instytucji prawnych. Rozwiązania przewidziane w tych przepisach powinny być ukształtowane w sposób nieuciążliwy dla ich adresatów i pozostawiać im możliwość przystosowania się do przepisów nowej ustawy.

Ze względu na sposób wyznaczania zachowania wyróżniamy: Przepisy nakazujące – nakazują coś czynić; nakaz wyraża się najczęściej za pomocą takich wyrażeń jak: „musi”, „jest obowiązany”, „wyda”, „określi”, „ma obowiązek”, „powinien”. Przepisy zakazujące- zakazują coś czynić; zakaz wyraża się w takich formach słownych, jak: „nie może”, „nie wolno”, „jest zabronione”, „jest zakazane”.

Przepisy zezwalające – wśród nich można wyróżnić takie, które zezwalają na dokonywanie jakichś prostych czynności psychofizycznych, np.: „Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających z jego drzewa gałęzi lub owoców”; albo takie, które upoważniają do dokonywania jakichś czynności konwencjonalnych, np. „Rada Ministrów, na wniosek Prezesa RM, może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra”.

Przepisy zezwalające formułuje się z użyciem słów: „może”, „ma prawo”, „może żądać”, „przysługuje roszczenie”, „ma wolność”.

Wypowiedzi kreujące Są to przepisy, które określają zakres obowiązywania określonego aktu prawodawczego w wymiarze: podmiotowym, przedmiotowym i terytorialno – czasowym.

Oceny charakteryzujące Wyrażenia zawarte w akcie prawodawczym, za pomocą których objaśnia się cele aktu, motywy jego wydania, miejsce w systemie prawnym. Pomagają ustalić właściwe rozumienie aktu. Mogą być wyodrębnione w postaci arengi albo umieszczone we właściwym tekście aktu prawotwórczego.

Instytucja prawna Wyodrębniony i stanowiący funkcjonalną całość zespół norm prawnych odnoszący się do stosunków w jakiejś dziedzinie życia społecznego np. własność, małżeństwo. Niekiedy mianem tym określa się także zespół działań wyznaczony przez wyodrębniony jako instytucja prawna zespół norm lub osobę albo grupę osób zorganizowaną i działającą na podstawie takiego zespołu norm.