Koncepcja klaryfikacyjna wykładni

Koncepcja, w której zakłada się, że wykładnia to ustalenie językowego znaczenia (sensu) przepisu prawnego w sytuacji, gdy przepis ten budzi wątpliwości semantyczne. Opiera się na rozróżnieniu sytuacji bezpośredniego rozumienia przepisu prawnego (sytuacja izomorfii) i pośredniego rozumienia tekstu prawnego poprzez jego interpretację (sytuacja wykładni). Nawiązuje do paremii: clara non sunt interpretanda.

Sytuacja izomorfii

Nie ma wątpliwości, że określony stan faktyczny mieści się lub nie mieści w zakresie przepisu prawnego, który jest rozpatrywany jako podstawa rozstrzygnięcia w procesie stosowania prawa. W tym przypadku przepis nie budzi wątpliwości znaczeniowych i albo może być stosowany na podstawie jego bezpośredniego rozumienia, albo na tej samej podstawie jest uznany za nieodpowiedni do kwalifikacji prawnej rozpatrywanego stanu faktycznego. Do dokonania rozstrzygnięcia wystarczy znajomość reguł sensu języka, w którym sformułowane są teksty prawne.

Sytuacja wykładni

Znaczenie przepisu prawnego jest wątpliwe i nie jest jasne, czy określony stan faktyczny mieści się, czy też nie mieści się w zakresie wyznaczonym przez przepis prawny. Przepis musi być poddany interpretacji, która polega na stosowaniu dyrektyw interpretacyjnych, wskazujących, jak ustalać znaczenie tekstu prawnego ze względu na kontekst językowy, systemowy i funkcjonalny (dyrektywy I stopnia) oraz na stosowaniu dyrektyw interpretacyjnych II stopnia, wskazujących, w jakiej kolejności używać dyrektyw I stopnia, a także wskazujących, które znaczenie tekstu wybrać w przypadku, gdy zastosowanie dyrektyw I stopnia prowadzi do rozbieżnych ustaleń.

Derywacyjna koncepcja wykładni

Występuje w dwóch wersjach: wersji ogólnej i wersji szczególnej

Wersja ogólna derywacyjnej koncepcji wykładni Traktuje rozumienie przepisu prawnego jako wykładnię prawa. Odrzuca koncepcję bezpośredniego rozumienia terminów języka prawnego. Pojęcie wykładni odnosi do wszystkich przypadków ustalania znaczenia tekstów prawnych.

Wersja szczególna derywacyjnej koncepcji wykładni Eksponuje różnicę pomiędzy przepisem prawnym a normą prawną. Wykładnia prawa to czynność polegająca na przyporządkowaniu przepisom prawnym znaczenia w postaci odkodowanych z tekstów prawnych jednoznacznych norm generalnych i abstrakcyjnych. Celem wykładni jest odtworzenie norm prawnych spośród zwrotów wysłowionych w przepisach prawnych .

Pierwsza faza wersji szczególnej derywacyjnej koncepcji wykładni Polega na odtworzeniu wypowiedzi o kształcie normy postępowania na podstawie wypowiedzi zawartych w tekstach prawnych. Chodzi tu o zrekonstruowanie z przepisów wypowiedzi językowej, która odpowiadałaby formule normy, tzn. nakazywałaby lub zakazywałaby komuś coś czynić w określonych okolicznościach.

Druga faza wersji szczególnej derywacyjnej koncepcji wykładni Polega na ustaleniu dokładnego sensu terminów występujących w zrekonstruowanej z przepisów wypowiedzi o cechach normy. Przyjmuje się, że wykładnia zachodzi nawet wówczas, gdy tekst jest jasny i nie budzi wątpliwości semantycznych. Tak szerokie ujęcie wykładni wynika z traktowania jako wykładni każdego zabiegu polegającego na przypisaniu znaczenia elementom tekstu prawnego.

Dynamiczna ideologia wykładni Towarzyszy procesom przemian ustrojowych i jest charakterystyczna dla tych nurtów w prawoznawstwie, które odrzucają założenia pozytywizmu prawniczego. Podstawowym założeniem jest, że znaczenie tekstu prawnego powinno się zmieniać w zależności od zmian kontekstu, w którym prawo funkcjonuje. Nadrzędne wartości: „adekwatność prawa i życia”, efektywność prawa oraz jego elastyczność. Preferuje wynik wykładni funkcjonalnej przed wynikami wykładni językowej i systemowej.

Statyczna ideologia wykładni Dominuje w okresach stabilizacji ustrojowej i jest charakterystyczna dla nurtu pozytywimu prawniczego. Zakłada, że znaczenie tekstu pranego powinno być stałe oraz zgodne z autentycznymi intencjami historycznego prawodawcy. Wartości naczelne: stałość prawa, pewność prawa, bezpieczeństwo prawne, równość wobec prawa, praworządność, legalność, nieretroaktywność prawa. Postuluje stosowanie dyrektyw wykładni językowej i systemowej oraz zaleca ograniczenie stosowania wykładni funkcjonalnej.

Wnioskowanie logiczne Więź między normą wyrażoną w przepisie a normą wnioskowaną ma charakter logiczny; istotą tej więzi jest zawieranie się zakresów zastosowania lub zakresów normowania norm. O logicznym wynikaniu normy N2 z normy N1 możemy mówić, gdy zakres zastosowania lub zakres normowania normy N2 pokrywa się (zawiera się) w zakresie zastosowania lub normowania normy N1, która jest wprost wyrażona w przepisie prawa.

Wnioskowanie instrumentalne Opiera się na relacji środek – cel. Mamy tutaj dwie reguły wnioskowań instrumentalnych: reguła instrumentalnego nakazu i reguła instrumentalnego zakazu.

Wnioskowanie aksjologiczne Trzy grupy reguł wnioskowań aksjologicznych: A fortiori; A simili; A contrario.

„Jeżeli A, to tym bardziej B”. Argumentum a fortiori „Jeżeli A, to tym bardziej B”.

Argumentum a maiori ad minus Z większego na mniejsze; Podstawą jest przepis uprawniający; „Komu wolno jest więcej, temu tym bardziej wolno jest mniej”.

Argumentum a minori ad maius Z mniejszego na większe; Podstawą wnioskowania jest przepis zakazujący; „Jeżeli zakazane jest mniej, to tym bardziej zakazane jest więcej”.

Wnioskowanie z podobieństwa lub z analogii. Argumentum a simili Wnioskowanie z podobieństwa lub z analogii. Występuje w dwóch formach: analogia legis i analogia iuris.

Analogia legis Jej podstawą jest zawsze jakiś konkretny przepis prawa, który musi zostać wskazany we wnioskowaniu organu stosującego prawo. Wyróżniamy trzy etapy.

Analogia iuris Podstawą wnioskowania nie jest żaden ściśle określony przepis prawa, ale nieraz bardzo ogólnie określone zasady czy idee na których opiera się prawo; stąd liczne kontrowersje związane z analogią z prawa.

Argumentum a contrario Wnioskowanie z przeciwieństwa; stanowi dokładne odwrócenie wnioskowania z analogii; „Jeżeli norma prawna wiąże konsekwencje prawne k z faktem f i dany fakt nie jest identyczny z faktem f, to nie wolno jest do niego zastosować konsekwencji k i to nawet wtedy, gdyby był on pod istotnymi względami podobny do faktu f”.