Wady oświadczenia woli na gruncie prawa cywilnego Zakład Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatnego mgr Wojciech Lamik Przedmiot: Prawo cywilne – część ogólna Studia niestacjonarne wieczorowe

Wady oświadczenia woli brak świadomości lub swobody pozorność błąd podstęp groźba bezprawna

Podział wad oświadczenia woli ze względu na skutki prawne Wady powodujące bezwzględną nieważność – czynność prawna jest od samego początku nieważna, niezależnie od tego, czy druga strona mogła się dowiedzieć o przyczynie tej nieważności. Brak świadomości lub swobody Pozorność Wady powodujące wzruszalność – czynność prawna jest ważna, jednak wzruszalna – osoba, która chce się uchylić od skutków prawnych tej czynności prawnej, musi złożyć odpowiednie oświadczenie w formie pisemnej; złożenia oświadczenia powoduje bezwzględną nieważność tej czynności prawnej (ex tunc). Błąd Podstęp Groźba bezprawna

Brak świadomości lub swobody Art. 82 KC – nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Brak świadomości lub swobody Dotyczy stanu psychicznego, który pozwala odpowiedzialnie podjąć i wyrazić decyzję o wywołaniu skutków prawnych. Nie jest wymagane orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu danej osoby (choćby częściowym), aby móc powołać się na tę wadę oświadczenia woli. Dotyczy także tylko przemijających zaburzeń psychicznych, jeżeli wystąpiły one w chwili dokonania czynności prawnych wyłączały one świadome albo swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie woli. Może dotyczyć jednorazowego poważnego zaburzenia psychicznego.

Brak świadomości lub swobody Wyłączenie świadomego powzięcia decyzji – np. działanie wskutek nadużycia alkoholu. Wyłączenie swobodnego powzięcia decyzji – osoba kieruje się w swoim postępowaniu nie na zasadzie racjonalnej oceny, lecz na konieczności zaspokojenia niemal nieprzezwyciężalnej potrzeby, np. działanie pod wpływem głodu narkotykowego. Przymus fizyczny – ruchy człowieka nie są w ogóle sterowane przez jego układ nerwowy, lecz poddane ukierunkowanemu naciskowi zewnętrznemu – np. przytrzymanie ręki drugiej osoby i złożenie w ten sposób podpisu na dokumencie.

Pozorność Art. 83 KC § 1. Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.

Pozorność Dwa rodzaje pozorności: Strony potajemnie ustalają, że ujawnione wobec osób trzecich oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych (pozorność prosta); Dokonanie czynności ukrytej (dyssymulowanej), która ma wywołać właściwe skutki prawne (pozorność kwalifikowana).

Pozorność Pozornymi mogą być tylko umowy lub oświadczenia woli składane innej osobie – musi występować druga strona stosunku prawnego

Pozorność Czynność ukryta musi odpowiadać nie tylko przesłankom ważności przewidzianym dla wszystkich czynności prawnych, ale również takim, jakie prawo wskazuje dla tego rodzaju czynności, do którego należy ukryta czynność prawna.

Pozorność § 2. Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze. Pozornością nie jest np. czynność nie na serio.

Błąd Art. 84 § 1 KC – w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej odpłatnej.

Błąd Błąd co do czynności prawnej – może dotyczyć np. właściwości przedmiotu, treści zachowań określonych w czynności prawnej, oceny, czy w ogóle jest to czynność prawna i jakiego rodzaju. Nie jest błędem co do treści czynności prawnej niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie okoliczności nieuregulowanych w czynności prawnej. Błąd musi być istotny, a także dotyczyć czynności prawnej.

Błąd Oświadczenie woli składane przez posłańca – art. 85 KC – posłańcem jest osoba niebędąca stroną czynności prawnej; odpowiednie stosowanie przepisów o błędzie; posłaniec nie musi mieć pełnej zdolności do czynności prawnej.

Podstęp Art. 86 § 1 KC – jeżeli błąd wywoła druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.

Podstęp Podstęp – świadome wprowadzenie jakiejś osoby w błąd lub umocnienie jej błędnego mniemania i to w celu skłonienia jej do złożenia oświadczenia woli o określone treści. Podstępem jest także świadome przemilczenie pewnych informacji, ale tylko wtedy, gdy istniał obowiązek ich udzielenia.

Podstęp W przeciwieństwie do błędu (jako wady oświadczenia woli), w przypadku podstępu można się powołać także na błąd nieistotny lub błąd nie dotyczący czynności prawnej.

Groźba bezprawna Art. 87 KC – kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może się uchylić od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważnie niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Groźba bezprawna Zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła, w razie gdyby nie dokonał on żądanej czynności prawnej. Przymus psychiczny osoby składającej oświadczenie woli.

Groźba bezprawna Należy mieć na względzie wyłącznie groźbę bezprawną – cechę tę ma nie tylko zapowiedź dokonania czynu bezwzględnie zabronionego przez system prawny (np. pobicie kogoś), ale także zapowiedź podjęcia działań wprawdzie dozwolonych, lecz nie w tym celu, aby skłonić kogoś do złożenia oświadczenia woli o określonej wartości.

Uchylenie się od skutków prawnych wadliwych oświadczeń woli UWAGA! Dotyczy to wyłącznie błędu, podstępu i groźby. Art. 88 KC § 1. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie. § 2. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby – z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Dziękuję za uwagę

Literatura Zbigniew Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, Ulrich Ernst, Anna Rachwał, Fryderyk Zoll, Prawo cywilne. Część ogólna.