wykład V Prawa na rzeczy cudzej Prawo rzeczowe wykład V Prawa na rzeczy cudzej

iura in re aliena prawa na rzeczy cudzej – ograniczone prawa rzeczowe służebności zastaw emfiteuza superficies

Zastaw zastawca - zastawnik

interdictum Salvianum Rozwój historyczny fiducia cum creditore pignus hypotheca interdictum Salvianum „Z tych dóbr, których posiadanie na podstawie mojego edyktu zostało mu przyznane, to co posiadasz, uważając się za dziedzica lub za posiadacza, albo posiadałbyś, gdyby nie zostało zasiedziane, albo podstępnie sprawiłeś, żeby przestać posiadać, to jemu oddaj”

Realizacja prawa zastawu pactum de vendendo lex commissoria pactum antichreticum

actio Serviana actio quasi Serviana, actio Serviana utilis, actio pigneraticia in rem, actio hypotecaria, vindicatio pignoris „Jeżeli okaże się, że między powodem i Luciusem Titiusem uzgodniono, że rzecz, o którą toczy się spór, ma być z powodu sumy dłużnej zastawiona powodowi i w chwili uzgodnienia rzecz ta była w majątku (in bonis) Luciusa Titiusa, a suma ta nie została zapłacona ani nie dano z jej tytułu zabezpieczenia, przy czym przyczyna braku zapłaty nie leżała po stronie powoda, jeżeli rzecz ta nie zostanie mu zwrócona na żądanie sędziego, ile będzie ona warta, tyle pieniędzy, sędzio zasądź od pozwanego na rzecz powoda, a jeżeli okaże się, że nie, uwolnij”

Źródła zastawu umowa zwyczaj ustawa sędzia

Mankamenty zastawu rzymskiego

kazus 1 W 250 roku po Chr. Lucius pożyczył od Spuriusa 400 sesterców dając mu w pignus dwie niewolnice. Za pierwszą z nich można było na rynku dostać 190 sesterców, za drugą 210. Czy po zwrocie 200 sesterców Lucius może się domagać wydania jednej z niewolnic? Której? akcesoryjność zastawu tzw. pignus Gordianum (239 po Chr.)

kazus 2 W 52 roku po Chr. Lucius pożyczył od Spuriusa 300 sesterców dając mu w pignus dwie niewolnice. Lucius był już wcześniej winien Spuriusowi 200 sesterców. Czy po zwrocie 300 sesterców Spurius musi wydać przedmiot zastawu? Uzasadnij odpowiedź. Czy rozwiązanie kazusu byłoby takie samo 200 lat później?

kazus 3 Żyjący w I wieku po Chr. Gaius pożyczył od Aulusa 1000 sesterców, a na zabezpieczenie zwrotu pożyczki przeniósł na jego własność przez mancipatio niewolnicę Syrię. Przed wyjazdem do Egiptu Gaius zwrócił pożyczkę, odebrał niewolnicę, ale nie dokonał remancipatio, natomiast wziął Syrię w podróż do Egiptu. Po powrocie z Egiptu, gdzie przebywał 13 miesięcy, okazało się, że nieuczciwy Aulus zapragnął odzyskać niewolnicę, która formalnie była jego własnością. Jaką skargę może wytoczyć przeciw Gaiusowi?

służebności - servitutes służebności gruntowe służebności osobiste

Służebności gruntowe - iura praediorum Zobowiązywały właściciela nieruchomości do tolerowania (pati) wpływu na nią ze strony osoby uprawnionej lub do powstrzymania się od skądinąd dopuszczalnych działań własnych (non facere). Uprawnionym do służebności gruntowej był każdoczesny właściciel gruntu panującego, czyli władnącego  (praedium dominans), którego stosunek służebności wiązał z każdoczesnym właścicielem gruntu obciążonego, czyli służebnego (praedium serviens). charakter wieczysty, nie wolno było ustanawiać ich ani pod warunkiem rozwiązującym, ani na czas określony

Niepodzielność: - nie mógł istnieć ułamek służebności (pars servitutis) - służebność przysługiwała zawsze całemu gruntowi panującemu i obciążała cały grunt służebny Nie mogła być więc ona ustanowiona ani na korzyść, ani w ciężar udziału we współwłasności. Ustanowienie służebności na gruncie wspólnym wymagało zatem współdziałania wszystkich jego współwłaścicieli. Jeśli natomiast jeden z gruntów ulegał podziałowi, powstawało zawsze tyle odrębnych służebności, ile było nowych gruntów. Paulus podkreśla, że dotyczyło to w szczególności podziału gruntu panującego , bowiem w razie podziału gruntu służebnego sędzia działowy mógł, według Celsusa, skoncentrować obciążenie na niektórych nowo powstałych gruntach.

Służebności wiejskie - iura praediorum rusticorum iter, który uprawniał do przejścia lub przejazdu konno przez cudzy grunt, actus czyli prawo przepędu bydła, via, uprawniająca do przejazdu wozem, aquae ductus, pozwalający na prowadzenie wody przez cudzy grunt, aquae haustus, uprawniający do czerpania zeń wody. res mancipi rzeczy niematerialne (res incorporales), ale ustanawiane przez mancipatio

Służebności miejskie - iura praediorum urbanorum servitutes oneris ferendi, czyli prawo oparcia własnej budowli o ścianę sąsiada, tigni immitendi, czyli prawo wpuszczenia belki w budynek sąsiada, stilicidii, czyli prawo okapu lub odprowadzania wody na grunt sąsiada za pomocą rynny, fluminis, czyli prawo odprowadzania wody na grunt sąsiada za pomocą rur, altius non tollendi, czyli prawo zabronienia sąsiadowi wznoszenia budowli ponad pewną wysokość.

Służebności miejskie - iura praediorum urbanorum Poza edyktem uznane były zwyczajowo servitutes proiciendi protegendive, czyli prawo wykuszu, altius tollendi, czyli prawo żądania, by sąsiad tolerował wyższe budowle na naszym gruncie, cloacae, czyli prawo odprowadzania ścieków na grunt sąsiada . 

zamknięty katalog - numerus clausus? służebności nieprawidłowe - servitutes irregulares: Servius - służebność tolerowania założonej pod ścianą sąsiada kompostowni; Aristo – przyjmowania immisji z położonego niżej gruntu, np. dymu serowarni; Pomponius – odprowadzania na grunt sąsiedni pary z własnej łazienki; Neratius – prawo wypasu wołów na gruncie sąsiednim; Paulus – prawo wycinania drzew z lasu sąsiada dla uzupełniania pali we własnej winnicy. reżim typowości otwartej

Powstanie służebności na gruntach italskich: mancipatio lub in iure cessio miejskie i osobiste: in iure cessio na gruntach prowincjonalnych: pactionibus et stipulationibus, tzn. przez nieformalną umowę rzeczową, wzmocnioną przyrzeczeniem ustanawiającego, że ani on, ani jego dziedzice nie będą przeszkadzać w wykonywaniu służebności w prawie klasycznym wyłącznie przez czynność prawną w późnym cesarstwie tzw. służebności ustawowe: ustawa albo zwyczaj, np. ograniczenia wysokości wznoszonych budynków lub obowiązek tolerowania spływu wody z wyżej położonego zasiedzenie zakazane przez lex Scribonia (ok. 50 r. przed Chr.), ale zasiedzeniu wolności gruntu od służebności (usucapio libertatis) – 2 lata

Wygaśnięcie służebności in iure cessio nieformalne umowy – ochrona przez exceptio doli zejście się własności obu gruntów w jednym ręku (confusio), przez wyjście jednego z gruntów z obrotu (commercium); przez odpadnięcie użyteczności (utilitas) służebności dla gruntu panującego.

Ochrona służebności vindicatio servitutis actio confessoria Legitymowany biernie: właściciel gruntu służebnego każdy posiadacz, który przeszkadzał w wykonywaniu służebności „Jeżeli się okaże, że Aulus Ageriusz ma prawo przechodu lub przejazdu przez grunt korneliański …” Przy służebnościach o treści negatywnej, np. servitus altius non tollendi: „Jeżeli się okaże, że Numerus Negidiusz nie ma prawa budowania ponad określoną wysokość wbrew woli Aulusa Ageriusza …”

Służebności osobiste Marcianus w III wieku po Chr. proponuje podział na służebności gruntowe (servitutes praediorum) i osobiste (servitutes personarum)

1. Użytkowanie (ususfructus) III w. przed Chr. prawo używania cudzych rzeczy i pobierania z nich pożytków (ius alieni rebus utendi fruendi), jednak z zachowaniem substancji rzeczy (salva rerum substantia); można odstąpić – odpłatnie lub darmowo – tylko faktyczne wykonywanie; nie można pogarszać, ale oczywiście można polepszać kondycję rzeczy, byleby zachować jej przeznaczenie. senatus consultum wydane przed 33 r. po Chr. pozwala użytkować cały majątek, stąd quasi ususfructus pieniędzy i innych rzeczy zużywalnych (zwany w prawie powszechnym ususfructus irregularis, a we współczesnym prawie cywilnym użytkowaniem nieprawidłowym)

2. Inne wyodrębniane z ususfructus używanie (usus) dyskutowane przez jurystów, wyodrębnione w kompilacji justyniańskiej: prawo mieszkania (habitatio) prawo korzystania z usług cudzych niewolników i pracy zwierząt (operae servorum et animalium)

Zasady ustanawiania i wykonywania służebności minimalizacja obciążeń właściciela Służebność nie może polegać na działaniu (servitus in faciendo consistere nequit) Nie może być służebności na służebności (servitus servitutis esse non potest) Nikt nie może mieć służebności na własnej rzeczy (nemini – lub nulli – res sua servit) Służebności należy wykonywać oględnie (servitutibus civiliter utendum est) Dla służebności gruntowych obowiązywały dodatkowo dwa wymogi: sąsiedztwa gruntów (vicinitas) i trwałej przyczyny (perpetua causa) służebności

Emfiteuza inne ograniczone prawa rzeczowe…

Emfiteuza - dzierżawa wieczysta w czasach republiki dziedziczna i zbywalna dzierżawa gruntów prowincjonalnych, gminnych i państwowych (od czynszu - vectigal zwane agri vectigales) pretor przyznał dzierżawcom wieczystym ochronę posesoryjną w postaci interdyktu uti possidetis oraz wzorowaną na windykacji skuteczną przeciw wszystkim skargę in rem III/IV w. po Chr. hellenistyczna forma dzierżawy wieczystej, zwana emfiteuzą cesarz bizantyjski Zeno w 480 r. uznaje emfiteuzę za zbywalne, dziedziczne i podlegające zastawowi ius emphyteuticarium: prawo do korzystania z cudzego gruntu

Superficies inne ograniczone prawa rzeczowe…

Superficies - prawo zabudowy Zbywalne i dziedziczne prawo do powierzchni. Właściciel pobierał umiarkowany czynsz roczny, zwany na gruncie gminnym vectigal, a na prywatnym – solarium. Stanowisko prawne superficjariusza było podobne do stanowiska emfiteuty, tyle że o zbyciu swego prawa nie musiał zawiadamiać właściciela, któremu nie przysługiwało prawo pierwokupu. Ochrona: posesoryjna - interdykt de superficiebus; przyznawano od przypadku do przypadku rzeczową skargą petytoryjną in factum, a nawet – przy kupnie prawa zabudowy od niewłaściciela – skargą publicjańską .