Krew pępowinowa - prawda i mity - źródło krwiotwórczych komórek macierzystych do zabiegu transplantacji. Anna Gronkowska Pracownia Dawców Szpiku przy Katedrze i Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Wskazania do przeszczepiania krwiotwórczych komórek macierzystych Zgodnie z wytycznymi Europejskiej Grupy Przeszczepiania Szpiku do przeszczepienia allogenicznych komórek krwiotwórczych są kwalifikowani chorzy z następującymi rozpoznaniami: Nabyte choroby krwi: ostre białaczki przewlekłe białaczki mielofibroza zespoły mielodysplastyczne niektóre chłoniaki ziarnicze i nieziarnicze Aplazja szpiku Wrodzone choroby krwi: Niedokrwistości: Diamonda-Blackfana, Fanconiego niedobory odporności choroby metaboliczne

Transplantacja komórek krwiotwórczych musi być elementem planowanego leczenia od momentu rozpoznania choroby.

Wskazania do przeszczepienia allogenicznych komórek krwiotwórczych zależą od: Rozpoznania Stanu zaawansowania Wieku i stanu ogólnego Obecności schorzeń towarzyszących Zdolności pacjenta do współpracy Rodzaju kondycjonowania Źródła komórek krwiotwórczych Rodzaj komórek krwiotwórczych Rodzaj dawcy

Źródła komórek krwiotwórczych Dawca klasyczny rodzeństwo Dawcy alternatywni dawcy niespokrewnieni zgodni (ok. 13,75 mln. dawców) pozostali członkowie rodziny krew pępowinowa prawie zawsze niezgodna (> 413 tys.) niespokrewnieni częściowo niezgodni haploidentyczni Preferujemy poszukiwanie najlepszego możliwego dawcy we wszystkich dostępnych źródłach.

Schemat dziedziczenia haplotypów HLA

Dobór rodzinnego dawcy szpiku w układzie HLA

Co robić jeśli brak dawcy rodzinnego? Rejestry niespokrewnionych dawców szpiku komputerowe bazy immunogenetycznych danych o antygenach zgodności tkankowej zdrowych ochotników na całym świecie. Banki krwi pępowinowej placówki przechowujące wytestowane pod względem tkankowym i infekcyjnym jednostki krwi pępowinowej na świecie.

Struktura BMDW dane z 22 lutego 2010 Uczestnicy: 63 Rejestrów Dawców z 44 krajów > 13 752 252 potencjalnych dawców 44 Banków Krwi Pępowinowej z 26 krajów ok. 413 230 jednostek krwi pępowinowych Razem 14 165 482 dawców komórek krwiotwórczych Użytkownicy: 733 odbiorców „on line” z 463 autoryzowanych ośrodków 9

Registry/Registry Code Total ABDR ABDR Typed DNA Class II DNA Class I Czechia CORD CSCB 3 323 100 % 3 321 3 203 Czechia-Central BMDR CS2 34 477 28 556 82,8 % 28 505 4 817 Czechia-Czech BMDR CS 19 981 7 843 39,3 % 7 782 1 208 Germany D 3 707 985 2 513 177 67,8 % 2 428 374 2 212 949 Germany CORD DCB 8 224 8 214 6 685 Duesseldorf CORD # DUCB 13 701 13 695 9 570 France F 175 621 158 548 90,3 % 145 777 75 442 France CORD ## FCB 8 303 7 760 3 160

RAZEM 88 033 67 826 67 421 42 934 Registry/Registry Code Total ABDR ABDR Typed DNA Class II DNA Class I Poland PL 5 816 5 573 95,8 % 5 556 4 739 Poland-ALF MDR PL3 7 992 3 554 44,5 % 3 577 Poland-DKMS PL6 28 568 28 567 100 % Poland-FUJ PL4 11 509 3 111 27,0 % 3 021 1 131 Poland-POLTransplant PL5 25 957 25 930 99,9 % 25 649 4 505 Poland-POLTransplant CORD W3CB 303 Poland-Warsaw PL2 7 805 717 9,2 % 708 112 Poland-Warsaw CORD WACB 83 71 85,5 % 63 RAZEM 88 033 67 826 77,05% 67 421 42 934

Liczba zrekrutowanych dawców w Rejestrze POLTRANSPLANTU w latach 2001-2009

Chronologia klinicznych aspektów stosowania CBU Pierwsza transplantacja CBU -1992 Obserwacje GvHD po transplantacjach CBU 1992-1993 Pierwsze Banki Krwi Pępowinowej w Nowym Jorku, Paryżu, Mediolanie i Dusseldorfie 1993-1996 Możliwości niezgodności w HLA w przeszczepianiu CBU 1995 Ustanowiono Eurocord, jako program sponsorowany przez EU 1998 Powstanie Fundacji NETCORD w celu kontroli jakości i standaryzacji gromadzenia/bankowania CBU 2000 Retrospektywne porównanie UBMT i UCBT 2002 Zastosowanie CBU u dorosłego chorego 2003 Opracowanie kryteriów stosowania CBU 2004 Przeszczepienie dwóch CBU u dorosłego chorego 2007-2008 Przeszczepienia od dawców niespokrewnionych w porównaniu z CBU nie w pełni zgodnych w HLA

Liczba CBT w ciągu roku raportowana do Eurocordu Spokrewnione Niespokrewnione

Liczba niespokrewnionych CBT w zależności od wieku chorego w ciągu roku raportowana do Eurocordu Dzieci Dorośli

Liczba niespokrewnionych podwójnych CBT n = 572 w ciągu roku raportowana do Eurocordu n = 572

w ciągu roku raportowana do Eurocordu Liczba niespokrewnionych podwójnych CBT ze zredukowanym kondycjonowaniem w ciągu roku raportowana do Eurocordu n = 882

5223 CBT wykonanych od 1988 do 2009 w 47 krajach i 437 ośrodków transplantacyjnych 238 zrzeszonych w EBMT 3590 (68 %) przypadków 199 nie należących do EBMT 1513 (29 %) przypadków

Transplantacje CBU w Europie raportowana do Eurocordu n = 3223 Francja 1125 Hiszpania 653 Włochy 589 Anglia 239 Niemcy 94 Holandia 88 Belgia 87 Szwecja 65 Portugalia 58 Austria 32 Grecja 32 Finlandia 32 Szwajcaria 30 Czechy 22 Węgry 20 Polska 16 Norwegia 10 Irlandia 8 Rosja 8 Dania 7 Chorwacja 4 Słowacja 3 Słowenia 1

Transplantacje CBU poza Europą raportowana do Eurocordu n = 1943 AZJA Japonia 225 Chiny 24 Singapur 11 Malezja 4 Indie 3 Wietnam 3 AMERYKA Płd Brazylia 186 Argentyna 59 Kolumbia 9 Chile 8 AMERYKA Płn USA 904 Kanada 115 Meksyk 8 Środkowy Wschód Izrael 102 Arabia Saudyjska 78 Turcja 43 Iran 11 OCEANIA Australia 120 Nowa Zelandia 18 AFRYKA Algieria 4 Afryka Płd 4

Banki Krwi Pępowinowej w Polsce państwowe 3 prywatne 8

Państwowe Banki Krwi Pępowinowej otrzymują fundusze z NFZ tylko na kilka pobrań rocznie Bank Komórek Krwiotwórczych przy Katedrze i Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych, Warszawski Uniwersytet Medyczny utworzony w 1998 r. dzięki sponsorowi Polsat Dzieciom Bank Krwi Pępowinowej im. J. Carrerasa przy Zakładzie Hematologii Doświadczalnej, Centrum Onkologii - Instytut w Warszawie utworzony w 1999 r. na zamówienie Ministerstwa Zdrowia i Komitetu Badań Naukowych Polski Bank Komórek Macierzystych przy Instytucie Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka utworzony w 2002 r. jako Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej

Prywatne banki komórek macierzystych Banki komórek macierzystych w Polsce Spis banków komórek macierzystych / banków krwi pępowinowej działaj±cych w Polsce. Prywatne banki komórek macierzystych (krwi pępowinowej) Polski Bank Komórek Macierzystych S.A., Warszawa ACTIVISION LIFE S.A., Warszawa Bank Komórek Macierzystych PROGENIS, Warszawa Novum sp. z o.o. , Bank Komórek Macierzystych, Warszawa Cryo-Save Polska Sp. z o.o., Łomianki Europejski Bank Krwi Pępowinowej MACIERZYNSTWO Sp. z o.o., Kraków Zachodni Bank Komórek Macierzystych ZDROWIE DZIECKA, Poznań Bank Komórek Macierzystych Longa Vita, Szczecin

W 3 państwowych bankach krwi pępowinowej zgromadzono i zamrożono ok W 3 państwowych bankach krwi pępowinowej zgromadzono i zamrożono ok. 500 CBU. Mogą być do dyspozycji wszystkich potrzebujących - nie na potrzeby autologiczne dla konkretnego dziecka. Niewielka liczba próbek wynika ze skąpych funduszy, umożliwiających bankom zaledwie kilkadziesiąt pobrań krwi pępowinowej rocznie.

W 8 komercyjnych bankach krwi pępowinowej oferuje się rodzicom możliwość zamrożenia jednostek bezpośrednio po porodzie. Rodzice mogą na własny koszt zdeponować krew pępowinową swojego dziecka - tylko na jego potrzeby. Pobranie krwi pępowinowej kosztuje 1,5 - 2 tys. zł. Przechowywanie próbek - 400 zł rocznie (18-letni depozyt - 3,5 - 4 tys. zł). W polskich bankach komercyjnych przechowywanych jest ok. 40 tys. CBU. Usługa cieszy się popularnością. We Francji i we Włoszech bankowanie prywatne jest zakazane.

Prawdopodobnie każdy, kto przygotowuje się do przyjścia na świat potomka zastanawia się, czy nie wykupić dla swego dziecka „biologicznej polisy na życie”- tak pobranie i zdeponowanie krwi pępowinowej reklamują się prywatne banki.

Krew pępowinowa - to krew, która krąży w układzie krwionośnym płodu; - najczęściej jest utylizowana razem z łożyskiem, jako biologiczny odpad; - od niedawna uważana jak coś niezwykle cennego; - dzieje się tak ze względu na fakt, że jest źródłem unikalnych komórek macierzystych, czyli niewyspecjalizowanych jeszcze komórek układu krwiotwórczego, które posiadają zdolność do odnawiania się i różnicowania.

Cechy charakterystyczne komórek macierzystych krwi pępowinowej W okresie życia zarodkowego embrionalne komórki macierzyste dają początek wszystkim komórkom ludzkiego organizmu. W późniejszym okresie życia komórki macierzyste występują przede wszystkim w szpiku, krwi, skórze i jelitach, to znaczy w tych tkankach, w których istnieje konieczność stałego wytwarzania nowych komórek. Dzięki komórkom macierzystym przez całe życie organizmu nieustannie odtwarzany jest układ krwiotwórczy i odpornościowy.

Wykonano ponad 6 000 przeszczepów z wykorzystaniem komórek macierzystych z krwi pępowinowej. Ta liczba szybko rośnie. Komórki macierzyste krwi pępowinowej (stem cells) cechują się dużymi właściwościami proliferacyjnymi po przeszczepie szpiku w organizmie biorcy. Trwają prace nad wykorzystaniem komórek macierzystych w leczeniu chorób degenerujących układ nerwowy, terapii mięśnia sercowego uszkodzonego po zawale czy w leczeniu ofiar wypadków, np. unieruchomionych po przerwaniu rdzenia kręgowego. Aktualnie wiodącym tematem badawczym jest biologia komórek macierzystych sznura pępowinowego i możliwość ich wykorzystania do regeneracji tkanek.

Lekarze podkreślają - krew pępowinowa jest odpadem poddawanym utylizacji, nie ma więc żadnych zastrzeżeń etycznych w przypadku jej dalszego wykorzystywania. Opracowania naukowe mówią o prawdopodobieństwie zastosowania własnej krwi pępowinowej u dziecka, od którego ją pobrano jest bardzo niewielkie i wynosi 1 do 100 tysięcy. Na świecie odnotowano dotychczas tylko 17 przypadków wykorzystania krwi pępowinowej na własne potrzeby. W Polsce nie było do tej pory takiego przypadku. Szersze są natomiast możliwości wykorzystania krwi pępowinowej dziecka u jego rodzeństwa lub innych członków rodziny.

Komórki macierzyste leczą cukrzycę? Eksperymentalna terapia z użyciem komórek macierzystych pozwala pacjentom z cukrzycą typu I przez kilka lat na nie stosowanie zastrzyków z insuliną. Metoda ta jako jedyna obecnie jest w stanie zahamować rozwój cukrzycy typu I. Choremu, u którego zniszczono chemioterapią szpik przeszczepiane są hematopoetyczne komórki macierzyste wyizolowane z własnego szpiku chorego pobrane i przechowane w głębokim zamrożeniu przez jakiś czas. Celem projektu badawczego Uniwersytetu w Chicago i brazylijskiego centrum krwi jest powstrzymanie układu odpornościowego u pacjentów z cukrzycą typu I niszczenia komórek beta trzustki produkujących insulinę. Metoda została przetestowana u 23 pacjentów, z których 20 nie musiało przyjmować insuliny przez średnio 30 miesięcy, kilku nawet przez 3 lata.

Czy to może być prawda? Zainteresowanie medycyny komórkami macierzystymi wynika z ich niezwykłej zdolności do samoodnowy. Przez wiele lat wydawało się, że mogą one dać początek tylko tym komórkom i tylko tym tkankom, w których się znajdują. Niedawno udawadniano, że komórki macierzyste mogą się rozwinąć także w inne komórki. (?) Niektórzy naukowcy łączą z nimi wielkie nadzieje. Od kilkunastu lat trwają intensywne badania nad wykorzystaniem komórek macierzystych do leczenia chorób nowotworowych krwi. Być może uda się pokonać dzięki nim też inne nieuleczalne dotąd choroby - na przykład regenerować tkankę mięśniową (m.in. serca), nerwową (w chorobie Alzheimera, Parkinsona oraz wysepek trzustki w cukrzycy. Może uda się je wykorzystać także do leczenia rozległych oparzeń czy nawet hodować z komórek macierzystych organy do przeszczepów.

W Polsce funkcjonuje łącznie 17 ośrodków przeszczepiania krwiotwórczych komórek macierzystych, w których wykonywane są zabiegi u dorosłych chorych i u dzieci.

Transplantacje u dorosłych i u dzieci Klinika Hematologii i Transplantologii SUM CIC 428 Dolnośląskie Centrum Transplantacji Komórkowych we Wrocławiu CIC 538

Transplantacje od dawców niespokrewnionych tylko u osób dorosłych AM Gdańsk CIC 799 ŚUM Katowice CIC 677 WUM Warszawa CIC 954 IHiT Warszawa CIC 693 DCTK Wrocław CIC 538 UM Poznań CIC 730

Transplantacje tylko u dzieci Uniwersytecki Szpital Dziecięcy Kraków CIC 507 Uniwersytet Medyczny Poznań CIC 641 Uniwersytet Medyczny Bydgoszcz CIC 764 UM Wrocław CIC 817 UM Lublin CIC 678

Dziękuję za uwagę.