Terminy dawności w prawie pracy

Pojęcie i istota dawności Termin ,,dawność” jest pojęciem obejmującym instytucje, które wiążą określone skutki prawne z niewykonaniem przez uprawnionego jego prawa przez czas w ustawie określony. Skutki te są ujemne dla uprawnionego, a przynoszą korzyść innej osobie. Instytucja dawności polega na wywieraniu przez czas ujemnych skutków prawnych dla osób uprawnionych, nierealizujących swych praw w okresach wskazanych w ustawie. Instytucja dawności ma charakter zbiorczy. W nauce prawa cywilnego do dawności zalicza się z jednej strony przedawnienie i terminy zawite (prekluzję), z drugiej zasiedzenie i przemilczenie (stanowiące instytucje prawa rzeczowego).

Terminy w nauce prawa pracy W nauce prawa pracy, poza podziałem terminów dawności na przedawnienie roszczeń oraz prekluzję (terminy zawite), często wskazuje się na inne terminy dochodzenia roszczeń, a także szereg innych terminów, dla których skutek ich przekroczenia jest różnorodny i wynika z konkretnych przepisów ich dotyczących.

Przedawnienie roszczeń Przedawnienie roszczeń nie zostało uregulowane w Kodeksie cywilnym i Kodeksie pracy w sposób identyczny. Zgodnie z art. 117 § 2 zdanie pierwsze k.c. po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. W świetle tego przepisu upływ przedawnienia uwzględnia się tylko na zarzut. Skutek przedawnienia w prawie cywilnym polega na wyposażeniu dłużnika w prawo podniesienia zarzutu wyłączającego możliwość dochodzenia roszczenia.

Przedawnienie roszczeń Według art. 292 k.p. roszczenia przedawnionego nie można dochodzić, chyba że ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, zrzeka się korzystania z przedawnienia, zrzeczenie dokonane przed upływem przedawnienia jest nieważne. Sformułowanie wskazanego przepisu zdaje się wskazywać, ze przedawnienie należy uwzględnić z urzędu. W uchwale z dnia 10 maja 2000 r., III ZP 13/00, Sąd Najwyższy przyjął, że w sprawach o roszczenia ze stosunku pracy sąd nie uwzględnia z urzędu upływu przedawnienia. Sąd Najwyższy uznał więc, że przedawnienie roszczeń ze stosunku pracy uwzględnia się tak samo jak w prawie cywilnym, a więc na zarzut pozwanego.

Przedawnienie roszczeń Zrzeczenie się przedawnienia stanowi oświadczenie woli, które może być złożone w sposób wyraźny lub dorozumiany. Zrzeczenie się przedawnienia dopuszczalne jest tylko po upływie terminu przedawnienia, gdyż wcześniejsze byłoby w istocie przedłużeniem terminu przedawnienia, a to wyklucza art. 291 § 4 k.p. Wskutek zgłoszenia zarzutu przedawnienia roszczenie nie wygasa, lecz przekształca się w tzw. zobowiązanie niezupełne (naturalne). Jest to zobowiązanie, którego nie można skutecznie dochodzić w drodze przymusowej, lecz dobrowolne spełnienie go jest wykonaniem zobowiązania i nie można żądać zwrotu świadczenia.

Terminy przedawnienia Ogólny termin przedawnienia wynosi trzy lata i biegnie od daty, kiedy roszczenie stało się wymagalne. Od tej zasady wyrażonej w art. 291 § 1 k.p. przepisy § 2, §2(1), §3 i § 5 k.p. wprowadzają wyjątki. Według art. 291 § 2 k.p roszczenia pracodawcy o naprawnienie szkody wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ulegają przedawnieniu z upływem 1 roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia. Przepis ten stosuje się także do roszczenia, o którym mowa w art. 61 (1) k.p. (nieuzasadnione rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia przez pracownika) oraz 101 (1) (zakaz konkurencji) Jeżeli pracownik wyrządził szkodę umyślnie do przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego (art. 291 §3 k.p.), a więc art. 442 § 1 i 2 tego Kodeksu.

Przedawnienie roszczeń Roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem organu powołanego do rozstrzygania sporów, jak również roszczenia stwierdzone ugodą zawartą w trybie określonym w Kodeksie przed takim organem, ulegają przedawnieniu z upływem 10 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody (art. 291 § 5 k.p.) Zgodnie z art. 291 § 4 k.p. terminy przedawnienia nie mogą być skrócone ani przedłużone przez czynność prawną.

Bieg przedawnienia Jak wynika z art. 293 § 1 k.p. początek biegu przedawnienia określa dzień, w którym roszczenie stało się wymagalne. Wymagalność roszczenia polega na prawnej możliwości żądania spełnienia świadczenia. Początek biegu przedawnienia roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody, wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, liczy się od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzonej przez pracownika szkodzie (art. 291 §2 i §3 k.p.) Bieg przedawnienia roszczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem organu powołanego do rozstrzygania sporów, jak również roszczenia stwierdzonego ugodą zawartą w trybie określonym w kodeksie pracy przed takim organem rozpoczyna się w dniu uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody (art. 292 § 5 k.p.)

Bieg przedawnienia Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas trwania przeszkody, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić przysługujących mu roszczeń przez właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów (art. 293 k.p.). Bieg przedawnienia przerywa się: przez każdą czynność przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, przez uznanie roszczenia (art. 295 § 1 k.p.) Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo (art. 295 § 2 k.p.)

Terminy zawite Termin zawity to taki, którego upływ powoduje definitywną utratę prawnej możliwości dokonania czynności niezbędnej do wywołania określonych skutków materialnoprawnych. Upływ terminu zawitego zawsze podlega uwzględnieniu z urzędu. Terminy zawite do dochodzenia roszczenia tym różnią się od terminów przedawnienia, że po ich upływie osoba uprawniona traci bezwzględnie możliwość dochodzenia roszczeń prze właściwym organem

Terminy zawite Terminami zawitymi, których upływ pozbawia pracownika możliwości dochodzenia roszczeń przed sądem pracy są: termin 14 dni od zawiadomienia o odrzuceniu sprzeciwu do wystąpienia do sądu pracy o uchylenie kary porządkowej (art. 112 § 2 k.p.), termin 30 dni od dnia zawarcia ugody naruszającej słuszny interes pracownika do wystąpienia do sądu pracy o uznanie jej za bezskuteczną (art. 256 k.p.)

Terminy zawite Ponadto w Kodeksie pracy zostały przewidziane terminy zawite do skutecznego dokonywania poza sądami innych czynności i działań prawnych. Należą do nich: -termin rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem zakładu pracy na innego pracodawcę (art. 23(1)§4 k.p.), -termin zgłoszenia umotywowanych zastrzeżeń przez z.o.z. w przypadku zamiaru wypowiedzenia stosunku pracy pracownikowi zatrudnionemu na czas nieokreślony (38 §2 k.p.), termin zgłoszenia gotowości niezwłocznego podjęcia pracy w związku z przywróceniem do pracy (art. 48 § 1 k.p.), termin rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia oraz wyrażenia przez z.o.z opinii w tej sprawie (art. 52 §2 i §3 k.p.), termin zgłoszenia powrotu do pracy przez pracownika pozostającego w związku z wyborem na urlopie bezpłatnym (art. 74 k.p.), termin zastosowania kary porządkowej (art. 109 § 1 k.p.)

Szczególne terminy ograniczające w czasie możność wywołania skutków materialnoprawnych W przepisach prawa pracy, oprócz terminów przedawnienia i terminów zawitych występuje ponadto kategoria terminów, dla których skutek ich przekroczenia jest różnorodny i wynika z konkretnych regulacji ich dotyczących. Należą tu m.in. szczególne terminy ograniczające dochodzenie roszczeń. Zgodnie z art. 265 k.p. jeżeli pracownik bez swojej winy, nie dokonał w terminie czynności, o których mowa w art. 97§ 2 (91) i 264 k.p., sąd pracy na jego wniosek przywróci uchybiony termin. Wniosek o przywrócenie terminu wnosi się do sądu pracy w ciągu 7 dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu. We wniosku należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające przywrócenie terminu.

Szczególne terminy ograniczające w czasie możność wywołania skutków materialnoprawnych Terminy przewidziane w art. 264 §1 k.p.(termin odwołania od wypowiedzenia , złożenia żądania przywrócenia do pracy lub odszkodowania albo nawiązania stosunku pracy), oraz 97 § 2 (1) k.p. (termin na wystąpienie do sądu pracy z żądaniem sprostowania świadectwa pracy) różnią się od terminów zawitych oraz przedawnienia. Od przedawnienia różnią się tym, że uwzględnia się je z urzędu, a od terminów zawitych- możliwością przywrócenia.

Szczególne terminy ograniczające w czasie możliwość wywołania skutków materialnoprawnych Poza szczególnymi terminami do wniesienia pozwu, Kodeks pracy określa także terminy dochodzenia niektórych praw w postępowaniu wewnątrzzakładowym. Należy tu wskazać na art. 112 k.p., zgodnie z którym pracownik ukarany karą porządkową może w ciągu 7 dni od zawiadomieniu go o ukaraniu wnieść sprzeciw. Termin ten nie może zostać uznany za zawity, gdyż w świetle art. 112 k.p. pracodawca może spóźniony sprzeciw odrzucić bez merytorycznego uzasadnienia, lecz może tego nie uczynić.

Terminy procesowe Terminy procesowe to terminy, których zachowanie jest konieczne dla wywołania skutków prawnych wyłącznie w sferze postępowania toczącego się przed organami rozpoznającymi spory ze stosunku pracy. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1986 roku (III PZP 8/86) terminy określone w art. 256 k.p. oraz art. 264 k.p. są terminami prawa materialnego, a nie terminami procesowymi. Przekroczenie ich sprawia, że spóźniony pozew podlega oddaleniu , a nie odrzuceniu.

Opracowano na podstawie: H. Szurgacz, Z. Kubot, T. Kuczyński, A. Tomanek, Prawo pracy. Zarys wykładu., Warszawa 2016, Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy ( Dz.U. 2014 poz. 1502)