Reedukacja posturalna

Pojęcie reedukacji posturalnej wywodzi się od łacińskich słów re – na nowo, educatio – nauczać i postura – postawa, sylwetka. W korekcji wad postawy ciała należy uwzględnić pięć sfer: neurofozjologiczną, kostno-stawowo-więzadłową, mięśniową, środowiskową emocjonalno-wolicjonalną. Istotą zaburzeń tych sfer są kolejno: nawyk nieprawidłowej postawy, zablokowanie czynnościowe stawu, dystonia mięśni, otoczenie, zaburzenia napięcia mięśniowego

Etapy reedukacji posturalnej Uświadomienie specyfiki danej wady Przywrócenie prawidłowej ruchomości kostno-stawowo-więzadłowej i mięśniowej Wyrobienie umiejętności korekcji lokalnych i globalnych Wyrobienie wytrzymałości posturalnej Utrwalenie osiągniętej korekcji postawy ciała

Zasady reedukacji posturalnej Nie szkodzić (primum non nocere Hipokratesa) Zasada powszechności, wczesności, kompleksowości, systematyczności Zasada podmiotowego traktowania Zasada indywidualnego doboru środków postępowania korekcyjnego Zasada dostępności Zasada współpracy z najbliższym otoczeniem

Systematyka pozycji wyjściowych do ćwiczeń Pozycje wyjściowe dzielimy za względu na: lokalizacje, stopień doraźnego wyrównania wady osiowe obciążenie kręgosłupa.

Lokalizacja Jeśli chcemy oddziaływać na odcinek dotknięty wadą, należy ustalić jeden z przyczepów mięśnia lub odcinki sąsiednie w korekcji lub hiperkorekcji. Zlokalizowane działania na kręgosłup opiera się na zasadzie sterowania, tj. odcinek kręgosłupa przyległy do pasa sterującego ma skłonność do ustawiania się prostopadle w stosunku do niego.

Sterowanie oddolne to uruchamianie kończyn dolnych przy ustabilizowanym tułowiu, natomiast sterowanie odgórne to uruchamianie tułowia przy unieruchomionych kończynach dolnych. W płaszczyźnie strzałkowej efekt wygięcia spowodowanego sterowaniem odgórnym lub oddolnym nakłada się na kształt fizjologicznych krzywizn kręgosłupa, zwiększając je bądź zmniejszając. W płaszczyźnie czołowej efektem są różnego rodzaju wygięcia boczne kręgosłupa, zasady sterowania w tej płaszczyźnie są podstawą doboru ćwiczeń asymetrycznych w skoliozach

Stopień doraźnego wyrównania wady Wyszczególniamy tu pozycje korekcyjne i hiperkorekcyjne. Pozycje hiperkorekcyjne polegają na przekroczeniu skorygowanej pozycji lub na drodze hiperkorekcji kątowej (przegięcia) lub też osiowej (elongacja poza granice fizjologicznych krzywizn kręgosłupa). W pozycji korekcyjnej oś kręgosłupa wraca do stanu prawidłowego.

Osiowe obciążenie kręgosłupa Ze względu na działanie obciążające kręgosłup osiowo wyróżniamy pozycje: niskie, wysokie, izolowane, odciążenie jest tym większe, im ułożenie kręgosłupa jest bardziej zbliżone do poziomego np. zwisy i podpory na przyrządach. Zwis na rękach działa odciążając na odcinek piersiowy, a zwis na podudziach na odcinek lędźwiowy. Pozycje niskie – nisko położony środek ciężkości w stosunku do podłoża. Zalicza się do nich leżenia, podpory i klęki. Pozycje wysokie - wysoko położony środek ciężkości w stosunku do podłoża. Pozycje izolowane – pozycja niższa a powierzchnia z podłożem lub z przyrządem większa co umożliwia dokładniejsze wykonanie ćwiczenia.

Leżenie tyłem W tej pozycji, poprzez przyleganie ciała do podłoża uzyskuje się stosunkowo najłatwiej korekcję wady ujawnionej w pozycji stojącej. Tułów ułożony prosto w stosunku do osi pośrodkowej, głowa w przedłużeniu kręgosłupa, łopatki ściągnięte, barki przylegające do podłoża, ramiona wzdłuż tułowia, brzuch i pośladki napięte U dzieci z nadmierną lordozą lędźwiową w leżeniu tyłem - nogi ugięte w stawach biodrowych i kolanowych ! U dzieci ze zmniejszonym kątem pochylenia miednicy tworzenie tunelu w okolicy lędźwiowej przy wyprostowanych kończynach dolnych jest korzystne!

Leżenie przodem Pozycja ta zapewnia znaczną korekcję nieprawidłowości postawy Położenie tułowia i nóg proste i symetryczne, stopy oparte grzbietową stroną o podłoże, czoło spoczywa na podłożu Należy unikać podporu na łokciach – zwiększenie lordozy lędźwiowej! U dzieci ze zwiększoną lordozą lędźwiową należy podłożyć pod brzuch zrolowany kocyk – grubość indywidualnie dobrana!

Siad prosty W siadzie prostym na skutek pociągnięcia miednicy ku tyłowi powstaje tendencja do wytwarzania się zwiększonej kifozy w odcinku lędźwiowym a w ślad za nią kifotycznego wygięcia kręgosłupa na całej jego długości – niekorzystne dla pleców okrągłych, wskazane dla pleców wklęsłych Tendencję kifotycznego wygięcia kręgosłupa można zmniejszyć poprzez podparciem na ramionach z rękami opartymi na podłoży blisko z tyłu tułowia – dla pleców okrągło-wklęsłych blisko, a pleców okrągłych w oddaleniu

Siad skrzyżny Występuje tendencja do kifotycznego wygięcia kręgosłupa, szczególnie wskazany dla koślawości kolan i stóp Siad skulony Pozycja pogłębiająca wadliwe ustawienie górnej części tułowia i wywołująca kifotyczne wygięcie kręgosłupa Klęk obunóż Kręgosłup przyjmuje podobny kształt jak w staniu, jednak istnieje tendencja do pogłębiania lordozy lędźwiowej – korzystne w przypadku zbyt małego przodopochylenia miednicy – plecy płaskie i okrągłe

Klęk jednonóż Zgięcie jednej nogi w stawie biodrowym powoduje bardziej poprawne ustawienie miednicy, jednak powoduje asymetryczne skręcanie miednicy - należy stosować naprzemiennie! Klęk podparty Pozycja korzystna do ćwiczeń rozluźniających kręgosłup – szczególnie polecany dla pleców okrągłych. U dzieci z nadmierną lordozą klęk podparty musi być korygowany poprzez napięcie mięsni brzucha i mięśni pośladkowych

Systematyka ćwiczeń korekcyjnych Ćwiczenia dzielimy na ogólnorozwojowe i ćwiczenia specjalne. Ćwiczenia kształtujące (ogólnorozwojowe): wpływają korzystnie na organizm, na poszczególne jego układy, w tym układ kostno-stawowo-więzadłowy, mięśniowy, układ krążenia i oddechowy. Poprzez ćwiczenia kształtujące istotnie oddziałujemy na kształtowanie prawidłowej postawy ciała. Mogą być wykonywane jako ćwiczenia wolne, z przyborem, na przyrządzie lub ze współćwiczącym.

Są to ćwiczenia we wszystkich płaszczyznach na poszczególne partie ciała: ćwiczenia szyi, ramion, tułowia i nóg. Ćwiczenia kształtujące mogą być wykonywane zespołowo (jednocześnie) czemu sprzyja forma frontalna lub też indywidualnie Zasadniczym celem takich ćwiczeń jest podniesienie ogólnej sprawności i wydolności fizycznej organizmu, kształtowanie prawidłowej postawy, koordynacji ruchu, płynności i celowości ruchu, przywrócenie lub zachowanie pełnego zakresu ruchomości w stawach, utrzymanie elastyczności oraz siły i wytrzymałości mięśni.

Ćwiczenia specjalne, korygujące określoną wadę, mają za zadanie przede wszystkim skorygować nieprawidłowości w zakresie ustawienia danego odcinka ciała. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy zastosowana zostanie właściwa pozycja wyjściowa określana jako pozycja izolowana, dzięki której ćwiczenie będzie miało charakter wybiórczy na dany odcinek. Dopiero wówczas będzie dawkowany ruch z odpowiednim obciążeniem i częstotliwością.

Ćwiczenia specjalne – rodzaj ćwiczeń kształtujących. ćwiczenia elongacyjne ćwiczenia kształtujące nawyk prawidłowej postawy (korekcja lokalna, globalna, ćwiczenia oparte o feedback z wykorzystaniem receptorów wzroku, poprawnych odruchów proprioceptywnych mięśniowych i skórnych). ćwiczenia antygrawitacyjne (wykorzystanie dodatkowego nacisku osiowego) ćwiczenia hiperkorekcyjne ćwiczenia rozciągające mięśnie przykurczone (ćwiczenia w niepełnym skurczu i pełnym rozkurczu). ćwiczenia rozluźniające i wyrabiające świadomość własnego ciała ćwiczenia oddechowe (uspokajające, relaksujące)

Ćwiczenia elongacyjne powodują rozciąganie kręgosłupa i spłaszczanie jego fizjologicznych krzywizn, co nie zawsze jest korzystne. Dlatego należy te ćwiczenia umiejętnie i z rozwagą stosować w korekcji wad postawy. Wyróżnia się elongację bierną i czynną w odciążeniu i z obciążeniem własnym ciężarem ciała.

Ćwiczenia kształtujące nawyk prawidłowej postawy, które mają na celu uświadomienie charakteru wady i jej konsekwencji dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, pozyskanie umiejętności jej korygowania. Ta umiejętność korygowania polega na nauczeniu prawidłowego ustawienia kończyn dolnych, miednicy, brzucha, klatki piersiowej, barków, łopatek i głowy. Każda z tych części ciała musi zostać właściwie ustawiona najpierw z pomocą osoby korygującej, później przy ścianie, bądź z wykorzystaniem lustra. Kolejny etap w nauczaniu „prawidłowego czucia postawy” jest z wyłączeniem kontroli wzroku, opierając się jedynie na czuciu głębokim.

Ćwiczenia antygrawitacyjne polegają na utrzymywaniu skorygowanego kręgosłupa i głowy w warunkach dodatkowego obciążenia, ich celem jest aktywizacja mięśni antygrawitacyjnych. Zasady wykonywania ćwiczeń antygrawitacyjnych są takie same jak w przypadku elongacji, stosowany jest dodatkowy opór działający na kręgosłup osiowo. Opór jest przykładany bezpośrednio na głowę w postaci woreczka o odpowiednim ciężarze (z reguły nie powinien przekraczać 0,5 kg, gdyż większe obciążenia mogą spowodować uszkodzenie chrząstek wzrostowych). Ćwiczenia antygrawitacyjne można wykonywać przy użyciu antygrawitacyjnego korektora postawy. Wielkość oporu w tym przypadku dobierana jest indywidualnie w taki sposób, aby dziecko potrafiło pod obciążeniem wytrzymać dłuższą chwilę w prawidłowo skorygowanej postawie.

Ćwiczenia hiperkorekcyjne, których istota polega na przekraczaniu skorygowanej pozycji na drodze tzw. „przegięcia” czyli hiperkorekcji kątowej lub też tak jak może to mieć miejsce w przypadku elongacji, poza granice fizjologicznych krzywizn. Aby ćwiczenie miało rzeczywisty wymiar hiperkorekcyjny, konieczna jest pełna ruchomość stawowa, bowiem w przypadku jej braku następuje przeniesienie efektu ruchowego na sąsiednie segmenty, co może się przyczyniać się do pogłębiania wady. Niekiedy stosuje się tylko pozycje hiperkorekcyjne do ćwiczeń, które powodują rozciągnięcie skróconych elementów z jednoczesnym zbliżeniem przyczepów, które są rozciągnięte jako konsekwencja danej wady.

Ćwiczenia wzmacniające mięśnie posturalne, których istotą jest takie wzmacnianie mięśni aby można było przez dłuższy czas utrzymać prawidłową postawę w rożnych warunkach życia. A zatem celem ostatecznym tych ćwiczeń obok podnoszenia siły mięśniowej mięśni posturalnych (po wcześniejszym zniesieniu ich dystonii) jest połączenie jej z wytrzymałością. Wzrost tonusu mięśniowego jako efekt ćwiczeń wzmacniających mięśnie jest potwierdzeniem korzystnego ich zastosowania w gimnastyce korekcyjnej. Oddziałujemy wzmacniając mięśnie grzbietu, brzucha, klatki piersiowej, obręczy barkowej i pośladkowe. Aby zwiększyć siłę mięśni stosujemy ćwiczenia z obciążeniem (opór własnego ciała, opór partnera, ciężar przyborów, przedmiotów, opór środowiska)

Ćwiczenia zwiększające ruchomość w stawach - ze względu na fakt, że przyczyną większości wad postawy jest dystonia mięśniowa wywołana różnymi czynnikami i okolicznościami życia codziennego, to w grupie ćwiczeń specjalnych (korygujących) należy również uwzględnić ćwiczenia zwiększające ruchomość odcinkową i rozciągające mięśnie przykurczone: w obrębie kręgosłupa, w stawach barkowych i biodrowych (sposób postępowania uzależniony od wady)

Ćwiczenia oddechowe - oddychanie to czynność fizjologiczna Ćwiczenia oddechowe - oddychanie to czynność fizjologiczna. Poprzez odpowiednie ćwiczenia możemy zwiększać pojemność płuc, nauczyć prawidłowego oddychania podczas mówienia, wzmacniać mięśnie biorące udział w procesie oddychania. Mięśnie oddechowe, które równocześnie wysklepiają klatkę piersiową, stanowią istotny element w kształtowaniu prawidłowej postawy ciała. Celem ćwiczeń oddechowych jest oddziaływanie na ruchomość i kształt klatki piersiowej oraz wentylację płuc. W związku z tym ćwiczenia oddechowe są koniecznością w korekcji i kompensacji wad postawy.

Wśród ćwiczeń oddechowych rozróżnia się: ćwiczenia wolne, których celem jest nauka swobodnego oddychania z zaznaczeniem kolejnych faz oddychania żebrowo przeponowego (rejestracja zmian, wydech - obniżenie klatki piersiowej rozluźnienie brzucha), ćwiczenia wspomagane, których celem jest zwiększenie ruchomości klatki piersiowej przez ruch, ćwiczenia sterowane, które wymagają umiejętności skupienia uwagi podczas oddychania (rozprężanie określonych partii płuc i pracę zwiększającą objętość klatki piersiowej), ćwiczenia oporowe mają na celu zwiększanie prężności tkanki płucnej oraz mobilizowanie dodatkowych mięśni oddechowych przez stosowanie oporu przy wdechu lub wydechu w zależności od potrzeby.

W ćwiczeniach oddechowych istotne znaczenie ma dobór pozycji wyjściowej, która wpływa zarówno na pracę przepony jak i na ruchy klatki piersiowej. Pozycja stojąca, półsiedząca, siedząca ułatwia prace przepony. Pozycja siedząca z pochyleniem tułowia w przód, leżenie tyłem (zwłaszcza z kończynami dolnymi zgiętymi w stawach biodrowych i kolanowych) utrudniają pracę przepony. Ulega wówczas zwiększeniu amplituda klatki piersiowej a fazy oddechowe można utrudniać i ułatwiać przez ruchy tułowia lub kończyn. Oddychanie może przebiegać dwutorowo: torem piersiowym i brzusznym (przeponowym).

Ćwiczenia uzupełniające Rodzaj ćwiczeń, dzięki którym organizm po wysiłku ma powrócić w sposób spokojny do stanu początkowego ze znamionami zmęczenia ale i zrelaksowania. Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne to nie tylko znaczne obciążenie układu kostno-stawowo-mięśniowego, układu krążenia i oddechowego, ale również istotne obciążenie układu nerwowego jako efekt stałej samokontroli podczas wykonywania zadań korekcyjnych. Ćwiczenia uzupełniające mają również za zadanie dopełnienie procesu korekcyjnego w zależności od potrzeb jak i możliwości prowadzącego zajęcia.

Ćwiczenia bierne są to ćwiczenia wykonywane bez współudziału ćwiczącego. Celem ich jest zachowanie pełnej ruchomości w stawach oraz długości i elastyczności mięśni. Ćwiczenia bierne właściwe tylko wówczas spełniają swoją rolę jeśli wykonywane są w pełnym zakresie i obejmują wszystkie ruchy w danym stawie. Ruch powinien być płynny, delikatny nie sprawiający bólu.

Ćwiczenia izometryczne polegają na czynnym napinaniu mięśni, a efektem tego jest szybki przyrost masy mięśniowej, przeciwdziałanie przykurczom mięśni, utrzymanie w aktywności mięśni, oraz podniesienie zdolności do koncentracji wysiłkowej. Zaleca się aby czas skurczu trwał 5-6 sekund, odpoczynek pomiędzy powtórzeniami około 10 sekund, odpoczynek pomiędzy seriami od 30-180 sekund a wielkość napięcia mięśnia powinna być zbliżona do maksymalnego. Liczba powtórzeń 6-10 razy. Ćwiczenia bezwzględnie wykonywane jest w pozycji skorygowanej.

Ćwiczenia rozluźniające (relaksacyjne) powodują zmniejszanie napięcia mięśni jako efekt odpowiedniego ułożenia ciała lub wykonania określonych ruchów (niezbyt gwałtownych, płynnych, elastycznych). Celem takich ćwiczeń jest świadome i kontrolowane zmniejszanie napięcia mięśni czyli ich „rozluźnienie”. Należy pamiętać, że rozpoczynając ćwiczenia mięśni, najpierw należy je rozluźnić, zrelaksować organizm po to aby bez dodatkowego napięcia można było podjąć pracę. Ćwiczenia na napiętych mięśniach powodują ból a występujący odruch na rozciąganie wzmaga jeszcze ich napięcie.

Lekcja korekcyjna Działanie powinno obejmować: Wyrównywanie dystonii mięśniowej Wyrobienie gorsetu mięśniowego Kształtowanie nawyku prawidłowej postawy Koordynację prowadzonych ćwiczeń z poprawnym oddychaniem

W czasie lekcji należy Egzekwować poprawność pozycji wyjściowych do ćwiczeń Wymagać dokładności wykonywania ćwiczeń zwłaszcza pod względem utrzymania prawidłowej postawy ciała Pracować nad wyrobieniem i utrwaleniem nawyku prawidłowe postawy

Unikać ćwiczeń pogłębiających istniejącą wadę Stosować pokaz ćwiczeń z jednoczesnym objaśnieniem Korygować powstające błędy w trakcie wykonywania ćwiczeń Asekurować dzieci w trakcie wykonywania trudniejszych ćwiczeń Dbać o bezpieczeństwo Dobierać ćwiczenia indywidualnie