Kazus z granic prawa do obrony mgr Maria Górnicka

Treść kazusu Violetta Z. zgłosiła na Policji zaginięcie i porwanie swojego dziecka. Płacząc opowiadała jak to, będąc na spacerze w parku, podszedł nagle nieznajomy, zakapturzony mężczyzna i zabrał dziecko. Dlatego, że szarpała się z nim, powstały zadrapania, które pokazywała. Pokazała także guza, którego nabiła sobie padając i tracąc przytomność w efekcie walki o dziecko. To samo powtórzyła przed kamerami programów informacyjnych. Samo miejsce zdarzenia było poza zasięgiem monitoringu. Nieopodal tego miejsca jednak mieszkał człowiek, o którym sąsiedzi mówili, że jest dziwny i zawsze kryje się przed światem pod kapturem od dresu. Przeszukanie w jego domu nie wykazało jednak nawet przejściowej bytności dziecka. Człowiek ten nie miał także zadrapań. Tymczasem Violetta Z. w kolejnych zeznaniach zapewniała, że napastnik właśnie wyglądał na kogoś takiego. Szczegóły jej zeznań jednak zaczęły się coraz znaczniej różnić od siebie. Ostatecznie organy ścigania doszły do wniosku, że to Violetta Z. zabiła swoje dziecko i ukryła ciało. Po postawieniu zarzutów Violetta Z. początkowo zaprzeczała, ale potem, w wyniku zmęczenia całą tą sytuacją przyznała się do winy i wskazała miejsce ukrycia zwłok dziecka. Dowodem przeciwko niej okazały się także, pisane przez podejrzaną pamiętniki.

Pytania Jaka jest treść prawa do obrony? Jak wyglądają modelowo granice prawa do obrony? Jakie czynności dokonała Violetta Z., aby się bronić? Czy Violetta Z. mogła fałszywie powiadomić o przestępstwie w celu obrony? Czy Violetta Z. mogła składać fałszywe zeznania w celu obrony? Czy Violetta Z. mogła fabrykować dowody w celu obrony?

Prawo do obrony w KPK Art. 6 KPK: Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć.

Modelowe granice prawa do obrony Oskarżony nie jest karany za składanie fałszywych wyjaśnień. Oskarżony odpowiada za fałszywe oskarżenie (art. 234 KK) innej osoby o popełnienie czynu zabronionego i kierowanie przeciwko niej ścigania karnego (art. 235 KK).

Brak karalności za fałszywe wyjaśnienia nie jest prawem do kłamstwa. /prof. Jerzy Skorupka/

Czynności obrończe Violetty Z. Kiedy postępowanie zaczęło toczyć się przeciwko niej: wyjaśnienia, przyznanie się. Wcześniej: fałszywe zawiadomienie o przestępstwie, fałszywe zeznania, fałszywie zrobione zadrapania i guz, a przez to fałszywe oskarżenia i kierowanie ścigania karnego.

Problem prawa do fałszywego powiadomienia o przestępstwie Art. 238 KK: Kto zawiadamia o przestępstwie, lub o przestępstwie skarbowym organ powołany do ścigania wiedząc, że przestępstwa nie popełniono, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Wyrok SA w Katowicach z 17 października 2014 r. II Aka 2/14 „Uznał Sąd Apelacyjny, że oskarżona zawiadamiając organy ścigania o uprowadzeniu jej córki działała wyłącznie w celu własnej obrony i nie wykroczyła poza granice przysługującego jej prawa do obrony”. „Nie może zatem oskarżona być w gorszej sytuacji procesowej tylko dlatego, że w czasie rozpytywania przez funkcjonariuszy policji podała nieprawdziwe okoliczności mające związek z popełnioną przez nią zbrodnią, niż gdyby była przesłuchana w charakterze świadka i podała te same okoliczności, nawet po pouczeniu jej o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań”.

Problem prawa do fałszywych zeznań Art. 233 KK: § 1. Kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. § 1a. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. § 2. Warunkiem odpowiedzialności jest, aby przyjmujący zeznanie, działając w zakresie swoich uprawnień, uprzedził zeznającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie lub odebrał od niego przyrzeczenie. § 3. Nie podlega karze za czyn określony w § 1a, kto składa fałszywe zeznanie, nie wiedząc o prawie odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytania. Art. 233 KK: § 1. Kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. § 2. Warunkiem odpowiedzialności jest, aby przyjmujący zeznanie, działając w zakresie swoich uprawnień, uprzedził zeznającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie lub odebrał od niego przyrzeczenie. § 3. Nie podlega karze, kto, nie wiedząc o prawie odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytania, składa fałszywe zeznanie z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym. Po nowelizacji Przed nowelizacją

Wyrok SA w Katowicach z 17 października 2014 r. II Aka 2/14 „Zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze utrwalony i niekontrowersyjny jest pogląd, że nie jest dopuszczalne skazanie sprawcy fałszywych zeznań za przestępstwo z art. 233 § 1 k.k., jeżeli w postępowaniu karnym, w którym występował jako oskarżony, złożył je uprzednio w charakterze świadka co do okoliczności związanych z zarzuconym mu czynem. Stanowisko to szczególnie wyraziście zostało sformułowane w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 20.09.2007 r., sygn. I KZP 26/07: nie popełnia przestępstwa fałszywych zeznań, kto umyślnie składa nieprawdziwe zeznania dotyczące okoliczności mających znaczenie dla realizacji i jego prawa do obrony (OSNKW 2007/10/71; por. też wyrok SN z dnia 12.02.2009 r., sygn. III K 339/08, LEX nr 486545; postanowienie SN z dnia 22.09.2008 r., sygn. IV KK 241/08, Prok. i Pr. 2009/2/6). We wszystkich tych orzeczeniach odwołano się przede wszystkim do prawa do obrony jako fundamentalnego prawa obywatelskiego gwarantowanego Konstytucją RP oraz przepisami konwencji międzynarodowych”. Podobnie także wyrok SN z 22 listopada 2012 r. V KK 265/12.

Problem prawa do fabrykowania dowodów i kierowania postępowania Art. 235 KK: Kto, przez tworzenie fałszywych dowodów lub inne podstępne zabiegi, kieruje przeciwko określonej osobie ściganie o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne albo w toku postępowania zabiegi takie przedsiębierze, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Wyrok SA w Katowicach z 17 października 2014 r. II Aka 2/14 „Uznał Sąd Apelacyjny, że oskarżona kierując podejrzenia o popełnienie tego czynu na określoną osobę działała wyłącznie w celu własnej obrony i nie wykroczyła poza granice przysługującego jej prawa do obrony”. „Nasuwa się zatem pytanie, jak oskarżona po popełnienie zbrodni miała się zachować, aby z jednej strony nie dopuścić się samodenuncjacji, a z drugiej strony nie narazić się na odpowiedzialność za powiadomienie organów ścigania o porwaniu dziecka, co w istocie nie miało miejsca oraz skierowaniu podejrzeń o ten czyn na inną osobę w sytuacji, gdyby prawo do obrony jej nie przysługiwało i gdy jeszcze nawet nie pozostawała wstępnie podejrzana o tę zbrodnię”.

Dziękuję za uwagę 

Bibliografia Wyrok SA w Katowicach z 17 października 2014 r. II Aka 2/14. Skorupka Jerzy (red.), Postępowanie karne. Część ogólna, Warszawa 2012.