Pokrewieństwo i powinowactwo

Pokrewieństwo - pojęcie W linii prostej – pochodzenie jednej osoby od drugiej, bezpośrednio lub pośrednio (wstępny – zstępny) W linii bocznej - pochodzenie od wspólnego przodka (np. rodzeństwo, kuzyni, wujek i siostrzenica) Stopień pokrewieństwa – określany według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo – nie liczy się urodzin wstępnego (w linii prostej) oraz wspólnego przodka (w linii bocznej) Matka i córka – pierwszy stopień pokrewieństwa, rodzeństwo – drugi stopień; wujek i siostrzenica – trzeci stopień

Powinowactwo - pojęcie Powinowatymi są krewni małżonka (zarówno w linii prostej, jak i bocznej) Stopień powinowactwa odpowiada stopniowi pokrewieństwa małżonka Śmierć małżonka lub rozwód nie powodują ustania stosunku powinowactwa

Macierzyństwo Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła Zaprzeczenie macierzyństwa – przypadek przypadkowej zamiany dzieci w szpitalu, podanie nieprawdziwych danych co do matki dziecka – legitymowani: kobieta niesłusznie wpisana do aktu urodzenia, matka dziecka, dziecko, mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety widniejącej w akcie urodzenia, prokurator; różne terminy do wystąpienia z żądaniem (art. 61 z ind. 13 i n. kro) Sądowe ustalenie macierzyństwa – możliwe w przypadku braku ustalenia rodziców (dzieci porzucone), jak również w przypadku skutecznego zaprzeczenia macierzyństwa; legitymowani – dziecko, matka, prokurator Przesądzenie macierzyństwa daje podstawy do ustalenia ojcostwa

Ustalenie ojcostwa Uznanie ojcostwa Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki Sądowe ustalenie ojcostwa

Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki Domniemywa się, że ojcem jest mąż matki Domniemanie dotyczy urodzenia się dziecka w czasie trwania małżeństwa, a także okresu przed upływem 300 dni od jego ustania (względnie unieważnienia) – domniemania nie stosuje się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji Gdy dziecko urodziło się przed upływem 300 dni od ustania małżeństwa, a przed zawarciem drugiego małżeństwa – domniemywa się, że dziecko pochodzi od drugiego męża (poza przypadkiem urodzenia dziecka w wyniku procedury wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki) Dopuszczalne powództwo o zaprzeczenie ojcostwa – należy wykazać, że mąż nie jest ojcem matki – legitymacja męża matki, matki, prokuratora – różne terminy (art. 63 i n. k.c.)

Uznanie ojcostwa Możliwe, gdy nie działa domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki (np. dzieci pozamałżeńskie) – ewentualnie, gdy domniemanie to zostało obalone Oświadczenie ojca – musi ono zostać potwierdzone przez matkę dziecka Oświadczenie składane przed odpowiednim organem (w szczególności kierownik USC, sąd opiekuńczy) – uznający oraz matka muszą mieć skończone 16 lat, nie może być podstaw do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia możliwe uznanie dziecka poczętego oraz małoletniego Powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania – gdy dziecko nie pochodzi od mężczyzny, który je uznał

Sądowe ustalenie ojcostwa Legitymowani – dziecko, matka oraz domniemany ojciec (te ostatnie osoby do chwili osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości), prokurator Należy udowodnić, że mężczyzna obcował z matką w okresie pomiędzy 300 a 181 dniem przed dniem urodzenia dziecka – domniemanie ojcostwa Strona pozwana może bronić się tym, że ojciec nie obcował z matką w wyżej wskazanym okresie koncepcyjnym, a także tym, że matka obcowała w tym okresie również z innym mężczyzną (przy czym ojcostwo tego mężczyzny musi być bardziej prawdopodobne) Możliwe jest przeprowadzenie dowodów wykluczających lub potwierdzających ojcostwo (w tym w szczególności dowodu z polimorfizmu DNA)

Nazwisko dziecka Co do zasady dziecko nosi nazwisko obojga rodziców Jeśli rodzice nie noszą jednego nazwiska, mogą oni wspólnie zadecydować o nazwisku dziecka – jeżeli tego nie uczynią dziecko nosi nazwisko złożone (składające się z nazwiska matki oraz dołączonego do niego nazwiska ojca) Możliwe jest również ustalenie lub zmiana nazwiska przy uznaniu dziecka, sądowym ustaleniu ojcostwa, zawarciu związku małżeńskiego przez matkę po urodzeniu dziecka – co do zasady do zmiany nazwiska potrzebna jest zgoda dziecka, które skończyło 13 lat - zob. szerzej art. 88 i n. kro

Władza rodzicielska – treść oraz wykonywanie Przysługuje rodzicom z mocy samego prawa – o ile są znani, żyją, mają pełną zdolność do czynności prawnych, a sąd opiekuńczy nie ograniczył, nie odebrał i nie zawiesił tej władzy Dotyczy małoletniego dziecka Na treść władzy rodzicielskiej składa się piecza nad osobą dziecka, piecza nad jego majątkiem oraz uprawnienie do reprezentowania dziecka Rodzice mogą samodzielnie sprawować władzę rodzicielską – obowiązek współdziałania występuje jednak we wszystkich istotnych sprawach dziecka (możliwe są sytuacje szczególne – np. w wyroku rozwodowym sąd może przyznać jednemu z rodziców prawo do wykonywania władzy rodzicielskiej, ograniczając władzę rodzicielską do określonych uprawnień i obowiązków)

Władza rodzicielska – treść oraz wykonywanie cd. Sposób wychowania dziecka ma zapewnić poszanowanie jego godności i praw - rodzice są obowiązani do wysłuchania dziecka przed powzięciem ważnych decyzji w sprawach dziecka (jeżeli jest to uzasadnione w świetle jego dojrzałości i rozwoju) oraz uwzględnienia rozsądnych życzeń dziecka – zakazane jest stosowanie kar cielesnych Dziecko jest zobowiązane do wysłuchania opinii i zaleceń rodziców w sprawach, w których może już podejmować samodzielne decyzje i składać oświadczenia woli Kryteria prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej stanowią dobro dziecka, interes społeczny oraz należyta staranność w zarządzaniu jego majątkiem

Władza rodzicielska – piecza nad osobą dziecka Obejmuje wychowanie i kierowanie dzieckiem, troskę o duchowy i fizyczny rozwój dzieckiem oraz o jego przygotowanie do pracy Rodzice nie mający pełnej zdolności do czynności prawnych (w szczególności niepełnoletni) nie mają władzy rodzicielskiej lecz uczestniczą w bieżącej pieczy nad osobą dziecka i w jego wychowaniu, chyba że sąd opiekuńczy ze względu na dobro dziecka postanowi inaczej – przy tej bieżącej pieczy władza rodzicielska przysługuje drugiemu rodzicowi (ewentualnie opiekunowi ustanowionemu dla dziecka)

Władza rodzicielska – zarządzanie majątkiem dziecka Dokonywanie czynności faktycznych i prawnych dotyczących majątku dziecka Zarząd nie obejmuje: zarobków dziecka, przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku, a także przedmiotów przypadających z tytułu darowizny lub dziedziczenia, o ile darczyńca bądź spadkodawca tak postanowił Czysty dochód z majątku dziecka powinien być obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, a nadwyżka – na inne potrzeby całej rodziny Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu – konieczne jest uzgodnienie podjęcia czynności przez rodziców, ewentualnie wysłuchanie dziecka, a nade wszystko uzyskanie zgody sądu opiekuńczego (brak tej zgody spowoduje nieważność czynności) Konieczność wydania dziecku majątku po ustaniu zarządu (możliwość żądania złożenia rachunku z zarządu)

Władza rodzicielska – reprezentacja dziecka Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka – mogą reprezentować je w zakresie czynności prawnych oraz procesowych Każdy z rodziców może samodzielnie reprezentować dziecko pozostające pod jego władzą rodzicielską Reprezentacja jest wyłączona w zakresie czynności pomiędzy dziećmi podległymi władzy rodzica oraz pomiędzy dzieckiem a rodzicem (lub jego małżonkiem) – to ostatnie wyłączenie nie dotyczy przysporzeń na rzecz dziecka oraz dochodzenia od drugiego rodzica należnych dziecku środków utrzymania W zakresie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu – konieczna zgoda sądu opiekuńczego pod rygorem nieważności czynności (np. zbycie nieruchomości należącej do dziecka, odrzucenie spadku)

Ograniczenie władzy rodzicielskiej W przypadku zagrożenia dobra dziecka (a tym bardziej jego naruszenia) sąd opiekuńczy wydaje zarządzenie w przedmiocie ograniczenia władzy rodzicielskiej Różne sposoby ograniczenia władzy - m.in. zobowiązania rodziców oraz małoletniego do odpowiedniego działania (w tym praca z asystentem rodziny, skierowanie rodziców do placówki zajmującej się terapią rodzinną), poddanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego, a nawet zarządzenie umieszczenia małoletniego w pieczy zastępczej (np. rodzinie zastępczej) – zob. szerzej art. 109 kro Wskazane wyżej ograniczenie władzy (w razie zagrożenia dobra dziecka) należy odróżnić od ograniczeń władzy, które mogą być stosowane w wyroku rozwodowym czy w sytuacji, w której rodzice żyją w rozłączeniu (art. 58, art. 107 kro)

Zawieszenie władzy rodzicielskiej Sąd może zawiesić władzę rodzicielską w przypadku przemijającej przeszkody w jej wykonywaniu Przykłady – poważna choroba rodzica wymagająca leczenia szpitalnego, pobyt w zakładzie karnym Zawieszenie władzy rodzicielskiej jest uchylane w przypadku odpadnięcia przyczyny zawieszenia

Pozbawienie władzy rodzicielskiej Obligatoryjne w przypadku trwałej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej (np. zaginięcie rodzica; długotrwała choroba, definitywnie uniemożliwiająca wykonywanie władzy) oraz nadużywania władzy lub rażącego zaniedbywania przez rodziców obowiązków wobec dziecka Fakultatywnie – gdy nie ustały przyczyny dotychczas stosowanych środków w postaci umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej, w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem Pozbawienie władzy może dotyczyć jednego rodzica lub obojga (zależnie od przyczyn) Pozbawienie władzy nie wyłącza prawa do dziedziczenia, uprawnień alimentacyjnych dziecka, jak również prawa do kontaktów z dzieckiem (mogą one być jednak ograniczone lub zakazane niezależnie od pozbawienia rodzica władzy rodzicielskiej)

Piecza zastępcza Regulują ją przepisy kro oraz ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej Jest sprawowana w przypadku niemożności zapewnienia dziecku pieczy i wychowania przez rodziców – najczęściej wiąże się z ograniczeniem władzy rodzicielskiej przysługującej rodzicom Umieszczenie w pieczy może nastąpić jedynie wtedy, gdy uprzednio stosowane środki zmierzające do pomocy rodzinie (tj. np. praca z asystentem rodziny, skierowanie małoletniego do placówki wsparcia dziennego, nadzór kuratora sądowego) nie doprowadziły do usunięcia stanu zagrożenia dobra dziecka, chyba że konieczność niezwłocznego zapewnienia dziecku pieczy zastępczej wynika z poważnego zagrożenia dobra dziecka, w szczególności zagrożenia jego życia lub zdrowia Jej celem jest umożliwienie powrotu do rodziny lub gdy jest to niemożliwe – dążenie do przysposobienia dziecka; w przypadku braku możliwości przysposobienia piecza zastępcza ma zapewnić pieczę i wychowanie w środowisku zastępczym Sprawowana w formie rodzinnej (rodziny zastępcze, rodzinny dom dziecka) oraz instytucjonalnej – pierwszeństwo pieczy rodzinnej – możliwe jest powierzenie pieczy osobom, które są wstępnymi bądź rodzeństwem dziecka

Kontakty z dzieckiem Prawo i obowiązek do wzajemnego kontaktowania się rodziców i dzieci Uregulowanie kontaktów ma praktyczne znaczenie, gdy dziecko przebywa u jednego z rodziców, u opiekuna lub zostało umieszczone w pieczy zastępczej Obejmują przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka z miejsca stałego pobytu) oraz porozumiewanie się z dzieckiem (rozmowy telefoniczne, korespondencja – też w formie elektronicznej) O formie kontaktów rozstrzygają sami rodzice, z uwzględnieniem dobra dziecka i jego rozsądnych życzeń - w przypadku braku porozumienia decyzje podejmuje sąd (o władzy rodzicielskiej i kontaktach sąd orzeka obligatoryjnie w wyroku rozwodowym por. art. 58 kro) Prawo (i obowiązek) do kontaktów z dzieckiem istnieje niezależnie od przysługiwania rodzicowi władzy rodzicielskiej Sąd może ograniczyć kontakty rodzica z dzieckiem z uwagi na dobro dziecka; możliwe jest zakazanie kontaktów, jeśli ich utrzymywanie poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza Prawo do kontaktów ma również rodzeństwo dziecka, dziadkowie, powinowaci w linii prostej oraz osoby, które przez dłuższy czas sprawowały pieczę nad dzieckiem

Obowiązek alimentacyjny i quasi-alimentacyjny Alimenty na rzecz byłego małżonka – art. 58 i n. kro Alimentowanie się dzieci i rodziców Roszczenia matki dziecka związane z ciążą i porodem – art. 141 i n. kro Alimentacja dalszych krewnych

Alimentowanie się dzieci i rodziców Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania Alimentacja wobec dzieci, które nie są w stanie utrzymać się samodzielnie może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub wychowanie uprawnionego Ustanie obowiązku alimentacyjnego nie zostało uzależnione od osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, lecz samodzielności (przygotowanie do pracy zgodnie z uzdolnieniami dziecka) Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub gdy dziecko nie dokłada stara o uzyskanie możliwości samodzielnego utrzymania się Obowiązek alimentacyjny wobec dzieci, które mogą utrzymać się samodzielnie oraz rodziców wobec dzieci istnieje jedynie wtedy, gdy uprawniony znajduje się w niedostatku Zakres obowiązku uzależniony od możliwości finansowych zobowiązanych – istotna jest stopa życiowa rodziców i poziom zaspokajania przez nich własnych potrzeb

Alimentacja wobec pozostałych krewnych Zobowiązani do alimentacji: krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, ewentualnie powinowaci (art. 144 kro) Kolejność powstania obowiązku – art. 129 i n. kro (co do zasady – zstępni przed wstępnymi, wstępni przed rodzeństwem; były małżonek – przed krewnymi małżonka uprawnionego do alimentacji) Roszczenie regresowe wobec osoby zobowiązanej w bliższym stopniu, która nie spełniała świadczeń alimentacyjnych Okoliczności wpływające na powstanie oraz wysokość obowiązku alimentacyjnego: -niedostatek uprawnionego; - zakres usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, - majątkowe i zarobkowe możliwości zobowiązanego; - niesprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego; - przesłanki szczególne – art. 134 kro, art. 144 kro