Priorytety bezpieczeństwa narodowego w zakresie dostaw ropy i gazu Bezpieczeństwo energetyczne Polski i Europy GAZTERM, Międzyzdroje, 15-17 maja 2017 r. Paweł Turowski, BBN

I. Diagnoza - środowisko

I. Rosja – wzrost zagrożenia (1) Agresja na Ukrainę. Oderwanie i aneksja Krymu. Inspirowanie i wspierania wojny hybrydowej w Obwodzie Donieckim i Ługańskim. Ukraina straciła 12% terytorium. (12% PL - województwo Podkarpackie i Lubelskie). Manewry Zapad 2013. Ćwiczenia ataku jądrowego na Polskę (Warszawa).

I. Rosja – wzrost zagrożenia (2) Od 2008 r. intensywny wzrost wydatków na zbrojenia. W 2016 r. (mimo kryzysu wywołanego sankcjami) budżet wojska zwiększono o 10 mld USD. Z polityki społecznej zabrano 6 mld USD na ten cel. Rakiety Iskander w Obwodzie Kaliningradzkim Głowica nuklearna (opcja) Zasięg: 500-700 km.

I. Rosja – wzrost zagrożenia (3) Główne ustalenia RAND: 36 - 60 godzin SZ FR potrzebują aby dotrzeć do Tallina i Rygi; 27 batalionowych grup bojowych SZ FR pozostaje w wysokiej gotowości do okupacji Estonii lub Łotwy; 7 lekkich batalionów niezdolnych do walki z siłami pancernymi to wojska Estonii i Łotwy; Cel Strategiczny Rosji: wykazanie braku zdolności NATO do obrony najsłabszych sojuszników – w konsekwencji – rozbicie jedności Sojuszu.

I. Rosja: eksporter energii (2015) ROPA PALIWA ROPA 244 mln ton / 89 mld USD GAZ 185 mld m3 / 42 mld USD PALIWA 171 mln ton / 67,4 mld USD GAZ 244 mln ton 89 mld USD 185 mld m3 42 mld USD 171 mln ton 64,4 mld USD Łączna wartość eksportu: 198 mld USD

I. Rosja eksporter ropy (UE) 2014 Rosja Polska Orlen Lotos ok. 23 % 142 mln ton 103 mld USD ok. 33 mln ton ok. 24 mld USD 1 bbl = 99,9 USD 2015 Rosja 154 mln ton 58,5 mld USD 1 bbl = 51,8 USD ok. 35,3 mln ton ok. 13,7 mld USD Polska Orlen Lotos ok. 23 % źródło: obliczenia własne, Centralny Bank Rosji, MG, POP i HN, Argus Media, OSW, BP

Zależność państw Europy od dostaw gazu z Rosji (2015 r.) I. Rosja: eksporter gazu (2015) Zależność państw Europy od dostaw gazu z Rosji (2015 r.) KRAJ IMPORT Z ROSJI (mld m3) (regiony) EUROPA WSCHODNIA Litwa 1,7 Europa Wschodnia 32,43 mld m3 Łotwa 0,9 Estonia 0,53 Finlandia 2,7 Mołdawia 2,8 Białoruś 16,8 Ukraina 7 EUROPA ŚRODKOWA Austria 4,3 Środkowa 26,7 mld m3 Czechy 4,1 Polska 8,8 Słowacja 3,7 Węgry 5,8 KRAJ IMPORT Z ROSJI (mld m3) (regiony) BAŁKANY Albania Bałkany 7,52 mld m3 Bułgaria 2,7 Bośnia i Hercegowina 0,16 Chorwacja Grecja 1,9 Macedonia Rumunia 0,3 Serbia Słowenia 0,4 EUROPA ZACHODNIA Belgia 10,9 Europa Zachodnia 91,9 mld m3 Holandia 2,3 Francja 9,5 Niemcy 45,2 Włochy 24 AZJA Turcja 26,6 Azja 26,6 mld m3 RAZEM: 183 mld m3 Źródło: obliczenia własne na podst.  BP 2016, ENI 2015

I. Rosja – energia a polityka Стратегическими целями развития газовой промышленности являются:(…) обеспечение политических интересов России в Европе и сопредельных государствах, а также в Азиатско-Тихоокеанском регионе. Celem strategicznym rozwoju przemysłu gazowego jest(…) zapewnienie politycznych interesów Rosji w Europie, państwach WNP i na Dalekim Wschodzie. (6.3. Газовая промышленность) • ЭНЕРГЕТИЧЕСКАЯ СТРАТЕГИЯ РОССИИ ДО 2030 ГОДА (2009 r.) Создание эффективной устойчивой системы оптимизации экспорта и внутреннего потребления (…), текущих требований обеспечения энергетической безопасности и геополитических интересов страны. Stworzenie stałego, efektywnego systemu optymalizacji eksportu i spożycia wewnętrznego (…)zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz zabezpieczenie geopolitycznych interesów państwa, zgodnie z bieżącym zapotrzebowaniem. (ПРИЛОЖЕНИЕ #5 к Энергетической стратегии) • ЭНЕРГЕТИЧЕСКАЯ СТРАТЕГИЯ РОССИИ ДО 2035 ГОДА (Projekt z 2014 r.) В этих условиях энергетика (…) обеспечивать: экономически оправданные объемы, формы и направления внешнеэкономической деятельности (экспорт энергоресурсов, энергетических технологий и услуг) с учётом политических интересов страны; W tej sytuacji energetyka (…) ma zapewnić: ekonomicznie uzasadnioną wielkość sprzedaży, jej formy oraz kierunki działalności z uwzględnieniem politycznych interesów kraju; (РАЗДЕЛ 4. ЦЕЛЕВОЕ ВИДЕНИЕ ЭНЕРГЕТИКИ РОССИИ ДО 2035 года)

I. Gaz z Rosji / Europa zależność (2015) Import z Rosji kraj – całkowite zapotrzebowanie (%) LV LT SK FI EE BY BA MK MD BG XS 90-100% 80-90% 70-80% BE IT HR UA FR RO NL CH IE GB ES PT NO SE DK AL 30-40% 20-30% 10-20% 0-10% SL AT DE TR PL CZ GR HU 60-70% 50-60% 40-50%

I. NATO: zależność od gazu z Rosji Uzależnienie: Zachód: (Belgia, Niemcy) Europa Środkowa: ( Polska, Czechy, Słowacja, Węgry) Bałkany: (Słowenia, Bułgaria, Grecja) Wschód: (Litwa, Łotwa, Estonia)

I. Ropa naftowa i gaz z Rosji Czy kupno rosyjskiej ropy i gazu ziemnego ma: NEUTRALNY POZYTYWNY NEGATYWNY wpływ na bezpieczeństwo narodowe Polski i państw regionu Europy Środkowej?

II. Cele strategiczne

II. Cele strategiczne Poprawa odporności państw NATO; zakończenie importu ropy z Rosji; zatrzymanie importu gazu z Rosji; niezakłócone dostawy (nowe źródła); dywersyfikacja szlaków i źródeł.

III. Strategia wykonawcza

III. Ropa. Europa Śr. /redukcja zależności GRUPA LOTOS - koncern Gdańsk                                10,5 mln ton ORLEN - koncern Możejki                              10 mln ton   Płock                                    16 mln ton Litvinov Kralupy                    razem: 7,5 mln ton 43 mln ton rocznie PL DE UA BY LT HU CZ CR SK RU MOL - koncern   Bratysława                         6,1 mln ton Duna                                    8,1 mln ton Sisak                                     2,2 mln ton Rijeka                                   4,5 mln ton 21 mln ton rocznie Niemcy Wschodnie  PCK - koncern Schwedt                             12 mln ton   TOTAL - koncern Leuna                                 11 mln ton          23 mln ton rocznie Razem: 87 mln ton ropy rocznie

III. Gaz z Rosji – nowa droga NS 1, 2 nasycają region rosyjskim gazem – utrudniają dywersyfikację Nord Stream 1; Nord Stream 2; Jamał; Opal; Braterstwo.

III. Gaz. Plan dla regionu (nowy gaz) Baltic Pipe Terminal LNG ? Terminal LNG Świnoujście Gaz – Moravia Lasów – Dolny Śląsk Kolejność działań I. Nowe szlaki: Baltic Pipe, Terminal LNG (2 etap Terminal LNG 2 (?) II. Nowy gaz (Polska) III. Interkonektory UA, Cz, SK IV Rynek. Liberalizacja

III. Nowy gaz. Skala trudności projektu Import z Rosji kraj – całkowite zapotrzebowanie (%) 90-100% 80-90% 70-80% LV LT FI EE BY BA MK MD BG XS TR GR HU UA RO SK BE SL AT DE PL CZ IT HR FR NL CH IE GB ES PT NO SE DK AL 60-70% 50-60% 40-50% PL HU SK CZ UA 30-40% 20-30% 10-20% 0-10%

Wnioski: Ropa naftowa: Gaz ziemny: Wysoka zależność od rosyjskiej ropy i gazu ziemnego osłabia spoistość wewnętrzną państw sojuszu NATO. Ogranicza zdolności obronne. Polska – eliminacja rosyjskiej ropy i gazu wzmocni bezpieczeństwo narodowe państwa. Polityka „głębokiej” dywersyfikacji dostaw dla UA/V4. Ropa naftowa: rezygnacja z ropy Urals/Rebco; nowi dostawcy dla Polski, Litwy, Republiki Czeskiej; instrumenty – istniejąca i rozbudowywana infrastruktura przesyłowa oraz magazynowa. Gaz ziemny: Terminal/e(?) LNG; gazociąg do Norwegii; nasycenie rynku nowym gazem; interkonektory UA/V4; liberalizacja rynku.

Dziękuję za uwagę

Priorytety bezpieczeństwa narodowego w zakresie dostaw ropy i gazu Bezpieczeństwo energetyczne Polski i Europy GAZTERM, Międzyzdroje, 15-17maja 2017 r. Paweł Turowski, BBN