Sztuka Romańska i Gotycka . Paulina Ziółkowska 1F

Średniowiecze Epoka w dziejach kultury europejskiej między starożytnością a odrodzeniem, nazwa epoki pochodzi z łaciny ( medius aevus) i oznacza dokładnie wieki średnie. Granice czasowe średniowiecza nie są ściśle ustalone, szczególnie w przypadku granicy początkowej. Najczęściej przyjmuje się, że jest to okres historyczny rozciągający się od czasów rozpadu Cesarstwa Zachodniorzymskiego(476 roku) Średniowiecze kończy kilka wydarzeń takich jak wynalezienie druku przez Jana Gutenberga(1450 roku) , upadek Konstantynopola ( 1453 roku ) oraz odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492 roku ).

Filozofia Średniowiecze było okresem rozkwitu filozofii chrześcijańskiej. W centrum zainteresowania znajduję się Bóg , świat przez niego stworzony. Oraz miejsce człowieka w świecie. Ludzie średniowiecza uważali,że można bezpośrednio obcowaćz Bogiem .Powstało kilka filozofii Augustynizm,Franciszkanizm oraz Tomizm. Augustynizm - W hierarchii bytów człowiek znajduje się między zwierzętami a aniołami. Człowiek jest istotą rozumną. Człowiek jest znikomy, Bóg nieskończony. Franciszkanizm – Wyrazem miłości do Boga jest miłość do świata. Człowiek poznaje radość i cierpienie, przez smutek poznaje smak szczęścia.Człowiek powinien cieszyć się z życia. Tomizm - Człowiek umieszczony jest w hierarchii bytów, jednak jego sytuacja nie jest tragiczna, ponieważ zajmuje on właściwe sobie miejsce. Największe szczęście dla ludzi to pomniemanie Boga. Człowiek musi realizować swoje powołanie walcząc z pokusami.

Sztuka Romańska Styl w sztukach plastycznych wykonywanych z kamienia XI – XIII wieku. Najwcześniej formy stylistyczne zostały ukształtowane na terenach zajmowanych obecnie przez dzisiejsze północne Włochy, Francję i zachodnie Niemcy (XI – XII wiek). Wkrótce zasięgiem nowego stylu objęte zostały kolejne tereny Europy i wraz z prowadzonymi wyprawami krzyżowymi przeniknął na Bliski Wschód. Architektura romańska rozwijała się od X – XIII wieku w nowo powstających, samodzielnych krajach Europy. Okres trwania architektury romańskiej jest umowny i przyjmowany różnie w poszczególnych państwach. Najtrudniej jest określić moment przejścia od architektury wczesnego chrześcijaństwa do romańskiej we Włoszech. Przyjmuje się, że pod tym względem Francja i Niemcy wyprzedziły Włochy. Tak samo mało precyzyjnie określa się moment zakończenia epoki romańskiej. Najwcześniej, bo już w połowie XII wieku, od tego stylu odeszli budowniczowie we Francji, w innych krajach Europy okres romański trwał jeszcze przez prawie cały wiek.

Rzeźba romańska wykonywana była najczęściej z kamienia, rzadziej z drewna i brązu. Charakterystyczną jej cechą było to, że była nierozerwalnie związana z architekturą. Najczęściej wypełniała miejsca na portalach, w tympanonach i zagłębieniach muru. Umieszczano ją również na kapitelach i trzonach kolumn. Tematyką rzeźby romańskiej była przede wszystkim hagiografia oraz sceny ze Starego Testamentu przeplatane motywami roślinnymi i zwierzęcymi. Często rzeźbiono również Biblia Pauperum. W rzeźbie romańskiej stosowano tzw. prawo ram które kazało komponować postacie ludzkie tak, aby mieściły się one w polu przedstawienia. Efektem tego prawa były nierealistyczne proporcje przedstawianych sylwetek. Rzeźba jest podporządkowana architekturze. Głównym jej zadaniem staje się ukazanie boskiego tryumfu nad złem. Bogata i ekspresyjna oraz silnie zróżnicowana powstała we Francji ,czasem obejmowała całą fasadę. Szczytowym osiągnięciem stylu romańskiego jest dekoracja rzeźbiarska katedry w Autun, dzieło Gislebertusa. Znakomitym twórcą późnoromańskiej rzeźby we Włoszech był Benedetto Antelami. Malarstwo także pozostawało na usługach doktryny kościoła. Malowidła ścienne wypełniały ściany kościołów, we Włoszech popularne były przedstawienia w postaci mozaik. Pozostałości są zachowane w licznych kościołach Francji (Saint-Savin-sur-Gartemp), Niemiec (Schwarzrheindorf), północnej Hiszpanii(Tahull), Włoch (S. Angelo in Formis, mozaiki w Wenecji i Palermo).

Architektura Romańska Podstawowymi cechami wyróżniającymi architekturę romańską od stylów wcześniejszych i późniejszych to addycyjność brył i separatyzm wnętrz. Pierwszy termin oznacza, że budynek romański składa się z prostych brył geometrycznych (prostopadłościanów, walców) zestawionych ze sobą z wyraźnym wyróżnieniem każdej z nich (bez płynnego ciągłego przechodzenia jednej w drugą), nakrytych osobnymi dachami. We wnętrzu odzwierciedla to druga z powyższych cech – poszczególne części przestrzeni (nawy, kruchty,absydy) mieszczące się w widocznych od zewnątrz osobnych bryłach, są wyraźnie oddzielone od siebie różnicami wysokości,łukami, rzędami kolumn itp. Plan budynku romańskiego często jest oparty na siatce powielanych kwadratów, a proporcje brył i wnętrz budowli romańskich są oparte na prostych zależnościach arytmetycznych – np. nawa główna zwykle jest dwukrotnie szersza niż nawy boczne, długość nawy bocznej jest wielokrotnością (np. pięciokrotnością) jej szerokości, wysokość naw bocznych jest zwykle połową wysokości budynku, itp.) Niektórzy przypuszczają, że zależności takie są wynikiem teologicznej interpretacji fragmentów Pisma Świętego, głoszącego, że Bóg urządził świat "według liczby i miary". W budowlach romańskich występuje szereg zdobniczych elementów wystroju charakterystycznych dla tego stylu (gzymsy arkadowe,typowe głowice kostkowe i bazy kolumn i inne).

Licznie powstające w okresie średniowiecza klasztory budowano powielając wzory wcześniej powstałych obiektów. Układ poszczególnych pomieszczeń i rozwiązanie kościoła wiązało się z obowiązującą zakonników regułą. Benedyktyni zazwyczaj wzorowali się na opactwie w Cluny, zakony cysterskie o znacznie surowszej regule składały się z szeregu pomieszczeń na planie prostokąta o bardzo surowych wnętrzach. Mimo wielu różnic z czasem utrwalił się schemat, w którym do dłuższej ściany kościoła przylegał wirydarz otoczony z trzech stron krużgankami. W okresie romańskim budowano feudalne zamki, których najważniejszym elementem był potężny donżon. W nim mieściły się duże pomieszczenia mieszkalne, rozmieszczone na kilku kondygnacjach. Najniżej zazwyczaj umieszczano zbrojownię i spiżarnię. Wyżej, w głównej komnacie, znajdowało się pomieszczenie służące jako jadalnia i sypialnia właściciela zamku, a nad nim pokoje służby. Czasem do wieży dobudowywano niewielką wieżę z schodami. Wieżę otaczała wewnętrzna fosa, za którą umieszczano pozostałe budynki warowni. Całość chronił mur obronny, zazwyczaj wieńczony hurdycjami albo blankami i fosą zewnętrzna.

Poitiers – katedra Notre Dame La Grande

Souillac – klasztor Abbatiale Santa Maria

Sztuka Gotycka Nazwa gotyk wzięła się z nieporozumienia. Włoski humanista, Giorgio Vasari, nazwał tak sztukę Średniowiecza, chcąc podkreślić jej barbarzyński charakter. Nazwał ją gotycką, aby podkreślić jej pochodzenie od Gotów – wojowniczego ludu najeżdżającego Europę we wczesnym Średniowieczu. Pejoratywne znaczenie tego słowa odrzucono dopiero w Romantyzmie. Powstanie gotyku jako stylu wiąże się z przebudową kościoła w Saint-Denis pod Paryżem w latach 1140-1144. Czasowo gotyk obejmuje stulecia od XII do XV. Rozwijał się on w trzech fazach: wczesnej (1144-1200), dojrzałej (XIII i XIV wiek) i późnej (XV wiek).

Przy budowie kościoła w Saint-Denis po raz pierwszy zastosowano sklepienie krzyżowo-żebrowe, mury podparto z zewnątrz w miejscach szczególnie obciążonych i zastosowano łuk ostry, by zmniejszyć rozpieranie sił ciążących. Architekta nie krępował już więcej system wiązany, mógł łuki rozpinać na dowolnej wysokości i tworzyć monumentalne kościoły, skierowane wertykalnie – do góry. Mógł także wypruwać ściany (ponieważ nośne były tylko ściany pod żebrami krzyżowymi) i tworzyć tam witraże. Sztuka gotycka nie była zdominowana przez kościoły. Tworzono także ratusze, zamki warowne, sukiennice, hale targowe, kamienic mieszkalne, fortyfikacje i warowne bramy. Mimo to standardową budowlą, najbardziej kojarzoną z gotykiem pozostał kościół.

Rzeźba gotycka rozwijała się w oprawie katedry; najpiękniejsze rzeźby znajdziemy w portalach, obramowaniach wrót, a w tympanonie – kunsztowną kompozycję relefiową. Zdobnictwo tego typu wykorzystuje formy ornamentalne, mające swoje źródło w świecie roślin. Postać ludzka oddana jest we właściwych proporcjach, ma naturalną postawę i gesty. Rzeźba gotycka to także często monumentalne posągi, wykorzystywane jako ozdoba katedr – zespolone z architekturą. Przedstawiają one zazwyczaj Maryję i świętych, pojawiają się jednak także osoby świeckie. Malarstwo gotyckie rozwijało się pod różnymi postaciami. Gotyk to przede wszystkim intensywny rozwój witrażownictwa. Witraże tworzono wielkie, wielobarwne; stały się one jednym z głównych elementów wystroju gotyckiego kościoła. Najwspanialsze witraże znajdziemy we Francji: w paryskiej St. Chapelle, Chartres i Bourges. Przez cały czas trwania gotyku rozwijało się malarstwo książkowe w postaci miniatur. Zerwało one z płaską linearną stylizacją, zaczęto tworzyć wizerunki przestrzenne, trójwymiarowe, realistyczne. Na miniaturach przedstawiano sceny rodzajowe z życia codziennego: polowania, uczty. Dbano o pokazanie szczegółów. Najważniejszym ośrodkiem malarstwa książkowego było Dijon.

Architektura Gotycka Gotycki system konstrukcyjny zapewniał budowlom monumentalne piękno. Wymagał od architektów nie tylko talentu lecz także wiedzy o rozkładzie sił, działaniu obciążeń i wytrzymałości materiałów. Używano zarówno kamienia, jak i cegły zależnie od potrzeb konstrukcji i miejscowych zasobów. Twórcy epoki gotyku osiągnęli bogate, rozczłonkowane bryły swych bazylik o niepowtarzalnych wnętrzach pełnych światła i przestrzeni. Zasada konstrukcji polegała na zespoleniu trzech elementów: sklepienia krzyżowo-żebrowego, łuku ostrego i systemu przypór. Sklepienie krzyżowo-żebrowe powstało w długim procesie doskonalenia sklepienia krzyżowego i znane już było w okresie romańskim, z tym że w gotyku przełamano powszechnie zasadę przekrywania tylko powierzchni kwadratowych. Spotykamy gotyckie sklepienia nad polami prostokątnymi, trójkątnymi, wielobocznymi. W przekryciu powierzchni prostokątnej, aby kolebki przecięły się na jednej wysokości należało podwyższyć strzałkę łuku kolebki węższej. Sklepienia gotyckie uległy ewolucji: od sklepień krzyżowych dzielonych gurtami na przęsła, do lżejszych form o stopniowo drobniejszych podziałach. W XIV w. zaczęto stosować sklepienia gwiaździste, - XV w. - siatkowe z zanikającą konstrukcyjną rolą żeber, sprowadzoną do geometrycznego podziału pół sklepienia kolebkowego z lunetami. W końcowym okresie gotyku wznoszono sklepienia kryształowe o polach w kształcie ostrosłupów, na których uzyskiwano bogate efekty światłocieniowe. Łuk ostry powstał z przecięcia dwóch odcinków okręgu symetrycznie rozmieszczonych.

Łuk ostry powstał z przecięcia dwóch odcinków okręgu symetrycznie rozmieszczonych. Zmieniając położenie środków tych okręgów otrzymywano łuki bardziej lub mniej ostre. Kształt ten znany był we wcześniejszych okresach, a zwłaszcza występował w architekturze Islamu, lecz w gotyku osiągnął szczyty możliwości jako element wspaniałych, lekkich i strzelistych budowli. Operując wysokością łuku (jego strzałką) można przy tej samej rozpiętości otrzymać różne wysokości sklepienia, jak również przesklepić węższe lub szersze nawy przy tej samej wysokości łuku. Dawało to większą swobodę budowniczym i spowodowało też zmiany w rzucie poziomym budynków. Nawy boczne mogły mieć tę samą liczbę pól, co nawa główna (a nie dwa razy więcej jak w romańszczyźnie): odpadła też dzięki temu konieczność stawiania filarów pośrednich znajdujących się w poprzednim systemie między filarami głównymi. Ponieważ ciężar sklepień nawy środkowej przenosiły żebra główne za pośrednictwem służek na potężne filary, system ten nazwano filarowo- żebrowym. Pewną część ciężaru sklepień przejmują przypory umieszczone na zewnątrz w miejscu romańskich lizen. Podpierają one mury w punktach skupienia we wnętrzu wiązek żeber na wsporniku. W kościołach ze znacznie wyższą nawą środkową ciężar sklepienia rozpiera mury nawy głównej, które zabezpieczono podpierając je z zewnątrz łukami przyporowymi, przenoszącymi część ciężaru sklepienia ponad nawami bocznymi na skarpy zewnętrzne. W tak przemyślanym systemie szkielet kamienny lub ceglany stanowi istotę konstrukcji, w której ściana była wypełnieniem i ochroną przed wpływami atmosferycznymi. Można ją było usunąć bez obawy naruszenia całości budowli. Dlatego więc gotyckie kościoły mogą mieć wielkie okna na prawie całej wysokości ścian zewnętrznych.

Sainte Chapelle

katedra św. Wita w Pradze