CZYNNIKI SZKODLIWE I UCIĄŻLIWE W ŚRODOWISKU PRACY DRGANIA MECHANICZNE wykorzystano materiały: D. Augustyńska, M. Pośniak – Czynniki szkodliwe w środowisku pracy, wartości dopuszczalne (praca zbiorowa), CIOP, Warszawa 2007

OKREŚLENIA drgania mechaniczne – drgania lub wstrząsy prze-kazywane do organizmu człowieka przez części ciała mające bezpośredni kontakt z drgającym obiektem; jako czynnik szkodliwy w środowisku pracy występują w postaci drgań miejscowych albo drgań ogólnych. [def. podana w Rozp. MGiP z dnia 05.08.2005r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne – Dz. U. z 2005r. Nr 157, poz. 1318] wartością mierzoną jest wartość skuteczna, ważona częstotliwościowo przyspieszeń drgań. jednostką drgań mechanicznych jest – m/s2.

OKREŚLENIA Długotrwałowe zawodowe narażenie człowieka na drgania może wywołać wiele zaburzeń w organi-zmie, doprowadzając w konsekwencji do trwałych zmian chorobowych. Rodzaj tych zmian oraz szyb-kość ich powstawania zależą w istotnym stopniu od miejsca wnikania drgań do organizmu człowie-ka. Mając to na uwadze, rozróżnia się dwa rodzaje drgań mechanicznych: – drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne (tzw. drgania miejscowe); – drgania o ogólnym działaniu na organizm czło-wieka (tzw. drgania ogólne) – przenikające do organizmu przez nogi, miednicę, plecy.

DRGANIA MIEJSCOWE: Narażenie na drgania działające na organizm człowieka przez kończy-ny górne powoduje głównie zmiany chorobowe w układach: – naczyniowym (krążenia krwi); – nerwowym; – kostno-stawowym. Badania wykazały ścisły związek przyczynowy między występowaniem u pracowników zmian chorobowych w wymienionych układach a wa-runkami pracy. Stąd zespół tych zmian, zwany jest zespołem wibracyj-nym, uznanym w wielu krajach, w tym również w Polsce, za chorobę zawodową. Najczęściej występującą postacią zespołu wibracyjnego jest tzw. po-stać naczyniowa, objawiająca się napadowymi zaburzeniami krążenia krwi w palcach rąk. Występujące wówczas napadowe skurcze naczyń krwionośnych objawiają się bladnięciem opuszki jednego lub więcej palców. Ta postać zespołu wibracyjnego to tzw. objaw Raynauda [czyt. raino]. Zmiany w układzie nerwowym powstałe na skutek działania drgań miej-scowych to głównie zaburzenia czucia dotyku, czucia wibracji, czucia temperatury, a także dolegliwości w postaci drętwienia czy mrowienia palców i rąk. Długotrwałe narażenie może prowadzić do ograniczenia zdolności pracy i wykonywania innych czynności życiowych.

DRGANIA MIEJSCOWE: Zmiany w układzie kostno-stawowym ręki powstają głównie na skutek drgań miejscowych o częstotliwościach mniejszych od 30 Hz. Obser-wuje się m.in. zniekształcenia szpar stawowych, zwapnienia torebek stawowych, zmiany okostnej, zmiany w utkaniu kostnym. Na drgania miejscowe narażeni są głównie operatorzy wszelkiego rodzaju ręcznych narzędzi wibracyjnych stosowanych powszechnie w przemyśle maszynowym, hutniczym, stoczniowym, leśnictwie, rolnictwie, kamieniarstwie, górnictwie i budownictwie.

DRGANIA OGÓLNE: Negatywne skutki zawodowej ekspozycji drgań ogólnych na organizm człowieka dotyczą przede wszystkim: – układu kostnego; – narządów wewnętrznych człowieka. W układzie kostnym zmiany chorobowe powstają głównie w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, rzadziej w odcinku szyjnym. Zespół bólowy kręgosłupa będący następstwem zmian chorobowych, a występujący u osób narażonych zawodowo na drgania ogólne, został uznany w nie-których krajach (np. w Belgii, w Niemczech) za chorobę zawodową. Zaburzenia w czynnościach narządów wewnętrznych pojawiające się wskutek działania drgań ogólnych są głównie wynikiem pobudzania poszczególnych narządów do drgań rezonansowych (częstotliwość drgań własnych większości narządów wynosi 2 do 18 Hz). Najczęściej niekorzystne zmiany występują w czynnościach narządów układu po-karmowego, głównie żołądka i przełyku, ale badania wskazują również na zaburzenia w układzie przedsionkowo-ślimakowym i narządach układu rozrodczego kobiet. Na drgania ogólne narażeni są narażeni przede wszystkim kierowcy, motorniczy, maszyniści, operatorzy maszyn budowlanych i drogowych.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Rozp. MPiPS z dnia 29.11.2002r. w sprawie najwyższych dopusz-czalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2002r. Nr 217, poz. 1833 z później-szymi zmianami): Drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne: – ekspozycja trwająca 30 minut i krócej, wyrażona w postaci sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych (awx, awy i awz) nie może przekraczać 11,2 m/s2. – ekspozycja dzienna, wyrażona w postaci równoważnej energetycz-nie dla 8 godzin działania sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyspieszeń drgań, wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych (awx, awy i awz) nie może przekraczać 2,8 m/s2.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Rozp. MPiPS z dnia 29.11.2002r. w sprawie najwyższych dopusz-czalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2002r. Nr 217, poz. 1833 z później-szymi zmianami): Drgania o ogólnym działaniu na organizm człowieka: – ekspozycja trwająca 30 minut i krócej, wyrażona w postaci skutecz-nego, ważonego częstotliwościowo przyspieszenia drgań, dominują-cego wśród przyspieszeń drgań, wyznaczonych dla trzech składo-wych kierunkowych z uwzględnieniem właściwych współczynników (1,4awx, 1,4awy i awz) nie może przekraczać 3,2 m/s2. – ekspozycja dzienna, wyrażona w postaci równoważnego energe-tycznie dla 8 godzin działania skutecznego, ważonego często-tliwościowo przyspieszenia drgań, dominującego wśród przyspie-szeń drgań, wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych z uwzględnieniem właściwych współczynników (1,4awx, 1,4awy i awz) nie może przekraczać 0,8 m/s2.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24.08.2004r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. z 2004r. Nr 200, poz. 2047 z późniejszymi zmianami) wzbronione jest zatrudnianie młodocianych na stanowiskach pracy, na których: Drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne: – ekspozycja trwająca 30 minut i krócej, wyrażona w postaci sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych (awx, awy i awz) przekracza 4 m/s2. – ekspozycja dzienna, wyrażona w postaci równoważnej energetycz-nie dla 8 godzin działania sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyspieszeń drgań, wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych (awx, awy i awz) przekracza 1 m/s2.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24.08.2004r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. z 2004r. Nr 200, poz. 2047 z późniejszymi zmianami) wzbronione jest zatrudnianie młodocianych na stanowiskach pracy, na których: Drgania o ogólnym działaniu na organizm człowieka: – ekspozycja trwająca 30 minut i krócej, wyrażona w postaci skutecz-nego, ważonego częstotliwościowo przyspieszenia drgań, dominują-cego wśród przyspieszeń drgań, wyznaczonych dla trzech składo-wych kierunkowych z uwzględnieniem właściwych współczynników (1,4awx, 1,4awy i awz) przekracza 0,76 m/s2. – ekspozycja dzienna, wyrażona w postaci równoważnego energe-tycznie dla 8 godzin działania skutecznego, ważonego często-tliwościowo przyspieszenia drgań, dominującego wśród przyspie-szeń drgań, wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych z uwzględnieniem właściwych współczynników (1,4awx, 1,4awy i awz) przekracza 0,19 m/s2.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10.09.1996r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz. U. z 1996r. Nr 114, poz. 545 z późniejszymi zmianami) wzbronione jest zatrudnianie kobiet w ciąży na stanowiskach pracy, na których: Drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne: – ekspozycja trwająca 30 minut i krócej, wyrażona w postaci sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych (awx, awy i awz) przekracza 4 m/s2. – ekspozycja dzienna, wyrażona w postaci równoważnej energetycz-nie dla 8 godzin działania sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyspieszeń drgań, wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych (awx, awy i awz) przekracza 1 m/s2.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10.09.1996r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz. U. z 1996r. Nr 114, poz. 545 z późniejszymi zmianami) wzbronione jest zatrudnianie kobiet w ciąży na stanowiskach pracy, na których: Drgania o ogólnym działaniu na organizm człowieka: Zabronione jest zatrudnianie kobiet w ciąży przy wszystkich pracach w warunkach narażenia na drgania o ogólnym działaniu na organizm człowieka.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 05.08.2005r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. z 2005r. Nr 157, poz. 1318): – drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne: ekspozycja dzienna, wyrażona w postaci równoważnej energetycz-nie dla 8 godzin działania sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyspieszeń drgań, wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych (awx, awy i awz) – wartość progu działania wynosi 2,5 m/s2 ; – drgania o ogólnym działaniu na organizm człowieka: ekspozycja dzienna, wyrażona w postaci równoważnego energe-tycznie dla 8 godzin działania skutecznego, ważonego często-tliwościowo przyspieszenia drgań, dominującego wśród przyspie-szeń drgań, wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych z uwzględnieniem właściwych współczynników (1,4awx, 1,4awy i awz) – wartość progu działania wynosi 0,5 m/s2 .

Rozporz. Ministra Gospodarki i Pracy (Dz. U. z 2005r. Nr 157, poz § 8. W przypadku gdy wielkości charakteryzujące drgania mechaniczne przekraczają wartości progów działania oraz występuje konieczność ochrony przed zimnem i wilgocią, pracodawca zapewnienia pracownikom narażonym na działanie drgań ogólnych odzież ochronną, a pracownikom narażonym na działanie drgań miejscowych - rękawice ochronne. § 9. 1. Narażenie indywidualne pracownika na hałas lub drgania mecha-niczne nie może przekroczyć wartości NDN. 2. W przypadku stwierdzenia narażenia indywidualnego na hałas lub drgania mechaniczne przekraczającego wartości NDN, pracodawca: – podejmuje niezwłoczne działania w celu ograniczenia narażenia indywidualnego poniżej wartości NDN; – ustala przyczyny wystąpienia nadmiernego narażenia indywidual-nego; – dobiera środki ochronne oraz podejmuje działania zapobie-gawcze, pozwalające uniknąć ponownego wystąpienia narażenia indywidualnego przekraczającego wartości NDN.

PROFILAKTYKA: W przypadku zawodowej ekspozycji na drgania mechaniczne ryzyko można ograniczyć przez profilaktyczne działania techniczne, organiza-cyjno-administracyjne i medyczne: Na profilaktykę techniczną składają się przede wszystkim: – minimalizowanie drgań u źródła ich powstawania (zmniejszenie wibroaktywności źródeł); – automatyzacja procesów technologicznych i zdalne sterowanie źródłami drgań. Do profilaktycznych działań organizacyjno-administracyjnych zalicza-my m.in.: – skracanie czasu ekspozycji na drgania w ciągu zmiany roboczej; – wydzielanie pomieszczeń do odpoczynku; – przesuwanie osób szczególnie wrażliwych na działanie drgań do pracy na innych stanowiskach pracy; – szkolenia pracowników w celu uświadomienia im występujących zagrożeń.

PROFILAKTYKA: Niebagatelną rolę w ograniczaniu ryzyka odgrywa profilaktyka medycz-na. Zakres i częstotliwość badań lekarskich pracowników narażonych na drgania mechaniczne w środowisku pracy określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30.05.1996r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilak-tycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie Pracy (Dz. U. z 1996r. Nr 69, poz 332 z późniejszymi zmianami): Drgania miejscowe: – badanie ogólne, ze zwróceniem uwagi na układy: naczyniowy, ner-wowy i kostny w zakresie kończyn górnych przeprowadza się: pier-wsze badanie po roku pracy, a następne co 3 lata Drgania ogólne: – badanie ogólne i neurologiczne przeprowadza się co 4 lata; – w przypadku skarg pracownika na zawroty głowy należy przeprowa-dzić badanie błędnika.