CZYNNIKI SZKODLIWE I UCIĄŻLIWE W ŚRODOWISKU PRACY NIELASEROWE PROMIENIOWANIE OPTYCZNE wykorzystano materiały: D. Augustyńska, M. Pośniak – Czynniki szkodliwe w środowisku pracy, wartości dopuszczalne (praca zbiorowa), CIOP, Warszawa 2007

OKREŚLENIA promieniowanie optyczne – Część widma elektro-magnetycznego o długościach fali λ z przedziału od 10-8 m do 10-3 m (10 nm do 1 mm). Promieniowanie optyczne dzieli się na: – promieniowanie widzialne (światło) – promieniowanie niewidzialne: – promieniowanie nadfioletowe – promieniowanie podczerwone

PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE promieniowanie nadfioletowe (UV) – jest to promie-niowanie optyczne o długości fali λ od 10 nm do 400 nm (jednostka – J/m2; W/m2). Wyróżnia się następujące zakresy nadfioletu: – UV-A (nadfiolet bliski) λ = 315 ÷ 400 nm – UV-B (nadfiolet średni) λ = 280 ÷ 315 nm – UV-C (nadfiolet daleki) λ = 100 ÷ 280 nm Promieniowanie nadfioletowe o λ poniżej 200 nm zwane jest nadfioletem próżniowym i jest ono silnie pochłaniane przez prawie wszystkie substancje (również przez powietrze). Energia promieniowania nadfioletowego zawiera się w przedziale od 3,3 eV do 125 eV.

PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE Na organizm człowieka nadfiolet oddziałuje poprzez oczy i skórę. Korzystny wpływ nadfioletu polega między innymi na działaniu przeciw-krzywicznym. Pod wpływem nadfioletu zawarty w skórze człowieka 7-dehydrocholesterol ulega przekształceniu w witaminę D3, która odgrywa ważną rolę w gospodarce wapienno-fosforowej organizmu. Ponadto promieniowanie nadfioletowe korzystnie wpływa na wzrost odporności organizmu człowieka, niszczenie drobnoustrojów czy przyspieszenie gojenia ran i owrzodzeń. Do szkodliwych skutków nadfioletu należy zaliczyć przede wszystkim: rumień skóry, złuszczanie się naskórka, wzrost ilości barwników (pojawiają się piegi, znamiona, plamy) oraz zmiany przednowotworowe i nowotworowe skóry. W przypadku oka promieniowanie nadfioletowe może spowodować: zapalenie spojówki, zapalenie rogówki, zaćmę lub uszkodzenie siatkówki.

PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE Najczęściej spotykane sztuczne źródła nielaserowego promieniowania nadfioletowego: – źródła elektryczne: – niskociśnieniowe lampy rtęciowe UV, tzw. świetlówki UV (np. lampy bakteriobójcze) – lampy rtęciowe UV – metalohalogenkowe promienniki UV – lampy wodorowe, ksenonowe i halogenowe – procesy technologiczne: – spawanie łukowe (łukiem elektrycznym lub plazmowym) – spawanie gazowe – cięcie łukiem plazmowym – elektrodrążenie

PROMIENIOWANIE WIDZIALNE promieniowanie widzialne (VIS) – jest to promie-niowanie optyczne o długości fali λ od 380 nm do 780 nm. Energia promieniowania widzialnego zawiera się w przedziale od 1,6 eV do 3,3 eV. Promieniowanie widzialne oddziałuje na człowieka poprzez oczy. Jednostka: J•cm-2•sr-1; W•cm-2•sr-1

PROMIENIOWANIE WIDZIALNE Promieniowanie widzialne z jednej strony umożliwia widzenie otacza-jącego świata, a z drugiej w określonych sytuacjach stanowi o zagroże-niu zdrowia człowieka. Intensywne promieniowanie widzialne, zwłasz-cza tzw. światło niebieskie może powodować termiczne lub fotoche-miczne uszkodzenia i schorzenia siatkówki oka. Stwierdzono, że ekspozycje krótsze niż 10 s powodują głównie uszkodzenia termiczne siatkówki, natomiast dłuższe – uszkodzenia fotochemiczne. W praktyce najczęściej dochodzi do uszkodzenia fotochemicznego siatkówki w wyniku sumowania się skutków ekspozycji w ciągu całodziennego okresu narażenia. Natomiast termiczne uszkodzenie siatkówki przemysłowymi źródłami światła o dużej jaskrawości praktycznie się nie zdarza dzięki naturalnemu odruchowi obronnemu oka (zmrużenie lub zamknięcie oczu). Najczęściej spotykane sztuczne źródła nielaserowego promieniowania widzialnego: – źródła elektryczne (źródła światła żarowe) – procesy technologiczne: – spawanie łukowe (łukiem elektrycznym lub plazmowym) – spawanie gazowe – piec łukowy

PROMIENIOWANIE PODCZERWONE promieniowanie podczerwone (IR) – jest to promie-niowanie optyczne o długości fali λ od 780 nm do 1 mm (jednostka – J/m2; W/m2). Wyróżnia się następujące zakresy podczerwieni: – IR-A (podczerwień bliska) λ = 780 ÷ 1400 nm – IR-B (podczerwień średnia) λ = 1400 ÷ 3000 nm – IR-C (podczerwień daleka) λ = 3000 nm ÷ 1 mm Energia promieniowania podczerwonego zawiera się w przedziale od 0,001 eV do 1,6 eV. Promieniowanie podczerwone oddziałuje na człowieka poprzez skórę i oczy.

PROMIENIOWANIE PODCZERWONE Reakcją skóry na nadmierną dawkę podczerwieni może być wystąpie-nie tzw. rumienia cieplnego (rozlane zaczerwienienie obszaru poddane-go działaniu promieniowania). Długotrwała ekspozycja na promieniowa-nie podczerwone może prowadzić do zwiększonego obciążenia cieplne-go organizmu – szczególnie w przypadku podczerwieni z zakresu IR-A, która wnika do głębiej położonych warstw tkanki skórnej oraz do tkanki podskórnej i je nagrzewa. W większym stopniu niż skóra na działanie promieniowanie podczerwo-nego narażone są oczy, ponieważ gałka oczna nie ma mechanizmów ostrzegających przed tym rodzajem promieniowania. Nadmierna ekspo-zycja oczu może powodować oparzenie rogówek, wysuszenie powiek i rogówek, stany zapalne tęczówek i spojówek, zapalenie brzegów powiek, a nawet uszkodzenie siatkówki. Najgroźniejszą chorobą oczu mogącą powstać na skutek długotrwałego nadmiernego działania promieniowania podczerwonego jest zaćma (zmętnienie soczewki). Występują również korzystne skutki promieniowania podczerwonego na organizm człowieka, które znajdują zastosowanie w lecznictwie (np. do miejscowej poprawy ukrwienia i pobudzenia przez to procesów metabo-licznych, w leczeniu procesów zapalnych, w przyspieszeniu gojenia następstw urazów stawów i części miękkich kończyn).

PROMIENIOWANIE PODCZERWONE Najczęściej spotykane sztuczne źródła nielaserowego promieniowania podczerwonego: – źródła elektryczne: – specjalne żarówki – promienniki kwarcowe – lampy ksenonowe i halogenowe – procesy technologiczne: – piece hutnicze – paleniska – piece hartownicze, ceramiczne, szklarskie – procesy zgrzewania, cięcia, spawania` – roztopione lub rozgrzane materiały, przedmioty, elementy

OCHRONA PRZED NIELASEROWYM PROMIENIOWANIEM OPTYCZNYM Do najważniejszych sposobów ochrony przed nielaserowym promienio-waniem optycznym należą: 1. Uwzględnianie zagrożenia promieniowaniem optycznym na etapie projektowania oraz urządzania stanowisk pracy; 2. Automatyzacja produkcji, co eliminuje obecność człowieka w obsza- rze zagrożenia; 3. Szkolenie pracowników na temat zagrożenia i ochrony przed promie- niowaniem UV, VIS i IR; 4. Systematyczna kontrola zagrożenia poprzez wykonywanie pomiarów odpowiednich parametrów promieniowania optycznego; 5. Odpowiednia organizacja pracy; 6. Dobór i stosowanie właściwych środków ochrony zbiorowej: – w przypadku nadfioletu: parawany i ścianki przenośne lub stałe (np. parawany spawalnicze), osłony ochronne montowane na urza- dzeniach, różnego rodzaju automatyczne blokady i wyłączniki; – w przypadku promieniowania widzialnego: parawany i ścianki przenośne lub stałe (np. parawany spawalnicze), osłony ochronne montowane na urządzeniach; – w przypadku promieniowania podczerwonego: stałe lub przenośne ekrany odbijające podczerwień, urządzenia wentylacyjne lub klima- tyzacyjne instalowane w celu szybszego odprowadzania ciepła.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE Wartości dopuszczalne dla nielaserowego promieniowania optycznego: 1. Rozp. MPiPS z dnia 29.11.2002r. w sprawie najwyż- szych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2002r. Nr 217, poz. 1833 z późniejszymi zmianami). 2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24.08.2004r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. z 2004r. Nr 200, poz. 2047 z późniejszymi zmianami). 3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10.09.1996r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz. U. z 1996r. Nr 114, poz. 545 z późniejszymi zmianami).