Pejzaż w malarstwie polskim XIX wieku autor: Katarzyna Jarkiewicz

Spis treści założenia programowe główni przedstawiciele: Jan Nepomucen Głowacki, Józef Szermentowski,Wojciech Gerson, Józef Chełmoński,Stanisław Witkiewicz, Władysław Podkowiński, Leon Wyczółkowski,Józef Pankiewicz Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Jan Stanisławski, Ferdynand Ruszczyc

założenia programowe Pojawienie się pejzażu jako samodzielnego gatunku tematycznego datuje się w sztuce polskiej na ostatnie lata epoki stanisławowskiej XVIII wieku (czerpie inspiracje z wedut Canaletta oraz akwarel Jana Piotra Norblina).

założenia programowe Utrata niepodległości wpływa na zainteresowanie „pamiątkami przeszłości”, w tym krajobrazem historycznych wydarzeń, elementami przyrody stanowiącymi dowód chluby i wielkości narodowej. Narastanie tendencji romantycznych inspiruje ewolucję malarstwa pejzażowego w kierunku pogłębionej wymowy emocjonalnej, liryki i nastrojowości.

założenia programowe Tendencje do idealizacji krajobrazu w połowie XIX wieku ustępują rzetelnej obserwacji natury, studiom plenerowym – artyści dążą do mistrzostwa w różnicowaniu specyfiki kolorystycznej pejzażu zależnie od strefy klimatycznej, odmienności efektów światła i ogólnej aury. Pojawia się zainteresowanie pejzażem górskim, miejskim i nocnym, na co wpływa adaptacja luministyczno – barwnych osiągnięć francuskiego impresjonizmu oraz nastrojowe tendencje polskiego symbolizmu.

Jan Nepomucen Głowacki Pozostawał pod wpływem poetów romantycznych – Wincentego Pola i Seweryna Goszczyńskiego, w związku z tym odkrył dla sztuki polskiej piękno rodzimych gór. W Krakowie założył pierwszą katedrę pejzażu w Szkole Sztuk Pięknych, gdzie uczył wrażliwego i osobistego stosunku do natury.

Jan Nepomucen Głowacki Skłonność do pedantycznego opracowania pierwszoplanowych szczegółów łączył ze znakomitym wyczuciem powietrza i światła, pozwalającym różnicować plany przestrzenne krajobrazu. Główne dzieła to: Potok górski, Krajobraz z Ojcowa, Morskie Oko w Tatrach.

Potok górski Jan Nepomucen Głowacki http://commons. wikimedia

Dolina Kościeliska w Tatrach Jan Nepomucen Głowacki http://pl

Józef Szermentowski Wychowywał się na Kielecczyźnie, uczeń Wojciecha Gersona, przyjaciel Cypriana Kamila Norwida, w okresie studiów w Warszawie malował widoki okolic nadwiślańskich i świętokrzyskich (Widok Sandomierza), w latach następnych doszły motywy górskie, parkowe, leśne (Las dębowy) oraz sceny z życia wsi (Oracz, Pogrzeb chłopski).

Józef Szermentowski Był pierwszym polskim pejzażystą studiującym naturę z uwzględnieniem czynników światła i cienia (Odpoczynek oracza, Kościół wiejski czy akwarela W parku). Inne dzieła to: Bydło schodzące do wodopoju (także Bydło na pastwisku), Studium wioski polskiej, Droga do wsi, W parku.

Odpoczynek oracza Józef Szermentowski Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Szermentowski/Images/Odpoczynek_oracza.jpg

Bydło na pastwisku Józef Szermentowski Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Szermentowski/Images/Bydlo_na_pastwisku.jpg

Wojciech Gerson Obok malarstwa historycznego ten czołowy realista polski fascynował się pejzażem górskim, majestatycznymi i groźnymi w swoim pięknie szczytami, skalnymi osypiskami, spienionymi potokami; z ogromną wrażliwością odtwarzał krystaliczną czystość powietrza w Tatrach, nagłą zmienność aury i odpowiadający jej nastrój przyrody. Główne dzieła to: Krajobraz podgórski, Zwał skalisty w Dolinie Białej Wody w Tatrach, Wyschnięty potok w Tatrach, Cmentarz w górach, Droga nad potokiem.

Zwał skalisty w Dolinie Białej Wody w Tatrach Wojciech Gerson Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Gerson/Images/Zwal_skalisty.jpg

Droga nad potokiem Wojciech Gerson Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Gerson/Images/Droga_nad_potokiem.jpg

Józef Chełmoński Największy poeta liryczny polskiego krajobrazu, uczeń Wojciecha Gersona, w 1875 roku udał się do Paryża, gdzie zyskał sławę dzięki oryginalnej tematyce swoich obrazów (sceny z końmi, rozpędzone Czwórki i Trójki). Malował sceny rodzajowe, ukazując z dużym autentyzmem życie wsi polskiej i ukraińskiej oraz sceny myśliwskie.

Józef Chełmoński W realistycznych, nastrojowych pejzażach z wielką wrażliwością odtwarzał koloryt przyrody. Główne dzieła to: Babie lato, Owczarek, Żurawie, Podczas deszczu, Kuropatwy na śniegu, Burza, Bociany, Polna droga, Dniestr w nocy, Krzyż w zadymce.

Odlot żurawi Józef Chełmoński Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Chelmonski/Images/Odlot_zurawi.jpg

Krzyż w zadymce Józef Chełmoński Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Chelmonski/Images/Krzyz_w_zadymce.jpg

Stanisław Witkiewicz Promotor Zakopanego i stylu zakopiańskiego - za swą działalność na rzecz miasta został mianowany pierwszym honorowym obywatelem Zakopanego i tu też został pochowany na Pęksowym Brzysku, autor książki Na przełęczy nazywanej Ewangelią Tatr. Autor wielu impresjonistycznych obrazów: Czarny Staw – kurniawa, Wiatr halny, Zachód słońca na morzu, Mgła wiosenna, Pejzaż zimowy w Tatrach, Owce we mgle.

Czarny Staw – kurniawa Stanisław Witkiewicz Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Witkiewicz/Images/Czarny_Staw_kurniawa.jpg

Mgła wiosenna Stanisław Witkiewicz http://pl. wikipedia

Władysław Podkowiński Od czasu pobytu w Paryżu związany z impresjonistami, malował m.in. pejzaże, sceny figuralne, obrazy symboliczne. Jego najbardziej znanym obrazem jest głośny i szokujący mu współczesnych Szał uniesień, przedstawiający nagą kobietę na koniu stającym dęba, wystawiony w warszawskiej Zachęcie.

Władysław Podkowiński Jego nastrojowe pejzaże (Łubin w słońcu, W ogrodzie, Mokra Wieś, Krajobraz z Sobótki) powstały w trakcie wakacji w Chrzęsnem i Mokrej Wsi, majątkach zaprzyjaźnionych malarzy – obrazują intymny nastrój człowieka urzeczonego bujną urodą letniego pejzażu.

Łubin w słońcu Władysław Podkowiński Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Podkowinski/Images/Lubin_w_sloncu.jpg

Mokra Wieś Władysław Podkowiński Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Podkowinski/Images/Mokra_wies.jpg

Leon Wyczółkowski Początkowo malował obrazy historyczno-rodzajowe, później realistyczne portrety i modne sceny salonowe (Ujrzałem raz...), podczas pobytu na Ukrainie tworzył sceny kopania buraków, orki, przedstawienia rybaków i chłopów; podejmując w nich problematykę światła i koloru, zbliżył się do impresjonizmu, by następnie ulec na krótko wpływowi symbolizmu, po czym zwrócił się w kierunku swoistego koloryzmu.

Leon Wyczółkowski Posługując się głównie pastelem, akwarelą i tuszem, malował m.in. nastrojowe pejzaże (zwłaszcza tatrzańskie), zabytki architektury, pamiątki historyczne (cykl Skarbiec wawelski).

Rybacy brodzący Leon Wyczółkowski Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Wyczolkowski/Images/Rybacy_brodzacy.jpg

Mnich nad Morskim Okiem Leon Wyczółkowski Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Wyczolkowski/Images/Mnich_Tatry.jpg

Józef Pankiewicz Zafascynowany impresjonizmem przeniósł go na grunt Polski, w następnej fazie uległ wpływom symbolizmu. W twórczości swojej inspirował się dziełami Paula Cezanne'a, przejściowo kubistów, a także dawnych malarzy holenderskich i włoskich (zwłaszcza Wenecjan); szczególny wpływ wywarło na Pankiewiczu malarstwo Pierre Bonnarda, z którym łączyła go długoletnia przyjaźń.

Józef Pankiewicz Malował liczne pejzaże o motywach francuskich i polskich (Targ na kwiaty, Rynek Starego miasta w nocy), liczne nastrojowe obrazy, o ciemnym, niemal monochromatycznym kolorycie, po 1900 roku stworzył liczne pejzaże ze swoich artystycznych podróży, m.in. z St. Tropez, La Ciôtat, Wenecji, odznaczające się syntetyczną formą i intensywną gamą barwną.

Wóz z sianem Józef Pankiewicz Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Pankiewicz/Images/Woz_z_sianem.jpg

Park w Duboju Józef Pankiewicz Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Pankiewicz/Images/Park_w_Duboju.jpg

Maksymilan Gierymski Malował typowo polskie pejzaże oraz sceny figuralne w tle pejzażowym, sceny wojskowe (m.in. powstańcze), kostiumowe (z polowań w strojach z XVIII wieku) i obyczajowe z życia małych miasteczek polskich. Ważną grupę stanowią obrazy związane z tematyką powstania styczniowego(m.in. Patrol powstańczy), w których Gierymski (uczestnik walk) stworzył inną, niż Artur Grottger, wizję artystyczną, opartą na realnych przeżyciach i obserwacji.

Patrol powstańczy Maksymilan Gierymski http://commons. wikimedia

Jabłoń nad potokiem Maksymilan Gierymski http://commons. wikimedia

Aleksander Gierymski Brat Maksymiliana, za życia niedoceniany, w czasie pobytu w Warszawie podejmował tematy zaczerpnięte z życia biedoty Powiśla i Starówki (Pomarańczarka, Brama na Starym Mieście, Przystań na Solcu, Trąbki, Piaskarze).

Aleksander Gierymski Po opuszczeniu kraju, podczas pobytu w Niemczech i Francji, zaczął malować obrazy mniej osobiste - ośrodkiem jego zainteresowań stał się pejzaż (widoki zamku Kufstein, Fragment Rotenburga, krajobrazy nadmorskie), wielokrotnie malował tzw. nokturny, czyli nocne widoki miejskie, które dawały mu możność studiowania trudnych zagadnień związanych ze sztucznym oświetleniem (nokturny monachijskie, Opera paryska w nocy, Zmierzch nad Sekwaną).

Aleksander Gierymski Ważniejsze dzieła to: Święto Trąbek, Żydówka z cytrynami, W altanie, Trumna chłopska, Droga w Bronowicach, Ulica nocą.

Święto Trąbek Aleksander Gierymski http://commons. wikimedia

Piaskarze Aleksander Gierymski http://commons. wikimedia

Jan Stanisławski Czołowy przedstawiciel polskiego modernizmu, malował małe, nastrojowe, syntetyczne pejzaże o szerokiej plamie barwnej, np. Bodiaki, Lato, Obłok, Stodoły w Pustowarni, Topole nad wodą, Ule na Ukrainie.

Topole nad wodą Jan Stanisławski Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Stanislawski/Images/Topole.jpg

Ule na Ukrainie Jan Stanisławski Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Stanislawski/Images/Ule_na_Ukrainie.jpg

Ferdynand Ruszczyc Związany z Wileńszczyzną, malował krajobrazy, głównie zimowe i wiosenne o ciemnej gamie barwnej, często o charakterze epickim i symbolicznym, odznaczające się ekspresją, dramatyzmem i monumentalizmem form. Główne dzieła to: Ziemia, Stare jabłonie, Z brzegów Wilejki, Ostatnie śniegi, Strumień, Młyn w zimie.

Z brzegów Wilejki Ferdynand Ruszczyc Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Ruszczyc/Images/Z_brzegow_Wilejki.jpg

Stare jabłonie Ferdynand Ruszczyc Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Ruszczyc/Images/Stare_jablonie.jpg

Bibliografia Prezentację przygotowano w oparciu o prace: E. Micke-Broniarek, Mistrzowie pejzażu XIX wieku, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2005, S. Stopczyk, Realizm. Malarstwo polskie, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1987.