„Dziecko, które dobrze je, dobrze mówi” Idea przewodnia projektu Ewa Boksa UJK Kielce

Odmienność realizacyjna spółgłosek Szczelinowych i zwartoszczelinowych 5% dzieci w wieku 4-5 lat poprawnie realizuje wszystkie głoski polskie, poprawność ta wzrasta do około 80 % u dzieci w wieku 6-7 lat(Bartkowska 1968) 19 % dzieci w wieku 6-7 lat (Mystkowska 1970, Sołtys- Chmielowicz 1998) 43 % dzieci w wieku 7-8 lat (Cieszyńska 2013)

Uwagi ogólne Natura nie wyposażyła człowieka w odrębny narząd dla potrzeb mowy- podobny do oka lub ucha. W procesie ewolucji nastąpiło jedynie przystosowanie układu oddechowego i odcinka wstępnego dróg pokarmowych do tworzenia dźwięku i kształtowania głosek. Umożliwił to fakt krzyżowania się drogi pokarmowej z oddechową w ustnej części jamy gardła. NA BAZIE TYCH SAMYCH STRUKTUR REALIZUJEMY TRZY CZYNNOŚCI: przyjmowanie pokarmów, oddychanie oraz mowę.

DYSGLOSJA- wyjaśnienie terminu Zniekształcenie brzmieniowe głosek spowodowane NIEPRAWIDŁOWYM PRZEBIEGIEM FUNKCJI POKARMOWEJ STANOWIACEJ WZORZEC CZYNNOSCIOWY DLA RUCHOW MOWNYCH Wadliwa miomechanika języka przy nieprawidłowym połykaniu (Smolarska 1966, Orlik-Grzybowska 1976) Odmienne warunki anatomiczne jamy ustnej (Styczek 19981) Należy zatem wykluczyć mózgowe i percepcyjne mechanizmy opóźniające powstawanie mowy u dziecka ! (Mackiewicz 1998, Rządzka 2012)

Przyjmowanie pokarmów Przyjmowanie pokarmów zaprogramowane przez naturę można przedstawić następująco: - noworodek – „dobrze” ssie pierś - sześcio - , ośmiomiesięczne niemowlę – żuje odruchowo nie tylko skórkę chleba, ale także zabawkę, szmatkę, czyli to wszystko, co trafi na dziąsła jego zębów trzonowych - dwunastomiesięczne dziecko - odgryza kęsy i rozdrabnia pokarm przez żucie zamierzone, przygotowany w ten sposób pokarm połyka, zwierając wargi, nie ślini się przy tym i nie krztusi

Połykanie niemowlęce Najwcześniejszą pokarmową i pierwszą czynnością języka pojawiającą się około 4-5 miesiąca życia płodowego jest połykanie. U noworodków uwidacznia się styczność języka z wargami (zespolenie językowo-wargowe). Połykanie niemowlęce inaczej trzewne- język jest wysunięty do przodu i umieszczony między dziąsłami, a jego koniec wystaje i styka się z wargami. Żuchwa jest ustabilizowana przez mięsnie ustno-twarzowe oraz kontakt języka z wargami. Ruchy perystaltyczne zaczynają się w przedsionku jamy ustnej. Na języku tworzy się bruzda. Dzieje się tak z uwagi na dysproporcję pomiędzy językiem a wielkością jamy ustnej.

PoŁykanie somatyczne Proporcje jamy ustnej względem języka zmieniają się po wyrośnięciu zębów mlecznych i wydłużeniu dolnej części twarzy. W jamie ustnej pojawia się miejsce dla całego języka. Dzieje się to przed wyrośnięciem kłów i trzonowców mlecznych. Proces połykania stabilizuje się w 2-3 roku życia, maksymalnie do 4 roku życia na skutek pojawienia się siekaczy dolnych. Pojawienie się zębów stwarza naturalna blokadę pomiędzy przedsionkiem a językiem, co skłania do unoszenia się języka w górę. Następuje połykanie typu dojrzałego- zwane połykaniem somatycznym.

Przyczyny powstania apionizacji języka Pozostałość po okresie niemowlęcym Opóźniona adaptacja nerwowo- mięśniowa (pochodzenia centralnego)do zmieniających się warunków w jamie ustnej Niewłaściwy kształt smoczka Przetrwały odruch ssania Przerost gardłowego trzeciego migdałka oraz powiększenie migdałków podniebiennych

Odruch ssania Odruch ssania pojawia się w 14 tygodniu życia płodowego, a wygasa pomiędzy pierwszym a drugim rokiem życia. Przy prawidłowym przebiegu rozwoju płodowego i narodzin noworodek jest zdolny do ssania natychmiast po urodzeniu. Podstawowy schemat odruchu ssania kształtuje się sukcesywnie. Podczas karmienia piersią najpierw pobudzany jest obszar pomiędzy miękkim i twardym podniebieniem. Odruch ssania wywołują bodźce dotykowe na linii warg w osi symetrii twarzy i na mediadorsum . Silne rytmiczne ruchy ssania i połykania pokarmu trwają tak długo, jak długo trwa stymulacja. Prawidłowy odruch ssania zapewnia: - zaspokojenie podstawowych potrzeb pokarmowych - funkcjonowanie w koordynacji z odruchami : wciągania, przełykania i oddychania - poczucie nasycenia i bezpieczeństwa

Patologicznie Działający odruch ssania blokuje rozwój pozostałych odruchów związanych z jedzeniem zakłócone oddychanie refluks żołądkowo- przełykowy ssanie, gryzienie, autostymulację języka patologiczne otwieranie ust stałe ssanie palca hamowane przełykanie (trzymanie w buzi treści pokarmowej)  

NiewłaŚciwej Pracy języka towarzyszą jeszcze inne objawy Atoniczność mięśnia okrężnego ust Szpara między wargami Bladość twarzy i cienie pod oczami Oddychanie przez usta Twarz adenoidalna- tzn. charakterystyczny wygląd towarzyszący przerostowi tkanki gruczołowej pierścienia Waldeyera, czyli migdałków podniebiennych i migdałka gardłowego . Charakterystyczne dla tej grupy osób jest też odstawanie łopatek i wydatność brzuszna.

Powiększone migdały

Przykłady- twarz adenoidalna

Obserwacja sposobu oddychania Założenie: podczas snu wszystko jest podporządkowane czynności wentylacyjnej organizmu jako jedynej bezwzględnie realizowanej dla podtrzymania funkcji życiowych! Osoba śpiąca oddychająca przez usta będzie: układać się na wznak preferować spanie bez poduszki lub na płaskiej poduszce moczyć poduszkę śliną chrapać

Inne istotne czynniki Krótki czas karmienia piersią bądź rezygnacja z karmienia piersią. Jeżeli karmienie naturalne trwa długo, najlepiej około roku, dochodzi do utrwalenia się oddychania nosem. Natura ułatwia to zadanie, przemieszczając na ten okres w górę o trzy kręgi szyjne, w pobliże tylnych nozdrzy jam nosowych, krtań z tchawicą. Następuje uniesienie ku jamie ustnej przełyku. W rezultacie jedynie w niemowlęctwie nie dochodzi do krzyżowania się drogi oddechowej z układem pokarmowym w momencie połykania (Mackiewicz 1991).Noworodek ssąc pierś, nie przerywa czynności oddechowej przez nos. Częste incydenty chorobowe układu oddechowego utrwalające nawyk oddychania przez usta. Współwystępowanie wad zgryzu. Prawidłowe oddychanie jest warunkiem prawidłowego kształtowania się szczęki.

Prawidłowe oddychanie warunkiem prawidłowego kształtowania się szczęki ! Ciśnienie powietrza wewnątrz jam nosowych w procesie fizjologicznego oddychania nosem powoduje właściwy rozwój szczęki. Wąska szczęka wpływa na stłoczenie zębów i opóźnia rozwój wyrostków zębodołowych uzależnionych w swoim wzroście od rozwoju kości szczęki lub żuchwy. Dopływ powietrza droga ustną ogranicza ruchy pionizacyjne języka.W trakcie połykania obsada języka wypycha jego koniec do przedsionka i wciska czubek języka pomiędzy siekacze. Tworząc sobie miejsce, wychyla zęby górne, uwstecznia dolne i cofa żuchwę. Taki jest mechanizm powstawania tyłozgryzów. Dotylny profil twarzy wymusza konieczność dopasowania się łuku dolnego do obejmującego go zwężonego górnego. Jeżeli dysproporcja wielkości jest znaczna i uniemożliwia dopasowanie się łuku dolnego do górnego- powstaje zgryz krzyżowy. Kiedy wypychanie języka zbiega się z wyrastaniem zębów, ciągła obecność języka w płaszczyźnie zwarcia, uniemożliwia uzyskanie kontaktów przez zęby górne i dolne i powstaje zgryz otwarty. Przodozgryzy mają w większości przypadków pochodzenie genetyczne, wielopokoleniowe.

przodozgryz

tyłozgryz

Zgryz krzyżowy

Zgryz otwarty

Odstające łopatki

Odwzorowywanie czynności pokarmowych w ruchach artykulacyjnych Mechanika aktu połykania: Faza ustna: zwarcie zębów, równoczesne uniesienie końca języka do wałka dziąsłowego Pozostała część języka przemieszcza gałkę połykową do tyłu, brzegi języka unoszą się, uniemożliwiając wypłynięcie na boki przeciskanego pokarmu, w środku języka wtedy powstaje tez zagłębienie od strony gardła następuje zwarcie opuszczonego podniebienia miękkiego z uniesioną obsadą języka

Odwzorowywanie czynności pokarmowych w ruchach artykulacyjnych Faza gardłowa: - następuje podrażnienie receptorów smakowo-czuciowych obsady języka i podniebienia miękkiego, zaprzestanie oddychania podniebienie miękkie przechodzi ze zwarcia podniebienno- językowego do zwarcia podniebienno-gardłowego obniża się i przemieszcza do przodu obsada języka, tworząc miejsce dla przedostania się pokarmu przełyk przybliża się ku tyłowi jamy ustnej gałka połykowa przedostaje się do przełyku Faza przełykowa: wędrówka pokarmu do żołądka

Odwzorowywanie czynności pokarmowych W ruchach artykulacyjnych Pełne rozwarcie ust z płasko na dnie zalegającym językiem: samogłoska a i e Przejmowane na powierzchnie grzbietowa przez język kęsa pokarmowego: i, y Zwężenie jamy ustnej z zaokrągleniem warg podczas przyjmowania płynów: o, u Zwarcie ust w chwilę po oddzieleniu kęsa pokarmowego: m, p, b Środkowe zagłębienie języka w momencie przemieszczania gałki pokarmowej i uniesienie czubka języka ku górze: głoski szczelinowe Uniesienie końca języka do wałka dziąsłowego w momencie rozpoczynania ustnej fazy połykania: n, t, d, r, l; Kolejny szereg syczący- umiejętność opanowania mniejszej pionizacji z przemieszczeniem końca języka do zębów przednich Uniesienie obsady języka przy zwarciu podniebienno- językowym: głoski k, g, ch

Prawidłowy i nieprawidłowy akt połykowy - porównanie zwarcie zębów przez cały czas połykania niewystarczające zwarcie zębów napięcie mięśni żwaczy nieznaczne napięcie mięśni żwaczy/całkowity brak napięcia mięśni żwaczy brak aktywności warg i mięśnia bródkowego śladowa aktywność warg/ wyraźny udział warg i mięśnia bródkowego pozostawanie języka w obrębie jamy ustnej właściwej, koniec języka unosi się do góry. Dochodzi do wałka dziąsłowego koniec języka ułożony na dnie jamy ustnej, naciska na zęby dolne bez przenikania do przedsionka bądź przechodzi ponad siekaczami dolnymi do przedsionka i kontaktuje się z wargami (patologiczne zespolenie językowo-wargowe)

podsumowanie Najczęściej stwierdzana wadliwa artykulacja głosek przedniojęzykowych spowodowana jest dyskinezą ruchu języka podczas połykania. Dysfunkcyjne połykanie wynika głownie z powodu blokady dopodniebiennego kierunku końca języka przez niezbędne do życia powietrze dostarczane drogą ustną. Powszechnie spotykane wady w formie międzyzębowej wymowy głosek przedniojęzykowych w przeważającej większości są dysglosją ze względu na przyczynę zewnętrzną. Zjawisko współwystępowania dysglosji z anomaliami zgryzowymi jest spowodowane wspólnym czynnikiem sprawczym, którym okazała się być dyskineza języka. Dysglosji towarzyszą: dysmorfia twarzy, wadliwa sylwetka ciała, częsta zachorowalność dróg oddechowych Dysglosja zatem to niewłaściwa realizacja głosek spowodowana dyskinezą ruchu języka w zespole oddechowo- połykowym.

Warto przeczytać: Mackiewicz B., Dysglosja jako jeden z objawów zespołu oddechowo-połykowego, Gdańsk 2002 Pluta Wojciechowska D., Czynność połykania jako przedmiot diagnozy i terapii logopedycznej [w:] Nowe podejście w diagnozie i terapii logopedycznej- metoda krakowska, red. J. Cieszyńska, Z. Orłowska- Popek, M. Korendo, Kraków 2010. Pluta- Wojciechowska D., Mowa dzieci z rozszczepem wargi podniebienia, Kraków2011.