Zachowek

Charakter prawny zachowku Regulacja chroniąca interesy majątkowe osób najbliżej spokrewnionych ze spadkodawcą Ograniczenie swobody testowania Uprawnieni do zachowku nie mają statusu spadkobierców – przysługuje im jedynie roszczenie pieniężne do spadkobierców Dotyczy przede wszystkim spadkobrania testamentowego, ale zachowek może przysługiwać również spadkobiercy ustawowego, w przypadku rozporządzenia przez spadkodawcę swoim majątkiem w drodze darowizn (zapisów windykacyjnych) Wysokość zachowku jest określona przepisami ustawy

Uprawnieni do zachowku Uprawnieni są zstępni, małżonek oraz rodzice, o ile dziedziczyliby na podstawie ustawy Dalsi zstępni są uprawnieni do zachowku w przypadku braku bliższych zstępnych (art. 931 § 2 k.c.), rodzice – w przypadku braku zstępnych (art. 932 k.c.)

Okoliczności wyłączające prawo do zachowku Wydziedziczenie przez spadkodawcę – pozbawienie prawa do zachowku dokonane w testamencie Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia – zawierana pomiędzy spadkodawcą a spadkobiercą, wyłącza zarówno uprawnienie do dziedziczenia na podstawie ustawy, jak również prawo do zachowku – art. 1048 k.c. Uznanie spadkobiercy za niegodnego przez sąd – wyłącza nie tylko uprawnienie do dziedziczenia, ale również prawo do zachowku Odrzucenie spadku – oznacza nie tylko wyłączenie od dziedziczenia, lecz również utratę prawa do zachowku Uzasadnione żądanie rozwodu lub separacji z winy małżonka spadkodawcy – art. 940 k.c.

Wydziedziczenie Może go dokonać jedynie spadkodawca w testamencie (sporządzonym w dowolnej formie) Wydziedziczenie w rozumieniu k.c. (pozbawienia prawa do zachowku) należy odróżnić od wydziedziczenia w powszechnym tego słowa znaczeniu, czyli przekazania swojego majątku w testamencie na rzecz osoby niedziedziczącej na podstawie ustawy Dopuszczalne jedynie w przypadkach uregulowanych w ustawie, istotne znaczenie ma negatywna postawa moralna uprawnionego do zachowku Spadkodawca nie może wydziedziczyć krewnego, jeżeli przebaczył mu dokonanie czynu, który mógłby stanowić podstawę wydziedziczenia

Podstawy wydziedziczenia Uprawniony do zachowku może zostać wydziedziczony, jeżeli: wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci, uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Uznanie za niegodnego - podstawy Spadkobierca może zostać uznany za niegodnego, jeżeli: dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy; podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności; umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Uznanie za niegodnego cd. Dokonywane przez sąd na wniosek osoby mającej w tym interes Z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego można wystąpić w ciągu roku od dowiedzenia się przez uprawnionego o podstawie do uznania za niegodnego, nie później jednak niż w ciągu 3 lat od otwarcia spadku Podobnie jak przy wydziedziczeniu przebaczenie spadkobiercy przez spadkodawcę wyłącza możliwość uznania za niegodnego

Wysokość zachowku Zachowek wynosi ½ udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu w przypadku dziedziczenia ustawowego W przypadku małoletnich zstępnych i osób trwale niezdolnych do pracy wysokość zachowku jest wyższa i wynosi 2/3 udziału spadkowego Przy ustalaniu udziału spadkowego pomija się osoby wydziedziczone oraz te, które zrzekły się dziedziczenia – bierze się natomiast pod uwagę tych, którzy odrzucili spadek oraz osoby uznane za niegodne dziedziczenia Na wysokość zachowku wpływają darowizny i zapisy windykacyjne uczynione przez spadkodawcę – dolicza się je do spadku w celu obliczenia zachowku Z kolei korzyści otrzymane przez uprawnionego (darowizny, zapisy windykacyjne) obniżają wysokość należnego mu roszczenia o zachowek Pod uwagę nie są brane darowizny uczynione wcześniej niż 10 lat przed otwarciem spadku (za wyjątkiem darowizn na rzecz spadkobierców oraz osób uprawnionych do zachowku), drobne darowizny zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach Regulacja szczególna dot. zaliczania darowizn w przypadku zachowki na rzecz zstępnych (art. 994 § 2 k.c.) i małżonka (art. 994 § 3 k.c.)

Wysokość zachowku cd. obliczanie zachowku następuje przez pomnożenie udziału spadkowego branego pod uwagę przy obliczaniu zachowku przez tzw. substrat zachowku Substrat zachowku obejmuje czystą wartość spadku powiększoną o darowizny i zapisy windykacyjne doliczane do spadku na potrzeby obliczenia zachowku Czysta wartość spadku to wartość aktywów spadkowych pomniejszona o długi spadkowe (z wyjątkiem zapisów zwykłych i poleceń) Od podanej wyżej wartości zachowku należy odjąć korzyści uzyskane przez uprawnionego (z tytułu dziedziczenia, zapisów, darowizn) – celem obliczenia przysługującego danemu uprawnionemu do zachowku roszczenia

Sposób pokrycia zachowku Uprawnieni do zachowku mogą go otrzymać w postaci: powołania do spadku (w drodze dziedziczenia testamentowego lub ustawowego), Korzyści otrzymanych z tytułu darowizn bądź zapisów (zwykłych, windykacyjnych) uczynionych przez spadkodawcę, świadczenia pieniężnego spełnianego przez spadkobierców lub obdarowanych z tytułu zapłaty lub uzupełnienia zachowku – na żądanie uprawnionego do zachowku.

Zobowiązani do zapłaty zachowku W pierwszej kolejności do zapłaty zachowku zobowiązani są spadkobiercy W przypadku niemożności uzyskania zachowku od spadkobierców zobowiązany do zapłaty zachowku jest zapisobierca windykacyjny (zapisobiercy windykacyjni) – odpowiadają oni solidarnie Jeśli nie można uzyskać zaspokojenia od wyżej wymienionych podmiotów, roszczenie przysługuje wobec obdarowanych przez spadkodawcę Obdarowani wcześniej odpowiadają za zachowek jedynie w przypadku niemożności uzyskania zaspokojenia od osób obdarowanych później Odpowiedzialność osoby uprawnionej do zachowku (może być nim spadkobierca, zapisobierca windykacyjny czy obdarowany) wobec innych uprawnionych do zachowku ogranicza się do nadwyżki nad zachowkiem tej pierwszej osoby Odpowiedzialność zapisobierców windykacyjnych i obdarowanych ogranicza się do wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego czy darowizny – możliwe jest zwolnienie się od odpowiedzialności przez wydanie przedmiotu zapisu windykacyjnego czy darowizny na rzecz uprawnionego do zachowku

Dochodzenie zapłaty zachowku Uprawnionemu przysługuje roszczenie o zapłatę zachowku, a zatem ma on możliwość żądania spełnienia świadczenia pieniężnego przez zobowiązanego – świadczenie to może być dochodzone w procesie sądowym Termin przedawnienia roszczeń z tytułu zachowku wynosi 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu (5 lat od dnia otwarcia spadku – w przypadku roszczeń kierowanych wobec spadkobierców ustawowych, zapisobierców windykacyjnych oraz obdarowanych)

Kazus 1 A jest żonaty z B oraz ma jednego syna, C – pochodzącego z poprzedniego związku małżeńskiego. Relacje pomiędzy A i C nie układają się poprawnie. C permanentnie nadużywa alkoholu, nie pracuje oraz nie utrzymuje kontaktów ze swoim ojcem. A wielokrotnie próbował odnowić relacje ze swoim synem i wpłynąć na jego postawę życiową, jednak próby te okazywały się bezowocne. Obecnie A jest ciężko chory i chce przekazać swój cały majątek na rzecz B. A sporządził testament, w którym jedynym spadkobiercą uczynił B. Spadkodawca obawia się jednak ewentualnych roszczeń finansowych, które C może kierować wobec B po śmierci A. Czy C będzie przysługiwało prawo do zachowku po ewentualnej śmierci A? Czy A może pozbawić C tego uprawnienia? W jaki sposób mógłby tego dokonać?

Kazus 2 A zmarł w dniu 15 maja 2016 r. A był żonaty z B, miał troje dzieci: C, D i E, pięcioro wnuków – F, G, H, I oraz J (były to dzieci C, D i E). W momencie śmierci A żyła jego matka – J. Ojciec A zmarł w 2003 r. A miał czworo rodzeństwa – K, L oraz M. A był zamożnym człowiekiem, jednak po jego śmierci okazało się, że A sporządził testament, w którym jedynym spadkobiercą uczynił swoją przyjaciółkę – N. Oburzeni członkowie rodziny A zastanawiają się obecnie, czy przysługują im jakieś prawa do spadku pozostawionego przez A. Komu będzie przysługiwać prawo do zachowku po A? Kto jest zobowiązany do zapłaty zachowku? Czy roszczenie uprawnionych może podlegać przedawnieniu? Jaka jest ewentualnie długość terminu przedawnienia tych roszczeń i od jakiego momentu należy liczyć bieg terminu przedawnienia?

Kazus 3 A zmarł 17 sierpnia 2016 r. A był wdowcem i miał dwoje dzieci: B oraz C. W 2000 r. A podarował B nieruchomość zabudowaną domem mieszkalnym, która – biorąc pod uwagę jej stan z daty darowizny – jest warta obecnie 190.000 zł. A nie pozostawił testamentu, natomiast czysta wartość spadku (wartość spadku po odjęciu długów spadkowych) wynosi 10.000 zł. Zarówno B i C są pełnoletni oraz zdolni do pracy. Czy C przysługuje prawo do zachowku po A. Do kogo C powinien ewentualnie kierować swoje roszczenie? Jaka jest ewentualnie wysokość roszczenia przysługującego C?