Pokrewieństwo i powinowactwo (Tytuł II KRO) PODSTAWY PRAWA CYWILNEGO Mgr. Agnieszka Kwiecień

Pokrewieństwo - pojęcie W linii prostej – pochodzenie jednej osoby od drugiej, bezpośrednio lub pośrednio (wstępny – zstępny) W linii bocznej - pochodzenie od wspólnego przodka (np. rodzeństwo, kuzyni, wujek i siostrzenica) Stopień pokrewieństwa – określany według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo Sposób ustalania stopnia pokrewieństwa: nie uwzględnia się urodzin wstępnego (w linii prostej) nie uwzględnia się urodzin wspólnego przodka (w linii bocznej) Przykłady: Matka i córka – pierwszy stopień pokrewieństwa, Rodzeństwo – drugi stopień, Wujek i siostrzenica – trzeci stopień,

Rodzaje pokrewieństwa W linii prostej Pochodzenie jednej osoby od drugiej Np. Matka - Córka W linii bocznej Pochodzenie od wspólnego przodka Np. Wuj - Siostrzenica

Powinowactwo - pojęcie Powinowatymi są krewni małżonka (zarówno w linii prostej, jak i bocznej), Stopień powinowactwa odpowiada stopniowi pokrewieństwa małżonka, Śmierć małżonka lub rozwiązanie małżeństwa przez rozwód nie powodują ustania stosunku powinowactwa,

Macierzyństwo Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła – art. 61 (9) KRO łac. Mater semper certa est. – macierzyństwo biologiczne a macierzyństwo genetyczne, Ustalenie macierzyństwa – sporządzenie aktu urodzenia dziecka nieznanych rodziców lub zaprzeczenie macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie – w drodze powództwa. Legitymacja czynna: dziecko przeciwko matce, a gdy ona nie żyje przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd; matka przeciwko dziecku,

Zaprzeczenie macierzyństwa i sądowe ustalenie macierzyństwa Zaprzeczenie macierzyństwa – jeżeli w akcie urodzenia jako matka wpisana jest kobieta, która dziecka nie urodziła np. przypadkowa zamiana dzieci w szpitalu, Legitymacja czynna: kobieta wpisana do aktu urodzenia, matka dziecka, dziecko, mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety widniejącej w akcie urodzenia, prokurator; Różne terminy do wystąpienia z żądaniem (art. 61(13) i (14) KRO) Sądowe ustalenie macierzyństwa – możliwe w przypadku braku ustalenia rodziców, jak również w przypadku skutecznego zaprzeczenia macierzyństwa; legitymowani czynnie – dziecko, matka, prokurator WTRÓNY CHARAKTER OJCOSTWA WOBEC MACIERZYŃSTWA Przesądzenie macierzyństwa daje podstawy do ustalenia ojcostwa – wyjątek: art. 75(1) KRO

Ustalenie ojcostwa Uznanie ojcostwa Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki Sądowe ustalenie ojcostwa

Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki Domniemywa się, że ojcem jest mąż matki – art. 62 KRO, Domniemanie dotyczy urodzenia się dziecka w czasie trwania małżeństwa, a także okresu przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia. Domniemania nie stosuje się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji, Gdy dziecko urodziło się przed upływem 300 dni od ustania małżeństwa, a przed zawarciem drugiego małżeństwa – domniemywa się, że dziecko pochodzi od drugiego męża (z wyjątkiem urodzenia się dziecka w wyniku procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki) Dopuszczalne powództwo o zaprzeczenie ojcostwa – należy wykazać, że mąż nie jest ojcem matki – legitymacja męża matki, matki, prokuratora – różne terminy (art. 63 i n. KRO)

Uznanie ojcostwa Możliwe, gdy nie działa domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki (np. dzieci pozamałżeńskie) – ewentualnie, gdy domniemanie to zostało obalone Oświadczenie ojca – musi ono zostać potwierdzone przez matkę dziecka (jednocześnie albo w ciągu 3 miesięcy) Oświadczenie składane przed odpowiednim organem- art. 73-74 KRO (w szczególności kierownik USC, Uznanie dziecka poczętego (art. 75 KRO) oraz małoletniego, Powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania – gdy dziecko nie pochodzi od mężczyzny, który je uznał,

Quasi-uznanie ojcostwa – art. 75(1) KRO Dotyczy uznania ojcostwa dziecka poczętego w wyniku procedur medycznie wspomaganej prokreacji, Zapłodnienie in vitro i in vivo, Oświadczenie mężczyzny składane przed kierownikiem USC, że „będzie ojcem dziecka które urodzi się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji (…)” Oświadczenie jest skuteczne w ciągu 2 lat od jego złożenia,

Sądowe ustalenie ojcostwa Legitymowani czynnie – dziecko, matka oraz domniemany ojciec (matka i domniemany ojciec – ograniczenie czasowe do chwili osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości), prokurator Należy udowodnić, że mężczyzna obcował z matką w okresie pomiędzy 300 a 181 dniem przed dniem urodzenia dziecka – domniemanie ojcostwa art. 85 KRO – tzw. okres koncepcyjny. Strona pozwana może bronić się tym, że ojciec nie obcował z matką w wyżej wskazanym okresie koncepcyjnym, a także tym, że matka obcowała w tym okresie również z innym mężczyzną (przy czym ojcostwo tego mężczyzny musi być bardziej prawdopodobne)- łac. exceptio plurium concumbentium, Możliwe jest przeprowadzenie dowodów wykluczających lub potwierdzających ojcostwo (w tym w szczególności dowodu z polimorfizmu DNA)

Stosunki między rodzicami a dziećmi Wzajemny szacunek (art. 87 KRO) Partycypowanie dziecka w kosztach utrzymania rodziny i pomocy w gosp. Rodzinnym (art. 91) Władza rodzicielska (art. 92 – 112 KRO) Piecza zastępcza (art. 112(1-8) KRO) Kontakty rodziców i dzieci (art. 113-113(6) KRO) Kształtowanie nazwiska dziecka (art. 88(1)-90 KRO)

Nazwisko dziecka Art. 88 KRO - dziecko nosi nazwisko obojga rodziców – podstawowa zasada „wspólne” nazwisko, Jeśli rodzice nie noszą jednego nazwiska, mogą oni wspólnie zadecydować o nazwisku dziecka – jeżeli tego nie uczynią dziecko nosi nazwisko złożone (składające się z nazwiska matki oraz dołączonego do niego nazwiska ojca) Możliwe jest również ustalenie lub zmiana nazwiska przy uznaniu dziecka, sądowym ustaleniu ojcostwa, zawarciu związku małżeńskiego przez matkę po urodzeniu dziecka – co do zasady do zmiany nazwiska potrzebna jest zgoda dziecka, które skończyło 13 lat - zob. szerzej art. 88 i n. kro

Władza rodzicielska – treść oraz wykonywanie Przysługuje rodzicom z mocy samego prawa – o ile są znani, żyją, mają pełną zdolność do czynności prawnych, a sąd opiekuńczy nie ograniczył, nie pozbawił lub nie zawiesił tej władzy Art. 92 KRO – dziecko do pełnoletności pozostaje pod władzą rodzicielską, Rodzice mogą samodzielnie sprawować władzę rodzicielską – obowiązek współdziałania występuje jednak we wszystkich istotnych sprawach dziecka (możliwe są sytuacje szczególne – np. w wyroku rozwodowym sąd może przyznać jednemu z rodziców prawo do wykonywania władzy rodzicielskiej, ograniczając władzę rodzicielską do określonych uprawnień i obowiązków)

Treść władzy rodzicielskiej Piecza nad majątkiem Reprezentowanie Piecza nad osobą

Władza rodzicielska – wykonywanie Sposób wychowania dziecka ma zapewnić poszanowanie jego godności i praw - rodzice są obowiązani do wysłuchania dziecka przed powzięciem ważnych decyzji w sprawach dziecka (jeżeli jest to uzasadnione w świetle jego dojrzałości i rozwoju) oraz uwzględnienia rozsądnych życzeń dziecka – zakazane jest stosowanie kar cielesnych, Dziecko jest zobowiązane do wysłuchania opinii i zaleceń rodziców w sprawach, w których może już podejmować samodzielne decyzje i składać oświadczenia woli, Kryteria prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej stanowią dobro dziecka, interes społeczny oraz należyta staranność w zarządzaniu jego majątkiem,

Władza rodzicielska – piecza nad osobą dziecka Obejmuje wychowanie i kierowanie dzieckiem, troskę o duchowy i fizyczny rozwój dzieckiem oraz o jego przygotowanie do pracy, Rodzice nie mający pełnej zdolności do czynności prawnych (w szczególności niepełnoletni) nie mają władzy rodzicielskiej lecz uczestniczą w bieżącej pieczy nad osobą dziecka i w jego wychowaniu, chyba że sąd opiekuńczy ze względu na dobro dziecka postanowi inaczej – przy bieżącej pieczy władza rodzicielska przysługuje drugiemu rodzicowi (ewentualnie opiekunowi ustanowionemu dla dziecka),

Władza rodzicielska – zarządzanie majątkiem dziecka Dokonywanie czynności faktycznych i prawnych dotyczących majątku dziecka, Zarząd nie obejmuje: zarobków dziecka, przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku, a także przedmiotów przypadających z tytułu darowizny lub dziedziczenia, o ile darczyńca bądź spadkodawca tak postanowił, Czysty dochód z majątku dziecka powinien być obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, a nadwyżka – na inne potrzeby całej rodziny, Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu – konieczne jest uzgodnienie podjęcia czynności przez rodziców, ewentualnie wysłuchanie dziecka oraz uzyskanie zgody sądu opiekuńczego, Konieczność wydania dziecku majątku po ustaniu zarządu (możliwość żądania złożenia rachunku z zarządu),

Władza rodzicielska – reprezentacja dziecka Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka – mogą reprezentować je w zakresie czynności prawnych oraz procesowych, Każdy z rodziców może samodzielnie reprezentować dziecko pozostające pod jego władzą rodzicielską, Reprezentacja jest wyłączona w zakresie czynności pomiędzy dziećmi podległymi władzy rodzica oraz pomiędzy dzieckiem a rodzicem (lub jego małżonkiem) – to ostatnie wyłączenie nie dotyczy przysporzeń na rzecz dziecka oraz dochodzenia od drugiego rodzica należnych dziecku środków utrzymania, W zakresie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu – konieczna zgoda sądu opiekuńczego pod rygorem nieważności czynności (np. zbycie nieruchomości należącej do dziecka, złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku),

Ograniczenie władzy rodzicielskiej W przypadku zagrożenia dobra dziecka (a tym bardziej jego naruszenia) sąd opiekuńczy wydaje zarządzenie w przedmiocie ograniczenia władzy rodzicielskiej Różne sposoby ograniczenia władzy - m.in. zobowiązania rodziców oraz małoletniego do odpowiedniego działania (w tym praca z asystentem rodziny, skierowanie rodziców do placówki zajmującej się terapią rodzinną), poddanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego, a nawet zarządzenie umieszczenia małoletniego w pieczy zastępczej (np. rodzinie zastępczej) – zob. szerzej art. 109 kro Wskazane wyżej ograniczenie władzy (w razie zagrożenia dobra dziecka) należy odróżnić od ograniczeń władzy, które mogą być stosowane w wyroku rozwodowym czy w sytuacji, w której rodzice żyją w rozłączeniu (art. 58, art. 107 kro)

Zawieszenie władzy rodzicielskiej Sąd może zawiesić władzę rodzicielską w przypadku przemijającej przeszkody w jej wykonywaniu, Przykłady – poważna choroba rodzica wymagająca leczenia szpitalnego, pobyt w zakładzie karnym, Zawieszenie władzy rodzicielskiej jest uchylane w przypadku ustania przyczyny zawieszenia,

Pozbawienie władzy rodzicielskiej Obligatoryjne w przypadku trwałej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej (np. zaginięcie rodzica; długotrwała choroba, definitywnie uniemożliwiająca wykonywanie władzy) oraz nadużywania władzy lub rażącego zaniedbywania przez rodziców obowiązków wobec dziecka, Fakultatywnie – gdy nie ustały przyczyny dotychczas stosowanych środków w postaci umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej, w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem, Pozbawienie władzy może dotyczyć jednego rodzica lub obojga (zależnie od przyczyn) Pozbawienie władzy nie wyłącza prawa do dziedziczenia, uprawnień alimentacyjnych dziecka, jak również prawa do kontaktów z dzieckiem (mogą one być jednak ograniczone lub zakazane niezależnie od pozbawienia rodzica władzy rodzicielskiej),

Piecza zastępcza Regulują ją przepisy KRO oraz ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej Jest sprawowana w przypadku niemożności zapewnienia dziecku pieczy i wychowania przez rodziców – najczęściej wiąże się z ograniczeniem władzy rodzicielskiej przysługującej rodzicom Umieszczenie w pieczy może nastąpić jedynie wtedy, gdy uprzednio stosowane środki zmierzające do pomocy rodzinie (tj. np. praca z asystentem rodziny, skierowanie małoletniego do placówki wsparcia dziennego, nadzór kuratora sądowego) nie doprowadziły do usunięcia stanu zagrożenia dobra dziecka, chyba że konieczność niezwłocznego zapewnienia dziecku pieczy zastępczej wynika z poważnego zagrożenia dobra dziecka, w szczególności zagrożenia jego życia lub zdrowia, Jej celem jest umożliwienie powrotu do rodziny lub gdy jest to niemożliwe – dążenie do przysposobienia dziecka; w przypadku braku możliwości przysposobienia piecza zastępcza ma zapewnić pieczę i wychowanie w środowisku zastępczym, Sprawowana w formie rodzinnej (rodziny zastępcze, rodzinny dom dziecka) oraz instytucjonalnej – pierwszeństwo pieczy rodzinnej – możliwe jest powierzenie pieczy osobom, które są wstępnymi bądź rodzeństwem dziecka,

Kontakty rodziców i dzieci Prawo i obowiązek do wzajemnego kontaktowania się rodziców i dzieci niezależnie od władzy rodzicielskiej – art. 113 KRO, Uregulowanie kontaktów ma praktyczne znaczenie, gdy dziecko przebywa u jednego z rodziców, u opiekuna lub zostało umieszczone w pieczy zastępczej, Obejmują przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka z miejsca stałego pobytu) oraz porozumiewanie się z dzieckiem (rozmowy telefoniczne, korespondencja) O formie kontaktów rozstrzygają sami rodzice, z uwzględnieniem dobra dziecka i jego rozsądnych życzeń - w przypadku braku porozumienia decyzje podejmuje sąd (o władzy rodzicielskiej i kontaktach sąd orzeka obligatoryjnie w wyroku rozwodowym por. art. 58 KRO) Sąd może ograniczyć kontakty rodzica z dzieckiem z uwagi na dobro dziecka; możliwe jest zakazanie kontaktów, jeśli ich utrzymywanie poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza Prawo do kontaktów ma również rodzeństwo dziecka, dziadkowie, powinowaci w linii prostej oraz osoby, które przez dłuższy czas sprawowały pieczę nad dzieckiem

Obowiązek alimentacyjny i quasi-alimentacyjny Art. 133 Alimentacja rodziców i dzieci Art. 128-9 Alimentacja dalszych krewnych Art. 141 Roszczenia matki związane z ciążą i porodem Art. 60 Alimenty na rzecz byłego małżonka

Alimentowanie się dzieci i rodziców Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania Alimentacja wobec dzieci, które nie są w stanie utrzymać się samodzielnie może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub wychowanie uprawnionego Ustanie obowiązku alimentacyjnego nie zostało uzależnione od osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, lecz samodzielności (przygotowanie do pracy zgodnie z uzdolnieniami dziecka) Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub gdy dziecko nie dokłada stara o uzyskanie możliwości samodzielnego utrzymania się Obowiązek alimentacyjny wobec dzieci, które mogą utrzymać się samodzielnie oraz rodziców wobec dzieci istnieje jedynie wtedy, gdy uprawniony znajduje się w niedostatku,

Granice obowiązku alimentacyjnego UPRAWNIONY ZOBOWIĄZANY Usprawiedliwione potrzeby Zarobkowe i majątkowe możliwości

Alimentacja wobec pozostałych krewnych Zobowiązani do alimentacji: krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, ewentualnie powinowaci (art. 128 KRO) Kolejność powstania obowiązku – art. 129 i n. KRO (co do zasady – zstępni przed wstępnymi, wstępni przed rodzeństwem; były małżonek – przed krewnymi małżonka uprawnionego do alimentacji) Roszczenie regresowe wobec osoby zobowiązanej w bliższym stopniu, która nie spełniała świadczeń alimentacyjnych (art. 140 KRO) Okoliczności wpływające na powstanie oraz wysokość obowiązku alimentacyjnego: -niedostatek uprawnionego; - zakres usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, - majątkowe i zarobkowe możliwości zobowiązanego; - niesprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego; - przesłanki szczególne – art. 134 KRO (rodzeństwo), art. 144 KRO (pasierb, macocha, ojczym)

Roszczenia alimentacyjne związane z ciążą i porodem Art. 141 KRO – obowiązek mężczyzny niebędącego mężem matki do pokrywania w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom 3 miesięcznych kosztów związanych z ciążą i porodem. Z ważnych powodów okres ten może być dłuższy, Art. 142 KRO – roszczenia wobec mężczyzny, którego ojcostwo zostało uwiarygodnione – żądanie wyłożenia odpowiedniej sumy na koszty utrzymania w ciągu 3 miesięcy w okresie porodu oraz 3 miesięcy po urodzeniu się dziecka,

Alimentacja byłego małżonka Zakres uzależniony od orzeczenia o winie w rozkładzie małżeństwa, Małżonek, który nie został uznany wyłącznie winnym – niedostatek, Jeśli jeden z małżonków został uznany wyłącznie winnym, małżonek niewinny – może żądać przyczynienia się do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb chociażby nie znajdował się w niedostatku – gdy rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej,

Kazus 1 Niepozostająca w związku małżeńskim Anna urodziła dziecko. Jej partner Piotr chce złożyć oświadczenie o uznaniu ojcostwa. Anna nie zgadza się na to, twierdzi, że dziecko wychowa sama i nie chce żadnej pomocy. Czy w tej sytuacji możliwe jest skuteczne złożenie oświadczenia o uznaniu ojcostwa przez Piotra? Czy brak zgody Anny całkowicie pozbawia Piotra możliwości ustalenia więzi prawnej z dzieckiem?

Kazus 2 Jacek (15l.) odziedziczył mieszkanie po babci. Matka Jacka, chce sprzedać nieruchomość i uzyskane w ten sposób przeznaczyć w części na zaspokajanie potrzeb rodziny, a w części wpłacić na lokatę dla Jacka by zapewnić mu zabezpieczenie finansowe na przyszłość. Ojciec Jacka jest przeciwny sprzedaży mieszkania, gdyż twierdzi, że aktualnie ceny lokali spadły i transakcja jest nieopłacalna. Czy matka Jacka może w ramach władzy rodzicielskiej samodzielnie dysponować mieszkaniem? Czy brak porozumienia miedzy rodzicami Jacka całkowicie uniemożliwia sprzedaż mieszkania?

Kazus 3 Adam jest uczniem klasy maturalnej. Osiąga dobre wyniki i chce podjąć studia medyczne w trybie stacjonarnym. Jego rodzice rozwiedli się gdy Adam był jeszcze dzieckiem i od tego czasu ojciec alimentuje go kwotą 600 zł/m-c. Gdy Adam skończył 18 lat jego ojciec zaprzestał płacenia alimentów i twierdzi, że w związku z pełnoletnością syna jego obowiązek wygasł. Oceń stanowisko ojca. Jakie przesłanki decydują o istnieniu obowiązku alimentacyjnego między rodzicami a dziećmi?

Prawo spadkowe Powtórka materiału

Kazus „Zobaczysz, wydziedziczę Cię!” Ojciec Jerzego zmarł. Jeszcze za życia nie utrzymywał z synem kontaktów. Byli poważnie skonfliktowani i ojciec wielokrotnie groził synowi, że go wydziedziczy. Okazało się, że ojciec Jerzego pozostawił testament w formie aktu notarialnego ustanawiając jedyną spadkobierczynią swą córkę Annę i wcale nie wspomniał w nim o Jerzym. Teraz syn zastanawia się czy cokolwiek mu się należy po ojcu. Oceń sytuację.

Kazus „Sprawiedliwy ojciec” Antoni ma dwóch synów – Jana i Jacka. Przez całe życie wspierał finansowo Jacka i przeznaczał na jego wykształcenie znaczne środki. Antonii chciałby zadbać również o los drugiego syna i mieć pewność, że po jego śmierci majątek przypadnie Janowi. Jacek nie sprzeciwia się temu. Jaka instytucja znajduje zastosowanie w tej sytuacji? Co powinien zrobić Antoni? Jakie znaczenie może mieć ta sytuacja dla dzieci Jacka – wnuków Antoniego?