Ocena systemów informatycznych w zarządzaniu projektami prof. dr hab. Witold Chmielarz Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego …Wiemy czemu projekty.

Prezentacja na temat: "Ocena systemów informatycznych w zarządzaniu projektami prof. dr hab. Witold Chmielarz Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego …Wiemy czemu projekty."— Zapis prezentacji:

1 Ocena systemów informatycznych w zarządzaniu projektami prof. dr hab. Witold Chmielarz Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego …Wiemy czemu projekty upadają, wiemy dobrze jak temu zapobiec – dlaczego więc one nadal upadają?... – paradoks Martina Cobba za http://www.standishgroup.com

2 From Aphorismus Book......Wisdom is nontransferable. The sage’ knowledge which he try to transfere, sounds always like nonsense... (... Mądrości nie można przekazać. Wiedza, którą próbuje przekazywać mędrzec, brzmi zawsze jak głupota...),...Study period is the time when you are instructing by somebody you don’t want to know, about something you don’t want to know... (... Okres nauki to czas gdy jesteś pouczany przez kogoś kogo nie chcesz znać, o czymś czego nie chcesz wiedzieć... ) …Knowledge is powerless unless it prepares you to do the right thing at the right time… (…Wiedza nic nie daje, jeżeli nie przygotowuje cię do podjęcia właściwej decyzji we właściwym czasie…)

3 Cel wykładu : Przekazanie wiedzy z zakresu oceny porównawczej i selekcji systemów informatycznych dla wspomagania zarządzania organizacją Plan wystąpienia:  Tło – czyli skąd to się wzięło: problemy projektowe i wdrożeniowe systemów informatycznych  Miejsce i rola oceny i selekcji systemów informatycznych w pracach projektowych i wdrożeniowych  Ocena i selekcja dla wytyczani kierunków rozwoju (strategia)  Uogólnienie metodyki oceny i wyboru - koncepcja modelu oceny i selekcji systemów informatycznych

4 Tło: problemy projektowe i wdrożeniowe systemów informatycznych

5 Coś z życia, czyli statystyki trochę: średnia skala realizacji projektów analizowanych przez The Standish Group w wybranych latach z okresu 1994 - 2012 Źródło: J. Johnson, CHAOS Rising, Standish Group, Materiały konferencyjne II-giej Krajowej Konferencji Jakości Systemów Informatycznych, Computerworld, czerwiec 2005, s. 11; Standish Group, The Standish Group Report 2007, West Yarmouth, Massachusetts, 2007, The Standish Group, Caos Summary, West Yarmoth, Massachusetts 2009, str. 1, The Standish Group International, Incorporated, CHAOS Report 2009, http:/blog.standishgroup.com/news, http://www.controlchaos.com/storage/S3D%20First%20Chapter.pdf, listopad, 2012, RokWspółczynnik sukcesuWspółczynnik niepowodzenia 199416%84% 199627%73% 199826%74% 200028%72% 200234%66% 200333%67% 200429%71% 200635%65% 200832%68% 201037%63% 201228%72%

6 Czynniki powodzenia projektów w 2004 r. i ich porównanie z czynnikami z roku 1994 i 2012 Czynnik i jego znaczenie w 2004 r.Znaczenie czynnika w 1994 r.Znaczenie czynnika w 20012 r. 1. Zaangażowanie użytkownika Miejsce 1. 2. Wsparcie ze strony zarządu organizacji Miejsce 2. 3. Jasne cele biznesowe przedsięwzięcia Miejsce 9. w formie: Jasna wizja i cele projektu Miejsce 4. 4. Optymalizacja zakresu i wymagań Miejsce 6. w formie: Krótkie etapy projektowania Miejsce 5. w formie: Zminimalizowany zakres 5. Doświadczony kierownik projektu Brak Miejsce 3. 6. Iteracyjny i tzw. zwinny (ang. agile) proces projektowania Częściowo miejsce 3. w formie: Jasne formułowanie wymagań Częściowo miejsce 6. w formie: Sprawny proces ustalania wymagań 7. Zarządzanie finansami przedsięwzięcia Brak (szerzej na miejscu 4. w formie: Właściwe planowanie) Częściowo miejsce 9. w formie: Wiarygodne oszacowania 8. Wykwalifikowane zasoby ludzkie Miejsce 7. w formie: Kompetentny zespół projektowy Miejsce 10. w formie: Kompetentny zespół projektowy 9. Wykorzystywanie formalnej metodyki Brak (szerzej na miejscu 4. w formie: Właściwe planowanie) Miejsce 8. 10. Wykorzystywanie standardowej infrastruktury operacyjnej i standardowych narzędzi wspomagających zarządzanie (zwłaszcza zakresem IPR) Brak Częściowo miejsce 7. w formie: Wykorzystywanie standardowej infrastruktury oprogramowania

7 Czynniki utrudniające realizację projektu Czynnik utrudniający realizację projektu w 2010Procent odpowiedzi Miejsce 2000Miejsce 2008 Brak zaangażowania użytkowników biznesowych i informacji od nich 21 Niekompletne wymagania biznesowe i funkcjonalne lub ich zmiana 62 Niedoświadczony kierownik projektu43 Brak wsparcia kierownictwa firmy14 Brak kompetencji technologicznych55 Brak zasobów do realizacji projektu (ludzkich)86 Nierealne oczekiwania od zespołu realizatorów107 Niejasno określone wymagania (cele)38 Nierealny harmonogram projektu99 Częsta i radykalna zmiana technologii710 opracowanie własne na podstawie: J. Johnson, CHAOS Rising, Standish Group, Materiały konferencyjne II-giej Krajowej Konferencji Jakości Systemów Informatycznych, Computerworld, czerwiec 2005, s. 11, The Standish Group International, Incorporated, CHAOS Report 2009, http:/blog.standishgroup.com/news

8 Menedżerowie projektów zidentyfikowali i scharakteryzowali pięć krytycznych obszarów stanowiących największe ograniczenia w osiągnięciu sukcesu:  nieprawidłowo przeprowadzona analiza wymagań projektu – spowodowana brakiem wywiadów i dyskusji z wykonawcą na temat doświadczeń płynących z wcześniej wykonanych projektów, które mogą być wykorzystane w bieżącym projekcie, na wczesnym etapie realizacji projektu. Na ogół pierwsze spotkanie zespołu projektowego rozpoczyna dyskusję nad gotowym harmonogramem, z określonymi zasobami i planowanymi terminami ich wykorzystania,  brak wsparcia sponsora projektu – zleceniodawca stara się minimalnie angażować w realizację projektu. Brak tej współpracy powoduje nieprecyzyjne rozpoznanie informacyjno-organizacyjne problemu, na podstawie których trudno stworzyć prawidłową specyfikację rozwiązania problemu i modelowania procesów, które do tego doprowadzą. Projekty opóźniają się więc coraz bardziej i/lub nie spełniają wymagań sponsorów. Problemów tych można uniknąć poprzez regularnie organizowane spotkania bezpośrednich wykonawców ze zleceniodawcą,

9  brak wiedzy o stanie projektu – ukrywanie problemów zaistniałych w zespole przed przełożonymi, w obawie przed ich reakcją i próby rozwiązywania ich we własnym zakresie lub ominięcia, przerzucanie na innych Informacji o krytycznych zdarzeniach w projekcie,  unikanie odpowiedzialności za priorytetowe zadania projektu – rozpoczynanie realizacji projektu (wbrew harmonogramowi) od najłatwiejszych i niekoniecznie najważniejszych zadań w projekcie, ignorowanie na początku zadań najtrudniejszych, a priorytetowych, które niosą ze sobą ryzyko niepowodzenia. To może prowadzić do braku koordynacji w skali całego projektu,  przerzucanie odpowiedzialności - za zadania, których członkowie zespołu nie chcą lub nie są w stanie wykonać z powodu braku wiedzy lub praktyki. Tworzenie sztucznych barier (…to niemożliwe, to nieprofesjonalne, to będzie dużo kosztowało…), które mają pozwolić na przerzucenie zadań na innych, bądź wręcz zaniechanie ich.

10 Dziesięć najważniejszych czynników przyczyniających się do sukcesu projektu:  zaangażowanie klienta w realizację projektu,  wsparcie kierownictwa (sponsora) projektu,  jasny cel biznesowy projektu (sprecyzowane wymagania w świetle istniejących ograniczeń),  zoptymalizowany zakres projektu (dostosowany do możliwości wykonania),  metodyka zwinnego projektowania (agile) w miejsce tradycyjnego,  doświadczony i kompetentny kierownik projektu,  prawidłowe zarządzanie budżetem projektu,  wykształcone zasoby ludzkie,  formalna metodyka prowadzenia projektu,  standardowe narzędzia programistyczne i infrastruktura.

11 F. Brooks uważa, że „…systemy informatyczne są prawdopodobnie najbardziej skomplikowanym dziełem człowieka…”  złożoność systemów,  konieczność zachowania zgodności systemów z szeroko pojętym środowiskiem jego funkcjonowania,  brak wyraźnie zdefiniowanego efektu skali dla systemów,  abstrakcyjność systemów informatycznych,  zmienność wymagań zleceniodawcy wobec systemów informatycznych w trakcie trwania cyklu życia przedsięwzięcia,  nowatorski charakter systemów informatycznych,  odmienna produktywność poszczególnych projektantów i zespołów projektowych zaangażowanych w duże projekty informatyczne,  zmiany składu zespołów projektowych,  twórczy charakter pracy w ramach tworzenia systemu,  brak jednoznacznej miary zakresu systemów informatycznych. Prof. Frederick Brooks Department of Computer Science University of North Carolina

12 Realizacja wdrożeń systemów zintegrowanych

13 Podobieństwa i różnice pomiędzy projektami i procesami Projekt tradycyjnieProcesProjekt współcześnie Dynamizm, zarządzanie zmianami Stabilność w sensie powtarzalności Dynamizm sterowany ekonomicznym pragmatyzmem UnikatowośćRutynowośćDobre praktyki zarządzania PragmatyzmAutomatyzmZarządzanie wiedzą Zarządzanie zmianami (rewolucja) Modyfikacje (ewolucja)Nadążność za zmianami (antycypacja) Zagrożenie realizacji ryzykiem Niewielkie ryzykoMinimalizacja ryzyka Innowacyjność, nowatorstwo Tradycjonalizm postępowaniaNiekonwencjonalność kontrolowana wzorcami Zaangażowane kierownictwo Brak wpływu kierownictwa na przebieg procesów Współpraca zespołów z kierownictwem Konflikty w organizacjiWspółpraca w organizacjiKooperacja w organizacji w celu minimalizacja konfliktów

14 Ograniczenia projektu a sukces projektu  Sukcesu projektu w chwili obecnej ewoluuje w kierunku oceny wybiegającej poza klasyczny, a wąski trójkąt równowagi pomiędzy kosztami, czasem i zakresem.  Przyjmuje się punkt widzenia użytkownika-odbiorcy projektu i jego sposób widzenia projektu, zarówno w projektach wewnętrznych, jak i zewnętrznych  Już samo rozszerzenie „złotego trójkąta”, o czwarty parametr – wymogi użytkownika - powoduje również poszerzenie możliwości podejmowania decyzji w zakresie jego realizacji (4 zamiast 3 parametrów).  Przy czym relacje pomiędzy parametrami stają się – jak się wydaje – nierównoważne – wymagania odbiorców są nadrzędne w stosunku do pozostałych parametrów.  Jeżeli natomiast dodatkowo wprowadzimy piąty parametr, którym jest jakość – ilość dopuszczalnych rozwiązań z powrotem się zawęzi, wpłynie na to wielowymiarowość realizowanego projektu i ścisły związek wymagań użytkownika z określonym poziomem jakości.  Nie wszystkie rozwiązania dopuszczalne projektem i zgodne z wymaganiami użytkownika mogą spełniać zakładane standardy jakości

15 Obszar dopuszczalnych kombinacji podstawowych parametrów projektu i jego rozszerzenie Jakość Jakość Koszt Czas Zakres W środku wewnętrznego ostrosłupa obszar rozwiązań dopuszczalnych po rozszerzeniu ilości podstawowych parametrów projektu Wymagania odbiorcy (użyteczność, efektywność, funkcjonalność, ergonomia) itp.) stopień ryzyka projektu Dawny „złoty trójkąt”

16 Relację między zarządzaniem procesami a zarzadzaniem projektami Na zmiany relacji pomiędzy zarządzaniem projektami a zarządzaniem procesami ma również wpływ ich otoczenie (środowisko). Środowisko, w którym projekty są realizowane dzieli się na:  ekonomiczne (ceny, cła, podatki, kursy walutowe, stopy procentowe, polityka gospodarcza, rynki, stopień rozwoju gospodarczego),  prawne (system prawny, jego dostosowanie do warunków realizacji, licencje), technologiczne (rozwój technologiczny, stan technologii w organizacji, normy jakości),  organizacyjne (struktury organizacyjne, styl kierowania, umiejętności i wiedza kadry kierowniczej i pracowników, funkcjonalność organizacji, metoda zarządzania projektem),  psychologiczne (kultura, opór przeciwko zmianom, stopień innowacyjności, bezpieczeństwo realizacyjne i wykonawcze) oraz  polityczne (uwarunkowania geopolityczne, trendy rozwojowe, sojusze, moda).

17 Sukces zarzadzanie projektem w ujęciu klasycznym i nowoczesnym  Sukces projektu w ujęciu klasycznym i sukces projektu w ujęciu współczesnym (oraz zarządzania nim) wynikający z praktyki zdecydowanie się różnią.  W ujęciu klasycznym (w ten sposób traktuje go wiele badań) sukcesem jest nieprzekroczenie kosztów (a najlepiej ich wykonanie), pełna zgodność harmonogramu z terminami wykonania oraz zgodność wykonanego zakresu prac z wyspecyfikowanym w projekcie.  Dołączenie optyki ostatecznego użytkownika (odbiorcy, klienta) oznacza już dodanie do kryteriów oceny sukcesu: kwestię zadowolenia klienta z uzyskanego produktu lub usługi.  Dołączenie dynamicznego otoczenia – zmniejszenie ryzyka niepowodzeń, sprawności, efektywności, elastyczności, adaptacyjności, funkcjonalności itp. taż na to wpływa

18 Przykłady  Przeciętnie prawie trzy czwarte projektów ostatnich lat przekraczało koszty, nie dotrzymało terminów ani zakresu prac, a pomimo to zostało uznane za sukces i ze strony wykonawcy i ze strony zamawiającego (klienta, odbiorcy, użytkownika).  W rozmowach z nimi przeprowadzanych twierdzili oni, że najważniejszą dla nich sprawą był fakt wykonania projektu, który stanowił dla nich podstawę do dalszego działania (nierzadko rozpoczęcia nowego projektu lub jego modyfikacji).  Może się też zdarzyć sytuacja kiedy za sukces zostanie uznany projekt, który przekroczył koszty i harmonogram, a z powodu zrealizowania zwiększonego zakresu został uznany za sukces, a za porażkę taki, w którym te dwa parametry zostały dotrzymane, a nie dotrzymano zakresu.  Oczywiście nierzadko zdarzają się też sytuacje kiedy ocena wykonawcy projektu różni się krańcowo od oceny klienta, ale coraz częściej wybiega poza kanon niedotrzymania trzech podstawowych parametrów.  Jeżeli zarządzanie projektem odnosi sukces, to nie oznacza to, że sukcesem był projekt, może oznaczać, że sukcesem było dokonanie w istotnym dla projektu momencie odchylenia od założeń projektowych (zarządzanie zmianą).

19 Przykładowa lista kryteriów sukcesu zarzadzania projektem:  osiągnięcie celów projektu,  zadowolenie klienta, odbiorców (użytkowników), wykonawców,  zgodność z harmonogramem (np. na poziomie całego przebiegu projektu, etapów, zakończenia projektu, wobec przewidzianych zmian i modyfikacji),  zgodność z kosztami (np.: w poszczególnych pozycjach kosztów, ich grupach, nieprzekroczenia (oszczędności) w budżecie lub jego przekroczenie w określonych sytuacjach,  zgodność z zakresem (np.: dotrzymanie ustalonego zakresu projektu wykonanie najważniejszych elementów lub zaplanowanych zadań, uzgodnione zmniejszenie lub zwiększenie zakresu projektu),  zgodność z wymaganiami: (np. osiągnięcie wyższej efektywności, akceptowalnej funkcjonalności lub użyteczności, utrzymanie jakości na określonym poziomie (uzgodnionym, normatywnym, porównywalnym itp.),  produkt lub usługa zakończona sukcesem rynkowym,  właściwe zarządzanie ryzykiem (np.: minimalizacja zagrożeń, odpowiednia reakcja na sytuację nieprzewidzianą).

20

21 Miejsce i rola oceny i selekcji systemów informatycznych w pracach projektowych i wdrożeniowych

22 Ocena i selekcja systemów występuje w czterech głównych przypadkach:  poszerzenia wiedzy o danym zjawisku, związanym z realizacją systemu informatycznego oraz jego uwarunkowaniach ergonomicznych  pracach przedwdrożeniowych dla wyboru systemu informatycznego, który ma być realizowany  pracach projektowych do tworzenia wzorców dla tworzonych systemów informatycznych  wytyczania kierunków rozwoju danej dziedziny

23 Case 1  Prezentacja pokazuje możliwości zastosowania oceny i selekcji systemów informatycznych w procesie rozpoznawania potrzeb użytkownika w projektowaniu witryn internetowych w konfrontacyjnej metodzie projektowania wzorcowego (KPW, ang. Confrontational Pattern-Based Design) Metoda KPW nawiązuje, z jednej strony do standardowych działań zespołów projektowych, a z drugiej do nowoczesnych metod projektowania rozwiązań z zakresu projektowania poprzez usługi (service design).

24 Metody projektowania poprzez usługi (Service Design Methods)  Podstawowymi zaleceniami metod projektowania poprzez usługi są:  koncentracja na potrzebach użytkownika;  pełna współpraca stron w trakcie realizacji projektu;  przedstawienie pełnej realizacji usługi w czasie;  formalizacja i swoista „materializacja” wszystkich elementów usługi w sposób zrozumiały dla użytkownika;  kompleksowe ujęcie procesu usługowego przez jednego wykonawcę.

25 Metody projektowania poprzez usługi  Metody projektowania poprzez usługi mają jednak jedną podstawową wadę: nie budują wiedzy teoretycznej w postaci modeli, procedur i wzorców postępowania.  Nie są więc osadzone de facto ani w szerszym ekonomicznym, ani w szerszym prakseologicznym kontekście, w związku z czym nie mogą służyć jakiejkolwiek optymalizacji inwestycji w systemy informatyczne (zwłaszcza usługowe), a za ich pomocą nie da się tworzyć nowych projektów usług informatycznych (opartych na wartości dodanej dla klienta globalnego i wielokulturowego), oraz  nie pokazują, jak realizować projekty minimalizujące wykluczenie ze sfery obsługi systemów informatycznych. Jest to szczególnie istotne dla narzędzi gospodarki elektronicznej.

26 Założenia i zalecenia metodyki konfrontacyjnej projektowania wzorcowego  wymagania użytkownika są w wielu przypadkach zdominowane przez dotychczasowe przyzwyczajenia do posługiwania się istniejącym w organizacji systemem informacyjnym; pytania o dodatkowe funkcjonalności wprowadzają według nich elementy niejednoznaczności lub nawet sprzeczności;  harmonogram realizacji projektu staje się wynikiem przetargu pomiędzy użytkownikiem, oczekującym minimalizacji czasu lub wręcz dostarczenia mu gotowego produktu w trybie natychmiastowym, a możliwościami wykonawcy i jego dążeniem do zapewnienia jakości wyższej niż w dotychczasowych rozwiązaniach;  zachodzi iteracyjność pomiędzy początkowym rozeznaniem potrzeb użytkownika (nawet jeśli sprowadzają się do doświadczeń z poprzedniej instalacji) a najlepszymi wzorcami zarządzania uzyskanymi w wyniku analizy istniejących na rynku rozwiązań; każda kolejna iteracja stanowi kompromis przybliżający do rozwiązania finalnego;  istnieją metody identyfikacji wzorcowych rozwiązań niesprzeczne z naukowymi podstawami oceny systemów informatycznych (oraz ze zdrowym rozsądkiem); należy dążyć do ich ciągłego doskonalenia lub stworzenia systemu informatycznego, który pozwoli na automatyczny wybór metody najlepiej dostosowanej do określonej sytuacji decyzyjnej;

27 Założenia i zalecenia metodyki konfrontacyjnej projektowania wzorcowego c.d.  użytkownik ma tendencję do nadmiernego komplikowania systemów, należy więc dążyć do ich jak największej prostoty w warstwie architektury, zawartości, obsługi i metod rozwiązywania podstawowych problemów projektowych;  występuje równoległa praca nad rozpoznaniem wymagań użytkownika – z jednej strony pod kątem tradycyjnej metodyki analitycznej (kwestionariusze, wywiady, rozmowy), z drugiej oceny przez niego istniejących systemów w celu wyodrębnienia z nich takich komponentów, które w najlepszy sposób mogą spełnić jego pragnienia;  konieczna jest koordynacja języka opisu wymogów projektowych z kryteriami oceny istniejących rozwiązań;  następuje bieżące integrowanie wychwyconych komponentów optymalnych z wcześniejszymi ustaleniami w dotychczasowej wersji projektu;  zachodzi rozwiązywanie drogą negocjacji konfrontacyjnych wymogów wynikających z projekcji dążeń użytkownika (ex ante) oraz analiz użytkowych i eksperckich wymogów wynikających z najlepszych wzorców zrealizowanych projektów w tym samym zakresie (ex post).

28 Podstawowe fazy cyklu życia projektu w modelu KPW Analiza tradycyjna wymogów użytkownika końcowego ex-ante – ankiety, wywiady, konsultacje… Weryfikacja w kolejnych iteracjach Wersja ostateczna i jej wykonanie Analiza porównawcza istniejących rozwiązań informatycznych – wzorców ex-post – metoda punktowa, konwersji, AHP/ANP i inne Analiza konfrontacyjna potrzeb użytkownika Powstanie pierwszego i kolejnego prototypu Testy funkcjonalności i integracja Czy odpowiada wymaganiom ? Czy wymagania odpowiadają wzorcom ? Nie Tak

29 Podstawowe fazy cyklu życia projektu w modelu KPW c.d.  Metodyka konfrontacyjnego projektowania wzorcowego dotyczy głównie projektów małej i średniej wielkości ze sfery elektronicznego biznesu.  Zakłada pełny dostęp do istniejącego oprogramowania, ze strony użytkowej, a taka sytuacja występuje w sieci Internet (ograniczenie). Praktyczne podejście polega tu, oprócz klasycznej analizy wymagań użytkownika, na analizie istniejących rozwiązań umożliwiających:  specyfikację i dokładne rozpoznanie dziedziny, w której działa oprogramowanie;  stworzenie rankingu istniejących na rynku w danej dziedzinie rozwiązań informatycznych;  identyfikację cech, ze względu na które przodujące rozwiązania są lepsze niż pozostałe (najlepsze wzorce)  Zalety:  minimalizuje potrzebę pogłębionej analizy wymogów użytkownika;  zmniejsza możliwość popełnienia błędu (uczymy się na błędach innych);  daje możliwość wprowadzenia rozwiązań cenionych przez klientów istniejącego oprogramowania;  służy do treningu użytkownika w zakresie rozmów z analitykami i projektantami systemów informatycznych, zwiększając efektywność ich współdziałania.

30 Potencjalne niedociągnięcia modelu KPW  Potencjalne niedociągnięcia dotyczące możliwości:  stworzenia spójnej metodyki badania potrzeb użytkownika i istniejących rozwiązań informatycznych;  interpretacji wyników analiz praktycznych;  uwzględnienia wysokiej dynamiki innowacji technologicznych w tym zakresie;  konieczność opracowania mechanizmu negocjacji proponowanych rozwiązań z użytkownikiem końcowym.

31 Założenia badawcze  celem badania jest zaprojektowanie serwisu porównywarki internetowej (jednego z najistotniejszych rodzajów oprogramowania w e-biznesie), tak by najlepiej zaspokajał potrzeby użytkowników i był optymalny z punktu widzenia cech jakościowych: funkcjonalnych, technologicznych itd.;  należy przeanalizować wymagania użytkownika dotyczące podstawowych parametrów użytkowych portali. Badania mają wskazać najistotniejsze z punktu widzenia klientów cechy tych portali z listy parametrów portali porównywarek (klasy elektronicznych pośredników);  na tej podstawie będzie tworzona lista najistotniejszych kryteriów oceny istniejących serwisów porównywarek;  lista kryteriów posłuży ocenie indywidualnej serwisów porównywarek znanych użytkownikom (jeden użytkownik może oceniać więcej niż jeden serwis);  wybór grupy badawczej nie jest przypadkowy, należy do klasy wygodnych, ankietowani są studentami wybranych uczelni warszawskich (Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wydziału Informatyki Akademii Finansów i Biznesu Vistula), wszystkich rodzajów studiów (licencjackie, inżynierskie, magisterskie, doktoranckie);

32 Założenia badawcze c.d.  ocena będzie standaryzowana według 10-punktowej skali używanej do badania innych rodzajów systemów informatycznych;  wyniki analizy wymogów użytkownika będą konfrontowane z analizą cech istniejących serwisów porównywarek internetowych w celu wyodrębnienia najlepszej realizacji cech najistotniejszych z punktu widzenia użytkownika;  analiza dokonana zostanie najpierw metodą analizy punktowej, a następnie metodą AHP/ANP (T. Saaty); automatycznie obliczona będzie skala preferencji dla poszczególnych kryteriów;  przemnożenie wektora preferencji przez tablicę z ocenami analizy punktowej pozwoli urealnić wyniki badań o relacje pomiędzy poszczególnymi kryteriami;  urealnienie spowoduje wskazanie najlepszych z punktu widzenia zarządzania wzorców serwisów przeglądarek internetowych, mogących posłużyć tworzeniu projektu tej klasy witryny.

33 Realizacja badania  Wstępnie, wśród wybranych losowo dziesięciu studentów Wydziału Zarządzania UW i AFiB Vistula deklarujących używanie porównywarek do zakupów, przeprowadzono badanie pilotowe dotyczące czynników, które są dla nich najważniejsze podczas używania oprogramowania tej klasy.  Po sugestiach użytkowników i w wyniku standaryzacji (ujednolicenie nazewnictwa i znaczenia poszczególnych, zgłoszonych przez nich kategorii) wyodrębniono następujące grupy cech charakterystycznych ocenianych serwisów:  wygląd (wizualizacja),  informacje zawarte w serwisie i łatwość nawigacji,  funkcjonalność,  operacje na danych: selekcja (filtrowanie) i sortowanie wyników według wyróżnionych kryteriów oraz dodatkowe funkcjonalności (ułatwienia) dla użytkownika.

34 Realizacja badania c.d.  Od kryteriów zastosowanych w procesie porównania zależy ostateczna ocena witryny, etap ich wyboru jest więc bardzo często najistotniejszy dla całego badania. Zestaw różnych cech porównywarek zaproponowany został przez prowadzącego badania, a istotność jego elementów zweryfikowana przez użytkowników w trakcie wywiadów i obserwacji ich zachowania podczas sesji pracy z wybraną przez nich porównywarką.  Po aktywizacji serwisu porównywarki pierwsze wrażenie – na ogół wizualizacyjne – wywiera strona główna witryny.  Następnym istotnym elementem jest możliwość wpisania atrybutów poszukiwanego produktu lub usługi.  Po identyfikacji produktu ważne są mechanizmy jego sprawnego wyszukiwania: rozbudowane i rozszerzone mechanizmy sortowania oraz selekcji listy produktów.  Najważniejszą informacją dla klienta jest cena poszukiwanego produktu wraz z kosztami dostawy. W tej sytuacji przydatna jest możliwość sortowania nie tylko według zakładanej ceny produktu, ale również dodatkowych kosztów związanych z transportem. Dlatego w niektórych porównywarkach występuje możliwość wyboru sklepu (od odległości od niego zależą często koszty dostarczenia towaru do klienta).  Ponadto w większości porównywarek pojawiają się dodatkowe funkcjonalności, przeznaczone głównie dla doświadczonych klientów. Są one atutem mających przyciągać nowych klientów do określonych witryn i utrzymywać przywiązanie stałego, zaawansowanego użytkownika.

35 Dobór kryteriów  wizualizacja, informacje zawarte w serwisie i łatwość nawigacji;  świadomość marki (łatwość zapamiętania i powody, dla których witryna nam odpowiada);  strona główna (jej czytelność i przejrzystość, łatwość poruszania się i znajdowania funkcji);  spójność elementów graficznych (wyraźnie zaznaczona kolorystyka, dobrane kolory elementów, kolory tła, ikony symbolizujące kategorie produktów, kolorystyka i czytelność pisma, dobrane zdjęcia dobrej jakości itp.);  galeria zdjęć (duże, czytelne, wyraźne, nieutrudniające nawigacji, oddające charakter produktu itp.);  kompletność informacji (cechy charakterystyczne, cena min/max, obraz produktu);  czytelność (odpowiednia wielkość czcionki, odrębność kolorystyczna, prawidłowy rozkład na stronie);  unikanie elementów rozpraszających (zbyt dużo reklam, nadmierna liczba fotografii itp.);  opinie o sklepach (logotyp, czas dostawy, cena minimalna, opinie klientów);  opinie o produktach (czy w ogóle występują, w jakiej formie, czy odpowiadają klientowi);  porównywarki produktów (według cech określonych przez klienta, np. ceny, zróżnicowanie asortymentu, wielość, czas dostawy);  łatwość korzystania z kategorii (dostępność do produktu: lista, podkatalogi, cechy charakterystyczne itp.);  formy prezentacji listy produktów (lista, różne widoki, prezentacja według cech produktu, ikony, zdjęcia);

36 Dobór kryteriów c.d.  rankingi produktów/sklepów (pozycja w rankingu sklepów/kategorii produktów);  sugerowanie produktów (podpowiedź – najnowszy, w podobnej cenie, inni klienci kupili coś jeszcze, itp.);  funkcjonalność wyszukiwarki tekstowej (szybkie znalezienie poszukiwanego towaru, bez konieczności przeglądania wielu kategorii);  poprawność wyszukiwanych wyników (nazwa produktu, nazwa produktu+ firmy itp. kombinacje);  podpowiadanie podczas wpisywania (lista w trakcie wyszukiwania, podpowiedź nazwy we wczesnej fazie wyboru itp.);  korekta literówek (automatyczna poprawa błędów technicznych);  filtrowanie i sortowanie wyników (łatwy i prosty wybór produktów);  funkcjonalność filtrowania (duża liczba kryteriów, szybkość działania, ograniczenia operacji, jakie może wykonać klient; możliwość tworzenia skomplikowanych reguł selekcji itp.);  funkcjonalność sortowania na liście produktów (kryteria porządkowania i ich złożenia);  funkcjonalność sortowania na liście sklepów (mapa, miasto, lista według ceny);  dodatkowe funkcjonalności (ułatwienia) dla użytkownika (indywidualne dla serwisów): zamawianie z poziomu porównywarki, zapamiętywanie listy produktów, tworzenie zestawów produktów, program lojalnościowy, możliwości zastosowania aplikacji mobilnych, alarm cenowy, śledzenie zmian ulubionych produktów (ceny, charakterystyki).

37 Wyniki uzyskane dzięki zastosowaniu metody punktowej  W listopadzie 2013 r. przeprowadzono ankiety w zakładanych uczelniach wyższych. Wypełniło je ponad 110 osób. Pierwsza część ankiety dostępnej w Internecie oraz rozprowadzanej w postaci tradycyjnej posłużyła do weryfikacji istotności listy kryteriów ustalonych w wywiadach i dyskusjach bezpośrednich (analiza informacyjna) z klientami porównywarek (studentów) w badaniu pilotażowym.  Dla wszystkich respondentów najistotniejsze (34,2%) okazały się wszelkie kryteria związane z wizualizacją, informacjami zawartymi w serwisie i łatwością nawigacji.  Na drugim miejscu (33,8%) znalazły się kryteria dotyczące funkcjonalności wyszukiwarki tekstowej, na ostatnim (32%) kryteria filtrowania i sortowania wyników oraz dodatkowe funkcjonalności (ułatwienia) dla klientów. Różnice te w grupach nie okazały się jednak zbyt duże (do 2 p.p.). Dla poszczególnych, wyróżnionych kryteriów zróżnicowanie to również nie wyglądało na zbyt wykraczające poza rezultaty zaobserwowane w grupach: pomiędzy najwyższą a najniższą oceną wynosiło 2,1%.  Najwyżej oceniono poprawność wyszukiwanych wyników – 5,68% oraz kompletność informacji – 5,58%; najniżej: sugerowanie produktów – 3,58% oraz dodatkowe funkcjonalności – 3,83%. W sumie świadczy to o właściwym wykorzystaniu tego narzędzia (zgodność z celami jego tworzenia) i użytkowaniu go w elementarnym raczej niż rozszerzonym zakresie.  Wysoka okazała się ocena wizualizacji – sama strona główna uzyskała wynik 5,56%. W trakcie oceny najwyżej w wykorzystywanej skali oceniono przydatność 40% kryteriów, dobrze – 31%, co oznacza, że prawie trzy czwarte kryteriów wyszczególnionych w badaniach pilotażowych zostało uznane za trafne. Jedynie 3% ankietowanych uznało kryteria oceny porównywarek za niedostatecznie dobrane.

38 Wyniki uzyskane dzięki zastosowaniu metody punktowej c.d.  Niewielkie różnice w ocenach średnich nie skłaniają jednak do odrzucenia któregokolwiek z kryteriów. W ten sposób uzyskano wstępną listę funkcjonalności porównywarki internetowej, która z punktu widzenia użytkowników najbardziej odpowiada ich wyobrażeniu o tym typie serwisu. Jej istotność została zweryfikowana poprzez ankietę przeprowadzoną wśród klientów wybranych serwisów porównywarek. Wszystkie wyszczególnione elementy uzyskały ponad 50% maksymalnej, możliwej do przypisania wartości, można więc było wykorzystać je do analizy ex post istniejących porównywarek internetowych.  W drugiej części ankiety, zgodnie z wcześniej przyjętymi kryteriami, przeprowadzono ocenę istniejących serwisów internetowych czterech najbardziej popularnych porównywarek (lub piątej, dowolnie wybranej przez respondenta). Dokonano jej na podstawie metody punktowej oraz metody AHP/ANP.

39 Wnioski z badań z zastosowaniem metody punktowej c.d.  Trzy pierwsze z wyróżnionych serwisów: ceneo.pl, skapiec.pl oraz nokaut.pl osiągnęły zbiorczą ocenę powyżej średniej, poniżej znalazła się tylko witryna okazje.pl oraz indywidualnie wybrane przez pojedyncze osoby witryny różne od najbardziej popularnych (cenuj.pl, webkupiec.pl itp.).  Ogólnie rzecz biorąc, wynika z tego jedna prawidłowość, którą można wykorzystać dla analitycznych cech projektu – wskazanie, który z istniejących serwisów tej klasy może służyć jako podstawowy wzorzec dla tworzenia nowego serwisu. Jest nim w zasadzie ceneo.pl.  Analiza szczegółowa wyników nie jest już tak bardzo jednoznaczna. W zakresie spójności elementów graficznych, programu lojalnościowego oraz śledzenia zmian ulubionych produktów przodującą pozycję zajmuje serwis skapiec.pl, alarmu cenowego – okazje.pl.  Drugi w rankingu skapiec.pl nie oferuje znaczących dla klientów alarmów cenowych. Najgorszy z wyszczególnionych serwisów, okazje.pl, ma drugą pod względem wyników ocenę strony głównej i tworzenia zestawów, trzecią w galerii zdjęć.

40 Wnioski z badań z zastosowaniem metody punktowej c.d.  Możemy również rozpatrywać pojedyncze serwisy pod względem cech najlepiej i najgorzej ocenianych. W najpopularniejszych serwisach występuje zastanawiająca zgodność ocen najlepszych i najgorszych. W pozostałych serwisach niektóre z cech wychodzą poza zakres tej listy.  Można zatem byłoby uznać, że w zasadzie najistotniejszymi cechami porównywarek są: świadomość marki, strona główna, spójność elementów graficznych i poprawność wyszukiwanych wyników.  Z drugiej strony, jeżeli jakaś cecha jest oceniana najgorzej, to należy wnioskować, że potencjalni klienci przywiązują do niej bardzo dużą wagę.  Z tego względu należałoby jeszcze do tej listy zaliczyć: unikanie elementów rozpraszających, brak korekty literówek (lub niesprawna korekta) oraz brak lub mała liczba dodatkowych funkcjonalności. Tym niemniej należy też docenić trzy pozostałe, a istotne cechy: kompletność informacji, łatwość korzystania z kategorii i funkcjonalność filtrowania.

41 Procentowy udział ocen wystawionych w poszczególnych serwisach porównywarek Ocena/Porów nywarkaCeneo.plNokaut.plSkapiec.plOkazje.plInne Niedostateczny3,50%4,00%3,45%10,65%45,68% Dopuszczalny8,94%18,55%15,36%23,49%19,14% Dostateczny27,66%32,55%27,12%33,66%19,14% Dobry40,95%33,45%41,38%24,70%9,26% Bardzo dobry18,96%11,45%12,70%7,51%6,79%

42 Rozważania  Oprócz możliwości ograniczania liczby podstawowych cech istotnych dla zbudowania prototypu – co wynika z badań istniejących serwisów tej kategorii – z zaprezentowanych badań wynika również wysoka rozbieżność pomiędzy początkowymi, średnimi wynikami opinii klientów o porównywarkach i ich cechach charakterystycznych a średnimi wynikami uzyskanymi z rankingu cech najpopularniejszych witryn istniejących w Internecie, które sami oceniali.  Z ocen początkowych trzy pierwsze pozycje zajmują: poprawność wyszukiwanych wyników, kompletność informacji, wygląd strony głównej.  Z ocen wynikających z analizy witryn: strona główna, formy prezentacji listy produktów, spójność elementów graficznych.  Podobnie jest z innymi cechami porównywarek.

43 Rozważania c.d.  Ale jeśli weźmiemy pod uwagę nie wartości sumy ocen, lecz średnie z wartości analizy wstępnej i rankingu witryn, to istotność cech (wynikających z ocen) z analizy wstępnej mniej więcej połowa pokrywa się z istotnością cech z rankingu witryn.  Co może powodować tak wysokie zróżnicowanie pomiędzy opiniami o przydatności i istotności kryterium do oceny witryny porównywarki a niską oceną tej cechy w trakcie analizy poszczególnych porównywarek?  Wydaje się, że jest to właśnie świadomość wysokich wymogów, jakie powinna ona spełniać, a z drugiej strony niezadowolenie z jej realizacji uwidocznione na witrynach działających porównywarek.  Jest to również wyraźna wskazówka dla projektanta systemu – nie należy korzystać z gotowych wzorców tam, gdzie rozbieżność pomiędzy wyobrażeniem użytkownika o istotności cechy a jej spełnieniem jest najwyższa. Nad tymi elementami należy najwięcej pracować, aby przedstawić je w takiej formie, która będzie odpowiadała wymaganiom użytkownika.

44 Rozważania c.d.  Na podstawie powyższych wyników można stworzyć szczegółowy wzorzec podstawowy – prototyp będący kompilacją najlepszych cech serwisów porównywarek, wyodrębnionych na podstawie oceny ich użytkowników.  Prototyp ten powinien być skonfrontowany z wyobrażeniami klientów poczynionymi na podstawie ich prywatnych preferencji.  Wyniki pozwalają też na pewną dowolność w kształtowaniu kolejnych prototypów: na 29 cech zidentyfikowanych ostatecznie jako istotne w pierwszej fazie tradycyjnego badania potrzeb użytkowników tylko 13 (44,83%) wydaje się najbardziej istotnych z punktu widzenia istniejących wzorców.  Ponad 55% można więc kształtować według uznania użytkownika, nie odwołując się do żadnych wzorców. To właśnie stanowi pole, na którym można dokładnie dopasowywać wymagania użytkownika do możliwości wykonania strony oraz modyfikacji wynikających z najnowszych trendów w tym kierunku. Szczególną uwagę należy skupić na tych kryteriach, przy których rozbieżności oceny wyobrażenia witryny i jej realizacji są największe.  W kolejnych iteracjach drogą tej właśnie „konfrontacji” dopracujemy ostateczny prototyp i możemy przejść do następnej fazy projektu, czyli do testów funkcjonalności i integracji projektu, a następnie instalacji, przetestowania i uruchomienia wersji ostatecznej.

45 Wyniki analiz porównywarek metodą AHP i ich wykorzystanie w pracach projektowych  Analiza wyników prac projektowych, rozpatrywana jedynie z punktu widzenia analizy punktowej, spotkała się z zarzutami daleko posuniętego subiektywizmu. Krokiem w kierunku usunięcia tego subiektywizmu było zastosowanie metody AHP/ANP.  Metoda ta należy do grupy rozwiązywania problemów wieloatrybutowych, czyli takich, które pozwalają na rozwiązywanie postawionego celu spośród skończonego zbioru dopuszczalnych decyzji opartych na analizie kryteriów, zapewniających osiągnięcie optymalnego poziomu kryteriów oceny.

46 Kroki metody AHP/ANP  dekompozycja i przedstawienie problemu w postaci hierarchicznej (poziom pierwszy – określenie celu, poziom drugi – zdefiniowanie kryteriów oceny, poziom trzeci – wyznaczenie opcji decyzyjnych);  określenie/zdefiniowanie ocenianych atrybutów – elementy niższego poziomu (kryteria) muszą być porównywane parami w odniesieniu do elementów wyższego poziomu, a struktura hierarchiczna problemu musi obejmować wszystkie istotne dla osiągnięcia celu elementy (kryteria);  specyfikacja wyboru opcji decyzyjnych;  tworzenie macierzy porównań atrybutów parami (obliczenie wektora priorytetów tej macierzy);  stworzenie macierzy porównań opcji decyzyjnych, obliczenie wektorów preferencji dla poszczególnych kryteriów;  obliczenie globalnych priorytetów i dokonanie wyboru.

47 Macierz globalnych priorytetów wyboru Kryteria oceny/Serwisy CeneoNokautSkapiecOkazjeInne AHP/ ANP Świadomość marki 0,01230,00560,01190,00340,00153,47% Strona główna 0,01740,00710,00800,01340,00164,73% Spójność elementów graficznych 0,00880,00710,01280,01040,00214,11% Galeria zdjęć 0,00490,00160,0034 0,00061,38% Kompletność informacji 0,0252 0,01620,00800,00327,79% Czytelność 0,02120,01540,01790,00590,00236,26% Unikanie elementów rozpraszających 0,00940,0036 0,00170,00061,89% Opinie o sklepach 0,02830,01150,01620,00760,00196,55% Opinie o produktach 0,03650,01490,02090,00970,00248,44% Porównywarki produktów 0,01510,00680,01450,00420,00184,24% Łatwość korzystania z kategorii 0,02760,01040,02020,00520,00206,53%

48 Macierz globalnych priorytetów wyboru c.d. Kryteria oceny/Serwisy CeneoNokautSkapiecOkazjeInne AHP/ ANP Formy prezentacji listy produktów 0,00790,00300,00450,00210,00051,81% Rankingi produktów/sklepów 0,02110,00830,02030,00970,00206,14% Sugerowanie produktów 0,00890,00300,00630,00100,001ą2,02% Poprawność wyszukiwanych wyników 0,03570,01090,02310,01240,00258,46% Podpowiadanie podczas wpisywania 0,02190,01190,01430,00400,00155,36% Korekta literówek 0,00650,00410,00650,00490,00112,32% Funkcjonalność filtrowania 0,03080,00930,02010,00580,00246,83% Funkcjonalność sortowania na liście produktów 0,02550,00850,01450,00480,00205,51% Funkcjonalność sortowania na liście sklepów 0,01350,00690,01210,00340,00133,71% Dodatkowe funkcjonalności 0,00700,00450,00920,00260,00112,44% Suma udziałów:38,54%17,95%27,65%12,33%3,52%1,0000

49 Rozważania  Opcje decyzyjne polegają na wyborze wzorca spośród analizowanych serwisów porównywarek, najlepszych z punktu widzenia użytkownika.  Macierz porównań parami dla kryteriów została wyznaczona przez ten sam zespół, który wytyczył kryteria oceny serwisów porównywarek.  Na tej podstawie, po podsumowaniu w wierszach i standaryzacji, uzyskano wektor preferencji dla poszczególnych kryteriów oceny.  Następnie dla każdego kryterium przeprowadzono ocenę przydatności witryn (opcji decyzyjnych) z punktu widzenia użytkownika.  W każdej z powstałych 21 macierzy dokonano wyznaczenia lokalnego wektora preferencji.  Następnie poprzez przemnożenie wektora preferencji przez lokalne wektory własne obliczono globalne priorytety wyboru serwisu spośród wszystkich najczęściej wykorzystywanych przez użytkowników.  Zastosowanie metody AHP/ANP nie dało co prawda żadnych przesunięć w kolejności (rankingu) wyboru witryn, zwiększyło natomiast względne odległości pomiędzy opcjami wyboru z 10 do 35 p.p.

50 Mapping istotności cech porównywarek Kryteria oceny/Serwisy CeneoNokautSkapiecOkazjeInne Świadomość marki GDDDD Strona główna GDDGD Spójność elementów graficznych DDGGD Galeria zdjęć DDDDD Kompletność informacji GGGDD Czytelność GGGDD Unikanie elementów rozpraszających DDDDD Opinie o sklepach GGGDD Opinie o produktach GGGGD Porównywarki produktów GDGDD Łatwość korzystania z kategorii GGGDD

51 Mapping istotności cech porównywarek c.d. Kryteria oceny/Serwisy CeneoNokautSkapiecOkazjeInne Formy prezentacji listy produktów DDDDD Rankingi produktów/sklepów GDGGD Sugerowanie produktów DDDDD Poprawność wyszukiwanych wyników GGGGD Podpowiadanie podczas wpisywania GGGDD Korekta literówek DDDDD Funkcjonalność filtrowania GDGDD Funkcjonalność sortowania na liście produktów GDGDD Funkcjonalność sortowania na liście sklepów GDGDD Dodatkowe funkcjonalności DDDDD

52 Wnioski z uzyskanych wyników badań  Szczególnie duże zróżnicowanie nastąpiło na pierwszej i ostatniej pozycji w rankingu. Tym niemniej ceneo.pl nadal może służyć jako wzorzec globalny dla każdej konstruowanej porównywarki.  Co więcej – analiza szczegółowa dowodzi, że tylko w przypadku spójności elementów graficznych lepsze wyniki niż na portalu ceneo.pl uzyskano w serwisach skapiec.pl i okazje.pl. Porównanie uzyskanych wyników ze średnią w macierzy pokazuje mapping istotności wyróżnionych kryteriów.  Wynika z niego, że kilka kategorii, takich jak: korekta literówek, sugerowanie produktów, dodatkowe funkcjonalności, unikanie elementów rozpraszających, formy prezentacji listy produktów i galeria zdjęć, jest najmniej istotnych podczas wykorzystania porównywarki.  Jest to o tyle zaskakujące, że wskazuje np. zupełnie inny sposób ich konstruowania niż w trakcie tworzenia witryn sklepów internetowych. Z drugiej strony przedstawia też kryteria najistotniejsze, takie jak np. wygląd strony głównej, kompletność informacji, czytelność, opinie o sklepach i produktach, łatwość korzystania z kategorii, rankingi produktów/sklepów, poprawność wyszukiwania wyników, podpowiadanie w trakcie wyszukiwania, funkcjonalność sortowania po sklepach i produktach i funkcjonalność filtrowania. Jest tylko jedno kryterium – świadomość marki, które występuję powyżej średniej w jednej witrynie – ceneo.pl.

53 Porównanie wyników obliczeń uzyskanych dla metody punktowej oraz AHP/ANP

54 Wnioski z uzyskanych wyników badań  Zastosowanie metody AHP/ANP spowodowało istotne różnice w kolejności oceny kryteriów rankingu i występujących pomiędzy nimi różnic punktowych, podobnie jak w ocenie całościowej, na pierwszych i ostatnich pozycjach w rankingu uszeregowanym według wartości malejącej w metodzie AHP/ANP.  Nadal więc można wnioskować, że serwis ceneo.pl może służyć jako wzorzec najlepszego wśród ocenianych.

55 Ranking dopasowania przydatności poszczególnych kryteriów do oceny jakości porównywarki w metodzie AHP/ANP i metodzie punktowej

56 Wnioski z uzyskanych wyników badań  Nie ma prawidłowości w zróżnicowaniu kryteriów pozwalających na ocenę szczegółową każdej z witryn.  Tylko jedna trzecia uzyskanych wartości kryteriów przekracza średnią, można by więc wnioskować, że tylko te kryteria mogą stanowić wzorzec do projektowania.  Z drugiej strony zwiększa to pole manewru dla negocjacji (konfrontacji) z pierwotnymi wymaganiami użytkownika.

57 Zakończenie i wnioski  Na podstawie powyższych wyników można stworzyć – podobnie jak po zastosowaniu oceny punktowej – szczegółowy wzorzec podstawowy: prototyp będący kompilacją najlepszych cech serwisów porównywarek, wyodrębnionych na podstawie oceny ich użytkowników. Prototyp ten powinien być skonfrontowany z wyobrażeniami klientów poczynionymi na podstawie ich prywatnych preferencji.  Miejsca poszczególnych kryteriów użyteczności porównywarek w początkowej ocenie wymagań użytkowników oraz w ocenie wynikającej z przeprowadzonego badania metoda punktową i metodą AHP/ANP

58 Miejsca poszczególnych kryteriów porównywarek w początkowej ocenie wymagań użytkowników oraz w ocenie wynikającej z przeprowadzonego badania metoda punktową i metodą AHP/ANP Kryterium Analiza wstępna (AW) Metoda punktowa (MP) Metoda AHP/ANP Wartość bezwzględn a różnicy MP i AW Wartość bezwzglę dna różnicy AHP/ANP i AW Strona główna311128 Unikanie elementów rozpraszających420191615 Kompletność informacji25331 Galeria zdjęć5821316 Łatwość korzystania z kategorii64620 Poprawność wyszukiwanych wyników19180 Funkcjonalność filtrowania7184113 Opinie o produktach1011218 Czytelność86721 Porównywarki produktów1112 11

59 Miejsca poszczególnych kryteriów porównywarek w początkowej ocenie wymagań użytkowników oraz w ocenie wynikającej z przeprowadzonego badania metoda punktową i metodą AHP/ANP c.d. Kryterium Analiza wstępna (AW) Metoda punktow a (MP) Metoda AHP/ANP Wartość bezwzględ na różnicy MP i AW Wartość bezwzglę dna różnicy AHP/ANP i AW Spójność elementów graficznych931364 Opinie o sklepach1216547 Formy prezentacji listy produktów14220126 Funkcjonalność sortowania na liście produktów 137964 Funkcjonalność sortowania na liście sklepów1614 22 Korekta literówek17191720 Dodatkowe funkcjonalności20211614 Podpowiadanie podczas wpisywania15171025 Świadomość marki18101583 Sugerowanie produktów21131883

60 Wnioski końcowe  Uzyskane wyniki pozwalają na nieco lepsze dopasowanie rezultatów otrzymanych w rankingach metodą AHP/ANP niż metodą punktową.  Szczególną uwagę należy przypisać tym kryteriom, przy których rozbieżności oceny wyobrażenia witryny i jego realizacji są największe.  W przypadku metody AHP/ANP największe rozbieżności wystąpiły w przypadku galerii zdjęć, unikania elementów rozpraszających, opinii o produktach i wyglądu strony głównej.  Być może wynikały one z przyzwyczajenia użytkowników do korzystania z witryn sklepowych, gdzie rzeczywiście ze względu na inny charakter kontaktu z użytkownikiem wydają się istotne. W kolejnych iteracjach drogą „konfrontacji” o polu manewru określonym dzięki uzyskaniu wzorca dopracowujemy ostateczny prototyp i możemy przejść do następnej fazy projektu.  W przypadku zastosowania w badaniu metody punktowej rozbieżności były o 10% większe i dotyczyły większej liczby wskaźników. Jednak dopiero kolejne badania w tym kierunku, dokonywane na różnych narzędziach biznesu elektronicznego, w różnych branżach, mogą pokazać, czy jest to prawidłowość wynikająca z zastosowanej metody AHP/ANP, czy też przypadkowa zbieżność.  Autorzy chcieliby też przetestować w nowej metodzie projektowania inne metody służące do oceny witryn internetowych.

61

62 Ocena i selekcja dla wytyczani kierunków rozwoju (strategia)

63 Case 2 Problem: Jaka strategia (legalna!) dystrybucji treści komercyjnych w Internecie wydaje się być najlepsza z punktu widzenia użytkownika?

64 Jak to przeprowadzić? Poprzez badania – porównywalne - różnych grup mediów. Badania tego typu są przeprowadzane z trzech zasadniczych powodów:  pozyskania wiedzy na temat stanu i dynamiki rozwoju poszczególnych sfer biznesu elektronicznego ( w tym przypadku dostarczycieli treści komercyjnych,  zdobycia wiedzy na temat najlepszych narzędzi istniejących w Internecie do wspomagania procesu zakupu dóbr i usług,  uzyskania najlepszych wzorców do zarządzania projektami tworzenia witryn internetowych. Przeprowadzone badanie dotyczy pierwszego nurtu wyszczególnionych działań, ale posiada dodatkowy kontekst – pragnie pokazać, która z prowadzonych strategii (legalnych) dystrybucji treści w Internecie z punktu widzenia użytkownika, jest najlepsza

65 Treści elektroniczne  Przedmiotem badań są różnego rodzaju media służące do dystrybucji głównie takich treści elektronicznych jak danych wytwarzanych i dostarczanych w postaci cyfrowej - jak np. oprogramowanie komputerowe, muzyka, filmy, książki elektroniczne, aplikacje, teksty itp. w postaci pliku do pobrania, za pomocą mediów strumieniowych (np. VOD) lub na nośniku trwałym.  Treści cyfrowe w obowiązującym prawie są traktowane jako towar (na nośnikach danych) lub świadczenie usług.  Treść cyfrowa nie zależy od sposobu prezentacji, ostateczna forma użytkowania zależy od oprogramowania interpretującego (w formie funkcjonalności aplikacyjnej lub interakcji) polecenia ostatecznego użytkownika.  DF: …Treści elektroniczne to wszystko, co w postaci cyfrowej na dowolnym nośniku lub usługi cyfrowej konsument może uzyskać albo w sposób bezpośredni z sieci albo przez jakikolwiek inny kanał... (Raport: Europe Economics dla Komisji Europejskiej w 2011 r. na: http://ec.europa.eu/justice/consumer-marketing/files/empirical_report_final_- _2011-06-15.pdf, luty 2014)

66 7 grup treści  gry komputerowe - usługi, w których komponent rozrywkowy usługi przeważa nad innymi, a użytkownik oddziałuje na treść elektroniczną.  treść generowana przez użytkownika (UCC – User-created content) - usługi, które wymagają od użytkowników aktywnego wkładu w postaci tworzenia własnych treści, moderowania lub sprawdzania istniejących treści lub w innego oddziaływania na treści stworzone przez pozostałych użytkowników,  usługi do personalizacji/dodatki - treści i usługi, pozwalające użytkownikom personalizować istniejące programy czy sprzęt komputerowy,  oprogramowanie systemowe - usługi pozwalające korzystać ze sprzętu i/lub systemu komputerowego, oraz udostępniające daną platformę do korzystania z aplikacji komputerowych,  oprogramowanie jako usługa (SaS – Software as a Service) – programy znajdujące się na serwerach dostawcy i udostępniane użytkownikom przez sieć,  platformy e-learningowe - dostarczanie programów do uczenia się, szkoleniowych lub edukacyjnych przez media elektroniczne. Raport: Europe Economics dla Komisji Europejskiej w 2011 r. na: http://ec.europa.eu/justice/consumer-marketing/files/empirical_report_final_-_2011-06- 15.pdf, luty 2014)

67 Najpopularniejsze treści przekazywane w Internecie Sprowadza się do takich produktów, które w łatwy sposób można transformować do postaci cyfrowej (digitizable products), a dotyka to głównie branży:  muzycznej (treść muzyczna - pliki mp3 zamiast płyt CD),  filmowej (treść filmowa - pliki w formatach video zamiast DVD),  wydawniczej i prasowej (treść literacka - ebooki zamiast książek papierowych i serwisy internetowe lub e-wydania zamiast prasy papierowej). Wielki J.: Modele wpływu przestrzeni elektronicznej na organizacje gospodarcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław, 2012.

68 Charakterystyka rodzajów serwisów i platform dystrybucji treści komercyjnych Serwisy i platformy dystrybucji treści komercyjnych można podzielić na 4 główne kategorie:  sprzedaż detaliczna na platformach dystrybucyjnych (ceny ustalone za dostarczony towar),  media strumieniowe (cena za usługę wykorzystania produktu),  modele abonamentowe (cena ryczałtowa za udostepnienie platformy),  modele płatności dobrowolnej (Pay What You Want).

69 Sprzedaż detaliczna na platformach dystrybucyjnych (ceny ustalone za dostarczony towar)  Sprzedaż detaliczna jest najprostszym sposobem dystrybucji treści elektronicznych.  Produkt oferowany jest klientowi po z góry ustalonej cenie za sztukę.  Występuje duża konkurencja na rynku elektronicznym, z czego wynika ostra konkurencja cenowe i konieczność stosowania minimalnych marż oraz częstych promocji.  Użytkownicy takiej formy dystrybucji nie są zbyt lojalni i często migrują z jednego sklepu do drugiego.  Producent po udostępnieniu produktu wydawcy (sprzedaż pośrednia - bez self-publishingu, czyli modelu, w którym wydawca jest pominięty, a procesem wydawniczym zajmuje się autor utworu), mającemu podpisane umowy z sieciami dystrybucyjnymi wgrywa pliki na serwery dystrybutora.  Po znalezieniu się utworu w katalogu zostaje on udostępniony na platformie sprzedażowej i może być kupowany przez klientów.  W trakcie procesu zakupu następuje faza dodania zabezpieczeń do pliku.  Po zakupie produkt jest już własnością klienta i może on z niego korzystać, lecz bez możliwości odsprzedaży.

70 Media strumieniowe (cena za usługę wykorzystania produktu)  W przypadku dystrybucji przez media strumieniowe, portal służy jako sama platforma, która udostępnia swoje narzędzia wraz z zawartością wszystkim zainteresowanym.  Zazwyczaj dostęp do niej jest otwarty i każdy kto chce, może dołączyć do grona osób korzystających z możliwości dodawania do niej posiadanych przez siebie treści.  Wynika to z faktu, że właścicielom serwisu zależy na jak największej liczbie zapisanych osób, która potencjalnie, a proporcjonalnie przekłada się na liczbę udostępnianych treści.  Co z kolei pozwala generować większy ruch na portalu i zwiększać przychody z reklam.  Gdy zakres udostępnianych usług przestaje wystarczać, serwis umożliwia przejście na wyższy poziom usług za dodatkową opłatą.

71 Media strumieniowe (cena za usługę wykorzystania produktu) cd...  W tej formie dystrybucji klienci otrzymują dostęp do utworów za darmo i w liczbie nieograniczonej.  Nie można ich jednak sobie przywłaszczyć czy spersonalizować, ani zapisywać na dysku czy w pamięci komputera – wszystko odbywa się „strumieniowo”, czyli na żądanie użytkownika.  Brak jest barier wejścia i wyjścia, przez co ilość dostępnego materiału jest ogromna, towar nie jest jednak tutaj sprzedawany do klienta, lecz sam zarabia na siebie.  Możliwości uzyskiwania zysków pochodzi przede wszystkim z reklam, które wyświetlane są przed filmami czy muzyką i są w całości lub pewnym zakresie obowiązkowe do odsłuchania.

72 Modele abonamentowe (cena ryczałtowa za udostepnienie platformy)  Modele abonamentowe są wynikiem kompromisu pomiędzy wygodą internautów, przyzwyczajeniem do taniego lub darmowego nieograniczonego dostępu do treści, a potrzebą zarobku ze strony wydawnictw.  Serwisy udostępniają możliwości korzystania z plików z elektroniczną treścią za niewielką, miesięczną przeważnie opłatą.  Całość materiałów zebranych na serwerze jest umieszczona na specjalnych platformach lub dostępna przez specyficzne oprogramowanie i przekazywana użytkownikowi.  Może on w ograniczonym zakresie zarządzać swoimi treściami – dodawać je do trybu bez Internetu, tworzyć listy czy zapisywać do przeglądania później.  Modele abonamentowy posiadają także odpowiadające im aplikacje mobilne.  Wysokość odpłatności dla wydawców jest ustalana w umowach indywidualnych i są zależne od rodzaju treści (np. utwór muzyczny - od ilości odtworzeń, e-książki - od każdej przeczytanej, czy pobranej).

73 Modele płatności dobrowolnej ( Pay What You Want )  Model płatności dobrowolnej (Pay What You Want- płacisz ile chcesz), polega na zapłacie przez klienta określonej przez nich kwoty, bez narzuconej ceny minimalnej czy maksymalnej.  Założono, że klienci są skłonni płacić kwoty, które nawet przekraczają rynkową stawkę tych produktów.  Serwisy działające w tym modelu nie są zbyt zaawansowane serwisami, gdyż wykazują głównie chęć promowania legalnych sposobów zakupów treści elektronicznych oraz wspierania fundacji charytatywnych i kulturowych.  Dostarczanie treści odbywa się albo przez przesłanie na podane w zamówieniu adresy email linków do bezpośredniego portalu albo kodów aktywacyjnych do portali dystrybuujących takie produkty.  Wydawcy/autorzy treści otrzymują tyle, ile pośrednicy skłonni są przeznaczyć dla nich z kwoty płaconej przez klienta (przeważnie około 50%).

74 Sprzedaż detaliczna - serwis Amazon.com  Ma on charakter uniwersalnego sklepu, mającego w swojej ofercie szeroki asortyment produktów – od książek papierowych, przez elektroniczne gazety, po kubki, czy czajniki.  Ostatnio istotnym źródłem przychodu dla firmy stały się ebooki, które sprzedawane są na dwa sposoby – przez stronę internetową oraz przez czytniki Kindle.  Amazon.com, w odróżnieniu od innych dystrybutorów, sprzedaje swoje czytniki po możliwie najniższej cenie, konkurencyjnej z innymi producentami, ale o wysokiej jakości.  Celem takiej strategii jest zwiększenie liczby klientów, którzy wraz z urządzeniem uzyskują szybki dostęp do sklepu Amazon.com, przez który mogą kupić książki, na których firma posiada większe marże, niż mogłaby posiadać na samych czytnikach.  Największa zaleta sklepu jest sposób dostarczania treści na urządzenia do ich wykorzystania.  Wszystkie czytniki Kindle wyposażone są w dostęp do Internetu oraz sklepu Kindle Store, gdzie można zakupić wybraną książkę, bez potrzeby łączenia się z komputerem za pomocą kabla.  Wszystko odbywa się w obrębie czytnika, a w szczególnych przypadkach, zakup może się odbywać w każdym miejscu na świecie.

75 Sprzedaż detaliczna - serwis Amazon.com  Sklep Amazon.com jest intuicyjny i user-friendly.  Jednym z rozwiązań oferowanych jest funkcja płatności za pomocą jednego kliknięcia, do tej pory objęta patentem ze strony firmy.  Kolejnym unikatowym rozwiązaniem dla ebooków stała się opcja Send to Kindle.  Technologicznie jest ona prosta i mało wymagająca – każdy Kindle posiada swój unikalny adres e-mail, na który można wysyłać książki przez zwykłą pocztę.  W ten sam sposób działa dostarczanie ebooków zakupionych przez sklep przeglądarkowy. Amazon posiada także swoją własną aplikację mobilną na wszystkie urządzenia przenośne: iOS, Android, Windows Phone, BlackBerry itd.  Poprzez synchronizację postępu w czytaniu „w chmurze” użytkownik po zalogowaniu w aplikacji ma możliwość kontynuowania swoich książek w miejscach, w których skończył je czytać na innym urządzeniu posiadającym tę aplikację lub na czytniku Kindle.  Amazon.com posiada indywidualne umowy ze wszystkim dostawcami treści.  Mogą to być wydawnictwa lub bezpośrednio autorzy, którzy sami wejdą w program tzn. self-publishingu, pozwalającego im kontrolować, sprzedaż książek i przychody uzyskiwane z tego tytułu.

76 Sprzedaż poprzez media strumieniowe - portal YouTube  Jest on uważany za najlepszy i największy portal udostępniający do oglądania darmowe treści video.  Treści elektroniczne dostępne na tym portalu są darmowe dla wszystkich użytkowników i nie wymagają dodatkowego oprogramowania poza standardowym oprogramowaniem technologii Adobe Flash Playerem.  Jest on stworzony zgodnie z trendem Web 2.0, który oznacza, że to sami użytkownicy tworzą jego zawartość oraz mogą wchodzić ze sobą w interakcje.  Podstawową zaletą portalu jest nieograniczony i darmowy dostęp, dlatego rozwój komercyjny serwisu następuje bardzo ostrożnie i powoli, aby nie zniechęcić użytkowników do korzystania z portalu.  Najbardziej inwazyjną formą reklamy jest treść video wyświetlana na rozpoczęciu oglądanego filmu, którą można już po 5 sekundach wyłączyć.

77 Sprzedaż poprzez media strumieniowe - portal YouTube cd…  YouTube jest typowym portalem strumieniowym, który udostępnia użytkownikom treści za wywołaniem.  Oznacza to, że gdy użytkownik pragnie zobaczyć wybrany przez siebie materiał, to jest on załadowywany w przeglądarce z serwera należącego do serwisu, bez potrzeby pobierania go na jego urządzenie.  Wszystkie filmy znajdujące się w serwisie są objęte prawami autorskimi i nie mogą być dystrybuowane jako pliki.  Dlatego jakiekolwiek korzystanie z serwisu wymaga połączenia z Internetem, czy przez komputer, czy urządzenia mobilne.  Portal YouTube, jako podmiot należący do korporacji Google, który wykorzystuje udostępniane przez partnera miejsce na wyświetlanie reklam (przed rozpoczęciem filmu).  Za każde wyświetlenie reklamy Google płaci partnerowi prowizję.

78 Sprzedaż abonamentowa - portal Spotify  Serwis ten. jest odpowiedzią na poszukiwanie kompromisu między artystami, a coraz bardziej wymagającym i świadomym pokoleniem Internetu, przyzwyczajonym do darmowego dostępu do wszystkiego.  To powoduje, że w witrynie istnieje katalog, z rozbudowanymi możliwościami działania, w przystępnej dla każdego cenie lub wersji darmowej.  Wszystkie podstawowe możliwości są portalu są dostępne zaraz po zalogowaniu w systemie, choć posiadają pewne ograniczenia, znikające po wniesieniu opłaty wersję o wyższych możliwościach.  Podczas korzystania z wersji darmowej, odsłuchanie piosenek jest przerywane przez krótkie reklamy.  Jedną z najciekawszych możliwości oferowanych przez Spotify jest radio, które dopasowuje się do indywidualnych preferencji użytkownika i wybranego rodzaju muzyki.  Interesujące są także możliwości społecznościowe jakie posiada Spotify, które pozwalają nie tylko na śledzenie profili swoich znajomych i ich list, ale także znanych osobistości ze świata muzyki, kultury czy sportu.

79 Sprzedaż abonamentowa - portal Spotify cd…  Do korzystania ze Spotify potrzebny jest dostęp do Internetu, dzięki któremu można w trybie online odsłuchiwać cały katalog zgromadzony w aplikacji i korzystać z funkcji radia.  Aplikacja daje także możliwość odsłuchiwania treści bez podłączenia do Internetu (poza opcją radia),jednak aby korzystać z dostępu do treści w trybie offline trzeba je wcześniej, pobrać na urządzenie do odsłuchiwania muzyki.  Spotify jest dostępne we wszystkich możliwe systemach operacyjnych, łącznie z Windows 8, platformy mobilne, przeglądarki internetowe oraz różnorodne marki telewizorów.  W marcu 2013 roku na Spotify zarejestrowanych było około 6 mln płacących użytkowników, z których każdy płacił ok. 9,99 dolarów amerykańskich miesięcznie, co razem dawało roczny przychód w wysokości 720 mln dolarów amerykańskich.  Z tej sumy w 2013 roku 500 mln zostało wypłaconych artystom, co daje prawie 70% całości przychodu spółki.  Operowanie na 30% marży wpisuje się w ogólne trendy panujące na rynku dystrybucji komercyjnych treści elektronicznych.  Szczególnie gdy alternatywą jest żeby Ci sami słuchacze pobrali utwory za darmo z nielegalnych źródeł.

80 Model płatności dobrowolnej – portal Humble Bundle – pierwszy z portali działających w modelu Pay What You Want  Do pierwszego wydania pakietu zaangażowani zostali niezależni twórcy gier komputerowych, a głównymi założeniami projektu było:  brak zabezpieczeń (Digital Rights Management DRM - zarządzania prawami elektronicznymi),  płatności dobrowolne, wyznaczanie kwot na cele charytatywne,  budowa na platformy Mac, Linux oraz Windows.  Projekt, który miał być jednorazowy, stał się szybko głównym sposobem elektronicznej sprzedaży pakietów z grami komputerowymi.  Z czasem rozwinął się asortyment produktów, gdyż zaczęto także oferować sprzedaż pakietową e-booków, muzyki oraz gier na urządzenia mobilne pod system Android.

81 Model płatności dobrowolnej – portal Humble Bundle  W przypadku standardowej sprzedaży gier komputerowych, Humble Bundle przekazuje kupującym kody aktywacyjne do platformy Steam, gdzie są one dystrybuowane i przypisywany do indywidualnych kont klientów.  Humble Bundle i wydawcy zwyczajowo ustalają „domyślne” ustawienia podziału płaconej kwoty, gdzie ok. 65% jest przeznaczane właśnie dla wydawcy.  Druga najwyższa kwota - około 20% - jest przekazywana do fundacji charytatywnych, a dopiero pozostałość (około 15%) jest przyznana dla twórców serwisu.  Te pieniądze przeznaczane są na serwery, połączenia internetowe i opłacenie pozostałych kosztów obsługi serwisu.

82 Założenia analizy porównawczej serwisów i platform dystrybucji treści komercyjnych Analizie poddano, najpopularniejsze oprogramowanie tej klasy ze wszystkich czterech rozpatrywanych kategorii:  Amazon.com, iTunes.Store, Nexto.pl (sklepy internetowe);  You Tube (sprzedaż strumieniowa);  Spotify, Netflix (niedostępny w Polsce), Legimi (sprzedaż abonamentowa);  Humble Bundle oraz Book Rage (sprzedaż dobrowolna).

83 Założenia analizy porównawczej serwisów i platform dystrybucji treści komercyjnych  celem badania jest porównanie przydatności z punktu widzenia użytkownika najpopularniejszych przedstawicieli portali i serwisów do dystrybucji treści elektronicznych w podziale na wyróżnione kategorie realizacji płatności,  należy przeanalizować wymagania użytkownika dotyczące podstawowych parametrów użytkowych portali. Badania mają wskazać najistotniejsze cechy z punktu widzenia klientów tych portali, z listy wyróżnionych parametrów,  na tej podstawie będzie tworzona lista najistotniejszych kryteriów oceny istniejących portali i serwisów,  lista kryteriów posłuży ocenie indywidualnej portali i serwisów dystrybucji treści elektronicznych znanych użytkownikom (jeden użytkownik może oceniać więcej niż jeden serwis),

84 Założenia analizy porównawczej serwisów i platform dystrybucji treści komercyjnych  wybór grupy badawczej nie jest w pełni przypadkowy, należy do klasy wygodnych, ankietowani są studentami wybranych uczelni warszawskich (Wydziału Zarzadzania Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wydziału Inżynierii Akademii Finansów i Biznesu Vistula), studiów licencjackich, inżynierskich i magisterskich; stacjonarnych i niestacjonarnych,  ocena będzie standaryzowana wg skali Likerta, gdzie 1 oznacza najlepsze spełnienie własności danego kryterium (najniższe koszty); 0,75 - dobre spełnienie własności, 0,50 – średnie spełnienie cech kryterium; 0,25 - słabe spełnienie cech kryterium, 0,00 – niespełnienie cech kryterium (najwyższe koszty),  wyniki analizy cech istniejących portali i serwisów portali i serwisów dystrybucji treści elektronicznych w celu wyodrębnienia najlepszej realizacji wyszczególnionych cech najistotniejszych z punktu widzenia użytkownika,  analiza dokonana zostanie metodą analizy punktowej.

85  Analiza ma wykazać nie tylko, które z wyselekcjonowanych narzędzi jest najlepsze z punktu widzenia użytkownika, ale także jakie są strategie i trendy w rozwoju mediów dystrybucji treści w Internecie.  Wstępnie, wśród wybranych losowo pięciu studentów Wydziału Zarządzania UW i AFiB Vistula, deklarujących używanie portali i serwisów dystrybucji treści elektronicznych, przeprowadzono badanie pilotowe dotyczące czynników, które są dla nich najważniejsze podczas używania oprogramowania tej klasy.

86 Kryteria oceny serwisów  dostępność treści - łatwość nawigacji, strona główna (czytelność i przejrzystość strony głównej, łatwość poruszania się i znajdowania funkcji); łatwość korzystania z kategorii (dostępność do produktu: lista, podkatalogi, cechy charakterystyczne itp.);  koszt dostępu do treści (wysokość opłat, minimalizacja kosztów, wielość sposobów i narzędzi płatności),  łatwość odczytu treści (wizualizacja - wyraźnie zaznaczona kolorystyka, dobrane kolory elementów, kolory tła, ikony symbolizujące kategorie produktów, kolorystyka i czytelność pisma, dobrane zdjęcia dobrej jakości itp.); galeria zdjęć (duże, czytelne, wyraźne, nie utrudniające nawigacji, oddające charakter produktu itp.); kompletność informacji (cechy charakterystyczne, cena min/max, obraz produktu); czytelność (odpowiednia wielkość czcionki, odrębność kolorystyczna, prawidłowy rozkład na stronie);  łatwość zakupu treści (szybkość, dostępność cenowa, formy prezentacji listy produktów (lista, różne widoki, prezentacja wg cech produktu, ikony, zdjęcia);),  dostosowanie treści do klienta (personalizacja)  dostęp do treści na wielu urządzeniach (komputer, urządzenia mobilne)

87 Weryfikacja – grupa badawcza  W kwietniu 2014 r. przeprowadzono ankiety w zakładanych uczelniach wyższych.  Ankietą wypełniło ponad 134 osoby, z czego w sposób prawidłowy jedynie 110 osób.  Wśród uczestników ankiet było 59% kobiet i 41% mężczyzn.  Najwięcej osób 85% było z grupy wiekowej 18-25 lat – typowej dla studentów studiów stacjonarnych oraz 11% z grupy wiekowej 26- 35 lat charakterystycznej dla studentów studiów wieczorowych i zaocznych.  Niewielkie – 2% były udziały osób w wieku wyższym niż 35 lat.  65% ankietowanych zadeklarowało pochodzenie z miasta o ilości ponad 500 tys. mieszkańców, 25% z miast 10-100 tys. mieszkańców, tylko 10% ze wsi.  Ponad 65% posiadało wykształcenie średnie, 22% wyższe licencjackie i 13% wyższe magisterskie.

88 Analiza porównawcza modelów dystrybucji komercyjnych treści elektronicznych Nazwa portalu do dystrybucji komercyjnych treści elektronicznych w Internecie Dostępność treści Koszt dostępu do treści Łatwość odczytu treści Łatwość zakupu treści Dostosowanie treści do klienta Dostęp do treści na wielu urządzeniach Suma % % maksymalnej wartości YouTube1,000,880,750,860,880,855,2187% Spotify0,630,750,880,751,000,744,7479% Netflix0,500,610,980,610,750,884,3372% Amazon.com0,980,360,500,750,610,503,7162% Legimi0,390,610,500,610,250,883,2454% iTunes Store0,860,610,250,610,250,503,0851% Nexto.pl0,500,250,500,770,250,612,8848% BookRage.com0,120,860,500,610,000,612,7145% HumbleBundle0,120,880,360,610,000,612,5843% Suma4,984,934,865,573,995,5629,90 % % maksymalnej wartości 55% 54%62%44%62%

89 Ranking mediów  Ranking pokazuje przede wszystkim dominację mediów o charakterze uniwersalnym, dostarczającym treści elektroniczne za darmo,  Następnie mediów działających w sposób abonamentowy  Ostatnie miejsce zajęły media o płatnościach dobrowolnych, co być może wynikać z niezrozumienia idei płacenia dobrowolnego, chciałoby się powiedzieć – „po uważaniu”.  Rozpiętość w ocenie poszczególnych serwisów jest bardzo duża – wynosi w sumie 44 punkty procentowe, tj. różnica pomiędzy najlepiej ocenianym medium YouTube, a najgorzej ocenianym – HumbleBundle, jest większa niż całościowa ocena portalu HumbleBundle.

90 Ranking serwisów dystrybuujących treści elektroniczne

91 Komentarz  Wśród studentów maksymalną możliwą ocenę zdobyła platforma YouTube (87% maksymalnej możliwej oceny), która z perspektywy konsumenta jest najlepszym rozwiązaniem – nieskończona ilość treści (ciągle dodawane są kolejne materiały), darmowy dostęp, do odczytu treści wystarczy przeglądarka z podstawowym dodatkiem do wyświetlania filmów, treści kupowane są poprzez wyświetlenie reklam, które nie są uciążliwe, istnieje inteligentny system rekomendacji, a platforma jest dostępna na wszystkich urządzeniach z dostępem do Internetu.  Pomimo, że klienci najchętniej wybraliby dostęp do treści właśnie przez YouTube’a, to jednak posiada on ograniczenia w stosunku do materiałów takich jak muzyka, książki czy filmy.  Wydaje się, że darmowy dostęp w pewnym sensie zmniejsza wartość takich treści.  Jest to przecież inny rodzaj produktu niż krótkie filmy, które użytkownicy sami udostępniają przy pomocy tego portal.  YouTube jest jednak nadal doskonałym miejscem do promocji poprzez osiągnięcie jak największej ilości wyświetleń, która dopiero może przełożyć się na wymierne zyski dla twórcy.

92 Komentarz  Dwa następne miejsca w zestawieniu zajmują najwięksi potentaci na rynku odpowiednio muzycznym i filmowym, czyli Spotify i Netflix.  Pomimo, że nie udało im się osiągnąć takiego wyniku jak YouTube, to różnice wystąpiły głownie w takich kategoriach, jak – koszt, który i tak jest niewielki w stosunku do treści i innych możliwości, jakie są udostępniane.  Netflix ma znacznie większy problem z potencjalnymi zasobami, gdyż rynek filmowy produkuje mniej materiałów niż rynek fonograficzny, a kontrakty są zdecydowanie bardziej restrykcyjne, stąd też prawdopodobnie bierze się niższa ocena z perspektywy konsumenta. No i prowadzi dziwną politykę rynkową (!?)  Spotify został oceniony nieco wyżej od Netflixa, dzięki dobremu systemowi rekomendacji w postaci możliwości uruchomienia radia, które dostosowuje muzykę do preferowanej przez użytkownika.

93 Komentarz  Wysokie, czwarte miejsce zajął Amazon, pomimo, że wydaje się być medium już o podejściu nieco przestarzałym – jest platformą dystrybucji detalicznej, również treści (książek) elektronicznych.  Tak dobra ocena wynika z wcześniejszej popularności tego serwisu, doprowadzenia tej witryny do wysokiej jakości z punktu widzenia sprzedaży: poczynając od bardzo szerokiego asortymentu, przez łatwość zakupu, aż po system rekomendacji oraz obsługę posprzedażową.  W tych kategoriach witryna ta może służyć przykładem dla innych serwisów tego typu

94 Komentarz  Na następnych miejscach znalazły się media systemu abonamentowego. Przede wszystkim Legimi, czyli rodzimego systemu abonamentowego, które przewyższa pozostałe cechami takimi, jak niski koszt, łatwość zakupu i możliwość działania na różnorodnych urządzeniach.  iTunes Store nie jest łatwy w użytkowaniu, ponieważ wymaga instalacji programu (uciążliwość dla konsumenta).  Zakupione treści nie mogą być uruchamiane poza tą platformą i urządzeniami z nią zintegrowanymi, co jest znaczącym ograniczeniem dla swobody z korzystania.  W porównaniu z iTunes Store; portal Nexto przegrywa głównie mniejszymi zasobami, które na polskim rynku są ograniczane przez kilka wydawnictw należących do konkurencji tego portalu (np. wydawnictwo Otwarte - Woblink, wydawnictwo Helion - eBookpoint) oraz np. cenami, które w sklepie Apple zostały wszystkie zrównane do jednej stawki za indywidualne piosenki.

95 Komentarz  Na ostatnich dwóch miejscach znalazły się dwie platformy udostępniające treści elektroniczne na zasadzie płatności dobrowolnych (Pay What You Want).  Nie miały one szans w porównaniu z pozostałymi modelami posiadającymi rozbudowaną infrastrukturę i znaczące zasoby treści.  Jednak udało im się osiągnąć niemal maksymalny wynik w kategorii kosztu, ponieważ sytuacja, w której klient sam może ocenić wysokość opłaty za dane treści, jest lepiej oceniana niż dostęp darmowy (YouTube).  Jest to sprawa specyfiki treści oferowanych przez platformy BookRage i HumbleBundle, które nie powinny być udostępniane za darmo, gdyż obniża to ich wartość.  Z takiego samego założenia wychodzą kupujący, którzy są w stanie płacić wysokie sumy za pakiety, które mogliby mieć dużo taniej.

96 Stopień wypełnienia maksymalnej objętości kryteriów oceny portali i serwisów dystrybucji treści elektronicznych

97 Stopień osiągnięcia kryteriów oceny  Według respondentów najlepiej spełniają je takie kryteria jak łatwość zakupu treści i dostęp do treści na wielu urządzeniach możliwych do wykorzystania w trakcie korzystania.  Najgorzej jest oceniana personalizacja oraz – co wydaje się dziwne, wobec faktu do czego przeznaczone są te serwisy – łatwość odczytu treści.  Rozpiętość jest też stosunkowo wysoka – wynosi 18 punktów procentowych.

98 Podsumowanie i wnioski  Uzyskane rezultaty badań pokazują, że z punktu widzenia klienta najlepszym rozwiązaniem jest bezpłatny model strumieniowy, którego przedstawicielem jest tu YouTube’a.  Z jednej strony takiej opinii należało się spodziewać, koszty są podstawą decyzji w większości decyzji podejmowanych przy korzystaniu z systemów informatycznych, w tym serwisów internetowych.  Z drugiej, ze względu na specyfikę działania portal ten posiada ograniczenia, nie pozwalające na jego zastosowanie dla dystrybucji innych niż dominujące w obecnej chwili komercyjne treści (przyczyny ekonomiczne, prawne, technologiczne itd.).

99 Podsumowanie i wnioski  Skoro zastosowanie tego modelu nie jest w obecnych warunkach w pełni możliwe, to najlepsza relacja dostępu do elektronicznych treści w stosunku do ceny występuje w modelu abonamentowym.  Na rynku USA - najbardziej rozwiniętym rynku dystrybucji treści elektronicznych w Internecie przewagę ma dystrybucja treści muzycznych (59% rynku w 2012 r.), następnie filmy (21%) i książki (16%).  Rynek ten (po doświadczeniach z piractwem cyfrowym, czy serwisami typu Napstera (25 mln użytkowników w szczytowym okresie działalności), zdominowany jest obecnie właśnie przez model abonamentowy, który w okresie od 2008 r. do 2013 r. wzrósł o blisko 370%.  Na drugim miejscu znalazł się model strumieniowy blisko 300% wzrostu, na trzecim serwisy detaliczne, co potwierdzałoby uzyskane wyniki.  Gdyby można było uogólnić wyniki elektronicznego rynku muzycznego na pozostałe rynki, to wydaje się, że właśnie ten model będzie zyskiwał na popularności.  Przykładem rozwoju takiego kierunku jest portal Netfix, który w roku 2013 osiągnął zysk (głównie dzięki własnym produkcjom znanych seriali House of Cards itp.).

100 Podsumowanie i wnioski  Z drugiej strony serwis Spotify dotąd przynosi straty, co być może jest spowodowane brakiem podobnej strategii rozwojowej.  Są to formy dystrybucji wykreowane przez nowoczesne media, co powoduje, że tradycyjne już formy dystrybucji w postaci elektronicznego handlu detalicznego reprezentowane przez Amazon, czy Nexto przesuwają się w popularności klientów na następne pozycje w prezentowanym rankingu.  Nie jest to spowodowane jedynie tradycjonalizmem tej formy, ale również społecznym przyzwoleniem do darmowego dostępu do komercyjnych treści elektronicznych przez nielegalne (czy półlegalne) serwisy internetowe.  Dlatego między innymi model abonamentowy - jako w pełni legalny jest formułą, która może zadowolić wszystkich klientów.  Ciekawą, lecz przejściową formą wydaje się być model płatności dobrowolnych (Pay What You Want), który z jednej strony bazuje na wyjątkowości i unikalności, a z drugiej może zniechęcać do płacenia kwot przebijających minimalną sumę możliwą do zapłacenia.  Nie jest on jednak zapewne ostatnim pomysłem na dystrybucję treści elektronicznych w Internecie, a najbliższa przyszłość może pokazać, że pojawią się jej nowe formy – STRATEGIE - które zdominują ten rynek.

101 Uogólnienie metodyki oceny i wyboru - koncepcja modelu oceny i selekcji systemów informatycznych

102 Cel badań: Zasadniczym celem artykułu jest analiza możliwości zastosowania mechanizmów systemów eksperckich w ocenie i wyborze serwisów internetowych Aby go zrealizować konstruowana jest koncepcja systemu, który w sposób automatyczny wskaże użytkownikowi witrynę najlepszą z jego punktu widzenia

103 Problem badawczy  Problemem decyzyjnym jest konieczność wyboru pomiędzy witrynami internetowymi takiego wariantu, który wskazywałby największą użyteczność (efektywność) ze względu na przyjęty zbiór kryteriów (cech charakterystycznych, atrybutów, mierników, czynników)  Celem nadrzędnym jest określenie takiej konfiguracji kryteriów która będzie pożądana (optymalnie postrzegana) z punktu widzenia klienta finalnego i pozwoli na podstawie racjonalnego wyboru zmaksymalizować jego korzyści  Jednocześnie w tym przypadku trzeba zauważyć, że będzie również korzystne z punktu widzenia organizacji, właściciela witryny – będzie ona wiedziała jakie są preferencje klientów i do ich potrzeb dostosuje kanały i sposoby dostarczania określonych usług i towarów

104 Wprowadzenie Fazy badań własnych: faza ekstensywna – polegała na identyfikacji cech charakterystycznych witryn internetowych podstawowych branż e-biznesu. Metoda - prosta, statyczna ocena punktowa do analizy kierunków rozwoju serwisów w danej branży. Początek 2001, cel - opis branż gospodarki elektronicznej w Polsce faza indykatywna - wskazywała na możliwości wyróżnionych metod w rozwiązaniu problemu. Poszukiwanie najlepszej metodyki oceny i selekcji witryn internetowych. Dokonanie modyfikacji metody punktowej – w kierunku ograniczenia subiektywności, a także badanie możliwości zastosowania metod relacyjnych – przede wszystkim AHP/ANP, wraz z różnymi wariantami ich zastosowania. Lata - 2005-2007, cel wyróżnienie optymalnej metody pomiaru badanego zjawiska faza intensywna – aktywne podejście do postawionego problemu. Usprawnienie i tworzenie własnych metodyk i narzędzi oceny serwisów internetowych. Nowa, autorska metodyka konwersji, jej weryfikacja, metodyka oceny substytucji pomiędzy kryteriami oceny oraz próba jej sprawdzenia (od 2008). Obecnie próba budowy eksperckiego narzędzia automatyzacji oceny i selekcji witryn internetowych

105 Czynniki wpływające na metodykę oceny i selekcji  kategoria użytkownika – szczegółowe cele każdego rodzaju użytkownika – jego status – w decydującym stopniu określa dalszą procedurę wyboru. Zupełnie inne cele ma projektant witryn internetowych, właściciel – administrator serwisu – oraz klient serwisu,  sektor, branża usług – w zależności od rodzaju analizowanej działalności zestaw kryteriów oceny i selekcji może być kompletnie różny dla statusu każdego z wyróżnionych użytkowników,  zakres i dokładność badania – opinia pojedynczego eksperta, wybranej grupy ekspertów z danego sektora/branży, opinia wybranej grupy użytkowników, badanie przypadkowej grupy użytkowników lub potencjalnych użytkowników,  zestaw podstawowych grup kryteriów oraz kryteria szczegółowe w ramach każdej grupy. Ich ilość i atrybuty mogą się zmieniać z badania na badanie w zależności od postawionych przez użytkownika z branży celów badania, jak się okazało zależą także od sytuacji gospodarczej kraju, w którym jest ono prowadzone,

106 Czynniki wpływające na metodykę oceny i selekcji  metoda szczegółowa rozwiązania problemu. Może mieć charakter pojedynczej metodyki prostej lub złożenia metodyk. Metodyki mogą mieć np. charakter liniowy, relacyjny, punktowy, wartościowy oraz mieszany.  uwarunkowania środowiskowe metody – uwzględnienie skali preferencji (odwołanie do opinii eksperta lub automatyka obliczeń) oraz oceny (współczynników) ryzyka związanego z realizacją metody,  jakość danych – istotna zwłaszcza podczas badań masowych; informacje przed dalszym przetworzeniem powinny być uwiarygodnione i wstępnie przygotowane do analiz,  infrastruktura informatyczna - wspomaganie przetwarzania danych niezbędnych do podejmowania decyzji – oprogramowanie i procedury obliczeniowe poszczególnych metodyk,  sposób interpretacji wyników – w wariantowej postaci tabelarycznej oraz graficznej.

107 Koncepcja systemu eksperckiego wspomagania oceny i selekcji witryn internetowych System informatyczny powinien składać się, co najmniej, z następujących modułów:  analizatora  symulatora  solwera  interpretatora  weryfikatora

108 Moduł Analizatora Zadanie - umożliwienie użytkownikowi końcowemu komunikacji z systemem:  użytkownik - zadania pytania, które wyrażałoby z jednej strony jego intencje, a z drugiej mogło stanowić dla systemu podstawę do inicjacji dalszych działań (kwestia poprawności i tożsamości kategorii używanych przez użytkownika oraz tych, które występują w systemie i zrozumienie tego w kategoriach pracy systemu)  mechanizm określenia zakresu badania: przybliża (za pomocą kolejnych pytań) do określenia zakresu badania, albo czyni to za pomocą kolejnych wyborów z gotowego menu  zapewnienie spójności i niesprzeczności zadanego pytania z punktu widzenia ograniczeń, które wynikają z dokonanej przez użytkownika selekcji. Analizator będzie więc służył dokonaniu wyboru kategorii użytkownika, branży w jakiej chce działać oraz zakresu działania, które następnie będzie podjęte

109 Baza danych wspomagająca moduły  status użytkownika (użytkownik funkcjonalny, analityk, projektant, administrator serwisu itp.). Status użytkownika będzie związany z określeniem, bądź wyznaczeniem z listy zbioru grup kryteriów określających cechy charakterystyczne istotne z punktu widzenia poszczególnych kategorii użytkowników,  sektory i branże w ramach sektorów (np. usługi finansowe (bankowe, giełdowe, ubezpieczeniowe, celne); handlowe (komputerowe, odzieżowe, kosmetyczne, sportowe itp.); usługowe (turystyczne, pośrednictwa pracy, obrotu nieruchomościami itp.). Pod każdy sektor/branżę będzie podpięty maksymalny zestaw kryteriów szczegółowej oceny. Zestaw ten dla określonych kategorii użytkowników może być udostępniany do czytania (tylko), do wyboru z listy i możliwości uzupełniania o kryteria własne,  listy ekspertów branżowych i możliwość generowania własnej listy użytkowników oceniających witryny,  zestawy grup kryteriów i kryteriów szczegółowych w hierarchicznym, zawężającym podziale względem statusu użytkownika systemu, sektora, branży oraz zakresu.

110 Moduł Symulatora Zadanie - przeprowadzenie zbierania podstawowych danych do obliczeń i ich wykonania. Rola polega na wygenerowaniu tabel umożliwiających ekspertowi ocenę zjawiska (ocenę kryteriów szczegółowych), a następnie podsumowanie ocen i obliczenie dodatkowych wskaźników potrzebnych do późniejszych analiz. Dodatkowo powinien posiadać mechanizmy:  wyboru szczegółowej metody rozwiązania problemu, wraz z podpiętym oprogramowanym pakietem umożliwiającym jej zastosowanie,  uzupełnienia niektórych metod o dodatkowe parametry typu współczynniki preferencji, współczynniki ryzyka, wskaźniki użyteczności itp. w sposób automatyczny podpowiadając użytkownikowi możliwości, albo dając mu możliwość nadpisania własnego rozwiązania,  uzdatniania danych w przypadku wyboru rozwiązań masowych z dostępem do niezbędnych w tym celu pakietów statystycznych, bądź opracowanych wybranych (ewentualnie do wyboru przez użytkownika), a niezbędnych metod statystycznych.

111 Moduł Solwera, Interpretatora i Weryfikatora Moduł Solwera powinien służyć pomocniczo jako dodatkowe zaplecze obliczeniowe projektowanego systemu. Zgodnie z wcześniejszymi uwagami powinien zawierać pakiet metod oceny witryn (ewentualnie do uzupełnienia) oraz metod wstępnego przygotowania danych do przetworzenia Moduł Interpretatora zasadniczo może być przeznaczony dla realizacji dwóch celów. Po pierwsze - pomocy w interpretacji wyników oraz przedstawienia ich w pożądanej postaci graficznej (kwestia wyboru danych do przedstawienia i ich formy: tabeli i jej rodzaju, wykresu i rodzaju wykresu itp.). Po drugie - kwestia umożliwienia porównania wyników otrzymanych dzięki zastosowaniu różnych metod oceny witryn internetowych (pobranie wyników otrzymanych przy pomocy różnych metod, sprowadzenie ich do postaci porównywalnej oraz pomoc w przedstawieniu wyników Moduł Weryfikatora - do jego głównych zadań należeć powinny weryfikacja poprawności metod używanych do rozwiązywania wyspecyfikowanych problemów użytkownika oraz koordynacja działania systemu

112 UżytkownikAnalizator:  język zapytań,  mechanizm wyboru (statusu, sektora/branży, Interpreter:  przedstawianie i wyjaśnianie wyników,  mechanizm porównania wyników. Solwer: numeryczne i statystyczne metody rozwiązywania problemów obliczeniowych systemu Symulator  generacja tabel wyjściowych,  przedstawienie tabel ekspertom  wybór metody rozwiązania,  uzupełnienie danych parametrami,  uzdatnianie danych. Baza wiedzy systemu - na podstawie wyników obliczeń – do wykorzystania i porównania z następnymi Baza danych systemu  słownik kategorii systemu,  lista statusów użytkownika,  słownik sektorów/branż,  lista rodzajów ekspertów,  lista ekspertów,  listy grup kryteriów i kryteriów,  lista metod rozwiązań i odniesień do solwera. Baza metod:  oceny witryn,  wstępnego przygotowania danych. Weryfikator:  Poprawność stosowanych metod,  Koordynacja wyników

113 Podsumowanie Przedstawiona koncepcja ma charakter roboczy Powstała jako kontynuacja prac nad metodami oceny jakości i użyteczności witryn internetowych. Na jej podstawie, po uszczegółowieniu, można stworzyć logiczny projekt systemu, który może być systematycznie rozwijany w kierunku uzupełniania bazy kryteriów sektorowych/branżowych oraz nieprzetestowanych do tej pory procedur i metod oceny badanego zjawiska.

114 Podsumowanie  W każdym przypadku zasadniczą intencją badania była identyfikacja kolejności występowania witryn księgarni internetowych ze względu na przyjęty zastaw kryteriów jakościowych.  I w jednym i drugim przypadku tym, co najbardziej interesowało użytkowników końcowych była funkcjonalność witryny i aspekty ekonomiczne serwisów.  Obydwie grupy metod pozwalają też na różnorodne analizy o charakterze statystycznym i użytkowym.  Natomiast stwierdzona niedoskonałość procedur skłania ku poszukiwaniom bardziej efektywnych metod rangowania, pozbawionych wyspecyfikowanych w pracy ułomności.

115 Dziękuję za uwagę! Prof. zw. dr hab. Witold Chmielarz Wydział Zarządzania UW Pytania: vitec@post.pl