Studia Podyplomowe Uniwersytet Wrocławski

Prezentacja na temat: "Studia Podyplomowe Uniwersytet Wrocławski"— Zapis prezentacji:

1 Studia Podyplomowe Uniwersytet Wrocławski
Podstawy prawa europejskiego Dr hab. Robert Grzeszczak Katedra Prawa Europejskiego WPiA UW

2 Podział kompetencji -uwagi wprowadzające
Kompetencje UE są zawarte w TUE i TFUE. Za wykładnię tych Traktatów odpowiada ETS (art. 19 ust 1 zd. 2 TUE). Jednakże to, które kompetencje i w jakim zakresie będą mogły być przeniesione, określają konstytucje państw członkowskich oraz ustawy wyrażające zgodę na przyjęcie lub zmianę Traktatów założycielskich. Natomiast za wykładnię krajowych konstytucji są odpowiedzialne sądy konstytucyjne państw członkowskich, co może prowadzić (i prowadzi) do konfliktów między nimi a ETS.

3 Traktat z Lizbony dzieli kompetencje Unii na trzy zasadnicze dziedziny (Tytuł I TFUE – „Kategorie i dziedziny kompetencji Unii”): kompetencje wyłączne UE: obejmują dziedziny, w której traktaty przyznają Unii wyłączność stanowienia prawa oraz przyjmowania aktów prawnie wiążących, natomiast państwa członkowskie mogą podejmować takie działania wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania jej aktów kompetencje UE dzielone z państwami członkowskimi: obejmują dziedziny, w których Unia i jej państwa członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty wiążące prawnie, przy czym państwa członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji (art. 2 ust. 2 TFUE). kompetencje UE w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań państw członkowskich: w takim przypadku kompetencja Unii nie zastępuje kompetencji państw członkowskich w odnośnych dziedzinach (art. 4 ust. 5 akapit 1 TFUE).

4 Kompetencje UE Rządzone są zasadą przyznania, nie są dzielone według dziedzin, lecz ograniczone funkcyjnie tym co jest niezbędne do osiągnięcia celów (proporcjonalność) i wypełnienia zadań, podlegają zasadom subsydiarności (kompetencje dzielone).

5 Art. 352 TFUE i doktryna spill over
W doktrynie przyjęto, w zw. z art. 352 TFUE, że doktryna implied powers obejmuje kompetencje wywiedzione z już posiadanej kompetencji, jednak w niewystarczającym stopniu do uzyskania celu traktatowego. W związku z tym możliwe jest rozszerzenie istniejących kompetencji na obszary sąsiadujące (tzw. teoria spill over). Są to kompetencje dodatkowe, które rozciągają istniejące kompetencje na środki przygotowawcze lub wykonawcze.

6 Katalog instytucji UE (art. 13 TUE)
TUE formułuje jednolity katalog „instytucji Unii”, są to: Parlament Europejski Radę Europejską Radę Komisję Europejską Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Europejski Bank Centralny Trybunał Obrachunkowy System instytucjonalny UE to obok instytucji także organy i jednostki organizacyjne UE.

7 Zasady systemu instytucjonalnego UE
zasada równowagi instytucjonalnej: w myśl której każda z instytucji działa w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy Traktatów, zgodnie z procedurami, na warunkach i w celach w nich określonych; art. 13 ust. 2 TUE. Instytucje działają w granicach również „warunków i celów” określonych w traktatach Zasada autonomii instytucji UE zasada lojalnej współpracy między instytucjami: wywodzona obecnie w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości z traktatowej zasady lojalności odnoszącej się do państw członkowskich, została wyraźnie sformułowana w art. 13 ust. 2 w zdaniu ostatnim – „Instytucje lojalnie ze sobą współpracują” Zasada otwartości instytucji, organów i jednostek organizacyjnych UE

8 Rada Europejska Rada Europejska (RE) – instytucja UE (1974, 1977, 1983, 1986, 2009),istota, skład, tryb działania (tzw. Szczyty europejskie), funkcje (art. 15 TUE) Od Nicei spotkania w Brukseli Od Lizbony – wydaje wiążące decyzje

9 Zmiany instytucjonalne
TL ustanawia się urząd Przewodniczącego Rady Europejskiej, wybieranego na 2,5-nią kadencję. Początek kadencji r. Spór szwedzki ad skład na Szczyt w Brukseli (…)

10 Rada (dawna: Rada UE) Podstawy prawne: Art. 16 TUE Art. 237-243 TFUE
Protokoły: 6, 9, 36 Deklaracje: 7,9

11 Rada - formacje Rada ds. Ogólnych Rada ds. Zagranicznych
Rada ds. Gospodarczych i Finansowych (Ecofin) Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych Rada ds. Rolnictwa i Rybołówstwa Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Ochrony Konsumentów Rada ds. Konkurencyjności Rada ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii Rada ds. Środowiska Rada ds. Edukacji, Młodzieży i Kultury.

12 Podejmowanie decyzji w Radzie
System głosów ważonych / liczba ludności z modyfikacją na rzecz państw małych  Zwykle jeden z elementów układu politycznego Kompromis luksemburski (konkluzje nadzwyczajnego posiedzenia Rady r.) Kompromis z Ioannina/ z Janniny / poszerzenie UE w 1995 r.

13 Rada – nowe zasady podejmowania decyzji w systemie większ.
Od 1 listopada 2014 roku większość kwalifikowaną w Radzie stanowi co najmniej 55 % członków Rady, jednak nie mniej niż 15 z nich, reprezentujących Państwa, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65 % ludności UE Mniejszość blokująca musi obejmować co najmniej 4 członków Rady, w przeciwnym razie uznaje się, że większość kwalifikowana została osiągnięta. Postanowienia przejściowe dotyczące definicji większości kwalifikowanej, które obowiązują do r., jak również postanowienia, które będą obowiązywać między r. a r., określone są w Protokole w sprawie postanowień przejściowych.

14 Prezydencja i system trojek od 2006 do 2020 r.:
Niemcy, Portugalia i Słowenia (stycz. 2007– czerw. 2008) Francja, Czechy, Szwecja (lipiec 2008 – grudzień 2009); Hiszpania, Belgia, Węgry (styczeń 2010 – czerwiec 2011); Polska, Dania, Cypr (lipiec 2011 – grudzień 2012) Irlandia, Litwa, Grecja (styczeń 2013 – czerwiec 2014); Włochy, Łotwa, Luksemburg (lipiec 2014 – grudzień 2015) Holandia, Słowacja, Malta (styczeń 2016 – czerwiec 2017); Wielka Brytania, Estonia, Bułgaria (lipiec 2017 – grudzień 2018); Austria, Rumunia, Finlandia (styczeń 2019 – czerwiec 2020)

15 Rada Europy (Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu) nie mylić z instytucjami WE/UE!!!
Rada Europy powstała w 1949 roku Polska jest członkiem Rady Europy od 1991 roku. Aktualnie skupia ona 47 (48) państw. Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu

16 Parlament Europejski (PE):
Funkcje: ustawodawcze, budżetowe i kontrolne Siedziby: Bruksela, Luksemburg i Strasburg Przewodniczący PE- kadencja 2,5 roku ( to Martin Schulz) PARLAMENT EUROPEJSKI 754 posłów

17 Ombudsman Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich, art. 228 TFUE
Wybór i odwołanie Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich przez PE Zadania Rzecznika Praw Obywatelskich Podmioty uprawnione do składania skarg Skarga do Rzecznika Praw Obywatelskich Relacja postępowania ERPO do postępowania sądowego i administracyjnego

18 Maladministartion Zadaniem ERPO jest rozpatrywanie skarg na złe zarządzanie (ang. maladministration) w działalności instytucji, organów i jednostek organizacyjnych UE, z wyjątkiem ETS oraz SPI, sprawujących funkcje sądownicze. Pojęcie złego zarządzania, w świetle praktyki ERPO, obejmuje działanie organów unijnych, które pozostaje w sprzeczności z postanowieniami traktatów oraz innych aktów prawa UE, jak również z zasadami tego prawa ustalonymi między innymi w orzecznictwie sądów UE. W praktyce za przykład złego zarządzania uważa się nieprawidłowości proceduralne, nadużycie władzy, dyskryminację, przewlekłość postępowania czy też odmowę udzielenia informacji.

19 Komisja Europejska (KE):
Charakter wykonawczy Wysokiej Władzy (ang. High Authority) był wyeksponowany już w EWWiS. W JAE państwa członkowskie uzgodniły wprowadzenie do Traktatu obowiązek delegowania przez Radę uprawnień wykonawczych na rzecz Komisji

20 O Komisji 2010 - 2014 Struktura Komisji Tryb wyboru i skład Komisji
Prerogatywy Komisja spotyka się raz w tygodniu, zwykle w środę, w Brukseli. Każdy punkt porządku obrad prezentowany jest przez komisarza odpowiedzialnego za dany obszar polityki, zaś decyzja w danej sprawie podejmowana jest wspólnie przez cały zespół (kolegium).

21 Dyrekcje generalne i służby Komisji Europejskiej
Sprawy gospodarcze i walutowe Rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich Pomoc humanitarna Budżet Wspólne Centrum Badawcze Handel Komunikacja społeczna Konkurencja Rozwój Edukacja i kultura Rozszerzenie Zatrudnienie, sprawy społeczne i równość szans Przedsiębiorstwa i przemysł Środowisko EuropeAid – Biuro Współpracy Eurostat Podatki i unia celna Sprawiedliwość, wolność i bezpieczeństwo Rynek wewnętrzny i usługi Urząd Publikacji Unii Europejskiej Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych Rybołówstwo i gospodarka morska Zdrowie i ochrona konsumentów Służba Prawna Społeczeństwo informacyjne i media Transport i energia

22 Prerogatywy KE: zajmuje się wszystkimi bieżącymi zagadnieniami dotyczącymi funkcjonowania Unii, m.in. Polityką rolną, gospodarczą, społeczną, obronnością i polityką międzynarodową konstruuje i przedstawia Radzie i PE projekty aktów prawnych przygotowuje propozycje traktatów (umów) i innych aktów prawa międzynarodowego, które są później dyskutowane na zebraniach Rady Europejskiej Nadzoruje państwa członkowskie we wdrażaniu i stosowaniu prawa UE prowadzi bieżące negocjacje z państwami kandydującymi do UE

23 Inicjatywa obywatelska
By wniosek był ważny i w ogóle nadawał się do rozpatrzenia przez KE, będzie musiał uzyskać poparcie co najmniej jednego miliona obywateli z co najmniej jednej trzeciej państw członkowskich. Przy tym nie wystarczą np. dwa podpisy z Polski i dwa z innego kraju, a przytłaczająca większość np. z Wielkiej Brytanii. W przypadku każdego z państw członkowskich wyznaczono konieczną minimalną liczbę podpisów, mnożąc liczbę członków Parlamentu Europejskiego z tego państwa przez współczynnik 750. W przypadku Polski (50 posłów) jest to więc 37,5 tys. Organizatorzy będą dysponować rokiem na zebranie koniecznych podpisów.

24 Inicjatywa obywatelska - szczegóły
KE uściśliła reguły dotyczące minimalnego wieku sygnatariuszy - ma odpowiadać wiekowi uprawniającemu do głosowania w wyborach do PE w danym kraju. Proponowane inicjatywy należy rejestrować w rejestrze internetowym udostępnionym przez KE. Rejestracja może być odrzucona w przypadku jawnego naruszania podstawowych wartości UE. Nie ma ograniczeń co do sposobu zbierania deklaracji poparcia, jednak odpowiednie organy krajowe będą sprawdzać, czy internetowe systemy zbierania podpisów są prawidłowo zabezpieczone, tak by nie dochodziło do oszustw. Po zebraniu 300 tys. podpisów KE będzie sprawdzać, czy inicjatywa jest dopuszczalna i czy dotyczy dziedziny, w której stanowienie prawa UE jest w ogóle możliwe. Po pozytywnej ocenie inicjatywy KE ma 4 miesiące na decyzję, co dalej: czy sporządzić wniosek ustawodawczy, czy nie podejmować w ogóle żadnych działań. Jakąkolwiek decyzję KE podejmie, będzie musiała ją uzasadnić.

25 Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa
Wciąż duża niewiadoma: MA 2 KAPELUSZE, bo skupia w jednym ręku kompetencje wcześniejszego Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB oraz komisarza ds. stosunków zewnętrznych – powinien zapewniać spójne postrzeganie Unii w stosunkach międzynarodowych Przesłuchanie C. Ashton w PE – urzędnik bez wiedzy o stosunkach zagranicznych! Przewodniczący KE wybrał 6 dodatkowych wiceprzewodniczących KE …

26 Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa
Rozdzielono urząd przedstawiciela ds. II filaru (dotąd Javier Solana) od sekretarza Rady Czy stanie się uznanym urzędem i „twarzą UE”?

27 ESDZ 2010: faza organizacji pod kierunkiem Wysokiej Przedstawicielki Unia Europejska, będzie miała na świecie 137 ambasad ich utrzymanie to ok. 9,1 miliarda euro rocznie Krajowi (ok. 1/3) i unijni (głównie z Dyrekcji ds. Stosunków Zewnętrznych KE) dyplomaci będą zatrudniani na 4-letnich kontraktach nie dłuższych niż 10 lat.

28 Trybunał Obrachunkowy (TO) Luksemburg
Trybunał Obrachunkowy (TO) – 1975, istota, skład, organizacja, tryb działania, funkcje Art. 285 – 287 TFUE TO sprawuje kontrolę rachunków Unii, a w jego skład wchodzi jeden obywatel z każdego Państwa. Członkowie TO są urzędnikami (nie sędziami!) i są w pełni niezależni w pełnieniu swoich funkcji, w ogólnym interesie Unii.

29 Europejski Bank Centralny
to bank centralny UE, a także bank emisyjny w odniesieniu do waluty euro, przyjętej przez 16 państw Siedziba: Frankfurt/Men Przy realizacji zadań EBC wspierany jest przez Europejskim Systemem Banków Centralnych, tj. EBC oraz 27 banków centralnych państw czł., w tym NBP. Problem (nie)dyscypliny budżetowej państw czł. Niezależność EBC : polityczna personalna finansowa funkcjonalna

30 Skład KES i KR

31 Obywatelstwo Unii Europejskiej Traktat z Maastricht – 1992 sytuuje w TWE, doszło zatem do paradoksu prawnego Jest to personalna, wzajemna, akcydentalna, zależna i pozorna więź między osobą fizyczną a Unią Europejską. Obywatelstwo UE, jako nietożsame z obywatelstwem narodowym, jest odrębną kategorią określoną w TWE jako citizenship of the Union, dla odróżnienia od obywatelstwa narodowego – nationality. Lojalność obywatelska

32 Podstawy traktatowe obywatelstwa UE: artykuł 20 TFUE
Ustanawia się obywatelstwo Unii. Obywatelem Unii jest każda osoba mająca przynależność Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego, nie zastępując go jednak. Obywatele Unii korzystają z praw i podlegają obowiązkom przewidzianym w Traktatach.

33 (art. 20 TFUE) Mają między innymi prawo do:
swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium Państw Członkowskich; głosowania i kandydowania w wyborach do PE oraz w wyborach lokalnych w Państwie Cz., w którym mają miejsce zamieszkania, na takich samych warunkach jak obywatele tego Państwa; korzystania na terytorium państwa trzeciego, w którym Państwo Członkowskie, którego są obywatelami, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych Państw Cz., na takich samych warunkach jak obywatele tego Państwa; kierowania petycji do PE, odwoływania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich oraz zwracania się do instytucji i organów doradczych Unii w jednym z języków Traktatów oraz otrzymywania odpowiedzi w tym samym języku. Prawa te są wykonywane na warunkach i w granicach określonych przez Traktaty i środki przyjęte w ich zastosowaniu.

34 Obowiązki obywatela UE:
Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej nie nakłada na obywateli UE żadnych obowiązków o „obywatelskim”, powszechnym charakterze. ale! Możliwość istnienia takich obowiązków przewidziana jest w art. 20 TFUE

35 Studia Podyplomowe Uniwersytet Wrocławski
cz. II: Źródła prawa europejskiego Dr hab. Robert Grzeszczak Katedra Prawa Europejskiego WPiA UW

36 Źródła prawa Unii Europejskiej: prawo pierwotne i prawo pochodne UE
są zróżnicowane i tworzą układ hierarchiczny. Prawo pierwotne (ang. primary law) ma w systemie źródeł prawa rangę najwyższą i zawiera przepisy regulujące podstawowe zasady funkcjonowania Unii. Prawo pierwotne ma bezwzględne pierwszeństwo przed prawem pochodnym, które musi być z nim zgodne (por art. 263 TFUE). Prawu pierwotnemu podporządkowane są umowy międzynarodowe zawierane przez UE, a stanowiące drugi poziom w strukturze prawa Unii Europejskiej, a także prawo pochodne, tj. akty prawne stanowione przez instytucje Unii (por art. 218 TFUE)

37 Pisane i niepisane prawo pierwotne
W katalogu prawa pierwotnego odnajdujemy pisane normy prawa oraz normy niepisane. Pierwszą grupę stanowią traktaty założycielskie, traktaty zmieniające traktaty założycielskie (tzw. traktaty rewizyjne), umowy o przystąpieniu (traktaty akcesyjne) oraz inne akty prawne, których ranga jest równa przywołanym traktatom. Do grupy drugiej, tj. do prawa niepisanego, zaliczamy natomiast zasady ogólne prawa oraz normy prawa zwyczajowego.

38 Włączenie Karty Praw Podstawowych do prawa pierwotnego
Traktat z Lizbony Włączenie Karty Praw Podstawowych do prawa pierwotnego PRAWNIE WIĄŻĄCA

39 Prawo pierwotne niepisane
Do prawa pierwotnego Unii Europejskiej zaliczane są również normy, które nie znalazły się literalnie w przepisach traktatów. Są to normy niepisane, obejmujące przede wszystkim ogólne zasady prawa, zasady wspólne systemom prawnym państw członkowskich Unii Europejskiej, a także ogólne zasady prawa międzynarodowego oraz tzw. prawa podstawowe. Osobną kategorią jest prawo zwyczajowe

40 Zakres obowiązywania prawa UE: Ratione materiae
Prawo UE nie tworzy systemu jednorodnego i pełnego. Konsekwencją jest wyróżnienie reżimu prawa unijnego i międzynarodowego (tytuł V TUE: działania zewnętrzne UE, zasady i cele z art. 22 TUE oraz WPZiB).

41 Ratione personae: 3 grupy podmiotów:
Wskazać można na trzy zasadnicze kategorie podmiotów objętych prawem unijnym: Instytucje, organy i jednostki organizacyjne UE państwa członkowskie jednostki (obywatele państw członkowskich - obywatele Unii) i podmioty gospodarcze mające siedzibę na terytorium któregoś z państw członkowskich UE.

42 Systemy prawa Autonomia i trzy systemy – kierunek – to monizm źródeł prawa Adresatami przepisów traktatowych swobód rynku wewnętrznego – jest szeroko rozumiana strefa imperium, tj. podmioty stanowiące emanację państwa. Natomiast nie są nimi bezpośrednio związane, co do zasady, podmioty indywidualne (tzw. strefa dominium, czyli osoby fizyczne lub osoby prawne).

43 Sprawy wewnętrzne i unijne
Rozróżnienie <sytuacji czysto wewnętrznych>(ang.: purely internal), innymi słowy – krajowych i <sytuacji unijnych> (tj. z elementem transgranicznym) Na podstawie orzecznictwa … Konsekwencją przyjęcia koncepcji sytuacji czysto wewnętrznych jest dopuszczalność zjawiska <odwrotnej dyskryminacji>

44 Doktryna, jak również TSUE, charakteryzują sprawę unijną, tj
Doktryna, jak również TSUE, charakteryzują sprawę unijną, tj. nakazują stosowanie prawa UE, wskazując na takie przesłanki, jak: istnienie elementu transgranicznego – który należy wykazać w sprawach dotyczących swobód rynku wewnętrznego, prawa konkurencji oraz obywatelstwa UE (spr. Zambrano …) roszczenia lub zarzuty wywodzone z bezpośr. skutecznych przepisów prawa UE stosowanie przepisów prawa krajowego, które implementują akty prawa pochodnego UE odwoływanie się do zasad ogólnych prawa UE bezpośrednie odesłanie do prawa unijnego, np. przepisy krajowe, które służą dochodzeniu roszczeń opartych na prawie unijnym

45 spr. 34/09 Ruiz Zambrano, wyrok z 8 marca 2011 r.
Ale… (1) spr. 34/09 Ruiz Zambrano, wyrok z 8 marca 2011 r. prawa do pobytu wynikające z obywatelstwa Unii przysługuje nawet w sytuacji, gdy obywatel ten nie skorzystał przedtem ze swobody przemieszczania się. Państwo członkowskie musi zezwolić cudzoziemcom, będącym rodzicami dziecka z paszportem belgijskim, na pobyt i pracę. Dlatego, że w razie odmowy dziecko zostałoby pozbawione możliwości skutecznego korzystania z istoty praw związanych ze statusem obywatela Unii .

46 Zakres obowiązywania ratione temporis:
Traktaty stanowiące UE zostały zawarte na czas nieograniczony. Tylko Traktat ustanawiający EWWiS - zawarty na czas określony 50 lat (art. 97 TEWWiS). Po upływie tego okresu wygasł 23 lipca 2002 r., a jego kompetencje i zadania przejęła WE, a następnie UE (2009 r.). Postanowienia Traktatów stanowiących UE zawierają postanowienia dotyczących ich wypowiedzenia: art. 50 TUE.

47 Zakres obowiązywania prawa UE: Ratione loci
– terytorium UE (co jest umowne) – funkcja terytoriów narodowych – art. 349 i 355 TFUE/ niektóre aspekty prawa UE są stosowane poza terytorium państw członkowskich – układy stowarzyszeniowe/ terytoria zamorskie/ niektóre części prawa UE nie są stosowane w niektórych częściach Unii, nie obowiązują na terytorium np. Danii, przepisy dot. wiz, azylu imigracji i polityk zw. ze swobodnym przepływem osób nie są stosowane w Irlandii, Wielkiej Brytanio i Królestwa Danii …

48 Ratione loci Dodatkowo znacząca część prawodawstwa unijnego (gospodarczego) jest stosowana na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego/ EFTA (Szwajcaria). EOG to strefa wolnego handlu i wspólnego rynku obejmująca państwa UE i państwa Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (Norwegię, Islandię i Liechtenstein, z wyjątkiem Szwajcarii).

49 Cz. II Prawo UE Źródła prawa pochodnego UE

50 TL porządkuje procedury stanowienia prawa pochodnego i hierarchię aktów tego prawa, wyróżniając:
akty ustawodawcze: rozporządzenia, dyrektywy i decyzje są przyjmowane przez Parlament i Radę w ramach (art. 289 TFUE) zwykłej procedury ustawodawczej: akt przyjmowany jest wspólnie przez PE i Radę na wniosek KE (procedura zbliżona do dawnejprocedury współdecydowania); oraz w ramach jednej ze specjalnych procedur ustawodawczych: akt przyjmowany jest przez PE z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem PE; w toku tej procedury w szczególnych przypadkach inicjatywa legislacyjna może pochodzić od grupy państw członkowskich, PE, EBC, Trybunału Sprawiedliwości lub EBI; możliwe jest również zastosowanie tzw. procedury kładki, tj. Rada Europejska może podjąć decyzję o zmianie „specjalnych procedur prawodawczych” na „zwykłą procedurę prawodawczą”

51 Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE. Art
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE. Art. 290 TFUE: akty delegowane 1. Akt ustawodawczy może przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego. Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele, treść, zakres oraz czas obowiązywania przekazanych uprawnień. Przekazanie uprawnień nie może dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny, ponieważ są one zastrzeżone dla aktu ustawodawczego.

52 Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE. Art
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE. Art. 290 TFUE: akty delegowane 2. Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie określone w aktach ustawod. i mogą być następujące: PE lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień; akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy PE lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy (jest to tzw. dwuwariantowa procedura typu call-back). Do celów litery a) i b) PE stanowi większością głosów wchodzących w jego skład członków, a Rada większ. kwal. 3. W nagłówku aktów delegowanych dodaje się przymiotnik „delegowane” albo „delegowana”.

53 Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE, art. 291: akty wykonawcze:
Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii. Jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w przypadkach określonych w artykułach 24 i 26 Traktatu o Unii Europejskiej, Radzie.

54 Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE, art. 291: akty wykonawcze:
3. Do celów ustępu 2 PE i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, ustanawiają z wyprzedzeniem przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez Państwa Członkowskie. wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję 4. W nagłówku aktów wykonawczych dodaje się przymiotnik „wykonawcze” albo „wykonawcza”.

55 Definicja z art. 291 TFUE Definicja z art. 291 TFUE jest rodzajem definicji negatywnej. Akty podstawowe musza mieć formę aktów prawodawczych (288), powierzenie uprawnień wykonawczych jest obowiązkowe jeśli wymagają tego Mimo rozdzielenia tych ww. rodzajów aktów, to merytorycznie – to nie są one jasno rozdzielone, pojawiają się spory, i trzeba case by case rozstrzygać jaki akt należy przyjąć, KE proponuje test „najprostszego rozstrzygnięcia”.

56 Zwykła procedura ustawodawcza (art
Zwykła procedura ustawodawcza (art. 294 TFUE) Komisja  projekt  PE i Rada Pierwsze czytanie Parlament Europejski uchwala stanowisko i przekazuje je Radzie Jeżeli Rada zatwierdzi  przyjęcie (w brzmieniu PE) Jeżeli Rada nie zatwierdzi  przyjmuje własne stanowisko i przekazuje je PE Drugie czytanie PE  3 miesiące: zatwierdza stanowisko Rady albo nie wypowie się,  akt przyjęty w brzmieniu stanowiska Rady odrzuci stanowisko Rady większością bezwzgl.  akt nie przyjęty poprawki (większością bezwzgl.) do stanowiska Rady  tekst przekazywany Radzie i KE (wydaje opinię co do poprawek) Rada  3 miesiące (większością kwalifikowaną) przyjmie wszystkie poprawki (QMV – jeśli opinia KE pozytywna, jednomyśl. – jeśli negatywna)  akt przyjęty nie przyjmie wszystkich poprawek, przewodniczący Rady z przewodniczącym PE  komitet pojednawczy (6tygodni) Procedura pojednawcza Komitet pojednawczy, - równa liczba członków Rady i PE - 6 tygodni na porozumienie w sprawie wspólnego projektu Porozumienie - większością kwalifikowaną członków Rady i większością głosów członków reprezentujących PE Jeżeli nie  akt nie przyjęty Trzecie czytanie Jeżeli komitet pojednawczy zatwierdzi wspólny projekt  PE i Rada 6 tygodni na przyjęcie aktu (PE – większość, Rada – większość kwalifikowana. Jeżeli nie  akt nie przyjęty

57 Przykłady postanowień traktatowych w których brak odniesienia do którejś z procedur.
W ramach obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości: art. 74, art. 78 ust. 3, art. 81 ust. 3, art. 82 ust. 2, art. 83 ust. 1 Transportu: art. 95 ust. 3 Konkurencji: art. 103 ust. 1, art. 109 unii gospodarczej i pieniężnej: art. 125 ust. 2, art. 126 ust. 14, art. 128 ust. 2, art. 129 ust. 4 Zatrudnienia: art. 148 ust. 2, art. 150 polityki socjalnej: art. 160 zawierania umów międzynarodowych - art. 218 środków budżetowych pozostających do dyspozycji Komisji - art. 322 ust. 2 wzmocnionej współpracy - art. 329, 332 kompetencji uzupełniających - art. 352 ust. 1

58 Komitologia Delegacja zewnętrzna i wewnętrzna Komitologia: działalność specjalnych komitetów nadzorujących wykonywanie przez Komisję Europejską przekazanych jej uprawnień. Komitety te, zwane komitetowymi, działały do 2011 r. na podstawie czterech znormalizowanych procedur: procedury doradczej, procedury zarządzania, procedury regulacyjnej oraz procedury regulacyjnej połączonej z kontrolą (ta ostania od decyzji Rady z 2006 r.).

59 Decyzja z 2006 r. w sprawie procedur komitetowych
Było tak: Znaczenie opinii komitetu zależał od typu procedury. W procedurze doradczej komitet opiniował projekt w sposób niewiążący, a w procedurze zarządzania negatywna opinia komitetu powodowała przekazanie uprawnień decyzyjnych Radzie (tzw. odesłanie). W skomplikowanej procedurze regulacyjnej nie tylko opinia negatywna, ale i brak opinii komitetu, powodowała przeniesienie uprawnień decyzyjnych na poziom Rady. W przypadku procedury regulacyjnej połączonej z kontrolą (tzw. PRAC) przewidziano dodatkowo automatyczną kontrolę decyzji komitetu i aktywności Komisji przez organy prawodawcze, czyli PE i Radę. W praktyce spotykano można także mieszane typy komitetów.

60 Komitologia po 2011 r Nowa rozporządzenie nr 181/2011 zastępująca decyzję Rady w spr. procedur komitetowych z 2006 r. Co do zasady: KOMITOLOGIA zmieniła się nieznacznie, tj. jej „istota" nie, natomiast szczegóły i podział kompetencji tak. Postępowanie w każdej sprawie rozpoczyna przedstawienie przez Komisję danemu komitetowi projektu aktu wykonawczego w celu zaopiniowania go. Akty delegowane przyjmowane przez KE formalnie bez udziału komitetów (!!!), ale KE zobowiązała się do konsultowania z tzw. grup eksperckich, co nie do końca było jasne, jacy i skąd – to przypomina d. komitety Tymczasowo utrzymano procedurę PRAC

61 Komitologia po 2011 roku: Akty wykonawcze przyjmowane z udziałem komitetów (to ta właściwa komitologia po 2011 roku) Został utrzymany komitet doradczy (dla najmniej wrażliwych kwestii) i komitet sprawdzający, a wszystkie kwestie, które nie są procedowane w komitecie sprawdzającym, są przekazywane do doradczego. Ww. komitety opiniują projekt aktu wykonawczego przyjmując ów opinię większością kwalifikowaną. Brak opinii komitetu sprawdzającego – KE musi przekazać projekt komitetowi odwoławczemu (który jak dotąd obradował ok. 3 razy w składzie z COREPERu), np. w sprawie własnego reg. wew.

62 Część III źródeł prawa UE
Prawo pochodne - formy

63 Prawo pochodne: Jest wydane przez organy UE i opierające się na kompetencjach udzielonych w prawie pierwotnym!!! Wg. art. 288 TFUE są to: rozporządzenia/ dyrektywy/ decyzje oraz niewiążące zalecenia i opinie Dodatkowo: wewnętrzne prawo organizacyjne UE – regulamin Parlamentu i Radu (akty pro foro interno) umowy międzynarodowe ogólne zasady prawa UE związane ze stosowanie tych aktów prawo sędziowskie – na podstawie art. 267 TFUE - ETS uprawniony jest do formułowania ostatecznie obowiązującej wykładni prawa pierwotnego i pochodnego

64 Prawo pochodne UE Artykuł 288 (dawny artykuł 249 TWE)
W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich. Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów. Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.

65 Rozporządzenie: wyd. przez instytucje UE (art. 288 TFUE)
w dziedzinach wymagających ujednolicenia stanowisk MS: WPRiR, inne wspólne polityki, UgiW, prawo konkurencji zasięg ogólny: stosuje się obiektywnie do określonych sytuacji i pociąga za sobą skutki prawne dla kategorii osób oznaczonych w sposób ogólny i abstrakcyjny związanie co do wszystkich elementów wejście w życie – określone w akcie lub 20 dni po publ. W DZ.Urz. bezpośrednia stosowalność (obowiązywanie) – akty ze swej natury stają się częścią krajowych systemów prawnych bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek czynności transpozycyjnych i wywierają skutek bezpośredni w stosunku do jednostek zakaz transpozycji – niwelowałoby to unijny charakter norm (sp. 34/73 Variola)

66 Przykłady najczęstrzego zastosowania rozporządzenia
Prawo celne, np. rozp. Rady nr 2913/92/WE ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny Wspólna Polityka Rolna, np. rozp. Rady nr 404/93/WE w sprawie wspólnej organizacji rynku bananów Prawo konkurencji i pomocy państwa, np. rozporządzenie Rady nr 139/2004/EWG w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw polityka transportowa, np. rozporządzenie nr 684/92/EWG o wspólnych zasadach międzynarodowego przewozu pasażerów autokarami i autobusami) w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych (np. rozporządzenie Rady nr 44/2001/WE w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych

67 Rozporządzenia mogą być bezpośrednio skuteczne zarówno w układzie wertykalnym jak i horyzontalnym
Sprawa 34/73 Fratelli Variola v. Amministrazione Italiana delle Finanze: Dzięki swej specjalnej naturze i miejscu w systemie źródeł prawa UE, rozporządzenie skutkuje natychmiastowo i w konsekwencji działa w ten sposób, że nadaje prawa osobom prywatnym, które sądy krajowe mają obowiązek chronić. Bezpośrednia skuteczność rozporządzenia oznacza, ze jego wejście w życie i stosowanie na korzyść lub przeciwko tym, którzy mu podlegają, jest niezależne od wszelkich środków recepcyjnych prawa krajowego.

68 Dyrektywa: wyd. przez PE z R, R, K, instrument harmonizacji
adresaci: wskazane państwa członkowskie związanie co do rezultatu (urzeczywistnienie wszystkich merytorycznych przepisów dyr. w kontekście ogólnego zamierzonego celu, wyrażonego w tym akcie w określonym terminie), swoboda co do formy i sposobów jego osiągania implementacja (transpozycja – czynność stanowienia prawa krajowego), brak w terminie – uprawnienia dla jednostek, które mogą być dochodzone przed sądem krajowym w ramach koncepcji skutku bezpośredniego + prawo do odszkodowania

69 Dyrektywa Ta forma aktu oddaje najlepiej istotę europejskiego modelu integracji gospodarczej i prawnej. Dlatego jej konstrukcja od początku EWG była przedmiotem wzmożonego orzecznictwa TSUE. ZOB. wyrok TSUE z r. w spr. C422/05 Komisja p. Belgii Zob. wyrok TSUE z r. w spr. C-212/04 Adeneler i inni p. ELOG, Zb.Orz. 2006, s. I6057

70 Z nowszego zob. wyrok TSUE z 14. 06. 2007 r. w spr. C422/05 Komisja p
Z nowszego zob. wyrok TSUE z r. w spr. C422/05 Komisja p. Belgii Zb.Orz. 2007, s. I-4749 Stan faktyczny dotyczył dyrektywy 2002/30/WE w spr. zasad ograniczania ruchu lotniczego związanego z poziomem hałasu w portach lotniczych UE. Termin implementacji mijał r. Belgia, dekretem królewskim z r., wydała przepisy mogące, wg Komisji, w poważny sposób utrudniać osiągnięcia rezultatu przewidzianego w dyrektywie. W efekcie z sentencji takie tezy: Państwo ma obowiązek wdrożenia dyrektywy w terminie przez nią określonym i nie można się domagać implementacji wcześniejszej. W okresie poprzedzającym termin implementacji – państwo MUSI POWSTRZYMAĆ SIĘ OD WYDAWANIA PRZEPISÓW, KTÓRE MOGŁYBY PODWAŻYĆ CELE DYREKTYW!!! Rozwiązanie to jest znane też na gruncie prawa traktatów – art 18 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów...

71 Wyrok TSUE z 04. 07. 2006 r. w spr. C-212/04 Adeneler i inni p
Wyrok TSUE z r. w spr. C-212/04 Adeneler i inni p. ELOG, Zb.Orz. 2006, s. I6057 Stan faktyczny: instytucje sektora publicznego zawierały ze swoimi pracownikami umowy o pracę na czas określony, które wygasały w okresie letnim 2003 r. Zainteresowani pracownicy podważali legalność takiej praktyki w świetle aktów unijnych, w tym dyrektywy nr 1999/70. Sądy greckie przedstawiły wiele pytań prejudycjalnych, dotyczących m.in. Zakresu zcasowego wymogu wykładni zgodnej z dyrektywą, która nie była bezpośrednio skuteczna.

72 Rodzaje harmonizacji Harmonizacja prawa polega na zastąpieniu wielu zróżnicowanych przepisów krajowych regulujących daną kwestię jedną normą unijną. art. 114 TFUE jako podstawa przyjmowania środków harmonizujących mających na celu utworzenie rynku wewnętrznego. W praktyce wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje harmonizacji: wyczerpującą, opcjonalną i minimalną.

73 Obowiązek implementacji prawa UE
Trzy elementy - transpozycja - stosowanie - egzekwowanie (kontrola przestrzegania)

74 Obowiązek implementacji prawa unijnego
Transpozycja wiernie (rola definicji) nie zmieniając treści nie przeinaczając skutku poprzez akt prawa powszechnie obowiązującego (sprawa 96/81 KE v. Holandia)

75 Obowiązek implementacji (I)
Pierwszeństwo stosowania prawa UE przed prawem krajowym Rozwiązanie konfliktów między prawem krajowym a unijnym Dotyczy wszystkich aktów prawa unijnego (prawa pierwotnego i pochodnego) Dotyczy wszystkich norm prawa krajowego, w tym konstytucji (choć tu: czasem opór państw członkowskich)

76 Obowiązek implementacji prawa UE
Polega na obowiązku odmowy zastosowania przez organy krajowe (sądy, administrację – sprawa Costanzo p. Comune di Milano) normy krajowej sprzecznej z unijną Norma krajowa obowiązuje jednak nadal i może być stosowana w sprawach, gdzie nie wchodzi w grę prawo UE Przepisy wspólnotowe mają pierwszeństwo niezależnie od tego czy są wcześniejsze czy późniejsze niż niezgodne z nimi normy krajowe (sprawa Simmenthal II 106/77) Rozbudowane orzecznictwo: 6/64 Costa v. ENEL; 11/70 Internationale Handelgesellschaft v. Einfuhr, 106/77 Simmenthal II;

77 Egzekwowanie prawa UE Podmioty egzekwujące przestrzeganie prawa UE (II) Inne państwo członkowskie (w relacji państwo - Unia) - skarga państwa członkowskiego do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (art. 259 TFUE) Osoba, której prawa zostały naruszone przez nieprzestrzeganie przepisów UE (w relacji państwo - podmiot indywidualny) - dochodzone na forum krajowym

78 Decyzja: Charakter – podobny do krajowej decyzji administracyjnej:
wyd. przez PE i R, R, K, EBC, zwłaszcza w dziedzinach pr. konkurencji, UGiW, WPR obowiązuje we wszystkich w elementach, ale tylko swego adresata – są „aktami administracyjni” UE

79 Decyzja Jezeli jest skierowana do państwa - to wiąże wszystkiej jego organy (sposób rozumienia „emanacja państwa”) Jeżeli decyzja zawiera przepisy bezpośrednio skuteczne to ... O ile wymaga aktów ją implementujących – to państwo ma obowiązek wydania takowych – nie można jej wykoannia oprzeć tylko o odesłąnie do decyzji unijnej

80 Przykład: Decyzje są wydawane w wielu dziedzinach, w których UE ma kompetencje, najczęściej w obszarze prawa konkurencji, pomocy państwa i Wspólnej Polityki Rolnej. Podstawa prawna do wydania decyzji może być określona zarówno w TFUE, jak i w prawie pochodnym. Co do zasady jednak instytucje UE w stosunkowo niewielkim zakresie mają stosować ogólne regulacje unijne do sytuacji indywidualnych – jest to raczej zadanie organów krajowych, a zwłaszcza sądów. W praktyce najwięcej decyzji podejmuje Komisja

81 Sprawa 9/70 Franz Grad v. Finanzamt Traunstein
(…) przepis art. 288 TFUE stanowi, że decyzje wiążą adresatów w całości. (...) Generalne wyłączenie możliwości powołania się przez zainteresowaną osobę na obowiązek wynikający z decyzji byłoby sprzeczne z wiążącym skutkiem przyznanym decyzji przez art. 189 [288 TFUE] TWE. W przypadkach, w których organy wspólnotowe (unijne) nałożyły decyzje na państwo lub wszystkie państwa obowiązek działania w określony sposób, skuteczność takiego środka zostałaby osłabiona, gdyby obywatele państw-adresatów nie mogli powołać się na treść decyzji przed sądami, zaś sądy krajowe nie mogłyby brać jej pod uwagę jako części prawa unijnego.

82 Akty niewiążące: zalecenia i opinie
Zalecenia – mają skutek interpretacyjny C-322/88 Grimaldi Instrumenty nieformalne (wytyczne, guidelines, komunikaty, noty wyjaśniające) – zasadniczo: brak związania

83 C-322/88 Salvatore Grimaldi p. Fonds des maladies professionelles
Orzeczenie dotyczyło kompetencji Komisji do wydania zalecenia w celu stwierdzenia, jakie skutki prawne ewentualnie mogłoby ono wywołać. ETS: mimo braku skutku bezpośredniego, środki o których mowa mają skutki prawne. Skutek ten polega na tym, iż „sądy krajowe są zobowiązane do wzięcia pod uwagę zaleceń w celu rozstrzygnięcia sporów im przedstawionych, w szczególności gdy rzucają one światło na interpretację środków krajowych przyjętych w celu implementowania ich lub gdy mają na celu uzupełnienie wiążących postanowień Wspólnoty”.

84 Obowiązek uzasadniania aktu prawnego
Art. 296 TFUE: (…) Akty prawne są uzasadniane i odnoszą się do propozycji, inicjatyw, zaleceń, wniosków lub opinii przewidzianych w Traktatach.

85 Obowiązek uzasadniania aktu prawnego
Uzasadnienie aktu ma zapewnić p. czł. i zainteresowanym podmiotom możliwość zapoznania się z warunkami, w jakich powstała dana norma unijna, oraz z motywami jej przyjęcia przez instytucje Unii (wyrok z r. w sprawie 24/62 Komisja p. Niemcom) Ułatwia to ETS-owi wykonywanie kontroli sądowej danego aktu oraz zastosowanie aktu przez sądy krajowe i organy administracyjne

86 Obowiązek publikacji aktu prawnego
Wg. art. 297 TFUE: wszystkie akty ustawodawcze powinny zostać opublikowane w Dzienniku Urzędowym UE, jest to obowiązek instytucji UE Akty te wchodzą w życie z dniem w nich określonym lub, w razie jego braku, dwudziestego dnia po ich publikacji. Obowiązek publikacji w Dz.Urz. UE dotyczy też aktów o charakterze nieustawodawczym przyjętych w formie rozporządzeń, dyrektyw skierowanych do wszystkich państw członkowskich oraz decyzji niewskazujących adresata. Dyrektywy nieskierowane do wszystkich państw członkowskich i decyzje wskazujące adresata, są notyfikowane ich adresatom i stają się skuteczne wraz z tą notyfikacją.

87 Część III Zasady prawa UE

88 Autonomia i pierwszeństwo (lata 60-te)
Prof. K. Wójtowicz (przegląd Sejmowy 4/2010): W fundamentalnych orzeczeniach van Gend en Loos i Costa p ENEL Trybunał obrał metodę korygowania niedostatkow regulacji traktatowej droga orzeczniczą. Przede wszystkim ustalił, że państwa członkowskie, przekazując niektóre swoje kompetencje Wspolnotom, wyposażającje w odrębne instytucje, osobowość i zdolność prawną oraz tworząc system norm prawnych obowiązujących zarowno obywateli tych państw, jak i je same, ograniczyły, choć w nie których tylko materiach, swoje prawa suwerenne.

89 Cechy prawa UE: autonomia
autonomiczny porządek prawny - ponadnarodowy (odrębny od krajowego i międzynarodowego – brak scentralizowanego twórcy, brak hierarchii źródeł prawa, brak zorganizowanego aparatu przymusu/ brak obligatoryjnego systemu rozstrzygania sporów) Por. orzeczenie ETS: Costa v. ENEL 1964: „w odróżnieniu od zwykłych traktatów międzynarodowych, Traktat EWG ustanowił własny porządek prawny, zintegrowany z systemami prawnymi Państw Członkowskich”.

90 Cechy prawa UE: prymat Zasada prymatu prawa UE przed (nad) prawem krajowym Stanowisko ETS – Costa v. ENEL (1964) i Internationale Handelsgesellschaft C- 11/70 [1970] Stanowisko trybunałów konstytucyjnych państw członkowskich – orzeczenia Solange I (1974), Solange II (1986), sprawa Simmenthal II (106/77), Maastricht (1993), Lissabon-Urteil (2009) Sprawa C-285/98, T. Kreil v RFN z Orzeczenie w spr. Filipiak r.

91 Spr. C-6/64 Costa pv. ENEL : tezy:
“W przeciwieństwie do zwykłych traktatów międzynarodowych Traktat o EWG stworzył swój własny system prawny, który w momencie wejścia Traktatu w życie stał się integralną częścią systemów prawnych państw członkowskich i który zobowiązane są stosować sądy tychże państw. Tworząc wspólnotę o nieograniczonym czasie istnienia, posiadającą własne instytucje, własną osobowość, własną zdolność prawną i zdolność reprezentowania na płaszczyźnie międzynarodowej, w szczególności zaś realne uprawnienia wywodzące się z ograniczenia suwerenności lub przeniesienia uprawnień państw na szczebel wspólnoty, państwa członkowskie ograniczyły swoje suwerenne prawa, jakkolwiek tylko w niektórych dziedzinach, tworząc w tym celu porządek prawny, który wiąże zarówno ich obywateli, jak i je same. “

92 W kolejnych orzeczeniach, TSUE wyartykułował zasadę pierwszeństwa (nadrzędności), zob.: Internationale Handelsgesellschaft C- 11/70 [1970] W sprawie Internationale Handelsgesellschaft dano do zrozumienia, że zasada ta ma także zastosowanie do niezgodności pomiędzy prawem wspólnotowym (unijnym), a nawet konstytucją. Sprawa dotyczyła m.in. supremacji prawa unijmnego (wspólnotowego), nad prawem krajowym wydanym przed wejściem w życie Traktatu ... ... a dokładniej - zarzutu, że porozumienia w sprawie licencji eksportowych w ramach wspólnej polityki rolnej naruszają pewne fundamentalne prawa i zasady niemieckiej ustawy zasadniczej. ETS przedstawił następującą wykładnię odnośnie relacji: prawo UE a konstytucje państw:

93 Sprawa 106/77 Amministrazione delle Finanze dello Stato v. Simmenthal
„(...) każdy sąd krajowy musi, w ramach swojej jurysdykcji, stosować prawo wspólnotowe w całej rozciągłości oraz chronić prawa, które prawo to przyznaje podmiotom indywidualnym. W konsekwencji nie może stosować przepisów prawa krajowego, które są sprzeczne z prawem wspólnotowym, bez względu na to, czy zostały one wydane przed, czy po wydaniu przepisów wspólnotowych. (§ 21) (...) sąd krajowy, wezwany do zastosowania w ramach swojej jurysdykcji przepisów prawa wspólnotowego, ma obowiązek zapewnić pełną skuteczność tych przepisów, nie stosując, jeżeli jest to konieczne, jakichkolwiek sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego, bez względu na datę ich wydania. Nie jest konieczne, by sąd najpierw domagał się lub oczekiwał uchylenia takich przepisów na drodze ustawodawczej lub inny przewidziany w Konstytucji sposób”. (§ 24)

94 Sprawa 103/88 Fratelli Constanzo
Zasada pierwszeństwa stosowania prawa UE: Czy organy samorządu miejskiego były zobowiązane stosować normy prawa krajowego czy nieimplementowanej dyrektywy? Powinny stosować normy dyrektywy  z tych samych powodów co sądy (byłoby to nie do pogodzenia z regułą, że jednostki mogą oprzeć się na przepisach dyrektywy w postępowaniach)

95 Prymat prawa UE Zasada pierwszeństwa dotyczy także organów administracji Nie tylko w odniesieniu do norm generalnych i abstrakcyjnych, ale również indydiwudalno-konkretnych  C-224/97 Erich Ciola „... zakaz, który jest sprzeczny ze swobodą przepływu ..., ustanowiony przed przystąpieniem państwa członkowskiego do Unii Europejskiej nie poprzez generalną normę abstrakcyjną, lecz specjalną indywidualną decyzję administracyjną, która stała się ostateczna, nie może być brany pod uwagę przy ocenie ważności kary nakładanej z tytułu niewywiązywania się z tego zakazu po dacie przystąpienia.”

96 Zasada pierwszeństwa i zakaz kontroli wazności przez sądy krajowe
Sądy krajowe nie są uprawnione do samodzielnego orzekania o nieważności aktów wydawanych przez instytucje UE Pierwszy wyrok TS w tej kwestii, z   r. w spr. 314/85, Foto-Frost oraz jeden z ostatnich – z r. w spr. C-366/10, Air Transport Association of America i in., niepublikowany Ale zob. wyrok TK z r. w spr. 45/09, skarga konstytucyjna Anny Supronowicz o zbadanie zgodności: art. 36 i innych rozporządzenia 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych nr 44/2001 z art. 8, 32, 45, 78 i 176 Konstyt. RP - TK zbadał rozporządzenie Rady

97 Prymat prawa UE- podsumowanie
prawo UE ma pierwszeństwo przed prawem krajowym państwa członkowskiego  spr. C-6/64 Costa pv. ENEL; Internationale Handelsgesellschaft C- 11/70 państwa mają obowiązek zapewnić skuteczność prawa UE  spr. 106/77 Amministrazione delle Finanze dello Stato p. Simmenthal zasada pierwszeństwa dotyczy także organów administracji - nie tylko w odniesieniu do norm generalnych i abstrakcyjnych, ale również indydiwudalno-konkretnych  spr. C-224/97 Erich Ciola

98 Cechy prawa UE: bezpośrednie obowiązywanie
Zasada bezpośredniego obowiązywania, stosowania i skutku bezpośredniego prawa UE w prawie krajowym Bezpośredni skutek – stanowisko ETS  sprawa Van Gend en Loos Warunki bezpośredniej skuteczności dyrektyw  sprawa U. Becker

99 Bezpośrednie obowiązywanie prawa UE
Oznacza, iż jego postanowienia stają się automatycznie częścią krajowego porządku prawnego. Odnosi się to w szczególnie do rozporządzeń (art. 288 TFUE: „Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich”). Początkowo, również w orzecznictwie TSUE, utożsamiano pojęcia bezpośredniej stosowalności i skutku bezpośredniego prawa UE. Należy jednak zauważyć, iż odnoszą się one do różnych kwestii, mianowicie zasada skutku bezpośredniego do możliwości powoływania się na dane przepisy przed sądami i organami krajowymi, natomiast bezpośrednia stosowalność do braku konieczności implementacji danych przepisów UE do prawa krajowego.

100 Akty podlegające ew. kontroli to:
BADANIE PRAWA POCHODNEGO UE PRZEZ SĄDY KONSTYTUCYJNE PAŃSTW CZŁONKOWSKICH  A KOGNICJA POLSKIEGO TK Akty podlegające ew. kontroli to: Akty prawa pochodnego Ale także orzeczenia TSUE 2 (odmienne) perspektywy zasady pierwszeństwa: Perspektywa UE (TSUE) Perspektywa krajowa

101 Bezpośredni skutek (I)
Zasada direct effect Ma zastosowanie np. wtedy, gdy brak przepisów krajowych transponujących daną dyrektywę (lub na tyle niewłaściwe, że nie udaje się zastosować pro-unijnej interpretacji) Osoby, którym prawo UE daje jakieś prawa mogą się na nie powołać bezpośrednio przed organami krajowymi

102 Bezpośredni skutek (II)
Warunki 1) przepis dostatecznie jasny, wyraźny 2) precyzyjny (opisuje konkretne prawa podmiotowe) 3) przepis bezwarunkowy, tj. przepis nie może uzależniać swego skutku od uznania państwa

103 Bezpośredni skutek (III)
W stosunku wertykalnym (podmiot prywatny - państwo) - prawo pierwotne i pochodne W stosunku horyzontalnym (dwa podmioty prywatne) - prawo pierwotne oraz rozporządzenia

104 Skuteczność dyrektyw Kwestia bezpośredniego skutku dyrektyw jest od dawna przedmiotem kontrowersji. Jednakże jeśli państwo w wyznaczonym czasie dokona implementacji, w krajowym porządku prawnym stosowane są przepisy krajowe wydane w celu transpozycji dyrektyw (…) Problem powstaje wówczas, gdy dyrektywa nie jest w ogóle lub jest nieprawidłowo implementowana. ETS w licznym orzecznictwie podniósł przede wszystkim argument, iż państwo członkowskie nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawnego zachowania (ex injuria non oritur ius).

105 Zasada bezpośredniego stosowania
A zatem - bezpośrednie stosowanie – również organy administracji  103/88 Fratelli Costanzo v. Comune di Milano wszystkie organy administracyjne, włączając zdecentralizowane, podlegają obowiązkowi prymatu, i jednostki mogą powoływać postanowienia [objęte prymatem] przeciwko nim - „(...) gdy spełnione są warunki, zgodnie z którymi jednostka może powołać dyrektywę przed sądem krajowym (...), wszystkie organy administracyjne, włączając organy zdecentralizowane takie jak samorządowe władze miejskie (municipalities), są zobowiązane do stosowania tych postanowień”

106 Obowiązek pro-unijnej interpretacji
Obowiązek związany z zasadą pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej Organy stosujące praw krajowe (sądy, administracja) muszą interpretować prawo krajowe w taki sposób, aby było zgodne z prawem UE - tak dalece jak to możliwe (nie contra legem - wtedy dla zapewnienia skuteczności prawa unijnego stosuje się zasadę skutku bezpośredniego) Akty krajowe wydane w celu transpozycji dyrektyw tracą samoistność i muszą być interpretowane w świetle tych dyrektyw

107 OBOWIĄZEK PRO-unijnej WYKŁADNI PRAWA KRAJOWEGO tzw
OBOWIĄZEK PRO-unijnej WYKŁADNI PRAWA KRAJOWEGO tzw. ZASADA SKUTKU POŚREDNIEGO PRAWA unijnego Sformułowanie zasady skutku pośredniego było początkowo sposobem na wzmocnienie ochrony prawnej jednostek, osłabionej z powodu braku bezpośredniej skuteczności dyrektyw lub ich nieprawidłowej implementacji. Następnie zasadą tą objęto całe prawo unijne. Z zasady skutku pośredniego, zwanej również obowiązkiem prounijnej wykładni prawa krajowego wynika, że sądy oraz organy administracyjne państw członkowskich mają obowiązek interpretować prawo krajowe zgodnie z prawem UE.

108 Reguła Marleasing (dyrektywy)
Rozszerzenie obowiązku interpretacyjnego w świetle „treści i celu” innych norm prawa UE znajdujemy m.in. w orzeczeniach 157/86 Murphy i inni Prounijna wykładnia prawa krajowego ma być dokonywana „tak dalece, jak to jest możliwe”, (sprawa C-106/89 Marleasing), przy czym oczywiście niedopuszczalna jest wykładnia contra legem. Zasada interpretacji zgodnej z prawem UE obejmuje także przypadki, w których sąd stosuje przepisy prawa wewnętrznego wydane nie w celu wykonania dyrektywy, w tym przepisy wydane przed wejściem w życie dyrektywy, z zastrzeżeniem, że wykladnia taka jest możliwa (wyrok z dnia 13 listopada 1990 r., reguła Marleasing)

109 Reasumując Doktryna bezpośredniego skutku zawiera wymaganie, które prowadzi do poważnego ograniczenia zakresu jej zastosowania: jednostka może powoływać się przed sądem na przepisy dyrektywy tylko w jej sporach z państwem. Ograniczenia wynikające z tego zakazu są łagodzone przez dwie linie orzecznictwa ETS: poprzez poszerzanie pojęcia państwa (wyroki w sprawach von Colson; Harz, Marleasing, Dori, Arcaro) koncepcję prawa do efektywnego środka prawnego (wyroki w sprawach Harz, Tradax, Dekker), koncepcję prawa do (efektywnej) ochrony prawnej ( wyrok w sprawie Johnston), koncepcję odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone naruszeniem prawa wspólnotowego przez państwo członkowskie (Francovich)

110 Reasumując Doktryna zgodnej z dyrektywami wykładni prawa wewnętrznego państwa członkowskiego, początkowo dotyczyła wykładni przepisów prawa wewnętrznego wykonujących przepisy dyrektywy (wyrok w sprawie von Colson). Następnie rozszerzono zakres tego obowiązku na wszystkie przepisy, niezależnie od tego, kiedy i w jakim celu zostały ustanowione ( wyrok w sprawie Marleasing). Obowiązek wykładni zgodnej z dyrektywami ma jednak swoje granice!!!!

111 Reasumując Sędzia interpretujący prawo wewnętrzne zgodnie z dyrektywami nie może bowiem dokonywać wykładni contra legem ( sprawa Miret, par 22) oraz jest związany w tym zakresie zasadami ogólnymi prawa UE, a także w rezultacie takiej wykładni nie może stwierdzić nałożenia na obywatela obowiązku przewidzianego w dyrektywie, która nie została wykonana (wyrok w sprawie Kolpinghuis). W wyroku z 13 lipca 2000 r. w sprawie Centrosteel, ETS wyraził pogląd, że sąd państwa członkowskiego stosując przepisy prawa wewnętrznego (wydane przed lub po wejściu w życie dyrektywy) jest obowiązany interpretować te przepisy, jak dalece jest to możliwe, w świetle brzmienia i celu dyrektywy w taki sposób, aby zapewnić stosowanie przepisów prawa wewnętrznego zgodnie z rezultatem przewidzianym w dyrektywie.

112 ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO WOBEC JEDNOSTEK Z TYTUŁU NARUSZENIA PRAWA UE ETS wyposażył jednostkę w niezwykle ważny instrument prawny: możliwość dochodzenia odszkodowania od państwa, które w wyniku naruszenia prawa UE wyrządziło tej jednostce szkodę. Roszczeń tych dochodzi się w sądach krajowych zgodnie z procedurą krajową

113 Sprawy połącz. C-6/90 i C-9/90 Francovich & Bonifaci p. Włochy
Sprawa ta dotyczyła nieimplementowania przez Włochy Dyrektywy 80/987 nakładającej na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia funduszy gwarancyjnych w odniesieniu do wypłaty świadczeń pracownikom w przypadku upadłości pracodawcy. Ponieważ dyrektywa nie określała podmiotu, który był zobowiązany do wypłaty funduszy, jej przepisy nie były bezpośrednio skuteczne, a więc sąd włoski nie mógł przyznać na jej podstawie wypłaty pracownikom upadłych spółek. Powstało pytanie, czy państwo włoskie ponosi w takiej sytuacji odpowiedzialność odszkodowawczą za naruszenie prawa UE polegające na nieimplementowaniu Dyrektywy?

114 naruszenie musi być wystarczająco poważne
Sprawy poł. C-46/93 i C-48/93 Brasserie du Pecheur S.A. i inni p. Niemcy oraz Factortame p. W. Brytanii Odpowiedzialność państwa za naruszenie (ISTOTNE) prawa UE „(...) prawo UE nadaje uprawnienie do odszkodowania w wypadku spełnienia trzech warunków: naruszona zasada prawna musi mieć w zamiarze nadanie uprawnień jednostkom naruszenie musi być wystarczająco poważne musi istnieć bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy złamaniem zobowiązania obciążającego państwo i szkodą poniesioną przez poszkodowane strony. Jeżeli chodzi o drugi warunek (…), testem rozstrzygającym, czy naruszenie prawa UE jest wystarczająco poważne, jest stwierdzenie, czy państwo członkowskie albo instytucja UE w sposób oczywisty i rażący przekroczyło granice swojego uznania.

115 Przesłanki odpowiedzialności
Wymogi z Brasserie mają charakter minimalny, a państwa mogą ustanawiać łagodniejsze przesłanki odpowiedzialności. Państwo członkowskie jest zobowiązane ustanowić łagodniejsze warunki odpowiedzialności, jeśli takie ustanowiono dla odpowiedzialności odszkodowawczej organów publicznych za naruszenie prawa krajowego (zasada ekwiwalentności). Polskie prawo przewiduje łagodniejsze przesłanki odpowiedzialności za naruszenie prawa przez organy władzy publicznej, nie wymaga bowiem spełnienia wymogu powagi naruszenia.

116 Aspekt podmiotowy zasady odpowiedzialności odszkodowawczej
W świetle dotychczasowego orzecznictwa ETS odpowiedzialność dotyczy zarówno działania władzy: • ustawodawczej (Brasserie, Factortame oraz Francovich), • wykonawczej • sądowniczej (Koebler). A sądy arbitrażowe? (Nordsee p. Reederei Mond, C-102/81).

117 Zasada autonomii, efektywności a zmiany w prawa krajowego w zw
Zasada autonomii, efektywności a zmiany w prawa krajowego w zw. z zasadą odpowiedzialności Dyskusja w doktrynie europejskiej: czy krajowe regulacje procesowe w dziedzinie prawomocności orzeczeń sądowych powinny być zmienione w następstwie działania takich zasad prawa unijnego jak zasada efektywności, ewentualnie zasada pierwszeństwa bądź ekwiwalencji, a jeśli tak, to w jakim zakresie. Por. orzeczenie ETS z r. w spr. C-234/04 Rosmarie Kapferer przeciwko Schlank & Schick GmBH Ww problem dynamiczny w zw. z ewoluującym orzecz. TSUE, które interpretuje prawo UE i jest, co do zasady, skuteczne ex tunc – jednak TSUE nie jest wyższą instancją względem sądów krajowych państw członk.

118 Przykład podważenia prawomocnej decyzji wskutek wykładni prawa przez TSUE
Wyrok ETS z 22 maja 2008 r., 499/06, H. Nerkowska p. ZUS, Oddział w Koszalinie - kwestionowanym przepisem był uchylony art. 5 ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin. TSUE podobnie orzekał wcześniej: zob. spr. z r., 192/05, K. Tas-Hagen, R. A. Tas p. Raadskamer WUB O TSUE przesądził, że prawidłowa wykładnia prawa unijnego stoi na przeszkodzie stosowaniu przepisu, który in casu stanowił podstawę zawieszenia prawa do renty. W reakcji na to orzeczenie ubezpieczona wniosła skargę o wznowienie postępowania, wskazując jako podstawę art. 403 § 2 i 3 k.p.c

119 Wznowienie postępowania cywilnego wskutek sprzeczności wykładni przyjętej przez sąd krajowy z wykładnią Trybunału Sprawiedliwości UE SN nie uznał, w zw. z korzystną dla skarżącej, interpretacja prawa ETS, możliwość wznowienia postępowania cywilnego, gdyż art. 403 KpC nie daje podstaw wznowienia ze względu na niezgodność zaskarżonego wyroku sądu polskiego z prawem unijnym, art. 403 KPC dotyczy sfery faktów, a nie sfery prawa, a wykładnia prawa nie stanowi ani okoliczności faktycznej ani środka dowodowego, niezależnie od charakteru sądu lub trybunału, od którego pochodzi (SN postanowienie z 23 października 2008 r., V CO 28/08)

120 Polskie regulacje dotyczące odpowiedzialności odszkodowawczej państwa
Dochodzenie odszkodowania za niezgodne z prawem (sprzeczne również z prawem UE) działania władzy publicznej: w art. 417 i 417 (1) kc. Państwo odpowiada też za szkodę wywołaną niewydaniem aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa. W przypadku wyrządzenia szkody przez wydanie aktu normatywnego niezgodnego z przepisami wyższego rzędu, wydanie niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia (ostatecznej decyzji) albo niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, polskie regulacje przewidują możliwość żądania naprawienia szkody po stwierdzeniu niezgodności z prawem takiego działania/zaniechania w odpowiednim trybie.

121 ZASADA AUTONOMII PROCEDURALNEJ PAŃSTW CZŁONKOWSKICH ORAZ ZASADA RÓWNOWAŻNOŚCI I EFEKTYWNOŚCI
Obowiązkiem sądów krajowych jest zapewnienie efektywności prawu UE w krajowych porządkach prawnych. Istotnym elementem realizacji tego obowiązku jest umożliwienie dochodzenia roszczeń wynikających z prawa UE. Sądy krajowe zobowiązane są do ochrony interesów podmiotów, których prawa mogą zostać podważone poprzez naruszenie prawa UE. Według ETS to sąd krajowy zobowiązany jest „(...) w zakresie jego jurysdykcji, stosować prawo unijne w całości i chronić uprawnienia, które to prawo nadaje jednostkom” (sprawa 106/77 Simmenthal II, § 21).

122 Podsumowując: Zasady dotyczące skutku prawa UE
Bezpośredni skutek (nie ma explicite w Traktatach)  jednostka może wywodzić uprawnienia z prawa UE (26/62 Van Gend en Loos) Bezpośrednie stosowanie (w Traktatach wprost tylko w odniesieniu do rozporządzeń)  organy państwa przyjmują normy prawa UE za podstawę rozstrzygnięć indywidualno-konkretnych 6/64 Costa v. ENEL, 106/77 Simmenthal II Prymat (deklaracja nr 17)  normy prawa UE mają pierwszeństwo stosowania w razie kolizji z normami krajowymi, także późniejszymi , również konst. 6/64 Costa v. ENEL, C-258/98 Tanja Kreil, C-224/97 Ciola Pośrednie stosowanie (nie ma explicite w Traktatach)  prawo krajowe podlega wykładni przyjaznej prawu UE 14/83 Von Colson Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa za naruszenie prawa UE (nie ma explicite w Traktatach)  państwo ma wynikający z prawa UE obowiązek pokrycia szkody powstałej po stronie jednostki wskutek naruszenia prawa UE C-6 i 9/90 Francovich, C-46 i 48/93 Brasserie du Pêcheur i Factortame, C-224/02 Köbler