Teoria konstruktów osobistych Georga Kelly’ego w doradztwie zawodowym

Prezentacja na temat: "Teoria konstruktów osobistych Georga Kelly’ego w doradztwie zawodowym"— Zapis prezentacji:

1 Teoria konstruktów osobistych Georga Kelly’ego w doradztwie zawodowym
Anna Paszkowska-Rogacz Uniwersytet Łódzki XVIII Ogólnopolska Konferencja Szkoleniowa SDSiZ RP Lubniewice 8 – 10 października 2008

2 Początki konstruktywizmu (Peavy, 1992)
Epictetus (I w p.n.e. - Enchiridion) – „Człowiek podlega nie rzeczom, ale poglądom na ich temat” Giambatista Vico – ( Scienca Nuova) – „Wiedzieć to znaczy czynić” Immanuel Kant ( Krytyka czystego rozumu) – „Umysł nie jest pasywny jak wosk, ale jest aktywnym organem, który przekształca chaotyczną wielorakość doświadczeń w uporządkowane jednostki myśli” Hans Vaihinger (1924 – The Philosophy of ‘as if’’) – „Myśli nie odzwierciedlają rzeczywistości, a rolą funkcji umysłowych jest działanie i konstruowanie znaczeń”

3 Fundamentalne założenia natury świata i natury człowieka Georga Kelly’ego (1955/1991)
Świat istnieje realnie a nie jest bytem wymyślonym przez człowieka Zjawiska wewnętrzne jednostki są równie realne jak rzeczywistość Jednostka poznaje świat w takim stopniu, w jakim dokonuje jego interpretacji Zasadniczym elementem modelu interpretacji świata jest KONSTRUKT OSOBISTY czyli sposób antycypowania zjawisk określony poprzez interpretowanie rzeczy jako podobnych i różnych George Alexander Kelly ( )

4 Tezy na temat konstruktów (1) (Fransella, Bell i Bannister 2004)
Teza o tworzeniu konstruktów: Jednostka antycypuje zjawiska rzeczywistości poprzez strukturalizowanie tego, co się powtarza Teza o dychotomizacji: System konstruktów jest złożony z pewnej skończonej liczby konstruktów dychotomicznych Teza o zakresie: Dany konstrukt jest dogodny do antycypacji ograniczonego zakresu zjawisk np. „skąpy – hojny” ludzie Teza o zmienności: Zmienność w systemie konstruktów jest określona przez „przepuszczalność” – otwartość na nowe zjawiska jak np. „dobry – zły” lub brak otwartości np.. „fluorescencja – żarzenie”

5 Tezy na temat konstruktów (2) (Fransella, Bell i Bannister 2004)
Teza o organizacji: Konstrukty zorganizowane są w hierarchiczny system, w którym pewne z nich zajmują bardzie peryferyjną lub bardziej centralną pozycję Teza o fragmentaryzacji: Jednostka może stosować subsystemy konstruktów, które są dedukcyjnie niezgodne ze sobą Teza o doświadczeniu; System konstruktów zmienia się wraz ze strukturalizacją nowych zjawisk Teza dotycząca wyboru: Jednostka wybiera ten człon alternatywy w określonej sytuacji, który daje jej możliwość doskonalenia konstruktów i predykcji zjawisk

6 Tezy na temat konstruktów (3) (Fransella, Bell i Bannister 2004)
Teza o indywidualizacji: Jednostki różnią się sposobem strukturalizacji zjawisk Teza o podobieństwie: Gdy dwie jednostki stosują podobne konstrukty oznacza to ich wzajemne podobieństwo w tym (i tylko w tym ) zakresie Teza o podejmowaniu roli społecznej: Gdy jednostka odzwierciedla (rozumie go) system konstruktów drugiej osoby może w stosunku do niej grać określoną role społeczną (np. doradca – klient)

7 Czym jest Rep-Test? (Czapiński, 1978; Jankowicz, 2004)
Skalą szacunkową, w której konstrukty osobiste tworzą poszczególne pozycje Formą ustrukturalizowanego wywiadu (z ocenami lub bez nich) pozwalającą na poznanie poglądów klienta nie skażonych punktem widzenia badacza Idealnym sposobem zbierania danych w badaniu pilotażowym Użytecznym narzędziem badawczym integrującym podejście jakościowe i ilościowe

8 Komponenty Rep-Testu (Jankowicz, 2004)
Temat Musi mieści się w doświadczeniach jednostki np. wykonywanie zawodu, wybór przyjaciół Konstrukty Zawsze reprezentują kontrasty np. „twórczy – przyziemny” Odzwierciedlają indywidualne znaczenie zjawisk Niekiedy bywają oczywiste i banalne Elementy Przykłady reprezentujące temat np. nazwy zawodów podane przez doradcę lub klienta np. w odpowiedzi na zestaw pytań Oceny Każdy element jest oceniany jako podobny do krańców danego konstruktu

9 Procedura podstawowa Rep-Testu w 10 krokach – analiza triady (Jankowicz, 2004)
Ustal z klientem temat rozmowy Ustal z badanym zestaw elementów Wyjaśnij, że twoim celem jest poznanie jego sposobu myślenia na temat elementów i uprzedź, że będziesz kilkakrotnie prosił go o porównywanie elementów ze sobą Wybierz trzy elementy (np. 1, 3 i 5) i poproś klienta, żeby odpowiedział na pytanie: „Które dwa elementy są na swój sposób podobne do siebie a jednocześnie różnią się od trzeciego?” (Upewnij klienta, że nie ma tu ani dobrych ani złych odpowiedzi) Zapytaj klienta „Co sprawia, że te dwa elementy są podobne do siebie w porównaniu z trzecim?” (zapisz odpowiedź po lewej stronie macierzy a opozycję po prawej) Sprawdź, czy dobrze zrozumiałeś istotę przedstawionego przez klienta kontrastu (pytania sprawdzające) Zaprezentuj konstrukt jako skalę szacunkową z oceną 1 po lewej stronie skali a oceną 5 po prawej Poproś klienta o ocenę każdego z trzech elementów na 5-stopniowej skali Poproś klienta o ocenę pozostałych elementów Powtórz kroki od 4 do 8 do uzyskania 8 do 12 różnych konstruktów

10 Przykład indywidualnego Rep-Testu Temat: wybór zawodu Elementy: 6 różnych zawodów Oceny: skala 5-punktowa Konstrukty: 5 konstruktów podanych przez klienta Praca w ruchu 1 5 2 3 Praca w stały miejscu Regularne godziny 4 Elastyczny czas pracy Praca umysłowa Praca przyziemna Nuda Pasja Ludzie Rzeczy 6 Rolnik Architekt Fizyk Nauczyciel Księgowy Prawnik

11 Przykład indywidualnego Rep-Testu – konstrukty uporządkowane Temat: wybór zawodu Elementy: 6 różnych zawodów Oceny: skala 5-punktowa Konstrukty: 5 konstruktów podanych przez klienta PRACA DLA MNIE PRACA NIE DLA MNIE Praca w stały miejscu 1 2 3 5 Praca w ruchu Regularne godziny 4 Elastyczny czas pracy Praca umysłowa Praca przyziemna Pasja Nuda Ludzie Rzeczy 6 Rolnik (17) Architekt (10) Fizyk (12) Nauczyciel (10) Księgowy (12) Prawnik (6)

12 Inne procedury Rep-Testu – drabina konstruktów (Hinkle, 1965, za Jankowicz, 2004)
Wybierz jeden z konstruktów i spytaj klienta, który jego biegun lubi bardziej np. „umysłowy” czy „przyziemny” Odpowiedź klienta - „przyziemny”. Po uzyskaniu odpowiedzi pytamy klienta „dlaczego woli przyziemną pracę?” W ten sposób klient poda nam kolejny konstrukt np. ”ludzie wykonujący przyziemną pracę wykonują przedmioty, podczas gdy ludzie pracujący umysłowo tylko rozmawiają o przedmiotach”. Pytamy wówczas klienta, dlaczego preferuje on wykonywanie przedmiotów. Kolejna odpowiedź mógłby brzmieć: „wykonywanie przedmiotów jest ważniejsze i bardziej użyteczne niż rozmawianie o nich cały czas”. Drabina konstruktów odpowiada hierarchii konstruktów klienta.

13 Inne procedury Rep-Testu – drabina konstruktów – przykład (Neymeyer, 1992)
(+) Uprzyjemnia życie (-) Utrudnia życie vs. (+) Utrzymuje moja zaangażowanie (-) Nudzi mnie i powoduje wypalenie vs. (+) Pozwala mi być sobą w pracy (-) W pracy jest tylko część mnie samej vs. (+) Pozwala mi wyrazić siebie (-) Każe mi iść wytyczoną drogą vs. (+) Twórczy (-) Techniczny vs.

14 Piramida konstruktów - przykład (Landfield, 1971)
Czuję się dobrze z tą osobą Czuję się niezręcznie z tą osobą d) Jaki to rodzaj osoby? Jaki to rodzaj osoby? a) Jaki to rodzaj osoby? e) To ktoś, kto zawsze mnie krytykuje f) Jaka osoba jest jej przeciwieństwem? b) To ktoś kto pomaga mi w kłopocie c) Jaka osoba jest jej przeciwieństwem? f) Ktoś kto mnie szanuje? c) To ktoś na kim nie mogę polegać?

15 Inne procedury Rep-Testu – forma pełnego kontekstu (Jankowicz, 2004)
Doradca prezentuje klientowi wszystkie elementy jednocześnie i prosi o wybranie dwóch, które są do siebie najbardziej podobne Następnie prosi o wybranie elementu, który najbardziej różni się od tych dwóch

16 Inne procedury Rep-Testu – analiza pary elementów (Jankowicz, 2004)
Klient otrzymuje dwa elementy a jego zadaniem jest: odnalezienie różnicy pomiędzy nimi odnalezienie podobieństw między nimi UWAGA: Procedura ta nie odzwierciedla całej złożoności i różnorodności konstruktów, ale nadaje się do pracy z dziećmi i osobami, którym analiza triady sprawia trudność

17 Inne procedury Rep-Testu – różnicowanie i dodawanie (Jankowicz, 2004)
Jeśli oceny dwóch elementów ocenianych w ramach wszystkich konstruktów są bardzo podobne można poprosić klienta o znalezienie konstruktu, który spowodowałby zróżnicowanie ocen Na koniec Rep-Testu można poprosić klienta o dodanie konstruktu, którego jego zdaniem brakuje. Konstrukt może być również dodany przez doradcę

18 Macierz bazowa do Rep-Testu (Jankowicz, 2004)
Biegun jawny Biegun ukryty

19 Sposoby wyboru elementów (Jankowicz, 2004; Neymeyer, 1992)
Wybór badacza po jednym reprezentatywnym elemencie danej kategorii (np. nazwy zawodów charakterystyczne dla każdego typu osobowości zawodowej według Hollanda) Wybór klienta Negocjowanie wyboru klienta i doradcy „Ujawnianie” elementów np. poprzez odpowiedź klienta na zadane pytania, np: zawód, który z łatwością mógłbym wykonywać zawód, którego wykonywanie sprawiałoby mi trudność zawód, o którym dużo wiem od kogoś kogo znam zawód, który mi się podoba zawód, który mi się nie podoba i którego nie mógłbym wykonywać w żadnym wypadku zawód wykonywany przez członka mojej rodziny lub znajomego

20 Cechy dobrego konstruktu (Jankowicz, 2004)
Kontrastowe bieguny Precyzyjna reprezentacja prawdziwego punktu widzenia klienta Związek z tematem wywiadu

21 Analiza jakościowa jednej macierzy Rep-Testu (Jankowicz, 2004)
Opis macierzy podstawowej: Analiza procesu - „Jak?”– tematu, elementów, konstruktów, rang Analiza wstępna zawartości –”Co?” Charakterystyka konstruktów: Identyfikacja konstruktów centralnych Związek konstruktów centralnych z kontekstem Związek konstruktów centralnych z peryferyjnymi (bazowymi np. „kobieta – mężczyzna” i konstelacyjnymi – np. „imieniny u cioci – wyścigi formuły 1”) Istnienie konstruktów specyficznych (brak możliwych uzupełnień konstruktu (np. osoba dominująca to osoba dominująca) Istnienie konstruktów afektywnych, behawioralnych, oceniających, atrybucyjnych i niesklasyfikowanych

22 Analiza jakościowa jednej macierzy Rep-Testu – związki pomiędzy konstruktami (Hinkle, 1965, za Jankowicz, 2004) Równoległy: A X B Y A = miłość B= nienawiść X = przyjemny Y = nieprzyjemny Ortogonalny (skośny): A X B Y lub A = zatrudniony B = niezatrudniony X = dochód Y = brak dochodu A X B X A Y A = dobry B = zły X = oceniający Y = obiektywny Wzajemny: A X A = nerwowy B = chłodny X = spięty Y = zrelaksowany Niejasny: A X i Y B X i Y A = życzeniowy B = nieżyczeniowy X = realizm Y = idealizm

23 Analiza różnic pomiędzy elementami (Jankowicz, 2004)
Stopień zróżnicowania (%): ΣR x 100 (MaxR -1) x NK Σ R = suma różnic (podsumowujemy różnice ocen pomiędzy kolumnami) MaxR = najwyższa możliwa różnica w ramach jednego elementu NK = liczba konstruktów Stopień podobieństwa (%): Σ R x 100 (Σ R – 1) x NK

24 Analiza różnic pomiędzy konstruktami (Jankowicz, 2004)
Podobnie jak w wypadku analizy różnic pomiędzy elementami + Należy powtórzyć analizę dla konstruktów z odwróconymi ocenami drugiej pary porównywanych konstruktów Dla konstruktów odwróconych wzór nieco inny: Σ R x 200 (Σ R – 1) x NE NE = liczba elementów Uwaga: procent podobieństwa mieści się w przedziale od -100 do 100

25 Procent podobieństw pomiędzy konstruktami ( przykład własny) 82.1% Nuda--Pasja Krótkoterminowy--Długoterminowy 78.6% Ludzie--Rzeczy Praca w stałym miejscu--Praca w ruchu 57.1% człowiek--narzędzia 53.6% Regularne godziny--Elastyczny czas pracy

26 Analiza związków pomiędzy konstruktami i elementami - dendrogram jednej macierzy ( przykład własny)

27 Związki pomiędzy konstruktami i pomiędzy elementami – analiza głównych składowych (PCA) (

28 Związki pomiędzy konstruktami i pomiędzy elementami pojedynczej macierzy– analiza głównych składowych (PCA) (

29 Analiza treści wielu macierzy Rep-Testu (Feixas, Geldschläger, Neimeyer, 2002)
Kategorie treściowe: Moralne np. altruista egoista Emocjonalne np. optymista - pesymista Odnoszące się do relacji z innymi np. konformista - buntownik Osobiste np. pracowity - leniwy Intelektualno/operacyjne np. inteligentny - głupi Wartości/zainteresowania np. konserwatywny - liberalny

30 Analiza wielu macierzy Rep-Testu – technika uzgadniania (Holsti, 1968 i Neuendorf, 2002)
Jednakowe elementy w każdej macierzy Bez oceniania Ustal kategorie nadrzędne Przyporządkuj konstrukty do kategorii Wpisz rezultaty do tabeli Ustal rzetelność przyporządkowania (sędzia kompetentny – κ Cohena lub λ Perrreault i Leigha) Przeanalizuj zawartość tabeli (np. liczebność konstruktów dla danej kategorii) Wyniki można wykorzystać w analizie różnic pomiędzy grupami (Χ test Fischera) r 2,

31 Analiza wielu macierzy Rep-Testu – technika Honey’a – konstruktu nadrzędnego (Jankowicz, 2004, przykład własny) 1 5 Architekt Geofizyk Farmaceuta Psycholog Makler Księgowy Pracuje sam 1 3 5 4 2 Pracuje z ludźmi 2.1 Wrażliwość na kolory Wrażliwość na liczby 2.2 Twórczy Pospolity 2.3

32 Analiza wielu siatek Rep-Testu – technika Honey’a – konstruktu nadrzędnego (Jankowicz, 2004, przykład własny) 1 5 Architekt Geofizyk Farmaceuta Psycholog Makler Księgowy Pracuje sam 5 1 4 2 Pracuje z ludźmi 2.1 Wrażliwość na kolory 3 Wrażliwość na liczby 2.2 Praca dla mnie Praca nie dla mnie 2.3 4, 67% Średni 16, - 33% 12, 0% Niski 8, 33% Odwrócone

33 Analiza wielu siatek Rep-Testu – technika Honey’a – konstruktu nadrzędnego (Jankowicz, 2004, przykład własny) 1 5 Architekt Geofizyk Farmaceuta Psycholog Makler Księgowy Pracuje sam 5 1 4 2 Pracuje z ludźmi 2.1 Wrażliwość na kolory 3 Wrażliwość na liczby 2.2 Praca dla mnie Praca nie dla mnie 2.3 Odwrócona suma różnic = % podobieństwa = Suma różnic = % podobieństwa = Odwrócona suma różnic = % podobieństwa = Suma różnic = % podobieństwa = Odwrócone

34 Związki pomiędzy konstruktami i pomiędzy elementami – analiza głównych składowych wielu macierzy (PCA) IDIOGRID (

35 Programy statystyczne pomocne w analizie macierzy
IDIOGRID - GRIDCOR - GRIDSTAT - REPGRID - WEBGRID IV (bezpłatny) - The Human Factor program (HF2) - SPSS – moduły: analiza opisowa, analiza częstości, analiza czynnikowa, analiza skupień, analiza rzetelności, ALSCAL, analiza korespondencji – interaktywny moduł ANACOR

36 SPSS – analiza wielu macierzy
Różne elementy, różne konstrukty – analiza opisowa Identyczne elementy lub identyczne konstrukty Analiza dyskryminacyjna, skalowanie wielowymiarowe ALSCAL dla konstruktów lub elementów Identyczne elementy i identyczne konstrukty –ALSCAL, analiza czynnikowa

37 Pojedyncza macierz – REPGRID (http://repgrid
Pojedyncza macierz – REPGRID ( przykład własny)

38 Analiza pojedynczej macierzy – REPGRID (http://repgrid
Analiza pojedynczej macierzy – REPGRID ( przykład własny)

39 Pojedyncza macierz – WEBGRID IV (http://gigi. cpsc. ucalgary
Pojedyncza macierz – WEBGRID IV ( przykład własny)

40 Analiza pojedynczej macierzy – WEBGRID IV (http://gigi. cpsc. ucalgary
Analiza pojedynczej macierzy – WEBGRID IV ( przykład własny)

41 Problemy badawcze Charakterystyki ilościowe i jakościowe konstruktów przedstawicieli różnych grup – rekonstrukcja i porównywanie doświadczeń Przewidywanie zachowań na podstawie znajomości konstruktów Zmiana konstruktów w czasie i pod wpływem doświadczeń

42 Obszary badawcze (Fransella, Bell i Bannister 2004)
Psychologia kliniczna: Przemoc Anoreksja, bulimia Uzależnienia Wizerunek własnego ciała Depresja Próby samobójcze Zachowania obsesyjne Fobie Schizofrenia Psychoterapia Tożsamość Pielęgniarstwo Psychologia sportu

43 Obszary badawcze (Fransella, Bell i Bannister 2004) c.d.
Psychologia wychowawcza: Rodzina Edukacja trudności w uczeniu się Psycholingwistyka Psychologia społeczna Spostrzeganie społeczne Związki Psychologia sądowa Psychologia ekologiczna Psychologia marketingu Psychologia polityczna Psychologia pracy i doradztwo zawodowe

44 Literatura Czapiński, J. (1978). Metodologia RepTestu – podstawy teoretyczne, przykłady technik, ocena wartości pomiarowych, W.: (L. Wołoszynowa (red.) Materiały do nauczania psychologii, s.III, t.3. Warszawa:PWN. Davies, R. (1985). Using grids in vocational guidance, W.: N. Beail (red.). Repertory Grid Technique and Personal Constructs. London & Sydney: Croom Helm. Feixas, G., Geldschläger, H., Neimeyer, R. A. (2002). Content analysis of personal constructs. Journal of Constructivist Psychology, 15, 1-19. Fransella, F, Bell, R., Bannister, D. (2004). A Manual for Repertory Grid Technique, Chichester, E.: John Wiley & Sons Ltd. Jankowicz, D. (2004). The Easy Guide to Repertory Grids. Chichester, E.: John Wiley & Sons Ltd. Kelly, G.A. (1955/1991). The Psychology of Personal Constructs. New York: Norton (reprinted by Routledge, London). Ladfield, A.W. (1971). Personal Construct Systems in Psychotheraphy. Chicago: Rand McNally. Neymeyer, G.J. (1992). Personal Constructs in Career Counselling and Development, Journal of Career Development, 18, Peavy, V. (1992). Constructivism, Existential Themes and Counselling. Referat wygłoszony na konferencji „Intercultural Counsellig and Therapy, Vancouver.

45 Strony internetowe http://gigi.cpsc.ucalgary.ca:1500
Constructivist Psychology Network EUROPEAN PERSONAL CONSTRUCT ASSOCIATION: PERSONAL CONSTRUCTS PSYCHOLOGY: RepGrid IV: THE PSYCHOLOGY OF PERSONAL CONSTRUCTS The PCP Portal: The Repertory Grid Interview: WebGrid IV: