FRANCUSKA MYŚL POLITYCZNA W WIEKU XVIII

Prezentacja na temat: "FRANCUSKA MYŚL POLITYCZNA W WIEKU XVIII"— Zapis prezentacji:

1 FRANCUSKA MYŚL POLITYCZNA W WIEKU XVIII
ZAJĘCIA VII – dr I. Barwicka-Tylek FRANCUSKA MYŚL POLITYCZNA W WIEKU XVIII Schyłek ancien régime. Karol Monteskiusz ( ). Jan-Jakub Rousseau ( ).

2 TŁO HISTORYCZNO-POLITYCZNE
ANCIEN RÉGIME – ustrój Francji przed rewolucją; absolutyzm klasyczny, ukształtowany w wieku XVII: - J.-B. Bossuet – religijna legitymizacja władzy (por. absolutyzm oświecony); - A. du Plessis de Richelieu – pierwszy minister Ludwika XIII ( ) – nadrzędność „racji stanu”; - Ludwik XIV ( ) – „państwo to ja” RADYKAŁOWIE: - moralne podstawy polityki (prawo naturalne); - naturalna wolność i równość ludzi uzasadnieniem wolności i równości politycznej (suwerenność ludu, krytyka absolutyzmu), społecznej (swoboda wyboru zawodu, likwidacja sztywnej hierarchii społecznej), a czasem ekonomicznej (krytyka prawa własności prywatnej); - Rousseau – teoria umowy społecznej; - utopiści i „wczesny komunizm”: J. Meslier; G.B. Mably, Morelly. NURTY LIBERALNE: - żądania reform ustrojowych (Monteskiusz – podział władzy); - krytyka merkantylizmu (fizjokratyzm); - wolność słowa, poglądów, tolerancja religijna (les philosophes – Voltaire i encyklopedyści). rządzi król w oparciu o podległą mu administrację; brak reprezentacji stanowych (ostatnie Stany Generalne – 1614); jednowyznaniowość (odwołanie edyktu nantejskiego – 1685); merkantylizm (gospodarka); Wersal i nowa rola arystokracji rodowej. - ideologia mieszczaństwa (burżuazji) – wolność w sferze politycznej i prywatnej (udział we władzy, tolerancja religijna, wolność słowa) oraz ekonomicznej (wolny rynek). ODMIENNE PROPOZYCJE ORGANIZACJI PORZĄDKU POLITYCZNEGO I STRUKTURY SPOŁECZNEJ URODZENIE MAJĄTEK RÓWNOŚĆ - Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (26.VIII.1789): wolność i nietykalność osobista, własność prywatna, równość wobec prawa); - konstytucja 1791 r. – ustrój przedstawicielski; - VI.1793-VII rządy jakobinów – M. Robespierre; - konstytucja VI.1793 (jakobińska) – powszechne prawo wyborcze: demokracja (nie weszła w życie). 1789 – zwołanie Stanów Generalnych; IX.1791-IX.1792 – Francja monarchią konstytucyjną; 23.I.1793 – ścięcie Ludwika XVI; IX.1792-XI.1799 – Francja republiką.

3 MONTESKIUSZ – założenia filozoficzne
dzieła: Listy perskie, O duchu praw; krytyka szkoły praw natury (i tym samym francuskiego oświecenia) – rozwiązania polityczne uwarunkowane specyficznymi dla każdego narodu czynnikami empirycznymi (kulturowymi, geopolitycznymi, przyrodniczymi – por. Arystoteles) – różny DUCH PRAW RELATYWIZM + HISTORYZM; główne wartości polityczne: POKÓJ i WOLNOŚĆ ZASADA PODZIAŁU WŁADZY (por. koncepcje ustroju mieszanego – Arystoteles, Polibiusz) możliwa tylko w ustrojach umiarkowanych – w których prawo służy obywatelom, a nie zmierza do paraliżowania ich działań I wówczas WOLNOŚĆ to „czynienie tego, na co ustawy pozwalają” (jest zapisana w prawie; por. J. Locke)

4 MONTESKIUSZ – myśl ustrojowa
PODZIAŁ USTROJÓW REPUBLIKI DESPOCJE MONARCHIE władza absolutna, ześrodkowana w rękach jednego podmiotu politycznego – nieważna liczba osób sprawujących władzę ani nomenklatura. Przykłady: Persja, „monarchia” francuska, niektóre „republiki” włoskie. demokracja arystokracja zbyt wymagające jak na warunki dużych państw najlepsze – tzn. sprawdzające się w większości przypadków. Wzór: monarchia angielska rządy umiarkowane, respektujące ZASADĘ PODZIAŁU WŁADZY

5 MONTESKIUSZ – podział władzy
WŁADZA WYKONAWCZA WŁADZA SĄDOWA najsłabsza – właściwie nie powinna być nazywana „władzą” (ale w absolutnej Francji miała duże znaczenie polityczne). 3 FUNKCJE SĄDOWNICZE wyjęte z jej kompetencji: sądzenie arystokracji; sądzenie przestępstw przeciwko interesom państwa; prawo łaski/złagodzenia wyroku w konkretnym przypadku. CHECK AND BALANCES (ważny aspekt – „moc przeszkadzania”) WŁADZA USTAWODAWCZA izba wyższa – arystokracja; dziedziczna, w niektórych sprawach jedynie moc przeszkadzania (finanse) izba niższa – kadencyjna, najważniejsza w procesie legislacyjnym; reprezentacja nowych warstw społecznych. „sądy równych” OGRANICZENIA: obraduje sesyjnie; ważne ustawy co rok (budżet, podatki). prawo veta; zwoływanie posiedzeń. USTAWY – podstawa działania rządu; KONTROLA ex post odpowiedzialność ministrów (nie króla) król + ministrowie (zakaz łączenia funkcji wyk. i ust.)

6 J.-J. Rousseau – myśl polityczna
dzieła: Rozprawa o naukach i sztukach, Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi, Umowa społeczna, Emil; krytyka Oświecenia – uczucia i moralność ważniejsze od rozumu; koncepcja „dobrego dzikusa”; zakwestionowanie wartości postępu cywilizacyjnego; teoria umowy społecznej.

7 Rousseau – teoria umowy społecznej
CZŁOWIEK „natury” STAN NATURY „rodzi się wolny” [a wszędzie jest w okowach] WOLNOŚĆ – właściwie tożsama z człowieczeństwem (nie można jej oddać) powstanie państw opartych na przemocy wobec pierwotnej natury ludzkiej – są to wspólnoty niszczące istotę człowieczeństwa = niemoralne (dobry argument dla rewolucjonistów) postrzega siebie jako część dobrej natury/przyrody; RÓWNOŚĆ – także w aspekcie ekonomicznym: niewiele potrzeb, wszystkie zaspokajane w harmonii z naturą „dobry dzikus” – aspołeczny (nie przepada za innymi ludźmi ), ale nieszkodliwy (głównie z lenistwa i wrodzonej skromności potrzeb) STOPNIOWA DEGENERACJA – związana z erozją pierwotnych cech stanu natury (por. J. Locke): powstanie WŁASNOŚCI PRYWATNEJ „opór” przyrody, katastrofy naturalne CYWILIZACJA: WOLNOŚĆ indywidualna – głównie jako brak przymusu robienia tego, czego się nie chce robić (por. inne koncepcje) początki nierówności, hierarchii i niszczenia wolności – ich instytucjonalizacja oznacza:

8 Rousseau – umowa społeczna c.d.
PAŃSTWO wolność nadal w jednostkach – SUWERENNOŚĆ LUDU problem: nie można wolności ograniczyć – więc jak stworzyć instytucje władzy? CEL: OCHRONA WOLNOŚCI ideał: DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA (wymaga małej wspólnoty – wzorem kantony w Szwajcarii – w praktyce dopuszcza rządy republikańskie, przedstawicielskie) „każdy oddaje się całkowicie” – przekazanie pełni uprawnień na zasadzie pełnej równości, co skutkuje w praktyce tym, iż - „nikt nie oddaje się nikomu” można rozdzielić funkcje - władza jest niepodzielna jednostka w podwójnej funkcji: cząstka SUWERENA, a zarazem OBYWATEL WOLNOŚĆ NATURALNA WOLNOŚĆ SPOŁECZNA RZĄDZI WOLA POWSZECHNA (której wyrazem jest stanowione prawo) racjonalny INTERES WSPÓLNY „nosicielami” uprawnień są jednostki, ale przewaga polega na większej (bo wspólnej) sile do obrony indywidualnej wolności nie zawsze można ją utożsamić z wolą większości (bo nawet wszyscy mogą się mylić!) – por. demokracja ateńska

9 „ZMUSZANIE DO WOLNOŚCI”
Rousseau – państwo c.d. PROBLEM: jak „technicznie” zagwarantować ujawnienie woli powszechnej w procesie legislacyjnym? ROZWIĄZANIE: wyeliminować najbardziej newralgiczne różnice między obywatelami: „podobni” obywatele = podobne interesy jednostkowe = większa pewność właściwego odczytania woli powszechnej Rozwiązania instytucjonalne: żadnej reprezentacji (nie można reprezentować czyjejś woli) PRAWO ustawy dotyczące spraw ogólnych (szczegóły budzą najwięcej emocji) żadnych podziałów politycznych i partii WOLNOŚĆ W PAŃSTWIE (kolejne „przeistoczenie” wolności jednostki) = posłuszeństwo prawu, które się sobie przypisało religia społeczna – wzmacniająca autorytet prawa, łącząca wspólnotę i pozbawiona tendencji do panowania (wg Rousseau taki jest chrystianizm) – wersja deizmu co umożliwia: RÓWNOŚĆ – także ekonomiczna; nie bezwzględna, ale wykluczająca uzależnienie od innych (por. kupowanie głosów przez patrycjuszy rzymskich) „ZMUSZANIE DO WOLNOŚCI” obywatel nie przestrzegający prawa zaprzecza w istocie swej wolności (więc jego działania nie zasługują na szacunek), a tym samym wyrzeka się swego człowieczeństwa (patrz poprzedni slajd)

10 PYTANIA POD ROZWAGĘ  W publikacjach prasowych można czasem znaleźć twierdzenie, że ustrój naszego kraju realizuje „zasadę monteskiuszowskiego trójpodziału władzy”. Czy twoim zdaniem taka opinia ma uzasadnienie? Zarówno Monteskiusz, jak Rousseau tłumaczą, że wolność jednostki wiąże się tak czy inaczej z posłuszeństwem prawu, w którym powinna być ona zapisana. Czy takie przekonanie odpowiada naszemu dzisiejszemu rozumieniu wolności? Jakie są jego zalety i wady?