Funkcje języka wg Romana Jakobsona

Prezentacja na temat: "Funkcje języka wg Romana Jakobsona"— Zapis prezentacji:

1 Temat: „Słowami w świat wyglądam”. Bolesława Leśmiana koncepcja poezji.

2 Funkcje języka wg Romana Jakobsona
ekspresywna - gdy komunikat skupiony jest na nadawcy, impresywna - gdy skupiony jest na odbiorcy, poznawcza - gdy skupiony jest na kontekście (wspólnym świecie nadawcy i odbiorcy), poetycka - gdy komunikat skupiony jest na samym sobie, fatyczna - gdy skupiony jest na kontakcie, metajęzykowa - gdy skupiony jest na kodzie.

3 Funkcja poznawcza języka
Przykłady: Jest siedem stopni Celsjusza. Poezję Bolesława Leśmiana spotkała niewątpliwie jedna z najbardziej niezwykłych przgód polskiej literatury XX wieku. Za życia uważano jej autora za epigona Młodej Polski, dwadzieścia lat po jego śmierci zaczęto doszukiwać się w nim poetyckiego geniuszu. Język jest „przezroczysty” – jak szyba, nie stawia „oporu” sensowi wypowiedzi.

4 Funkcja poetycka języka
Przykłady: Stalowy ptak. Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu. Z miliona złożonych do modlitwy palców wzlatująca przestrzeń. Niebo złote ci otworzę, w którym ciszy biała nić jak ogromny dźwięków orzech, który pęknie, aby żyć zielonymi listeczkami, śpiewem jezior, zmierzchu graniem, aż ukaże jądro mleczne ptasi świt.

5 Funkcja poetycka – ciąg dalszy
Język „nieprzezroczysty”, zwraca na siebie uwagę, utrudnia lekturę tekstu i zrozumienie jego sensu – jest jak witraż.

6 Pytanie za plusa Czemu poeci utrudniają nam życie? Czemu ma służyć „nieprzezro-czystość” języka literatury pięknej i trudność w jej lekturze?

7 „Funkcja funkcji” poetyckiej
„Ścierałem kurz w pokoju i idąc dookoła doszedłem do kanapy, nie mogłem jednak przypomnieć sobie, czy ją wytarłem, czy też nie. Ponieważ są to ruchy zwykłe i nieświadome, nie mogłem sobie tego przypomnieć i czułem, że jest to już niemożliwe. Jeśli więc ścierałem i zapomniałem o tym, tzn. działałem nieświadomie, to tak jakby nie było tego wcale. Jeśliby ktoś patrzył świadomie, można byłoby to odtworzyć; jeśli zaś nikt nie widział albo widział, ale nieświadomie; jeśli całe bogate życie niejednego człowieka przechodzi nieświadomie, to jest tak, jakby go w ogóle nie było” (Notatka Lwa Tołstoja z dnia 28 lutego 1897 r., Nikolskoje). Tak przepada, zmieniając się w nicość, życie. Automatyzacja zjada rzeczy, ubranie, meble, żonę i lęk przed wojną. [...] Po to więc, aby wrócić wrażenie życia, odczuwać rzeczy, aby czynić kamień kamiennym, istnieje to, co nazywamy sztuką. [...] środkiem sztuki jest chwyt „udziwnienia” rzeczy oraz chwyt formy utrudnionej, zwiększającej trudności i czas percepcji [dzieła sztuki][1]. Wiktor Szkłowski, dwudziestowieczny rosyjski badacz literatury; fragment z 1917r. [1] Wiktor Szkłowski, Sztuka jako chwyt, w: Teoria badań literackich za granicą. Antologia, oprac. S. Skwarczyńska, t. 2, cz. 3, Kraków 1986,

8 Sposoby realizowania funkcji poetyckiej w literaturze
Chwyty „udziwnienia” (dotyczą świata przedstawionego) – realizowany przez np. groteskę, hiperbolę, „hiper-realizm”, wprowadzenie do świata przedstawionego elementów fantastycznych itp. Chwyty formy utrudnionej (odnoszą się do języka utworu) - figury retoryczne (tropy poetyckie), np.: epitet, porównanie, metafora, metonimia, rym, rytm, instrumentacja głoskowa, onomatopeja, oksymoron, paralelizm składniowy, anafora, apostrofa, powtórzenie, wykrzyknienie, stopniowanie, elipsa, peryfraza, symbol, alegoria, personifikacja, ożywienie, stylizacja, różne rodzaje gier słów, wykorzystywanie wieloznaczności wyrazów itp. itd.

9 Bolesław Leśmian, Zielona godzina – VII [z tomu Łąka]
Dzwoń, Zielona Godzino! Płomień się goręcej, Dniu, szelestem gałęzi zwabiony z mgieł dali! Poznaj się, duszo moja, po zapachu traw! Tyś jest kwiatem i drzewem, mniej nieco a więcej... Przez las biegnie sen wioseł o słońcu na fali – Teraz mi całą ziemię przebyć w bród i wpław! Skwar widmem złotych siekier uderzył w drzew tłumy! Trzebaż im ponadawać raz jeszcze imiona, By je poznać w zamęcie upalnego snu? Zamieniły się wzajem na cienie i szumy, Wysnuwając wbrew sobie z rozkwitłego łona Dziwy, wichrem wmawiane jeziornemu dnu! Paproć rzuca cień lilii, co w nikłym kielichu Dźwiga wspomnienie łodzią rozszemranej wody Wespół z cieniem motyla, co tę wodę pił. Wierzba ściele na trawie – mgłom znany ze słychu Cień dziewczyny, idącej kędyś przez ogrody, Wyśpiewane z fujarki przez kogoś, kto śnił. Wpobok dębu – w ukośnym majaczy skróceniu Cień rozwartej na słońce, niewiadomej chaty, Która kiedyś powstanie, burząc jego pień... A od mojej postaci, widnej mi w marzeniu, Znienacka u stóp legły – upada na kwiaty Cień Boga – ponadmierny, niespokojny cień!

10 Pytania do tekstu Przedstaw swoje hipotezy nt. sensu utworu.
Co to jest „zielona godzina”? Wskaż w utworze przykłady chwytów „udziwnienia rzeczy” i zastosowane przez poetę tropy poetyckie. Ustal, jaką funkcję pełnią zastosowane tropy (zwłaszcza metafory). Czy pomiędzy zwrotkami istnieją związki logiczne, czy raczej są one samoistne? Co z tego wynika? Ostatecznie: jaki jest świat Leśmianowski? Jaka jest Leśmianowska metafizyka? Do jakich kontekstów filozoficznych czy religijnych można się odwołać, aby zrozumieć świat Leśmiana? Jaką rolę pełni język w kreowaniu tego świata?

11 Praca domowa Przypomnij główne założenia filozofii Henri’ego Bergsona.
Sprawdź znaczenie słowa „panteizm”. Jakie religie świata mają charakter panteistyczny?