Społeczeństwo i jego struktura: wybrane elementy i zagadnienia

Prezentacja na temat: "Społeczeństwo i jego struktura: wybrane elementy i zagadnienia"— Zapis prezentacji:

1 Społeczeństwo i jego struktura: wybrane elementy i zagadnienia

2 Definicja społeczeństwa
Jan Turowski: Społeczeństwo to „historycznie ukształtowana wielość zbiorowości, grup społecznych oraz ich instytucji wzajemnie od siebie uzależnionych, zintegrowanych przez instytucje społeczności nadrzędnych (narodu, państwa, plemienia), posiadających określone, wspólne, obiektywne warunki bytu i pewne wspólne kompleksy kultury.

3 Składowe społeczeństwa
obiektywne warunki bytu, czyli „podłoże” (geograficzno-geologiczno-przyrodnicze, ekonomiczno-technologiczne struktura społeczna, czyli... ??? kultura (wartości, wynikające z nich normy oraz... wzory zachowań, co do których występuje względna zgodność

4 Struktura społeczna Piotr Sztompka:
Struktura społeczna jest siecią zależności pomiędzy różnymi elementami/członami społeczeństwa, mikrostruktura to sieć pomiędzy składowymi elementarnymi, które same już struktur w sensie socjologicznym nie stanowią makrostruktura jest strukturą wyższego rzędu, wiążącą elementy posiadające jakąś sobie właściwą strukturę...

5 Struktura społeczna Henryk Domański:
Struktura społeczna to „układ stosunków między ludźmi, kategoriami społecznymi, organizacjami, instytucjami i wszelkimi innymi elementami, jakie występują w mikroskali (na poziomie jednostek) i na poziomie globalnym” (w makroskali). Jest to ujęcie uniwersalne, odnoszące się zarówno do struktur mikro, jak i makro, kładące nacisk na stosunki społeczne (hierarchii, dystansów, nierówności, jak i podziałów i zróżnicowań, które nierównościami nie są).

6 Rodzina jako grupa społeczna i instytucja
Rodzina jest formą życia zbiorowego, powszechną mikrostrukturą w strukturze społeczeństwa. Jej trzonem jest małżeństwo Małżeństwo może być formalne (zalegalizowane) lub faktyczne. Jest legalnym, względnie trwałym związkiem kobiety i mężczyzny (są już odstępstwa), powołanym w celu wspólnego pożycia, współpracy dla dobra rodziny, a więc głównie wychowania dzieci oraz wzajemnej pomocy. W grę wchodzą też wzajemne satysfakcje emocjonalne: małżeńskie, rodzicielskie (ich rola rośnie).

7 Małżeństwo jako trzon rodziny
Dobór partnerów w małżeństwie może być określany przez instytucje prawne lub obyczajowość. Zazwyczaj członkowie bliskiej rodziny nie mogą się pobierać, a prawo określa stopnie pokrewieństwa, w ramach których jest to możliwe. Podobnie sytuacja ma się w przypadku płci partnerów. W niektórych społecznościach można zawierać małżeństwo jedynie z przedstawicielem własnej zbiorowości etnicznej (endogamia); przeciwieństwem jest egzogamia.

8 Rodzina jako grupa społeczna
Rodzina to grupa społeczna, a więc zbiorowość, którą charakteryzuje więź obiektywna, subiektywna, behawioralna. Rodzinę można pojmować jako grupę pierwotną. Ma bowiem wszystkie cechy podane przez Ch. Cooleya: jest względnie trwała, niezbyt liczebna, wielofunkcyjna, jej więzi oparte są na stosunkach „face to face”, jest agendą socjalizacji (pierwotnej). Więzi rodzinne, w odróżnieniu od małżeńskich, mają charakter bardzo (bardziej) trwały.

9 Rodzina jako grupa społeczna
Członkowie rodziny są połączeni więzami małżeńskimi, pokrewieństwa, powinowactwa, czasem adopcji; pełnią role: matki, ojca, współmałżonka, dziecka, czasem dziadka/babci, krewnego, powinowatego; prowadzą wspólne gospodarstwo domowe (więź obiektywna) Rodzina jako grupa to związek intymnego, wzajemnego uczucia i poczucia przynależności, współdziałania i wzajemnej odpowiedzialności, w którym akcent pada na wzmacnianie wewnętrznych relacji i interakcji (więź subiektywna i behawioralna)

10 Osobowe funkcje rodziny czy też przejawiające się w rodzinie
małżeńska lub partnerska (bycie żoną lub mężem, partnerem lub partnerką) rodzicielska - bycie ojcem lub matką braterska - bycie siostrą lub bratem Inaczej – można mówić o rolach pełnionych w rodzinie: ojca, matki, dziecka, brata, siostry, żony/partnerki, męża/partnera

11 Rodzina jako instytucja społeczna
Rodzina, jako instytucja, jest to utrwalony w tradycji wszystkich kultur, zrytualizowany zespół działań ludzkich, ukierunkowany na zaspokajanie określonych potrzeb swoich członków. Funkcje instytucjonalne rodziny to zatem wyspecjalizowane oraz permanentne działania i współdziałania członków rodziny, mniej lub bardziej uświadamiane, podejmowane w ramach wyznaczonych przez obowiązujące normy i wzory, a prowadzące do określonych efektów głównych i pobocznych.

12 Instytucjonalne funkcje rodziny
materialno-ekonomiczna opiekuńczo-zabezpieczająca prokreacyjna (zapewnia biologiczną ciągłość społeczeństwa) seksualno-emocjonalna (regulacja stosunków seksualnych, emocjonalne wsparcie, zaspokajanie potrzeby miłości – dziś urasta do najważniejszej w kulturze euroamerykańskiej) legalizacyjno-kontrolna lub integracyjno-wychowawcza socjalizacyjna (zapewnia ciągłość kultury) klasowo-stratyfikacyjna (wyznacza status członków) kulturalno-rekreacyjno-towarzyska

13 Typy rodzin Mała/nuklearna (dwupokoleniowa) i duża (poszerzona, wielka) Małe mogą być pełne i niepełne Monogamiczna i poligamiczna Matriarchalna i patriarchalna Generacyjna (pochodzenia) i prokreacyjna

14 Alternatywne modele rodzin
Kółko przyjacielskie (patrz polskie seriale) Casus „friends” (wspólne gospodarstwo) Rodzina – układanka (patchwork family) DINKS (double income, no kids) Rodzina nomadyczna (na odległość, małżeństwa wizytowe; vide tenisiści) Rodzina dwustopniowa (małżeństwo intymne, zamiast narzeczeństwa; uwaga na „zespół przedślubnej akceptacji” ze strony rodziców) Kohabitacja (konkubinat)

15 St. Ossowski i jego trzy sposoby ujmowania struktury społecznej
podział dychotomiczny (konfliktowy), w którym najistotniejszą rolę odgrywa sposób widzenia podstawowego konfliktu w skali społeczeństwa; podział funkcjonalny (kooperacyjny) – człony to części organicznej całości; podział gradacyjny (hierarchiczny) – człony wyróżnione w zależności od pozycji w hierarchii społecznego prestiżu

16 Klasy (ujęcię strukturalne)
Klasy w rozumieniu Karola Marksa są zasadniczymi segmentami struktury społeczeństwa pojmowanego jako całość. Podstawą podziału na klasy jest stosunek do własności środków produkcji Wszelkie podziały społeczne i związane z nimi konflikty mają u podstaw podziały i konflikty klasowe i mogą zostać do nich sprowadzone (zredukowane). Klasy nie są kategoriami statystycznymi, ale realnymi zbiorowościami zdolnymi do wytworzenia poczucia wspólnoty. Patrz: klasa w sobie i klasa dla siebie (skala nominalna)

17 Klasy (ujęcie strukturalne)
Klasy wg Maxa Webera: podział na klasy to tylko jeden z trzech wymiarów zróżnicowania społecznego – wymiar ekonomiczny. Klasa (przynależność do klasy) określa rodzaj szans na rynku. Klasy nie są zbiorowościami wytwarzającymi poczucie wspólnoty. Współcześnie klasy bywają wyróżniane nie tylko w oparciu o stosunek do własności środków produkcji, ale także na podst. takich kryteriów, jak: - kontrola nad pracą innych - podział pracy na fizyczną i umysłową - kontrola nad dystrybucją dóbr i usług.

18 Struktura społeczna w ujęciu stratyfikacyjnym
Klasy w tym ujęciu są rozumiane jako poziomy zróżnicowania społecznego. Jest to ujęcie czerpiące z Williama Lloyda Warnera, typowe zwłaszcza dla socjologii amerykańskiej. Stratyfikacja to hierarchiczny układ poziomów położenia społ., które różni udział w podziale takich dóbr, jak: dochody, władza, prestiż i in. Poziomy te zwie się warstwami (łac. stratum = posłanie, warstwa), czasem klasami, zwłaszcza gdy wyróżnia się je w płaszczyźnie ekon.

19 Klasy wg Williama Warnera
W. L. Warner i Paul Lunt badali w latach 40. XX w., wraz ze współpracownikami, społeczność amerykańskiego miasteczka Yankee City (Nowa Anglia), a potem Jonesville w centrum USA, Zdefiniował klasy jako „dwie lub więcej grup ludzi, którzy sami sądzą, że są i rzeczywiście są przez wszystkich członków community sytuowani na społecznie wyższych i niższych pozycjach”. O pozycjach tych decyduje nie tylko majętność, ale i walory moralne, pochodzenie, spędzanie czasu wolnego, udział w życiu społecznym i... poważanie. Warner wyróżniał 5-6 klas wg przymiotnika: wyższa-niższa. Evaluated Participation („oceniające uczestnictwo”)

20 Warstwa w ujęciu strukturalnym
Występuje w marksistowskiej perspektywie oglądu struktury społecznej, kiedy podział na klasy okazuje się niewystarczający; warstwa to część klasy bądź istotne społecznie kategorie społ. nie dające się zaliczyć do żadnej z klas wyróżnionych na podst. stosunku do środków prod. (vide inteligencja, chłopstwo – zbiorowość o własnej kulturze i poczuciu tożsamości).

21 Warstwa w ujęciu stratyfikacyjnym:
Jako ogólna kategoria teoretyczna: oznacza ona jeden z poziomów stratyfikacji rozumianej jako układ grup tworzących hierarchię ze względu na zakres władzy, prestiżu i bogactwa członków. Członkowie tak rozumianych warstw mają pewną świadomość wspólnych interesów, poczucie grupowej tożsamości, styl życia. Jako kategoria empiryczna – wyróżniona na podstawie kryteriów mierzalnych (wysokości dochodów/ilości zarabianych pieniędzy, wykształcenia, prestiżu zawodu. Tak wyróżnione warstwy tworzą skalę porządkową.

22 Dwa sposoby ujęcia struktury współczesnego społeczeństwa polskiego
1. Koncepcja bliska modelowi funkcjonalnie rozumianej struktury klasowo-warstwowej 2. Koncepcja społeczeństwa klasy średniej

23 Koncepcje Wł. Wesołowskiego i H. Domańskiego
Włodzimierz Wesołowski wyróżnił 5 klas ze wzgl. na odmienny udział w zasobach ekonomicznych, wiedzy i władzy: klasy uprzywilejowane dzięki własności i edukacji drobnomieszczaństwo inteligencja i pracownicy umysłowi nie posiadający własności klasa robotnicza klasa chłopska Henryk Domański proponuje układ „sześciu podst. kategorii”: 1) inteligencji, 2) pracowników umysłowych niższego szczebla, 3) właścicieli firm, 4) robotników wykwalifikowanych, 5) robotników niew., 6) rolników, tj. robotników rolnych i właścicieli gospodarstw

24 Koncepcja klasy średniej
Koncepcja klasy średniej to koncepcja dużej zbiorowości grup i jednostek, które razem wzięte tworzą środek specyficznego stylu życia, mentalności i poglądów (Henryk Domański). Za Edmundem Wnukiem-Lipińskim można wyróżnić klasy/warstwy (bo to raczej koncepcja uwarstwienia prestiżowego niż podziału konfliktowego bądź funkcjonalnego) w zależności od: kapitału ekonomicznego (stan posiadania) kapitału politycznego (udział w partiach i we władzy) kapitału kulturowego (wykształcenie i pochodzenie społeczne) kapitału społecznego (kontakty towarzyskie i znajomości).

25 Charakterystyka klas polskich
Za E. Wnukiem-Lipińskim, D. Markowskim i W. Derczyńskim można powiedzieć, że: Klasę wyższą – przynajmniej w warunkach polskich - stanowiłby niewielki odsetek obywateli; to establishment biznesowy, polityczno-urzędniczy wysokiego szczebla państwowego i samorządowego (W-wa, Kraków, Łódź, Wrocław, Trójmiasto, Poznań, aglomeracja śląska...), także popularni artyści, doradcy prawni i finansowi, eksperci (elity kwalifikacji). To ok. 2,5 – 3 proc. społecz.

26 Charakterystyka klas polskich
Klasa średnia to średni i drobni przedsiębiorcy, pozostała część inteligencji z wyższym wykształceniem, rzesze najemnych pracowników umysłowych, rzemieślników, właścicieli punktów handlowych i usługowych, wykwalifikowani robotnicy rozwojowych przedsiębiorstw (moto-, elektro-, budo-), właściciele wydajnych gospodarstw. To od 52 do 59 proc. społeczeństwa. Klasa niższa – rolnicy indywidualni (małorolni), robotnicy wykwalifikowani i niewykwalifikowani słabo lub źle prosperujących zakładów pracy, robotnicy rolni, bezrobotni. To od 43 do 38 proc. społeczeństwa. Underclass ???

27 Typy społeczeństw (Bronisław Malinowski, Claude Levi-Strauss)
Społeczeństwo pierwotne (plemienne) Społeczny podział pracy wg kryterium płci (ról do płci przypisanych) Typowe zajęcia związane z codziennym bytem: zbieractwo, myślistwo, rybołówstwo, potem pasterstwo i rolnictwo Manualna technika wytwarzania Kultura symboliczna przekazywana drogą ustną (niepiśmienność, stąd znaczenie ludzi starszych)

28 Typy społeczeństw (Gideon Sjoberg)
Rolnicze, feudalne, przedprzemysłowe Rolnictwo podstawową gałęzią gospodarki (występuje też jednak rzemiosło, handel jako odrębne dziedziny wytwórczości, manualna wytwórczość, odnawialne źródła energii, naturalne środki transportu) Podział na stany (generalnie zamknięte warstwy społeczne): feudałowie/szlachta, chłopstwo, mieszczaństwo, kler Subkultury ludowe: zróżnicowane regionalnie pod względem obyczajów, ubiorów, kultury materialnej

29 Typy społeczeństw (Claude Henri Saint-Simon, Auguste Comte, Herbert Spencer
Społeczeństwo przemysłowe, industrialne Industrializacja (przemysł dominującą gałęzią gospodarki, maszyny fabryczne, środki transportu napędzane parą wodną, ropą, energią elektryczną) Struktura zawodów: przemysł, usługi, rolnictwo Urbanizacja (miasta, a nie wsie wyróżnikami tego społeczeństwa, ludność miejska przeważa nad wiejską) Struktura klasowo-warstwowa bardziej otwarta (ruchliwość horyzontalna i wertykalna) Kultura masowa (uniformizacja, formalizacja, oświata)

30 Typy społeczeństw (Daniel Bell, Alaine Touraine i in.)
Społeczeństwo postindustrialne, poprzemysłowe Technika maszynowa ustępuje technice „intelektualnej” (automatyzacja, komputeryzacja, robotyzacja/informatyzacja pracy – człowiek kontroluje proces produkcji; Internet; energia jądrowa, odnawialna) Zmiana w strukturze zawodowej (usługi górą) Zanik tradycyjnej klasy robotniczej (zob. praca) Urbanizacja, dez-, reurbanizacja – na pewno zaczynają zanikać społeczności tradycyjne... Umasowienie produkcji (koncentracja kapitału), zjawisk społecznych, kultury (ale – uwaga; teraz to, co masowe, przestaje być trendy...)