Projekt „Dla wszystkich starczy miejsca

Prezentacja na temat: "Projekt „Dla wszystkich starczy miejsca"— Zapis prezentacji:

1 Projekt „Dla wszystkich starczy miejsca
Projekt „Dla wszystkich starczy miejsca...” TOLERANCJA (w tekstach kultury) Prezentację wykonali uczniowie Powiatowego Gimnazjum Sportowo – Językowego w Trzebnicy w ramach programu Edukacja z Internetem pod opieką polonistki p. Moniki Komisarczyk

2 Wyjaśnienie terminu Tolerancja- łac. tolerantia – "cierpliwa wytrwałość"; od łacińskiego czasownika tolerare - "wytrzymywać", "znosić", "przecierpieć„

3 Tolerancja to poszanowanie dla cudzych poglądów, wierzeń, upodobań, różniących się od własnych; wyrozumiałość. Postawy przeciwne: nietolerancja, niewyrozumiałość, nieakceptacja, uprzedzenie, ksenofobia, nacjonalizm, antysemityzm, rasizm, szowinizm, homofobia

4 Literatura a tolerancja religijna
Nietolerancja Literatura a tolerancja religijna

5 Jan Chryzostom Pasek „Pamiętniki”
Autor w barwny sposób opisuje swoje losy, ale często sam siebie kompromituje. Pasek jest typowym Polakiem Sarmatą, fanatycznym katolikiem. Bez skrupułów brutalnie rozprawia się z innowiercami. Nie ma wyrzutów sumienia z powodu niezgodnych z ideą miłości bliźniego czynów.

6 Henryk Sienkiewicz „Quo vadis”
Powieść Henryka Sienkiewicza opisuje prześladowania pierwszych chrześcijan – to istotny wątek tego zekranizowanego kilka lat temu utworu. Pogańscy Rzymianie są nikczemni, rozpustni, egoistyczni, pozbawieni wszelkich ideałów i skrupułów, znęcają się okrutnie nad niewinnymi i bezbronnymi chrześcijanami.

7 Henryk Sienkiewicz „Krzyżacy”
Utwór Sienkiewicza opowiada o fanatycznej religijności, która zaprzecza ideałom miłości bliźniego. Tytułowi Krzyżacy za wszelką cenę próbują sobie wszystkich podporządkować . Nie mają żadnych skrupułów, by w bardzo drastyczny sposób przekonać do swoich racji innych ludzi. Krzyżacy dokonują czynów, które zaprzeczają chrześcijańskim ideałom miłości bliźniego.

8 Obcy w polskiej literaturze
Niemcy, Rosjanie i Żydzi widziani oczyma polskich twórców

9 OBCY Obcy – cudzoziemiec. Doświadczenie obcości wiąże się w literaturze polskiej przede wszystkim z przedstawicielami trzech narodowości: Niemców, Rosjan i Żydów.

10 Niemcy w literaturze „Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza
W kreacji niemieckich rycerzy Zakonu Najświętszej Marii Panny trudno dopatrzyć się pozytywnych wzorców. Krzyżacy oszukują, plądrują polskie osady, napadają przygraniczne wioski, biorąc ludzi do niewoli, gwałcą i mordują prostą ludność. Ich zachowanie jest dalekie od głoszonych po Europie haseł krzewienia chrześcijaństwa i przykazania miłości.

11 „Niemcy” Leona Kruczkowskiego
Niemcy byli traktowani przez Polaków (z racji uwarunkowań historycznych) jako odwieczni wrogowie. Dramat Leona Kruczkowskiego „Niemcy” nie przedstawia sylwetek potwornych zbrodniarzy , lecz koncentruje się na odpowiedzialności zwykłych Niemców, niebiorących udziału w działaniach wojennych. Tolerują oni jednak rzeczy, którym powinni się ostro przeciwstawić. Nie zwracają uwagi na okrucieństwo, jakiego dopuszczają się naziści w stosunku do innych narodów. Z powodu swej obojętności stają się współuczestnikami zbrodniczego planu Hitlera. Warto wspomnieć o postawie "

12 „Opowiadania” Tadeusza Borowskiego
Świat widziany oczyma vorarbeitera Tadka jest pozbawiony analizy psychologicznej. Esesmani pilnujący ludzi w Auschwitz to opanowani, zimni, wyrachowani kaci. Bez emocji zabijają, wypełniając skrupulatnie plan eksterminacji więźniów obozu. Ich zmysł praktycyzmu, niemiecka solidność i porządek wyraźnie „usprawniają” proces ludobójstwa.

13 „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego
Dramatyczna opowieść o młodych żołnierzach Szarych Szeregów, przyjaciołach walczących ramię w ramię, złączonych przedwczesną śmiercią. Autor, opierając utwór na pamiętniku Zośki, jednego z głównych bohatarów, przedstawia m. in. bestialstwo hitlerowców katujących nieludzko Rudego podczas przesłuchań na gestapo.

14 „Medaliony” Zofii Nałkowskiej
Zbiór opowiadań powstałych po 1945 r., kiedy to pisarka uczestniczyła w pracach Komisji do Spraw Badania Zbrodni Hitlerowskich. „Profesor Spanner” otwiera wstrząsający cykl dokumentujący tragiczny los, jaki „zgotowali ludzie ludziom”. Tytułowy profesor to wyzuty z wyższych uczuć naukowiec niemiecki, który m. in. produkował mydło z ludzkich zwłok.

15 Rosjanie w literaturze
Rosjan w literaturze polskiej także często przedstawia się niekorzystnie (choć zdarzają się wyjątki np. „Do przyjaciół Moskali” Adama Mickiewicza) „Syzyfowe prace” S. Żeromskiego pokazują bezskuteczną, choć perfidną rusyfikację. W szkole rosyjskiej, gdzie uczniowie tracą swoją tożsamość narodową, pojawia się chłopiec, Bernard Zygier, który wyrywa kolegów ze „śpiączki”. Uświadamia im ich pochodzenie i rozbudza patriotyczne uczucia oraz zainteresowanie kulturą i historią ojczystą.

16 „Reduta Ordona” Adama Mickiewicza
W tym utworze Rosjanie porównani są do błota, które ze wszystkich stron zalewa bohaterską redutę dowodzoną przez tytułowego Ordona. Krytyczny mamy też obraz despotycznego cara, imperatora zmuszającego swych podwładnych do niegodnych czynów, traktującego ludzi w sposób instrumentalny. W „Dziadach” cz. III Mickiewicz podobnie ujął temat tyranii i zła, które utożsamił z władcą Rosji. ,

17 „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
Utwór skierowany jest przeciwko systemowi stalinowskiemu, ale jednocześnie nie brakuje w nim niepochlebnych słów o samych Rosjanach. Autor opisuje na przykład znęcanie się rosyjskich więźniów kryminalnych nad tymi, którzy znaleźli się w łagrze z powodów politycznych. Bezprizorni sieją strach i śmierć.

18 Żydzi w literaturze W Rzeczypospolitej żyło wielu Żydów. Tworzyli oni zamknięte społeczności, do których tradycyjna kultura polska przenikała opornie. Barwny - a dla katolików - egzotyczny świat żydowskich dzielnic i miasteczek, zniknął wraz z katastrofą II wojny światowej. Przejmująca nowela Marii Konopnickiej „Mendel Gdański” jest poświęcona problemowi antysemityzmu. To historia warszawskiego Żyda, szanowanego przez sąsiadów , dla którego Warszawa była małą ojczyzną. Kiedy w wyniku zamieszek jego wnuk zostaje ranny w głowę, stary Żyd oświadcza: „ U mnie umarło serce do tego miasta”. Poczucie godności Mendla wynika ze słusznego przekonania, że uczciwie pracując, ma on większe prawo żyć w swoim rodzinnym mieście niż hołota, która chce mu tego zabronić.

19 „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall
Wywiad z Markiem Edelmanem, ostatnim żyjącym bojownikiem z warszawskiego getta, przedstawia obraz Żydów bez blichtru, odbrązowionych, i przez to pięknych w swym poświęceniu, ofiarności i dramatycznych decyzjach tuż przed dramatycznym odejściem. Edelman odważnie opowiada o straszliwej rzeczywistości, prawdziwie i bez fałszywej skromności czy nieznośnego patosu.

20 „Weiser Dawidek” Pawła Huellego
„Poczuliśmy [...], iż to my różnimy się od niego, a nie on od nas” – te słowa dobitnie eksponują problem, przed którym stawia czytelnika pisarz z Gdańska - Paweł Huelle. Bohater jego powieści, młody żydowski chłopiec o niezwykłych zdolnościach, z którego drwią rówieśnicy - nagle znika. Narrator próbuje rozwikłać zagadkę niespodziewanego odejścia tytułowego bohatera.

21 „Zabić drozda” Harper Lee
W książce pt. „Zabić drozda”doskonale widać różnice powstałe na tle rasowym. Ludność biała dyskryminuje Murzynów. Jest jednak jeden człowiek, Atticus Finch, adwokat, który nie zwraca uwagi na kolor skóry. Przeciwstawia się wszechobecnej nietolerancji, nie ulega presji innych. Nie boi się wyrażać swoich poglądów, dzielnie walczy o równość w amerykańskim miasteczku lat 30.

22 Tortury Wisława Szymborska
Nic się nie zmieniło. Przybyło tylko ludzi, obok starych przewinień zjawiły się nowe, rzeczywiste, wmówione, chwilowe i żadne, ale krzyk, jakim ciało za nie odpowiada, był, jest i będzie krzykiem niewinności, podług odwiecznej skali i rejestru. Nic się nie zmieniło. Chyba tylko maniery, ceremonie, tańce. Ruch rąk osłaniających głowę pozostał jednak ten sam. Ciało się wije, szarpie i wyrywa, ścięte z nóg pada, podkurcza kolana, sinieje, puchnie, ślini się i broczy. Nic się nie zmieniło. Poza biegiem rzek, linią lasów, wybrzeży, pustyń i lodowców. Wśród tych pejzaży duszyczka się snuje, znika, powraca, zbliża się, oddala, sama dla siebie obca, nieuchwytna, raz pewna, raz niepewna swojego istnienia, podczas gdy ciało jest i jest i jest i nie ma się gdzie podziać Nic się nie zmieniło. Ciało jest bolesne, jeść musi i oddychać powietrzem, i spać, ma cienką skórę, a tuż pod nią krew, ma spory zasób zębów i paznokci, kości jego łamliwe, stawy rozciągliwe. W torturach jest to wszystko brane pod uwagę. Nic się nie zmieniło. Ciało drży, jak drżało przed założeniem Rzymu i po jego założeniu, w dwudziestym wieku przed i po Chrystusie, tortury są, jak były, zmalała tylko ziemia i cokolwiek się dzieje, to tak jak za ścianą.

23 „List do ludożerców” Różewicz Tadeusz
Kochani ludożercy nie patrzcie wilkiem na człowieka który pyta o wolne miejsce w przedziale kolejowym zrozumcie inni ludzie też mają dwie nogi i siedzenie Kochani ludożercy poczekajcie chwilę nie depczcie słabszych nie zgrzytajcie zębami zrozumcie ludzi jest dużo będzie jeszcze więcej więc posuńcie się trochę ustąpcie Kochani ludożercy nie wykupujcie wszystkich świec sznurowadeł i makaronu Nie mówcie odwróceni tyłem: ja mnie mój moje mój żołądek mój włos mój odcisk moje spodnie moja żona moje dzieci moje zdanie Kochani ludożercy nie zjadajmy się Dobrze bo nie zmartwychwstaniemy Naprawdę

24 Polskie filmy o tolerancji
Tolerancja Polskie filmy o tolerancji

25 „Kobieta samotna” reż. Agnieszka Holland
Opowieść o trudnym spotkaniu dwóch nieszczęśliwych, samotnych osób- górnika, okaleczonego podczas wypadku w kopalni i listonoszki, samotnie wychowującej syna. Mężczyzna kaleka styka się na co dzień z brutalną nietolerancją, nieporadnie, a w gruncie rzeczy tragicznie, walczy o swoje szczęście i miłość.

26 „Duże zwierzę” reż. Jerzy Stuhr
Przypowieść o polskiej prowincji. Pan Sawicki cieszy się wśród swojej społeczności szacunkiem, do czasu, kiedy przygarnie porzuconego przez cyrk wielbłąda. Wtedy ludzie zaczynają się od niego odwracać- Sawicki staje się „innym”, którego nie można tolerować. Oszczędny w środkach wyrazu film o odwadze wychodzenia poza stereotypy i samotności wiążącej się z takim zachowaniem.

27 Zagraniczne filmy o tolerancji
Tolerancja Zagraniczne filmy o tolerancji

28 „Maska” reż. Peter Bogdanovich
Historia nastoletniego Rocky’ego, który z powodu nieuleczalnej choroby ma zniekształconą, odpychającą twarz. Mimo to jest lubiany i akceptowany przez rówieśników, ma przyjaciół, którzy chronią go przed przykrymi uwagami innych ludzi. Nagła śmierć Rocky’ego jest dla wszystkich ogromnym wstrząsem.

29 „Forrest Gump” reż. Robert Zemeckis
Tytułowy bohater, mimo swojego upośledzenia, robi prawdziwą karierę, poznaje najważniejsze osobistości współczesnego świata. Osiąga akceptację i sukces w świecie, w którym niełatwo o tolerancję dla wszystkiego, co „inne”.

30

31 „Radio” reż. Michael Tollin
Film opowiada o czarnoskórym, upośledzonym chłopcu, który marzy o normalnym funkcjonowaniu. Dzięki staraniom trenera jego życie ulega całkowitej zmianie. Jedna osoba sprawiła, że inni ludzie nauczyli się akceptacji. Od tej chwili niepełnosprawny chłopiec mógł spełniać swoje marzenia.

32

33 „Filadelfia” reż. Jonathan Demme
Film amerykańskiego reżysera z roku 1993 porusza problem nietolerancji wobec osób dotkniętych chorobą AIDS. W głównej roli wystąpił Tom Hanks, który brawurowo zagrał rolę prawnika walczącego o poszanowanie swoich praw, łamanych przez jego pracodawców. Zwolniony pod byle pretekstem, w istocie „za to, że choruje na AIDS”, staje się metaforą losu ludzi dotkniętych różnorodnymi schorzeniami i spotykającymi się z tego powody z dyskryminacją ze strony innych.

34 Jan Twardowski „ Do moich uczniów”
Pamiętasz tamta lekcję, gdym o niebie mówi, te łzy co w okularach na religii stają - właśnie o robotnikach myślałem z winnicy, co wołali na dworze - nikt nas nie chce nająć. Janku bez nogi prawej, z duszą pod rzęsami - grubasku i jąkało - osowiały, niemy - Zosiu coś wcześnie zmarła, aby nóżki krzywe szybko okryć żałobnym cieniem chryzantemy. Wojtku wiecznie płaczący i ty coś po sznurze drapał się, by mi ukraść parasol, łobuzie - Pawełku z wodą w głowie i ty niewdzięczniku coś mi żaby położył na szkolnym dzienniku. Czekam na was, najdrożsi, z każdą pierwszą gwiazdką - ze srebrem betlejemskim co w pudełkach świeci - z barankiem wielkanocnym. - Bez was świeczki gasną - i nie ma życ dla kogo. Ten od głupich dzieci. Uczniowie moi, uczenniczki drogie, ze szkół dla umysłowo niedorozwiniętych, com wam uczył lat kilka, stracił nerwy swoje, i wam niechaj poświęcę kilka wspomnień świętych. Jurku, z buzią otwartą, dorosły głuptasie- gdzie się teraz podziewasz, w jakim obcym tłumie - czy ci znów dokuczają na pauzie i w klasie - i kto twe smutne oczy nareszcie zrozumie. Janko Kosiarska z rączkami sztywnymi, z noskiem co się tak uparł, że został króciutki - za oknem wiatr czerwcowy z pannami ładnymi - a tobie kto daruje choć uśmiech malutki.

35 „Billy Elliot” reż. Stephen Daldry
Tytułowy bohater mieszka w małej, górniczej miejscowości, w której role żeńskie i męskie są wyraźne podzielone. Obowiązuje tam tylko jeden model życia i Ci, którzy się z nim nie zgadzają zostają odrzuceni. Billy, w odróżnieniu od swoich rówieśników nie interesuje się boksem, kocha balet. Dla najbliższych to objaw zniewieścienia. Bohater jednak nie poddaje się, walczy o swoją pasję, o swoje marzenia.

36

37 „Pianista” reż. Roman Polański
Opowiada o życiu znakomitego polskiego pianisty, pochodzenia żydowskiego – Władysława Szpilmana. Z racji tego, że był Żydem, trafił do getta warszawskiego. W ostatniej chwili wyratowano go przed zagładą w obozie pracy. Udało mu się uciec z getta i znaleźć schronienie u zaprzyjaźnionych Polaków. Później ratuje go niemiecki kapitan Wilm Hosenfeld. Życie Szpilmana było niesłychanie ciężkie i przepełnione bólem. Stracił on rodzinę i przez długi czas nie mógł rozwijać swojej pasji do gry na pianinie.

38

39 Utwory o braku tolerancji
„Rodzinna Europa” Czesława Miłosza forsuje ideę Europy kulturowo jednolitej, złożonej z małych ojczyzn, tolerancyjnej i otwartej na inne tradycje. Sprzeciwia się antagonizmom i ksenofobii. „Malowany ptak” Jerzego Kosińskiego obfituje w drastyczne sceny z życia zacofanej prowincji. Mały chłopiec doświadcza nietolerancji i złego traktowania z powodu swego wyglądu – jest albo Żydem, albo Cyganem. Tytuł książki nawiązuje aluzyjnie do ludzkiej (a raczej stadnej) nieufności w stosunku do ludzi inaczej wyglądających.

40 Ważne terminy i pojęcia
Tolerancja Ważne terminy i pojęcia

41 HOLOKAUST- nazwa ofiary, spalonej doszczętnie, którą Żydzie składali na ołtarzu w starożytności. W czasie II wojny światowej stał się określeniem na masowe mordowanie ludności żydowskiej przez hitlerowskie władze III Rzeszy.

42 SHOAH- biblijne słowo. W języku hebrajskim oznacza "klęska, nieszczęście, katastrofa " . W latach 40. słowo to w hebrajskim stało się podstawowym określeniem masowej zagłady Żydów. Dziś wielu Żydów woli używać właśnie tego określenia, ponieważ jest ono związane z językiem i kulturą żydowską. Shoah jest dosadniejszym określeniem niż holocaust, ponieważ jednoznacznie wskazuje na cierpienie.

43 RASIZM- przekonanie o rzekomej nierówności ludzkich ras, jednocześnie wiara w wyższość jednej z ras i jej prawo do panowania nad innymi. ANTYSEMITYZM- nienawiść do Żydów, wyrażająca się w różnych formach. NACJONALIZM – (łac. natio – naród), ideologia i ruch polityczny, a także postawa społeczno – polityczna, podporządkowująca interesy innych narodów interesom własnego; jego skrajną postawą jest szowinizm, który przyzwala na na podboje i panowanie nad innymi krajami. Tak rozumiany nacjonalizm stał się składnikiem nazizmu i faszyzmu.

44 KSENOFOBIA- niechęć, wrogi stosunek do cudzoziemców i cudzoziemszczyzny.
FANATYZM- zaślepienie, całkowite zamknięcie się w ramach jednej myśli czy ideologii, bezkrytyczna wiara nią. Również postawa skrajnej nietolerancji, odrzucenia możliwości wszelkiego kompromisu, dyskusji z wyznawcami innych poglądów,

45 Humanitaryzm – przyjmowanie za największą wartość godności ludzkiej, równości międzyludzkiej i praw człowieka; postępowanie zgodne z tą zasadą. Humanizm – postawa intelektualna i moralna wyrażająca sie zainteresowaniem sprawami człowieka, poszanowania jego godności, praw i wolności. (także: a) kierunek powstały we Włoszech ok.pocz. XIV w., nawiązujący do antyku; b) kierunek myśli filozoficznej, koncentrujący się wokół problemów człowieka, jego narury, relacji z przyrodą.

46 „DŻUMA” jako puenta prezentacji
„Dżuma” A. Camusa to utwór powstały w 1947 roku. Proponuje on etykę heroizmu, tworzenia przez człowieka wartości, walkę ze złem. Etyka – ogół zasad, norm postępowania obowiązujących w danej zbiorowości; moralność. Heroizm – bohaterstwo, męstwo, dzielność, zdolność dokonywania wielkich czynów, nawet kosztem własnego życia.

47 CYTATY Z „DŻUMY” „Zarazy są w istocie sprawą zwyczajną, ale z trudem się w nie wierzy, kiedy się na nas walą. Na świecie było tyle dżum co wojen. Mimo to dżumy i wojny zastają ludzi zawsze tak samo zaskoczonych.” „Każdy nosi w sobie dżumę, nikt bowiem nie jest od niej wolny. I trzeba czuwać nad sobą nieustannie, żeby w chwili roztargnienia nie tchnąć dżumy w twarz drugiego człowieka i żeby go nie zakazić. Mikrob jest czymś naturalnym.” „Trzeba walczyć w taki czy inny sposób i nie padać na kolana”. „Ta myśl może się wydać śmieszna, ale jedyny sposób walki z dżumą to uczciwość.” "Nie należy słuchać tych moralistów, którzy powiadają, że trzeba paść na kolana i poniechać wszystkiego. Trzeba tylko iść naprzód w ciemnościach, trochę na oślep i próbować czynić dobrze."

48 Dżuma - znaczenie tytułu
Dżuma - jako choroba - jest to dosłowne znaczenie wynikające z przebiegu powieściowych zdarzeń. Dżuma jako potężny, nieobliczalny kataklizm spadający nieoczekiwanie na ludzi - przyczyn jego nic nie tłumaczy, a jego siły nikt nie jest w stanie przewidzieć. Jest symbolem zagrożenia człowieka, bezradności wobec żywiołu. Podkreśla kruchość i nietrwałość ludzkiego losu. Dżuma jako zło tkwiące w człowieku i w świecie. Dżuma jako absurd - Jest to nasza rzeczywistość, której w żaden sposób nie jesteśmy w stanie zracjonalizować, bo wypełnia ją absurd. Jest ciągiem tragicznych zdarzeń, które pogłębiają naszą samotność i poczucie bezradności. Ludzka egzystencja jest groźna i bezsensowna. Dżuma spada przecież na mieszkańców miasta niczym miażdżąca siła.

49 ASYMILACJA – odnalezienie przez obcego swojego miejsca w innej społeczności. Polega z jednej strony na przyjęciu go i zaakceptowaniu przez większość, z drugiej zaś na dostosowaniu się w pewnym sensie do obowiązujących w danym miejscu zachowań, stylu życia czy kultury i poczuciu łączności z początkowo obcą wspólnotą.

50 Terminy kulturowe, które warto znać Dzieci - kwiaty
Pokolenie hipisów, które domagało się swobody i tolerancji zachowań i opinii, wszelkich odmienności i dziwactw. Najważniejsze hasła: wolność, pokój, wolna miłość, dostęp do środków odurzających. Ruch hipisowski wyrósł na podłożu buntu przeciwko zacofaniu i mieszczańsko – kapitalistycznej obyczajowości amerykańskiej. To jemu zawdzięczamy tzw. rewolucję seksualną, jaka dokonała się w latach 60. i 70. XX w.

51 Filozofia dialogu Za twórcę tego terminu uważa się Józefa Tischnera, księdza i profesora krakowskich uczelni. Zgodnie z tą filozofią istnienie ludzi względem siebie powinno się opierać na dialogu właśnie, wzajemnej akceptacji, zrozumieniu, a jednocześnie uznaniu prawa do czyjejś odrębności (także w kwestii własnych poglądów, sposobu zachowania itp.)

52 INNY To bardzo ważna kategoria kulturowa w filozofii Emmanuela Levinasa, jednego z najważniejszych wspóczesnych myślicieli. Według filozofa wszelkie kontakty międzyludzkie opierają się na spotkaniu z Innym, czyli drugim człowiekiem, który jest tajemnicą. Wyrywa mnie z egocentryzmu, narusza moją obojętność, każe przewartościować samego siebie. Myśl Levinasa wyrasta z głębokiej tolerancji dla drugiego człowieka, z drugiej zas z przekonania, że kontakty międzyludzkie odbywają się na płaszczyźnie jednostka – jednostka, nie zaś jednostka – bezmyślna masa. Do tej idei nawiązywał w swoich reportażach Ryszard Kapuściński, obrońca Innego oraz jego prawa do odrębności.

53 Tolerancja to dążenie do zrozumienia innych.
Dziękujemy za uwagę! Trzecioklasiści

54 Bibliografia Popularna encyklopedia powszechna pod red. Ludwika Czopka, wyd. Fogra, Kraków 1995 - Centralny Ośrodek Doskonalnia Nauczycieli w Warszawie strona poświęcona edukacji praw człowieka – portal edukacyjny Culture.pl. Literatura.Książki (zawiera odsyłacze do omówień wybranych książek) Liceum.pl Gimnazjum.pl Interklasa - portal edukacyjny dla młodzieży. notatki z lekcji polskiego)