Biologia molekularna roślin Rośliny modelowe. Specyfika roślin: co je wyróżnia spośród innych organizmów?

Prezentacja na temat: "Biologia molekularna roślin Rośliny modelowe. Specyfika roślin: co je wyróżnia spośród innych organizmów?"— Zapis prezentacji:

1 Biologia molekularna roślin Rośliny modelowe

2 Specyfika roślin: co je wyróżnia spośród innych organizmów?

3 Specyfika roślin: biologia komórki fotosyneza Rośliny są fotoautotrofami – ta cecha wyróżnia je najbardziej; komórki roślin zawierają chloroplasty (plastydy) umożliwiające fotosyntezę. Plastydy zawierają własne genomy determinujące ważne cechy, przede wszystkim związane z fotosyntezą Genomy plastydów współpracują z genomem jądrowym (ko- ewolucja genomów)

4 Komórki roślin i komórki zwierząt zasadniczo się różnią

5 Specyfika roślin: biologia komórki ograniczenia rozwoju wynikające z występowania ściany komórkowej Komórki roślin są ograniczone celulozowymi ścianami zewnętrznymi. W przeciwieństwie do zwierząt (sztywna forma przestrzenna = szkielet zewnętrzny lub wewnętrzny + mięśnie + wypełniająca tkanka łączna) sztywna forma roślin wynika z turgoru, obecności ścian komórkowych i substancji nierozpuszczalnych, np lignin. Rośliny naczyniowe, podobnie jak zwierzęta, mają system krążenia umożliwiający rozprowadzania substancji pokarmowych i usuwanie zbędnych produktów przemiany materii. (Właściwości takich nie mają grzyby, dlatego ich rozmiar podlega silnym ograniczeniom). Ściana komórkowa roślin stwarza ograniczenie dla dyfuzji. Wielkość porów w ścianie (3,5-5,2 nm) silnie ogranicza ruch cząsteczek o masie powyżej 15Kd. W celu komunikacji międzykomórkowej rośliny muszą w większym stopniu niż zwierzęta polegać na związkach drobno cząsteczkowych.

6 System krążenia u roślin Łyko (floem) przewodzi organiczne substancje pokarmowe; struktura: żywe rurki sitowe Drewno (ksylem) rozprowadza wodę i sole mineralne; struktura: martwe naczynia

7 Różne rozwiązania systemu krążenia u roślin naczyniowych - korzenie jedno- i dwuliściennych Łyko (floem) przewodzi organiczne substancje pokarmowe Drewno (ksylem) rozprowadza wodę i sole mineralne Dwuliścienne Jednoliścienne

8 Specyfika roślin: sposoby integracji organizmu; komunikacja międzykomórkowa Występowanie plazmodesmów powoduje, że roślina nie jest zbiorem indywidualnych komórek, lecz obejmującym cały organizm połączonym obszarem, tzw. symplastem, w którym komórki mogą się z sobą komunikować za pomocą sygnałów chemicznych. Apoplast jest połączonym obszarem na zewnątrz symplastu. Ruch cząsteczek przez plazmodesmy jest ściśle kontrolowany.

9 Ruch cząsteczek w apoplaście podlega prawom chemii i fizyki Symplast

10 Ruch cząsteczek w symplaście podlega także prawom biologii

11 Większość objętości komórki zajmuje wakuola Wakuola = 50-95% obj. komórki Wielkość komórki nie zależy od zwiększania ilości cytoplazmy (biosyntezy makrocząsteczek) i nie wiąże się z obniżeniem szybkości dyfuzji w komórce Ważne dla: przewodzenia sygnałów od błony do jądra, syntezy i transportu białek, syntezy błon, ruchów cytoplazmy, wyrównywanie stężeń substancji pokarmowych i gazów Komórka Zwierzęca Wakuola

12 Merystemy (linia zarodkowa) Zwierzęta – wyspecjalizowane tkanki zarodkowe (spermatogonia, oogonia), różnicują z komórek somatycznych we wczesnej embriogenezie, izolowane od presji selekcyjnej Rośliny kwiatowe – znaczną część niezróżnicowanej tkanki stanowi merystem, tkanka zdolna do wzrostu wegetatywnego i różnicowania (na ogół pod wpływem specyficznych bodźców ze środowiska, jak długość dnia) w organy generatywne, które następnie wytwarzają komórki zarodkowe (pokolenie gametofitowe)

13 Pokolenie gametofitowe i sporofitowe Zwierzęta – końcowe produkty mejozy (spermatydy i kom. jajowe) są w większości nieaktywne metabolicznie, po dojrzeniu ekspresja genów ustaje. Komórki jajowe zwierząt mają wystarczające zapasy mRNA i rRNA na kilka podziałów po-zygotycznych (po zapłodnieniu ) Rośliny kwiatowe maja dwuetapowy cykl życiowy. Diploidalne stadium sporofitu i haploidalne stadium gametofitu: żeńskiego (komórka macierzysta magaspory (2N) – megaspora (1N) – megagametofit – kom. jajowa) i męskiego (komórka macierzysta mikrospory (2N) – mikrospora (1N) – ziarno pyłku – gameta męska) Komórki gametofitów roślin przechodzą szereg podziałów komórkowych w stadium 1N, w trakcie których prowadzą aktywny metabolizm!

14 Cykl życiowy roślin kwiatowych

15 Konsekwencje U zwierząt recesywne allele letalne przenoszone są do zygoty, heterozygotyczność uniemożliwia selekcję przeciwko tym allelom. U roślin, większość recesywnych alleli letalnych (np dot. szlaków metabolicznych, kontroli cyklu komórkowego) jest eliminowana podczas gametofitowego pokolenia haploidalnego. Z gamet roślinnych można wyprowadzać pokolenie haploidalne (u niektórych gatunków)

16 Totipotencja (zdolność komórek do różnicowania) U zwierząt komórki somatyczne przechodzą na ogół końcowe różnicowanie już we wczesnym rozwoju i mogą podlegać rearanżacjom mat. genetycznego, eliminującego totipotencję, np. selektywna utrata chromosomów (bezkręgowce), selektywna politenizacja części chromosomów, somatyczna amplifikacja genów rRNA, rearanżacja genów immunoglobulin Komórki somatyczne roślin zachowują totipotencję w ciągu całego życia rośliny. Nie dysponują zatem systemem regulacji genetycznej (końcowe różnicowanie, rearanżacje mat. genetycznego). Stwarzają wyjątkowo wygodny system do uzyskiwania organizmów zmodyfikowanych genetycznie (nauka, technologia)

17 System ontogenezy (rozwoju organizmu) U zwierząt, w trakcie embriogenezy komórki migrują. Komórki w zarodku roślin są ograniczone ścianami kom. i pozostają stale w tym samym miejscu Różnicowanie u roślin dokonuje się bez migracji komórek. Zasadnicza różnica w systemach ontogenezy: Implikacje ewolucyjne

18 Zamknięty i otwarty program rozwojowy

19 Programy rozwoju: zdeterminowany vs. ciągły U zwierząt program różnicowania doprowadza do formy ostatecznej tkanki lub narządu i kończy się (nieodwracalność różnicowania). Program rozwoju można uważać za zdeterminowany i kompletny plan budowy organizmu. Totipotencji komórek roślin towarzyszy brak stadium końcowego zróżnicowania. U roślin program różnicowania i rozwoju w trakcie życia ma charakter ciągły (przechodzi wiele następujących po sobie, powtarzających się cykli – zwykle w odpowiedzi na bodźce ze środowiska.) Plan budowy roślin jest odbiciem powtarzania programów rozwojowych (węzły, merystemy kwiatowe)

20 Wzrost wegetatywny i wzrost generatywny U zwierząt różnicowanie linii komórek płciowych i wykształcenie narządów płciowych dokonuje się we wczesnej fazie rozwoju. U roślin kwiatowych sporofit rośnie przez dłuższą część cyklu życiowego wegetatywnie. Przełączenie z wzrostu wegetatywnego na generatywny zachodzi późno, pod wpływem bodźców środowiska. Organy generatywne powstają w trakcie kwitnienia.

21 Kwitnienie

22 U roślin podział komórkowy nie jest niezbędny do nabycia przez komórki nowej specjalizacji U zwierząt, podział komórkowy jest niezbędny do różnicowania U roślin, komórki miękiszu mogą różnicować w komórki przewodzące wodę poprzez rozkład cytoplazmy i wakuoli i zgrubienie ścian komórkowych.

23 Arabidopsis thaliana – organizm modelowy w biologii roślin Mały jednoroczny chwast z rodziny Brassicaceae (krzyżowe); 15-20 cm wysokości, nasiona dł. 0,5 mm. Wytwarza do 5000 nasion/roślinę. Diploid (2N), mały genom 125 Mbp DNA Krótki cykl życiowy (ok. 6 tygodni od nasiona do nasiona. Samopylny

24 Arabidopsis thaliana (Johannes Thal, góry Harzu XVI w.)

25 A. thaliana – rozpowszechnienie na świecie

26 A. thaliana – Ekotypy najczęściej używane w laboratorium Landsberg Columbia CN24 Wassilewskija

27 Arabidopsis w fazie kwitnienie Rozeta Pędy kwiatowe

28 Kwiatostany i pojedynczy kwiat

29 Hodowla na dużą skalę - szklarnia

30 Hodowla na dużą skalę - fitotron

31 Hodowla na szalce na pożywce selekcjonującej

32 Hodowla na szalce na pożywce selekcjonującej (powiększenie)

33 Siewki przed przeniesieniem do ziemi (wykształcone liście i korzenie)

34 Wzrost w ziemi

35 Hodowla z nasion od razu w ziemi

36 Identyfikacja mutantów (nadmiar kwiatów, wt, brak kwitnienia)

37 Mutacje w budowie kwiatu

38

39 Mutacje w genie MET1 kodującym metylotransferazę DNA

40 Kultury komórkowe Arabidopsis

41 Projekt sekwencjonowania genomu Arabidopsis THE ARABIDOPSIS GENOME INITIATIVE (2000) Analysis of the genome sequence of the flowering plant Arabidopsis thaliana. Nature 408: 796 - 815THE ARABIDOPSIS GENOME INITIATIVE (2000) Analysis of the genome sequence of the flowering plant Arabidopsis thaliana. Nature 408: 796 - 815

42 Genom Arabidopsis Sekwencjonowane obszary chromosomów – czerwone Telomery/centromery – jasno niebieskie Skupienia heterochromatynowe – czarne Powtórzenia rDNA – amarantowe Gęstość od max do min – czerw-nieb TE – transpozony, MT/CP – geny mitoch/chloropl.

43 Relacje miedzy chromosomami (duplikacje)

44 Statystyka Wielkość: 125Mb (milionów par zasad). 25 498 przewidzianych produktów genów należących do 11 000 rodzin genowych (W zasadzie tak samo, jak w genomie człowieka!). 69% genów zaklasyfikowanych na podstawie podobieństwa do genów innych gatunków. Tylko 8-23% białek związanych z transkrypcją jest ściśle spokrewnionych z białkami innych eukariontów. W przeciwieństwie do tego, aż 48 - 60% genów związanych z biosyntezą białka ma odpowiedniki u innych gatunków. Dowody kilku wielkich wydarzeń duplikacyjnych, w tym wskazujące na starożytnego tetraploidalnego przodka.

45 Rozkład sekwencji genowych

46 Porównanie trzech genomów obecnych w komórce Arabidopsis

47 Białka – przewidywane funkcje

48 Polimorfizmy w genomie Arabidopsis 25 274 SNPs (Single Nucleotide Polymorphisms)~ 1 SNP na 3.3kb 52,1% A/T -> tranzycje G/C 17,3% transwersje AT-TA 22,7% transwersje AT-CG 7,9% transwersje CG-GC 14 570 InDeli (Inwersji/Delecji) w odległości śr. 6.1 kb. 95% o długości poniżej 50bp. Przypuszczalnie 30% InDeli dłuższych niż 250bp to insercje transpozonowe. Transpozony stanowią co najmniej 10% genomu, czyli 1/5 międzygenowego DNA! Rejony bogate w geny są ubogie w transpozony. Transpozony częstsze w rejonach ubogich w geny. Przyczyna czy skutek: czy transpozony integruja się w rejony ubogie w geny, czy wysoka liczna transpozonów przeciwdziała występowaniu genów?

49 Bazy danych dotyczące Arabidopsis Arabidopsis MATDB - searchable index and visualization of positional information for BAC clones and single genesMATDB TIGR Arabidopsis Database Arabidopsis Functional Genomics Consortium (AFGC) Plant Plasma Membrane Database (PPMdb) - Arabidopsis plasma membrane proteins with expression and sequence dataPlant Plasma Membrane Database (PPMdb) Arabidopsis Genomics, TAIR Plant Plasma Membrane Database (PPMdb) - A. thaliana plasma membrane proteins with expression and sequence dataPlant Plasma Membrane Database (PPMdb) AtDB (TAIR)- genetic/physical mapping dataAtDB (TAIR) Arabidopsis thaliana chromosomes 4 & 5 - genetic/physical maps Arabidopsis thaliana chromosomes 4 & 5 The Arabidopsis Information Resource Arabidopsis cDNA Sequence Analysis Project The Arabidopsis Genome Center (ATGC) Everything Arabidopsis The TIGR Arabidopsis Database Project

50 TAIR database- zasoby DNA/Clones –Search for any DNA, which includes clones, libraries, genomic DNA, and filters. Ecotypes –Identify natural variants of Arabidopsis and closely related species using various parameters. Genes –Genes may be searched by name, keywords, features, and/or location. GO Annotations –Retrieve Gene Ontology annotations and draw gene function pie charts for your list of AGI locus codes. Keywords –Search or browse the terms used by TAIR to annotate genes, germplasms and microarray experiments, which include Gene Ontology, Plant Ontology and Experimental Method terms. Locus History –Discover whether a particular AGI locus identifier is currently in use and whether it has been split or merged with another locus. Markers –The TAIR Marker Search window provides three ways of searching for a marker: simple search by name only, feature search using mo re limits, and search by position. Microarray Elements –Find information about the microarray elements (AFGC clones and amplicons, Affymetrix probe sets, CATMA GSTs, and Agilent oligos ) contained on the AFGC, Affymetrix AG (8K) and ATH1 (25K) GeneChip, CATMA and Agilent arrays

51 Zasoby TAIR Microarray Experiments –Search microarray experiments by name, description, experimenter's last name, array manufacturer and keywords. Microarray Expression –Search for microarray gene expression profiles. People/Labs –Find contact information for a colleague, register or update your profile. Polymorphisms and Alleles –Search by name, features, and/or location. Proteins –Search using a variety of parameters, including gene information, domain information, and genome position. Protocols –Search for protocols, experimental methods and classroom activities. Publications –The publications in the TAIR database are derived primarily from PubMed. Entries with the word 'Arabidopsis' in the title, abstract, or MeSH headings are downloaded on a monthly basis. Seeds/Germplasms –Search for ABRC seed stocks or other mutant lines. Sequences –Download a variety of sequences from the Arabidopsis Genome Initiative (AGI) in FASTA or tab-delimited formats.

52 Plant genome bioinformatics group MIPS plant genome databases Arabidopsis thaliana Zea mays Medicago truncatula Lotus japonicus Oryza sativa Solanum lycopersicum

53 Statistics for selected plant genomes Maize Rice Arabidopsis MedicagoMaizeRiceArabidopsisMedicago AVG gene size(kb) 2892 2713 2287 2407 AVG gene density/10kb 0.32 1.66 2.74 2.31 AVG exon size(bp) 245 340 286 469 Predicted genes 457 60666 32739 6821 AVG exons per gene 4.39 4.32 9.30 3.28 AVG introns per gene 3.39 3.32 8.30 2.28 Total Nr. of BACs 100 - 1578 1133 Statistics created: February, 15th, 2005

54 Dwudziesty wiek zaczął się od powtórnego odkrycia praw Mendla dotyczących dziedziczenia u grochu, a zakończył odczytaniem genomu rośliny modelowej – Arabidopsis thaliana