Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu

Prezentacja na temat: "Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu"— Zapis prezentacji:

1 Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2 ESTETYKA ROMANA INGARDENA
Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, ESTETYKA ROMANA INGARDENA – lekcja 47

3 ROMAN INGARDEN Roman Ingarden            Roman Ingarden (1893 – 1970) – filozof, uczeń Edmunda Husserla, najznakomitszy przedstawiciel fenomenologii w Polsce, twórca „drugiej szkoły fenomenologicznej".               Na rozwój filozoficzny Ingardena znaczny wpływ miały kontakty z Husserlem, filozofami skupionymi wokół niego oraz zawarta w czasie studiów we Fryburgu Bryzgowijskim przyjaźń z Edytą Stein.                W Warszawie w 1919 r. Ingarden ożenił się z Marią Pol, w 1925 r. przeniósł się do Lwowa, gdzie starał się o katedrę, którą otrzymał dopiero w roku 1933.                  We Lwowie skupił wokół siebie grono uczniów, oddziaływał również poza kręgi najbliższych studentów, a jego sława wciąż rosła. Edytą Stein

4 ROMAN INGARDEN            Na drodze błyskotliwie rozwijającej się kariery naukowej stanęła wojna. Ingarden spędził ją głównie we Lwowie. W 1945 roku przeniósł się do Krakowa, gdzie wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim. Tu zgromadził liczne grono uczniów i sformował wokół siebie środowisko fenomenologiczne.            Druga połowa lat czterdziestych upłynęła Ingardenowi na pracy dydaktycznej i naukowej, wtedy też zaczęły ukazywać się jego dzieła napisane w czasie wojny: Spór o istnienie świata oraz Szkice z teorii literatury.           Filozofia uprawiana przez Ingardena została jednak uznana przez stalinowskie władze za idealistyczną, burżuazyjną, a przez to zbędną, a nawet niebezpieczną. Dlatego w 1950 r. został przez komunistów zmuszony do urlopu (co równało się zakazowi prowadzenia pracy dydaktycznej) i pozbawiony możliwości publikowania prac o charakterze fenomenologicznym. Roman Ingarden,- Witkacy (1935)

5 ROMAN INGARDEN             Twórczość Ingardena obejmuje wiele dziedzin i zagadnień. Początkowo zajmował się publicystyką kulturalną, pisał na tematy związane z dydaktyką i pedagogiką.                 Posiada w swoim dorobku ponad 200 publikacji, w tym 24 książki. Największy wkład wniósł do ontologii dzieł sztuki, ontologii przedmiotu estetycznego i opisu przeżycia estetycznego. Już w pracy doktorskiej zastosował ogólną metodę badań fenomenologicznych, poszukując własnego stanowiska. Roman Ingarden,- Witkacy (1935)

6 ROMAN INGARDEN           Większość jego pism filozoficznych jest poświęcona filozofii sztuki. Dotyczą określenia dzieła sztuki, teorii dzieła literackiego, teorii obrazu, teorii utworu muzycznego i dzieła architektury.             Rozważania estetyczne Ingardena koncentrują się wokół tzw. sposobu istnienia i struktury dzieła sztuki, jego poznawalności i wartości.              Swoje poglądy estetyczne zawarł w  pracach: ,,Studia z estetyki", ,,O dziele literackim", ,,Przeżycie, dzieło, wartość". Poglądy ontologiczne oraz teoria poznania Ingardena, które stanowią uzasadnienie teorii estetycznej, zawarł przede wszystkim w  ,,Sporze o istnienie świata".

7 ROMAN INGARDEN                Rozważając jego teorię sztuki tego trzeba zacząć od pojęcia intencjonalności, jako, że zasada intencjonalności jest filozoficzną podstawą ontologii sztuki Ingardena. „Każde poznanie jest poznaniem czegoś” głosi wywodząca się od scholastyków, a rozwinięta przez Brentanę i Husserla zasada intencjonalności. Z jej pomocą Ingarden określa stosunek sztuki do rzeczywistości.                  Intencjonalność to podstawowe pojęcie w fenomenologii Husserla, odnoszące się do świadomości i oznaczające, iż zawsze jest ona świadomością czegoś. Świadomość jest jednocześnie ujmowaniem przedmiotu, myśleniem o nim oraz nadawaniem mu sensu, ponieważ przedmiot ujawnia się wyłącznie dzięki intencjonalnemu projektowi skierowanej ku niemu świadomości. Dla fenomenologów przedmiotami intencji są ,,idee" nie rzeczy realne. Ingarden przeciwstawia dziedzinę sztuki światu realnemu zakładając, że dzieła sztuki są przedmiotami czysto intencjonalnymi. Według niego dzieło sztuki nie jest ani bytem materialnym, ani psychicznym, ani też idealnym, ale właśnie przedmiotem intencjonalnym. Roman Ingarden

8 ROMAN INGARDEN            Dzieła sztuki nie należy utożsamiać z przedmiotem fizycznym, materialnym np. płótnem ani też z przeżyciem psychicznym odbiorcy czy twórcy. Trzeba przyjąć inny sposób istnienia dzieła sztuki, jako przedmiotu intencjonalnego. Jest przedmiotem czysto intencjonalnym, albowiem posiada źródło swego istnienia w świadomościowych aktach twórczych.            Jest on co prawda umieszczony w swojej podstawie bytowej, ale nie istnieje autonomicznie, jako, że wywodzi się z aktów twórczych świadomości artysty. Dzieło sztuki będące wytworem świadomości artysty, przez swój nieświadomościowy sposób istnienia ma możliwość dotarcia do świadomości odbiorcy. Roman Ingarden, Witkacy (1924, 1937,1939)

9 Izydora Dąmbska, Danuta Gierulanka,
ROMAN INGARDEN     Dzieło sztuki dzięki temu, że jest niedookreślone, zawiera w sobie różne możliwości dokreśleń, konkretyzacji, i interpretacji. Dzięki konkretyzacjom dokonywanym przez odbiorcę dzieło sztuki staje się przedmiotem estetycznym.                Przedmiot estetyczny to dzieło sztuki i jego konkretny odbiór. Podobnie z wartościami, wartości artystyczne, istniejące w dziele w sposób obiektywny, pod wpływem doświadczenia estetycznego czyli przeżycia odbiorcy, stają się wartościami estetycznymi. Ilość konkretyzacji zależy od odbiorców, jest nieograniczona. Rozróżnienie między dziełem sztuki a przedmiotem estetycznym jest charakterystyczne dla filozofii Ingardena, pozwala na badanie dziełem sztuki niezależnie od jego recepcji. Izydora Dąmbska, Danuta Gierulanka, Roman Ingarden, Kraków, ok. 1962

10 ROMAN INGARDEN                   Wiele miejsca poświęcił Ingarden problematyce dzieła literackiego.                Było ono dla niego najdoskonalszym przedmiotem intencjonalnym, w pełni intencjonalnym, a zarazem odmiennym od przedmiotów, realnych. Dzieło literackie wytworzone w aktach świadomości twórcy, w przeciwieństwie do realnych przedmiotów, istnieje tak długo, jak przechowująca je świadomość.                 Można zniszczyć książkę czyli przedmiot realny, dowodząc tym samym czasowości i zniszczalności przedmiotów realnych, jednak nie unicestwia to samego dzieła, które może nadal istnieć w świadomości autora czy czytelników.

11 Roman Ingarden przy fortepianie w lwowskim mieszkaniu, wrzesień 1942
           Dzieło jest też przedmiotem pochodnie intencjonalnym, albowiem znaczenia dzieła mają swój fundament materialny w znakach językowych, a cała warstwa znaczeniowa jest tworem intersubiektywnym.            Nośnikiem tego intencjonalnego przedmiotu nie jest czynnik materialny, ale inny przedmiot intencjonalny, którym jest język ze zdaniami i ich znaczeniami. Według Ingardena warstwa znaczeniowa dzieła literackiego jest tylko jedną z kilku warstw, dlatego też opracował koncepcję dzieła literackiego jako wielowarstwowego przedmiotu intencjonalnego. Roman Ingarden przy fortepianie w lwowskim mieszkaniu, wrzesień 1942

12 ROMAN INGARDEN Podstawową cechą ogólnej budowy dzieła literackiego, czyli tego, co stanowi jego istotę i jest właściwe wszystkim utworom jest warstwowość. Teoria struktury dzieła literackiego Ingardena tzw. teoria warstw stanowi rozwinięci znanej w średniowieczu koncepcji tzw. poczwórnej analizy.         Zdaniem Ingardena, dzieło literackie składa się z czterech warstw:      1. warstwy brzmień słownych,      2. warstwy znaczeń,      3. warstwy wyglądów przedmiotów przedstawionych,      4. warstwy samych przedmiotów przedstawionych (treść dzieła sztuki). Dzieło sztuki jako całość jest strukturą polifoniczną, powstającą z połączenia jakości estetycznych poszczególnych warstw. Właśnie rodzaj tej polifonii decyduje o wartości estetycznej dzieła. Roman Ingarden

13 ROMAN INGARDEN             Ingarden tworząc swoją koncepcję dzieła literackiego, stanął przed wieloma problemami. Dotyczyły one pojęcia warstwowej budowy dzieła, quasi-sądów, miejsc niedookreślenia i konkretyzacji.             Warstwowość struktury dzieła literackiego wskazuje na wagę wrażeń wyglądowych (wzrok, słuch itd.) w procesie jego percepcji. Według niego dzieło jest tworem językowo-przedmiotowym, podstawowe składniki jego struktury – morfemy /najmniejsza, niepodzielna cząstka znaczeniowa wyrazu/, wyrazy, zdania - nadbudowują świat wyobrażeń, przez co dokonuje się przejście od języka do zmysłów. Roman Ingarden

14 ROMAN INGARDEN                Teoria quasi-sądów. Zdania tworzące dzieło nie są sądami w sensie logicznym, lecz jedynie tzw. quasi-sądami. Zdania dzieła literackiego mają zawieszoną referencję, to znaczy, że nie odnoszą się do niczego, co by istniało poza nim samym. Osoby czy przedmioty, cały świat przedstawiony w dziele nie są w żaden sposób związane z przedmiotami i osobami świata pozaliterackiego i pozajęzykowego.                 Zdania w utworze są więc tylko quasi-sądami, nie sposób badać ich prawdziwości. Przedmioty przedstawione w dziele sztuki, zgodnie z tą teorią, nie są przedmiotami realnymi, lecz jedynie fikcjami.                 Zdania tworzące dzieło są quasi-sądami, przez co jest ono całkowicie fikcjonalne, co uwalnia je od wszelkich pozaestetycznych funkcji. Dzieło literackie nie mówi nic o realnym świecie, o autorze czy jego przeżyciach, ale też nie służy ono celom poznawczym, dydaktycznym lub jakimkolwiek innym pozaestetycznymi.

15 ROMAN INGARDEN                Koncepcja miejsc niedookreśleń dzieła mówi o tym, że czytelnik w akcie lektury dodaje do dzieła to, czego ono nie zawiera. Każde miejsce niedookreślenia może być wypełnione na wiele różnych sposobów. Dzieło literackie jest tworem skończonym, natomiast nieskończone są cechy przedmiotów. Czytelnik dopowiada więc cechy świata przedstawionego, o których nie ma mowy w tekście.                 Konkretyzacja dzieła to całość, w której dzieło występuje w uzupełnieniach i przekształceniach dokonanych w akcie lektury, w procesie konkretyzowania. Żaden czytelnik nie ma więc kontaktu z dziełem w absolutnie czystej postaci, ale z jego konkretyzacjami, które sam tworzy, dopełniając miejsca niedookreśleń. Jedno dzieło dopuszcza nieskończenie wiele konkretyzacji. Ingarden należał do jednych z pierwszych, którzy zauważyli, że czytelnik aktywnie współtworzy dzieło literackie , jako,że dzieło literackie powstaje z myślą i dla czytelnika, a ożywa dopiero w trakcie lektury.

16 ROMAN INGARDEN           Ingarden precyzyjnie odróżnienia dzieła sztuki od jego konkretyzacji estetycznej, wyjaśnia również, że sądy wartościujące odnoszą się do owej konkretyzacji, nie zaś do samego dzieła sztuki.            Wersja dzieła powstała w procesie konkretyzowania czyli uformowana w trakcie odbioru , będąca złożeniem tego, co efektywnie w nim zwarte i elementów potencjalnych. Konkretyzacja stanowi więc wspólny wytwór autora i czytelnika.

17 ROMAN INGARDEN              Estetyka Ingardena to opisowa teoria wartości estetycznych i dzieła sztuki. Ten fenomenologiczny opis nie dotyczy rzeczywistych dzieł sztuki, a jedynie możliwości teoretycznych. Fenomenologia traktuje człowieka jako podmiot myślenia teoretycznego, dlatego analizowany na gruncie fenomenologii, jest człowiekiem abstrakcyjnym.                Najwyższym rodzajem wartości są wartości moralne i estetyczne, bez obcowania z nimi człowiek staje się nieszczęśliwy. Według fenomenologów wartości wytwarzane są przez ludzi.                 Człowiek jako twórca kultury jest      twórcą wartości, bo to ona ujawnia       lub ucieleśnia w sobie wartości dobra i piękna.

18 ROMAN INGARDEN            Badania Ingardena w dziedzinie estetyki uznano, niezależnie od stanowiska wobec założeń ontologicznych i teoriopoznawczych fenomenologii. Jego teoria estetyczna zdobyła popularność nie tylko w Polsce, ale na całym świecie. Nie można pracować naukowo na polu estetyki czy  teorii sztuki, bez uwzględnienia wyników jego badań.             Romana Ingardena uznaje się za za jednego z najwybitniejszych współczesnych filozofów, w Niemczech uchodzi za czołowego przedstawiciela fenomenologii po Husserlu oraz za klasyka filozofii.

19 BIBLIOGRAFIA Gołaszewska M., Roman Ingarden. Człowiek i dzieło, Kraków 1993. Ingarden R., Studia z estetyki, t. 1, 2, Warszawa 1958. Ingarden R., Wybór pism estetycznych, Kraków 2005. Ingarden R., O dziele literackim, Warszawa 1958. Ingarden R., Przeżycie, dzieło, wartość, Kraków 1966. Majewska Z., Książeczka o Ingardenie. Szkic biograficzny, Lublin 1995. Sarna J. W., Człowiek i filozofia, Kielce 2000. Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 3, Warszawa 2002.