Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu

Prezentacja na temat: "Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu"— Zapis prezentacji:

1 Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2 Wiedza o społeczeństwie
Temat: Konserwatyzm. Nauka społeczna kościoła

3 Konserwatyzm Spośród nurtów europejskiej myśli politycznej konserwatyzm jest - obok liberalizmu - nurtem najstarszym. Ideologia konserwatywna narodziła się na przełomie XVIII i XIX wieku. Powstał on w opozycji do rewolucji francuskiej i niesionych przez nią rozwiązań ustrojowych. Edmund Burke Za twórcę konserwatyzmu uważany jest Edmund Burke ( ), myśliciel i publicysta pochodzenia irlandzkiego, autor książki Rozważania o rewolucji francuskiej, wydanej w Londynie w roku gdzie skrytykował rewolucję za niszczenie wypracowanego przez wieki ładu. Publikacja ta stała się pełnym i napisanym z pasją wykładem myśli konserwatywnej.

4 Konserwatyzm Burke wyszedł w swych rozważaniach od tezy, że każda rewolucja jest wielkim złem, gdyż burzy kształtowany przez wieki na drodze ewolucyjnej porządek społeczny. Uważał, że przewroty społeczne są dziełem demagogów, którzy podburzają lud, by wprowadzić wymyślony przez siebie model życia. Rzeczywistość społeczna jest – zdaniem Burke’a - znacznie bogatsza i skomplikowana niż jakikolwiek projekt wymyślony „przy biurku” przez przywódcę ruchu rewolucyjnego. Projekt taki, wprowadzany w życie metodą przemocy, rozrywa tkankę społeczną, niszczy obowiązujący system wartości, podważa panującą hierarchię i autorytety. W efekcie zaczyna dominować chaos, rozkład moralny, brak poczucia bezpieczeństwa. Rewolucja i każda gwałtowna zmiana jest więc apokalipsą w życiu społecznym. We Francji głównym rzecznikiem konserwatyzmu był Francois Rene de Chateaubriand ( ), założyciel w roku 1819 pisma Conservateur, które stało się trybuną europejskiego konserwatyzmu. To właśnie tytuł tego pisma upowszechnił się jako nazwa całego nurtu intelektualno-politycznego.

5 Konserwatyzm Rozwój konserwatyzmu nastąpił w pierwszej połowie XIX wieku, w toku polemik najpierw z liberalizmem (konserwatyzm sprzeciwiał się indywidualizmowi i kapitalizmowi), a następnie z socjalizmem. W drugiej połowie XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku rozwój konserwatyzmu znacznie osłabł. Renesans myśli konserwatywnej rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych w drugiej połowie XX wieku przełomie lat 70 – tych i 80 – tych. Następnie w Wielkiej Brytanii i Niemczech pojawił się neokonserwatyzm będący połączeniem tradycyjnego konserwatyzmu w sferze wartości z liberalizmem gospodarczym. Istniejący obecnie konserwatyzm tradycjonalistyczny nawiązuje do początków konserwatyzmu. Jego przedstawiciele odrzucają demokrację liberalną i opowiadają się za odnowieniem ustroju monarchicznego. Francois Rene de Chateaubriand

6 Konserwatyzm Za reprezentanta skrajnego konserwatyzmu uważany jest francuski dyplomata i myśliciel Joseph de Maistre ( ). Twierdził on (m.in. w pracy O kościele gallikańskim), że każda rewolucja jest buntem przeciwko Bogu i naturze, zaś natura ludzka jest z gruntu zła, dlatego jej okiełznaniu musi służyć silna i absolutna władza. Za największy autorytet, również w sprawach świeckich, de Maistre uważał papieża. Współczesny konserwatyzm podtrzymuje podstawowe założenia konserwatyzmu XIX-wiecznego, w pełni jednak akceptuje ustrój demokratyczny i jego procedury. W tym kontekście konserwatyści podkreślają, iż ważne są nie tylko procedury, ale i jakość rządzenia, dlatego rządzić powinni fachowcy, a nie demagodzy. Ten postulat elitaryzmu w ramach demokracji da się ich zdaniem zrealizować, jeżeli wyborcy będą się kierowali w swych decyzjach rozumem i zawierzą politykom o wysokim poziomie wykształcenia i moralności. Z niechęcią zwolennicy konserwatyzmu odnoszą się do partii masowych oraz ich metod uprawiania polityki. Uważają, że miejscem dyskusji politycznych powinny być gabinety, a nie wiece. Joseph de Maistre

7 Konserwatyzm – wizja człowieka i społeczeństwa
Konserwatyzm charakteryzuje pesymistyczna wizja ludzkiej natury, skażonej złem. Drzemiącego w człowieku zła nie można przezwyciężyć, ale można ograniczyć jego skutki dzięki autorytetom, religii, kulturze i życiu we wspólnotach (np. w rodzinie). Wzorem dla konserwatystów jest człowiek, dla którego ważniejsze są obowiązki niż uprawnienia i który jest zdolny do samopoświęceń i wyrzeczeń w imię wartości wyższych. Ludzie nie są sobie równi poza tym, że są ludźmi - mówią konserwatyści. Każdy z nas ma inne możliwości fizyczne i intelektualne, dysponuje innymi talentami, ma inny temperament i poziom wrażliwości. W tej sytuacji głoszenie postulatu równości społecznej - cokolwiek miałby oznaczać - jest niebezpieczną demagogią żerującą na naiwności ludzi. Konserwatyści są zagorzałymi krytykami kultury masowej jako kultury antyintelektualnej, schlebiającej niskim gustom i umożliwiającej manipulowanie na dużą skalę społeczeństwem. Ich zdaniem, kultura masowa propagując materialistyczną postawę wobec świata, nie uwzględnia duchowego wymiaru człowieka.

8 Konserwatyzm – wizja człowieka i społeczeństwa
W swoich rozważaniach na temat relacji między człowiekiem a społeczeństwem podkreślają, że wspólnota jest nadrzędna wobec jednostki. Człowiek nie może kierować się w swym postępowaniu egoizmem, musi uznawać pierwszeństwo interesu społeczeństwa jako całości nad interesem indywidualnym. Społeczeństwo jest zaś podobne do skomplikowanego organizmu – każdy z jego elementów odgrywa ważną rolę, ale jest inny. Podobnie jest z poszczególnymi warstwami społecznymi – każda pełni inną funkcję i burzenie tej struktury byłoby kataklizmem dla społeczeństwa jako całości. Winston Churchill (1874 – 1965), premier Wielkiej Brytanii w latach 1940 – 1945 i 1951 – 1955. Konserwatyści zwracają uwagę, że człowiek kieruje się w swym postępowaniu nie tylko intelektem, ale także instynktami i emocjami.

9 Konserwatyzm – wizja człowieka i społeczeństwa
Natura ludzka nie jest ani jednoznacznie racjonalna, ani nieracjonalna. Każde jednowymiarowe przedstawianie człowieka zaciera jego prawdziwą, złożoną naturę. Natura ta potrzebuje w życiu codziennym drogowskazów i jasnych punktów odniesienia, dlatego tak ważne jest, aby istniały w każdym społeczeństwie niekwestionowane autorytety. Konserwatywni publicyści często powołują się na wyniki badań socjologicznych przeprowadzonych w społeczeństwie amerykańskim w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku, z których wynika, iż potrzeba posiadania autorytetów jest u większości ludzi silniejsza od potrzeby wolności. Tę potrzebę zaspokaja przede wszystkim religia, traktowana przez konserwatystów jako główny moralny regulator życia społecznego. Warto podkreślić, że dzisiejszy konserwatyzm nie jest związany z żadnym konkretnym obrządkiem religijnym, utożsamia się natomiast z ogólnie traktowanymi wartościami chrześcijańskimi.

10 Konserwatyzm – wizja człowieka i społeczeństwa
Społeczeństwo w ideologii konserwatywnej tworzy organiczną całość, złożoną z powiązanych ze sobą jednostek, grup, rodzin, klas, nadrzędną w stosunku do jednostki. Nie oznacza to jednak, że konserwatyści lekceważą interes jednostki. Każdy ma do odegrania swoją rolę w społeczeństwie. Charles de Gaulle (1890 – 1970), Prezydent Francji w latach 1959 – 1969. W myśli konserwatywnej kluczowym pojęciem i jedną z najwyższych wartości społecznych jest tradycja, czyli przekazywane z pokolenia na pokolenie normy, obyczaje, poglądy i wierzenia. Fundamentem społeczeństwa jest zdrowa, trwała i wielodzietna rodzina. Według konserwatystów społeczeństwo jest zorganizowane hierarchicznie. Występujące między ludźmi różnice uznane są za rzecz naturalną, która wynika z naturalnych różnic w zdolnościach i umiejętnościach.

11 Konserwatyzm – wizja państwa
W swojej wizji państwa konserwatyści szczególny nacisk kładą na konieczność bezwzględnego przestrzegania prawa, opowiadając się jednocześnie za surowym prawem. Są zwolennikami utrzymania kary śmierci jako najlepszej metody odstraszania potencjalnych przestępców. Za najwybitniejszego przedstawiciela europejskiej myśli konserwatywnej końca XX wieku uważany jest brytyjski filozof i socjolog Michael Oakeshott ( ). Podkreślał on, że konserwatyści są przeciwnikami wszelkich „rozwiązań jedynie słusznych”, że to, co jest dobre dla danego społeczeństwa, może nie pasować do innego. Nie ma bowiem ustrojów i instytucji politycznych dobrych w każdych warunkach. Dla Europejczyków czy Amerykanów dobra jest demokracja, gdyż jest ona naturalnym efektem rozwoju tych społeczeństw. Dla mieszkańców Azji czy Afryki właściwsze mogą być różne formy autorytaryzmu, gdyż głęboko tkwią w ich tradycji i kulturze. Żadne społeczeństwo nie ma więc prawa narzucać innym swoich wzorców.

12 Konserwatyzm – wizja państwa
Oakeshott twierdził, że politycy powinni zaprzestać głoszenia absolutnych, ponadczasowych idei (takich jak wolność, równość, sprawiedliwość etc.), a skoncentrować się na szukaniu rozwiązań dla konkretnych przypadków występujących w danym społeczeństwie, biorąc pod uwagę jego tradycję i specyficzne warunki. W ostatnich dziesięcioleciach konserwatyzm odnosił sukcesy polityczne przede wszystkim w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Za najwybitniejszego w tym okresie europejskiego polityka konserwatywnego uznawana jest Margaret Thatcher, która w latach stała na czele rządu brytyjskiego. Jej największym sukcesem było rozbicie siły brytyjskich związków zawodowych, które jeszcze w latach siedemdziesiątych były ważnym czynnikiem na brytyjskiej scenie politycznej. Udało się jej także przeprowadzić prywatyzację strategicznych gałęzi przemysłu (między innymi energetyki i stoczni), które były znacjonalizowane w okresie rządów Partii Pracy. Margaret Thatcher

13 Konserwatyzm – wizja państwa
W Stanach Zjednoczonych symbolem polityka konserwatywnego stał się Ronald Reagan, sprawujący urząd prezydenta w latach Za jego rządów była realizowana w gospodarce tzw. reaganomika, polegająca na podnoszeniu stóp procentowych w celu zredukowania inflacji, zmniejszaniu wydatków na cele socjalne i obniżaniu podatków w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego. Ronald Reagan W dziedzinie polityki zagranicznej Reagan prowadził twardą politykę wobec ZSRR, ogłaszając plan budowy systemu obrony strategicznej, zwanego potocznie programem gwiezdnych wojen. Wielu politologów uważa, że to właśnie narzucenie Związkowi Radzieckiemu nowego wyścigu zbrojeń, któremu nie był w stanie sprostać, doprowadziło do upadku potęgi ZSRR, a w konsekwencji do rozpadu bloku komunistycznego, czego finałem był rozpad samego Związku Radzieckiego.

14 Konserwatyzm – wizja państwa
Konserwatyzm postuluje istnienie silnego państwa, ponieważ jest ono gwarantem ładu, chociaż władza powinna mieć charakter ograniczony . Współcześnie większość konserwatystów zaakceptowała demokrację przedstawicielską. Ciągle jednak silny jest nurt odnoszący się z niechęcią do demokracji i republiki oraz opowiadający się za monarchią, w której jednostka sprawuje realną władzę. Konserwatyści akcentują rolę elit, do których powinna należeć władza w państwie, i z nieufnością odnoszą się do mas społecznych. Rozwój musi dokonywać się stopniowo, powoli, metodą dokładania kolejnych „cegiełek” do istniejącej struktury. Natomiast za najlepszą formę rządu Burke uważał rząd mieszany, łączący elementy oświeconej monarchii absolutnej z parlamentaryzmem. Był przeciwnikiem prawa stanowionego, jako narzucanego odgórnie i arbitralnego. Uważał, iż najlepsze jest prawo zwyczajowe, kształtowane przez wiele pokoleń - i ono powinno być głównym regulatorem życia społecznego.

15 Konserwatyzm – wizja gospodarki
W kwestiach gospodarczych konserwatyści są rzecznikami wolnego rynku i nienaruszalności własności prywatnej. Większość z nich prezentuje dziś stanowisko, że rola państwa w gospodarce i życiu społecznym powinna być ograniczona do minimum, że nie powinno się ono angażować w bezpośrednie zarządzanie gospodarką, lecz tylko chronić „ład rynkowy” - rzecz bowiem w tym, iż nie wszyscy przedsiębiorcy przestrzegają reguł gry wolnorynkowej, dlatego ingerencja państwa w obronie tych reguł może być konieczna. Są jednak w tym nurcie także reprezentanci tak zwanego konserwatyzmu socjalnego. Za swoich protoplastów uważają oni kanclerza Niemiec Otto von Bismarcka, który realizował politykę odgórnych reform społecznych, wprowadzając między innymi ubezpieczenia emerytalne i zdrowotne. Współcześni konserwatyści socjalni są zdania, iż wprawdzie państwo nie powinno samo być podmiotem gospodarczym, ale w interesie pokoju społecznego może rozbudowywać sferę opieki socjalnej.

16 Konserwatyzm w Polsce Polski konserwatyzm narodził się w pierwszej połowie XIX wieku. Konserwatystami byli m.in. Adam Jerzy Czartoryski i Aleksander Wielopolski. W latach 60 – tych XIX wieku w Galicji powstało ugrupowanie stańczyków (m.in. Michał Bobrzyński, Józef Szujski), którzy byli najbardziej wpływowym ugrupowaniem politycznym w dziejach polskiego konserwatyzmu. Stańczycy sprzeciwiali się powstaniom, a katolicyzm uznawali za podstawę światopoglądu. Pod koniec XIX wieku uzyskali duże wpływy polityczne w monarchii Habsburgów. Marian Zdziechowski W okresie międzywojennym myśl konserwatywna rozwinęła się nieznacznie, a konserwatyści nie odgrywali większej roli politycznej. Najbardziej znanymi postaciami byli publicysta Stanisław Cat – Mackiewicz oraz filozof Marian Zdziechowski.

17 Konserwatyzm w Polsce W okresie PRL – u nie istniały warunki do rozwoju myśli konserwatywnej. Odwoływali się do niej tylko nieliczni intelektualiści, m.in. Paweł Hertz. Idee konserwatywne pojawiały się również na łamach „Tygodnika Powszechnego”. Nurt istniał także w opozycji antykomunistycznej. Po 1989 roku do ideologii konserwatywnych odwoływało się kilka partii politycznych (m.in. Unia Polityki Realnej oraz Partia Konserwatywna), jednak nie odnosiły one większych sukcesów. Konserwatyści dość sceptycznie odnoszą się do postępów integracji europejskiej. Uważają, że mogą one doprowadzić z jednej strony do utraty przez poszczególne państwa suwerenności narodowej, z drugiej zaś do wzrostu centralizmu i biurokracji. Bruksela, siedziba władz Unii Europejskiej, jest dla konserwatystów symbolem nieokiełznanej biurokracji. Konserwatyści popierają taki model integracji, który umożliwi zachowanie tożsamości narodowej. Są więc przeciwni szybkiemu rozwijaniu instytucji ponadnarodowych, które przejmowałyby kompetencje rządów.

18 Nauka społeczna Kościoła – Chrześcijańska demokracja
Chrześcijańska demokracja, tworząc swą doktrynę, czerpała z dwóch źródeł: społecznej nauki Kościoła oraz kierunku filozoficznego zwanego personalizmem, zwłaszcza filozofowie francuscy (Jacques Maritain i Emmanuel Mounier). Ten nurt w myśli politycznej pojawił się pod koniec XIX wieku i był odpowiedzią środowisk katolickich na rosnące wpływy socjalizmu, ateistycznego w swym charakterze. Środowiska te zaczęły zdawać sobie sprawę, że mogą utracić wpływ na klasę robotniczą, jeżeli nie zaproponują atrakcyjnej i jednocześnie konkurencyjnej wobec socjalizmu wizji porządku społecznego. Leon XIII Podstawą społecznej nauki Kościoła stała się encyklika Rerum novarum (O rzeczach nowych), ogłoszona w roku 1891 przez papieża Leona XIII. Była ona polemiką z doktryną socjalistyczną. Leon XIII zaprezentował pogląd, że własność prywatna nie może być przedmiotem ingerencji państwa, gdyż jej posiadanie należy do praw naturalnych człowieka.

19 Nauka społeczna Kościoła – Chrześcijańska demokracja
Marksistowskiej teorii walki klas Leon XIII przeciwstawił wizję solidaryzmu społecznego, jako takiego modelu funkcjonowania społeczeństwa, w którym poszczególne warstwy nawzajem się wspierają w imię dobra wspólnego. Dla rozwoju myśli chrześcijańsko-demokratycznej duże znaczenie miała również encyklika Pacem in terris (Pokój na ziemi), ogłoszona przez Jana XXIII w roku 1963 podczas trwania obrad Soboru Watykańskiego. Za najważniejsze wartości społeczne Jan XXIII uznał prawdę, sprawiedliwość, miłość i wolność. Celem naczelnym działania władz publicznych powinna być realizacja dobra wspólnego. Emmanuel Mounier Państwo powinno angażować się w budowę powszechnego zabezpieczenia socjalnego - od zapewnienia minimum socjalnego i przeciwdziałania bezrobociu po dbałość o poziom płac i powszechność nauki.

20 Nauka społeczna Kościoła – wizja człowieka i społeczeństwa
Społeczna nauka kościoła uznaje personalistyczną wizję ludzkiej osoby. Człowiek jest istotą wyjątkową przede wszystkim dlatego, że jest istotą duchową, a jego celem jest życie wieczne. Stąd w dokumentach kościelnych bardzo często podkreśla się godność osoby ludzkiej. Człowiek jest wolny, posiada szereg praw. Oprócz tradycyjnych wolności, dokumenty wymieniają m.in. prawo do życia rodzinnego, posiadania własności oraz do sprawiedliwej płacy. Główną wartością w życiu społecznym jest sprawiedliwość pojmowana jako oddawanie każdemu tego, co się mu należy. Sprawiedliwość jest narzędziem, które ogranicza ubóstwo. Realizowanie dobra wspólnego wymaga kierowania w życiu społecznym zasadami sprawiedliwości, dialogu i kompromisu. Rodzina jest podstawową komórką społeczną, środowiskiem, które kształtuje człowieka.

21 Nauka społeczna Kościoła – wizja człowieka i społeczeństwa
Pojęcie osoby ludzkiej występuje jako kluczowe w filozofii personalizmu, której czołowymi przedstawicielami są dwaj Francuzi: Jacques Maritain ( ) i jego uczeń Emmanuel Mounier ( ). Uważali oni, że człowiek musi zachowywać prymat wartości duchowych nad materialnymi, gdyż tylko wówczas jego człowieczeństwo jest pełne, czyli można o nim mówić jako o osobie ludzkiej. W wymiarze społecznym z konieczności respektowania godności osoby ludzkiej wynika potrzeba przestrzegania praw człowieka. Maritain twierdził w swojej pracy Humanizm integralny (1936), że każda władza jest dobra, jeżeli nie każe osobie ludzkiej postępować niezgodnie z sumieniem. Przestrzegał przed traktowaniem polityki jako gry, prowadzącej do zdobycia władzy. Jego zdaniem każdy polityk powinien kierować się moralną wizją społeczeństwa, w której naczelne miejsce zajmuje idea dobra wspólnego.

22 Nauka społeczna Kościoła – wizja państwa
Państwo jest traktowane jako wspólnota, której głównym celem powinno być zapewnienie obywatelom godnych warunków życia. Państwo może odgrywać w odniesieniu do członków społeczeństwa jedynie rolę pomocniczą (subsydiarną). Oznacza to, iż nie może ono ograniczać praw jednostek ani ingerować w te kwestie życia społecznego, które mogą być rozwiązywane siłami i w ramach społeczności naturalnych - rodziny bądź wspólnot lokalnych. Leon XIII wymienił wśród sytuacji uzasadniających interwencję państwa między innymi niesprawiedliwość ekonomiczną będącą wynikiem działań pracodawców. Wierni powinni mieć krytyczny stosunek do władzy. Kościół przyznaje obywatelom prawo do nieposłuszeństwa obywatelskiego, jeśli władza łamie prawa człowieka. Ustrojem politycznym propagowanym przez chrześcijańskich demokratów jest taka demokracja, która szczególny nacisk kładzie na rozwój wszelkich form samorządności lokalnej. Wynika to z faktu, że właśnie na najniższych szczeblach życia publicznego najpełniej może być realizowany ideał solidaryzmu społecznego.

23 Nauka społeczna Kościoła – wizja gospodarki
Kościół opowiada się za gospodarką rynkową, ale ze zwróceniem uwagi na sprawy socjalne. Oprócz własności prywatnej nauka kościoła zwraca uwagę na dużą rolę form własności grupowej (np. akcjonariat pracowniczy), która łagodzi nierówności społeczne i realizuje zasadę sprawiedliwości. Kościół podkreśla rangę pracy i prawo do jej godnego opłacania, mówi o współpracy między pracownikiem a pracodawcą dla dobra wspólnego. Wśród priorytetowych wartości wymienia się - obok poszanowania życia i instytucji rodziny - także pracę, własność prywatną, solidarność i odpowiedzialność. Zasady solidaryzmu społecznego i dobra wspólnego mają być zaporą przed egoizmem klasowym. Życie społeczne nie może mieć charakteru ciągłej walki konkurencyjnej, gdyż w takiej walce człowiek zatraca właściwą hierarchię wartości. Krytyce poddawany jest konsumpcjonizm jako postawa, która z pogoni za dobrami materialnymi czyni sens życia, doprowadzając do wypaczenia i zredukowania człowieczeństwa.

24 Nauka społeczna Kościoła – chrześcijańska demokracja w Polsce
W Polsce ruch chrześcijańsko – demokratyczny ukształtował się na początku XX wieku na bazie działających związków zawodowych i organizacji społecznych. Przed pierwszą wojną światową partie i stronnictwa działały we wszystkich trzech zaborach. W okresie międzywojennym opcję chrześcijańsko – demokratyczną reprezentowało Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji, którego przywódcami byli Wojciech Korfanty i ks. Stanisław Adamski. W okresie PRL-u do myśli chadeckiej nawiązywało środowisko skupione wokół miesięcznika „Znak” oraz „Tygodnika Powszechnego”. Po 1989 roku powstało kilka partii chrześcijańsko – demokratycznych, m.in. Porozumienie Centrum, Partia Chrześcijańskich Demokratów. Jednak oprócz pierwszej z nich żadna nie uzyskała większych wpływów.

25 Papieże – twórcy katolickiej nauki społecznej
Jan XXIII (1881 – 1963), papież w latach 1963 – 1978, encykliki: Mater et Magistra (1961), Pacem in terris (1963). Paweł VI (1897 – 1978), papież w latach 1963 – 1978, encykliki: Populorum progressio (1967), Humanae vitae (1968). Jan Paweł II (1920 – 2005), papież w latach 1978 – 2005, encykliki: Redemptor hominis (1979), Laborem exercens (1981), Centesimus annus (1991).

26 Wybitni politycy chadeccy
Helmut Kohl (ur. 1930), kanclerz RFN, a potem zjednoczonych Niemiec w latach 1982 – 1998. Aldo Moro (1916 – 1978), premier Włoch w latach 1963 – 1968, 1974 – 1976. Konrad Adenauer (1876 – 1967), kanclerz RFN w latach 1949 – 1963.