Legislatywa dr Ryszard Balicki.

Prezentacja na temat: "Legislatywa dr Ryszard Balicki."— Zapis prezentacji:

1 Legislatywa dr Ryszard Balicki

2 Narodziny parlamentu Najstarszy, istniejący do dzisiaj parlament:
Islandzki Althing (od 930 r.) Althing – zgromadzenie ogólne Islandii, utworzone w 930 roku w Þingvellir (isl. Równina Zgromadzenia), położonym 45 km na wschód od Reykjavíku. Uznawane jest za najstarszy dotychczas istniejący parlament. Althing obradował w Thingvellir do 1799, kiedy to został zniesiony na kilkadziesiąt lat. Przywrócono go w 1844 i przeniesiono do stolicy, gdzie znajduje się do dziś. Obecny budynek parlamentu, Alþingishúsið, zbudowano w 1881. Althing liczy 63 deputowanych, wybieranych w sześciu okręgach wyborczych na czteroletnią kadencję. Do 1991 wybierany był jako parlament jednoizbowy, po czym dzielono go na 2 izby w proporcji 1/3 (izba wyższa) i 2/3 (izba niższa). Obecnie jest parlamentem jednoizbowym.

3 Kiedy powstaje parlament
Minimalny katalog cech wg prof. P. Sarneckiego konstytucyjny akt powołania, kolegialność, przy znacznej liczbie członków, przedstawicielski charakter, bez względu na sposób kreacji, jawność obrad, szczególne stanowisko członka izby, co wiąże się z jego ochroną immunitetową , udział w realizacji przynajmniej funkcji ustawodawczej. Niekiedy twierdzi się, że katalog ten nie jest pełny i wymaga doprecyzowania, gdyż g) kompetencje izby parlamentarnej powinny mieć charakter stanowczy, a nie jedynie opiniodawczy lub doradczy; należy jednak zwrócić uwagę, że „poziom stanowczości” kompetencji izby zależy od jej pozycji.

4 Geneza parlamentum (średniowieczna łacina) –
kolegialny organ obradujący nad sprawami państwa Anglia: w Plea Roll z 1236 r. i w Chancery Roll z 1242 r. Od 1265 r. nazwy “parlament” zaczęto w Anglii używać dla wspólnych zjazdów feudałów świeckich i duchownych oraz przedstawicieli rycerstwa i miast

5 Struktura parlamentu Jednoizbowy Wieloizbowy (od 2 do 5) A. Esmain:
„podział ciała prawodawczego na dwie izby zapobiega uniesieniom i błędom, którym z taką łatwością ulega zgromadzenie obradujące” francuskie Stany Generalne miały 3 izby, a przejściowo w b. Jugosławii tamtejszy parlament Skupsztina składał się z 5 izb.

6 Parlamenty: pomarańczowy – jednoizbowe niebieski – dwuizbowe
Współcześnie w większości krajów zachodnich funkcjonują parlamenty dwuizbowe (bikameralizm). Parlamenty jednoizbowe (unikameralizm) występują w Skandynawii ale tez Grecja czy Portugalia. Senaty, izby drugie (choć często z mniejszymi uprawnieniami) nazywa się wyższymi. Określenie te zawdzięczają tradycji historycznej. Odnoszą się one bowiem do istniejących jeszcze w średniowieczu rad królewskich. Zasiadali w niej mianowani hierarchowie kościelni i wyżsi urzędnicy państwowi, a więc osoby pochodzące z arystokratycznych rodzin.

7 Bikameralizm art. 55 Konstytucji Włoch
„Parlament składa się z Izby Deputowanych i Senatu Republiki.” art. 58 ust. 2 Konstytucji Rumunii „Parlament składa się z Izby Deputowanych i Senatu.” art. 24 Konstytucji Francji „Parlament składa się ze Zgromadzenia Narodowego i Senatu.” art. 148 ust. 2 Konstytucja Szwajcarii „Zgromadzenie Federalne składa się z dwóch izb, Rady Narodowej i Rady Kantonów; obie izby są równorzędne.” art. 66 ust. 1 Konstytucji Hiszpanii „Kortezy Generalne reprezentują lud hiszpański i składają się z Kongresu Deputowanych oraz Senatu.” Konstytucyjna zasada dwuizbowości parlamentu wyrażona może zostać explicité ….

8 Bikameralizm art. 36 Konstytucji Belgii
„Federalna władza ustawodawcza wykonywana jest wspólnie przez Króla, Izbę Reprezentantów i Senat.” Tytuł III „O władzach” , Rozdział I „O izbach federalnych”, a tam postanowienia dot. Izby Reprezentantów i Senatu art. 10 ust. 2 Konstytucji RP „Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat (…)” Rozdział IV Konstytucji RP „SEJM I SENAT” Art. 95 Konstytucji RP „1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat.” lub tez może zostać wyrażona implicité …

9 Bikameralizm państwa federalne państwa unitarne tradycje arystokratyczne części składowe państw federalnych państwa arabskie (reformy)

10 W państwach federalnych Izby państw federalnych/złożonych (USA – Senat, Szwajcaria – Rada Kantonów, Austria - Rada Federalna, Brazylia – Senat Federalny); bikameralizm jest: 1) niezbędnym elementem struktury ustrojowej państwa federalnego, 2) gwarantem „równej” reprezentacji części składowych państwa federalnego (stany, landy, kantony) , 3) umożliwia uczestnictwo części składowych w prowadzeniu spraw państwowych, 4) jest także gwarantem istnienia ogniwa pośredniego między aparatem federalnym a częścią składową federacji; Washington DC Capitol

11 Bikameralizm w państwach unitarnych
Czechy – Senat, Polska – Senat, Holandia – Izba Pierwsza Stanów Generalnych Najczęściej względy historyczne i emocjonalne

12 Tradycje arystokratyczne
Wielka Brytania Japonia (do zakończenia II wojny światowej)

13 części składowe państw federalnych
W federacjach (USA i Australia) również części składowe mają parlamenty dwuizbowe Wyjątki: Nebraska (USA) Queensland (Australia)

14 Państwa arabskie (reformy)
Bahrajn – od 2002 system dwuizbowy Chamber of Deputies, Shura Council

15 Model trzyizbowy Afryka południowa Simon Bolivar (Ameryka Południowa)
House of Assembly — 178 członków, House of Representatives — 85 członków, House of Delegates — 45 członków, Simon Bolivar (Ameryka Południowa) Chamber of Tribunes Senate, Censors

16 Charakter izb drugich izby federalne, wyrażające interesy podmiotów federacji izby terytorialne lub regionalne Hiszpania, art. 69 ust. 1 Senat jest Izbą reprezentacji terytorialnej. Włochy art. 57 Senat Republiki jest wybierany na podstawie regionalnej izby wyrażająca ideę samorządności lokalnej; Francja, art.24: Senat wybierany jest w wyborach pośrednich. Zapewnia on reprezentację wspólnot terytorialnych Republiki. Francuzi zamieszkali poza Francją są reprezentowani w Senacie. Holandia; art. 55: Deputowani do Pierwszej Izby są wybierani przez deputowanych stanów prowincjonalnych.

17 Charakter izb drugich izba o charakterze ekonomicznym, wyrażająca interesy gospodarcze, zawodowe; Irlandia art. 18: 7. 1 sporządza się pięć list kandydatów zawierających nazwiska osób posiadających wiedzę i doświadczenie praktyczne z zakresu następujących dziedzin i zawodów:         1. języka i kultury narodowej, literatury, sztuki, edukacji oraz innych dziedzin, które zgodnie z ustawą mogą zostać określone dla potrzeb tej listy;         2. rolnictwa i pokrewnych dziedzin oraz rybołówstwa;         3. pracy, zarówno zorganizowanej, jak i niezorganizowanej;         4. przemysłu i handlu, wliczając w to bankowość, finanse, księgowość, inżynierię i budownictwo;         5. administracji publicznej i świadczeń socjalnych, wliczając w to dobrowolną działalność społeczną. 7. 2 Z każdej listy wybieranych jest nie więcej niż jedenastu i nie mniej niż pięciu kandydatów do Seanad Éireann, z uwzględnieniem postanowień art. 19 niniejszej Konstytucji.

18 Charakter izb drugich Słowenia, art. 96 Konstytucji
Rada Państwa jest reprezentacją interesów społecznych, gospodarczych, zawodowych i lokalnych. Rada Państwa liczy czterdziestu członków. W jej skład wchodzi: czterech przedstawicieli pracodawców; czterech przedstawicieli pracobiorców; czterech przedstawicieli rolników, rzemieślników i osób wykonujących wolne zawody; sześciu przedstawicieli dziedzin pozagospodarczych; dwudziestu dwu przedstawicieli interesów lokalnych.

19 Sposób powołania izb drugich
izby posiadające bezpośrednio przedstawicielski charakter Polska, Czechy: art. 18 ust. 2 Konstytucji Wybory do Senatu odbywają się w głosowaniu tajnym, na podstawie powszechnego, równego i bezpośredniego prawa wyborczego, według systemu większościowego, izby o pośrednio przedstawicielskim charakterze np. Austria: art. 35 ust. 1 Konstytucji: Członkowie Rady Federalnej i ich zastępcy są wybierani przez parlamenty krajowe na okres ich kadencji według zasady proporcjonalności; ale też Francja, Holandia, izby reprezentujące lokalną egzekutywę np. Niemcy art. 51 ust. 1 Bundesrat składa się z członków rządów krajów związkowych, które ich powołują i odwołują, izby o innym niż przedstawicielski charakterze np. Wielka Brytania, Kanada – powołanie przez premiera

20 Bikameralizm nordycki
bikameralizm nordycki (Islandia i Norwegia). parlamenty (Storting – Norwegia; Althing – Islandia) miały charakter jednoizbowy, lecz na pierwszym posiedzeniu następował ich wewnętrzny podział na dwie części: w przypadku norweskiego Stortingu był to Lagting (¼ deputowanych) oraz Odelsting (¾ deputowanych); w przypadku islandzkiego Althingu były to: Efri Deild (1/3 deputowanych) oraz Nedri Deild (2/3 deputowanych). Powód: potrzeby związane z procedurą ustawodawczą (w przypadku Norwegii także procedura odpowiedzialności konstytucyjnej) Podziału tego zaniechano: w Islandii w 1991r., w Norwegii od 2009 r.

21 Typy dwuizbowości ze względu na podział zadań i kompetencji między obie izby wyróżniamy: bikameralizm symetryczny (egalitarny, równorzędny) np. Włochy, Rumunia, Stany Zjednoczone; bikameralizm asymetryczny (nierównorzędny) np. Polska, Francja).

22 Typy dwuizbowości ze względu na przyjęte metody obsadzania mandatów (rodzaj reprezentacji) w izbie wyróżniamy: bikameralizm kongruentny (zbieżny), który charakteryzuje podobieństwo rodzaju reprezentacji, bikameralizm niekongruentny (niezbieżny), który charakteryzuje odmienność metody wyboru obu izb.

23 Polska Zgromadzenie Narodowe Sejm RP Senat RP
(art. 114 Konstytucji RP) Orzeczenie TK K 5/93 - „Senat nie jest izbą równorzędną Sejmowi. Uznanie Senatu za jeden z dwóch organów władzy ustawodawczej nie oznacza, iż jego status zrównany został z pozycją prawną Sejmu” – Wyrok TK K 25/98 – „Konstytucja z 1997 roku utrzymała model dwuizbowości niesymetrycznej” Orzeczenie TK K 25/98 - „W procedurze ustawodawczej Konstytucja uregulowała kompetencje obu izb nierównorzędnie. Pozycja Sejmu jest w tym procesie uprzywilejowana w relacji do pozycji Senatu.”

24 Zgromadzenia Narodowe
Czy ZN jest odrębnym organem ? zostało wymienione i nazwane przez konstytucję, dysponuje własnymi kompetencjami, może przyjąć własny regulamin ZN

25 Kompetencje ZN przyjmuje przysięgę od nowo wybranego Prezydenta (art. 130 Konstytucji RP) uznaje trwałą niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (art. 131 ust. 2 p. 4) stawia prezydenta w stan oskarżenia wysłuchuje orędzia prezydenta uchwala własny regulamin

26 Kadencja wg. prof. A. Gwiżdża – „czas trwania pełnomocnictw, okres na który został wybrany Sejm (dotyczy to także Senatu)”, wg. prof. Z. Czeszejko – Sochackiego – „z góry określony czas sprawowania mandatu lub urzędu”, wg. prof. A. Burdy – „konstytucyjnie ustalony okres funkcjonowania w zasadniczym składzie, pochodzącym z jednych i tych samych wyborów”.

27 Kadencja Kadencja (łac. cadentia - upadek) określony przez prawo okres pełnienia danej funkcji (urzędu) przez urzędnika lub organ pochodzący z wyboru. Możemy wyróżnić kadencje: długie 4 – 5 lat; np. Polska, Szwecja, Norwegia, Hiszpania, Wielka Brytania, Krótkie, np. Izba Reprezentantów USA – 2 lata Określona w Konstytucji RP kadencja Sejmu (i Senatu) trwa 4 lata. w przypadku krótkich kadencji deputowani są bardziej związani stanowiskiem wyborców, ich działalność w dużym stopniu podyktowana jest nieodległą czasowo kampanią wyborczą; w przypadku długich kadencji istnieje obawa dezaktualizacji stanowiska deputowanych w stosunku do poglądów społecznych,

28 Kadencje – ze względu na moment zakończenia
kadencje sztywne, których zakończenie następuje w terminie precyzyjnie określonym przez prawo, a jej wydłużenie lub skrócenie jest ściśle prawnie reglamentowane np. : art. 69 ust. 4. Konstytucji Hiszpanii: Kongres jest wybierany na okres czterech lat. Mandat deputowanych wygasa po upływie czterech lat od ich wyboru lub w dniu rozwiązania Izby. art. 60 Konstytucji Włoch: Izba Deputowanych i Senat Republiki są wybierane na pięć lat. Kadencja żadnej z izb nie może zostać przedłużona, chyba że nastąpi to w drodze ustawy i tylko w wypadku wojny kadencje elastyczne dopuszczają swobodną decyzję o zakończeniu kadencji jednak w ramach ustalonego horyzontu czasowego; takie rozwiązanie daje możliwość zarządzenia wyborów w terminie dogodnym dla większości rządzącej, pozwalając jej przez to maksymalizować zysk wyborczy. Art. 16 ust. 5 Konstytucji Irlandii „Ta sama Dáil Éireann nie może obradować przez okres dłuższy niż siedem lat, licząc od daty jej pierwszego posiedzenia; ustawa może wyznaczyć okres krótszy”

29 Kadencje – ze względu przerwę międzykadencyjną
systemy postępujących po sobie kadencji (tzw. „bezszwowe”), bliska idei parlamentu stale gotowego do działania, systemy akceptujące przerwę międzykadencyjną, oznaczająca zaniechanie lub ograniczenie działalności parlamentu bezwzględna przerwa międzykadencyjna względna [częściowa] przerwa międzykadencyjna (niektóre organy parlamentu wykonują swoją działalność, np. kontrolną).

30 Skrócenie kadencji Sejmu
na mocy własnej uchwały podjętej większością, co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów, przez Prezydenta RP obligatoryjnie w wypadku nie powołania rządu przez Sejm w ramach tzw. trzeciej procedury fakultatywnie w wypadku nie przedłożenia do podpisu ustawy budżetowej w terminie 4 miesięcy od skierowania do Sejmu

31 Przedłużenie kadencji
Przedłużenie kadencji obu izb byłoby możliwe wyłącznie w drodze zmiany konstytucji Jedynym wyjątkiem jest przedłużenie kadencji obu izb w czasie trwania stanu nadzwyczajnego do 90 dni po jego zakończeniu.

32 „Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu”

33 Sejm "Między zachodem i wschodem Europy, na bardzo poczesnym miejscu mieszczą się dzieje Sejmu polskiego: późniejszego niż angielski parlament i francuskie Stany Generalne, równorzędnego niemieckiemu Reichstagowi i Landtagom, wcześniejszego niż rosyjski Sobór, o wielkim jednak znaczeniu politycznym.” prof. dr hab. Stanisław Grodziski

34 Sejm „Kiedy w monarchiach absolutnych parlamentaryzm sprowadzany był do roli ornamentu ustrojowego, w Rzeczypospolitej rozwinął on szeroko swą działalność. Burzliwy i nieuporządkowany przez długie wieki, przecież jednak, wcale był wydajny. Jego dorobek (...) czyni dziś imponujące wrażenie." prof. dr hab. Stanisław Grodziski

35 Sejm - początek Za początek polskiego parlamentu uznaje się rok 1493, kiedy to odbył się pierwszy Sejm walny oparty na reprezentacji poselskiej, wybranej na sejmikach ziemskich. Historia jednak zaczęła się wcześniej… Kolebką polskiego parlamentaryzmu są Chęciny, do których - przed bitwą pod Płowcami - Władysław Łokietek zwołał ogólnopolski wiec (w dniach od 26 maja do 14 czerwca 1331 r.).

36 Historia polskiego sejmu
w skład sejmu wchodzili reprezentanci szlachty (ok. 10% ogółu społeczeństwa) W 1505 r. uchwalono konstytucję Nihii novi (zgodnie z którą król nie mógł ustanowić nowego prawa „nic nowego” bez zgody senatu i posłów ziemskich). zapewniała ona równorzędność (w kompetencjach ustawodawczych) „stanów sejmujących" — Senatu, Izby Poselskiej i króla. Silna pozycja króla z czasem — na skutek kolejnych uchwał sejmowych — malała.

37 Historia polskiego sejmu
Porządek obrad Sejmu: uroczyste nabożeństwa; powitanie króla przez posłów; Kanclerz przedstawiał intencje króla; zabierali głos senatorowie. Następnie król z senatem radzili nad sprawami wagi państwowej (zwłaszcza międzynarodowymi) i sprawowali sądy; Posłowie obradowali osobno pod przewodnictwem obieranego marszałka. W sprawach największej wagi i po zakończeniu obrad posłowie udawali się do senatu i obie izby obradowały razem

38 Historia polskiego sejmu
podejmowane uchwały zwane były konstytucjami sejmowymi ich drukowane teksty posłowie zabierali, by przedstawić je na sejmikach (zwanych relacyjnymi). w czasie obrad polskiego obowiązywała zasada jednomyślności — zgodnie z regułą: „co dotyczy wszystkich musi uzyskać też zgodę wszystkich", dochodzono jednak do niej w drodze dyskusji; unikano głosowania, za zgodę uznawano sytuację, gdy nikt nie zgłaszał sprzeciwu, jeżeli nie udało się przekonać do zgody jakiejś opozycji, uchwałę mimo to podejmowano, a następnie grupę oponentów przekonywano na zwołanym specjalnie w tym celu sejmiku

39 Historia polskiego sejmu
Na mocy konstytucji z 1673 r. co trzeci sejm obradował na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego (w Grodnie). W większości państw europejskich zgromadzenia stanowe traciły od XVI w. znaczenie, a nawet — w monarchiach absolutnych — przestały być zwoływane. W Rzeczypospolitej Sejm odgrywał ważną rolę w życiu publicznym: uchwalał ustawy i podatki, kontrolował skarb, wpływał na główne linie polityki zagranicznej, nadawał szlachectwo; od połowy XVII w. wstrząsy polityczne oraz kryzysy gospodarcze odbiły się również i na polskim parlamentaryzmie (problem liberum veto)

40 Sala obrad