MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE KONFLIKTÓW ZBROJNYCH

Prezentacja na temat: "MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE KONFLIKTÓW ZBROJNYCH"— Zapis prezentacji:

1 MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE KONFLIKTÓW ZBROJNYCH
I.OCHRONA DÓBR KULTURY W ŚWIETLE MPHKZ II. ZNAKI OCHRONNE I OZNACZENIA W MPHKZ III.PRAWO POLSKIE

2 I.1. Zagrożenia dóbr kultury
Dobra kultury narażone są na różnorakie zagrożenia. Natura zagrożeń jest dwojaka. Pierwsza powodowana przez przyrodę(trzęsienia ziemi i morza, huragany, ulewy, powodzie, pioruny). Druga powodowana przez człowieka: jego złą wolę(wojny, kradzieże, podpalenia, wandalizm, nieposzanowanie, terroryzm), zaniedbanie, lekceważenie, ignorancję, brak wyobraźni i zwykłą głupotę. Zagrożenia mają charakter jednostkowy, lokalny lub międzynarodowy. Wymagają regulacji i działań wewnętrznych w obrębie państwa oraz regulacji i działań międzynarodowych.

3 Jak wykazały doświadczenia minionych wojen i walk, zniszczenia dóbr kultury
były dokonywane różnymi metodami i środkami. Najważniejsze z nich to: - zniszczenia mechaniczne na skutek bezpośredniego rażenia bombami lotniczymi, rakietami burzącymi, pociskami artyleryjskimi, moździerzowymi, ogniem ciężkiej broni maszynowej oraz ładunkami wybuchowymi, - zniszczenia lub uszkodzenia powodowane przekroczeniem naprężeń dynamicznych na skutek wstrząsów, drgań podłoża i fundamentów, silnych podmuchów i zawirowań powietrza, - zniszczenia spowodowane pożarem na skutek działania pocisków i bomb zapalających, bezpośredniego podpalenia lub wynikającego z uszkodzenia instalacji np. elektrycznej, gazowej czy ciepłowniczej, - uszkodzenia lub zniszczenia spowodowane działaniem substancji chemicznych użytych w celach bojowych, - zniszczenia lub uszkodzenia na skutek promieniowania po wybuchu termojądrowym(zwłaszcza dekoracje malarskie i zabytki malarstwa), - zniszczenia ruchomych dzieł sztuki i zbiorów powodowane grabieżą, umyślnym lub nieumyślnym uszkodzeniem, - utrata zbiorów lub pojedynczych dzieł sztuki przejętych w czasie działań wojennych przez oddziały nieprzyjaciela.

4 WNIOSEK Z doświadczeń polskich i europejskich wynika, że podczas I wojny światowej, II wojny oraz prowadzonych konfliktów zbrojnych końca XX wieku(była Jugosławia), nie były przestrzegane zobowiązania międzynarodowe, że niszczenie zabytków, obiektów kultu religijnego to jedno z zadań wojsk w likwidacji odrębności i samodzielności kulturowej narodu. Takie działania miały przyczynić się do obniżenia zdolności narodu do prowadzenia walki.

5 I.2. Międzynarodowe unormowania prawne
Pierwsze unormowania prawne odnoszące się do ochrony dóbr kultury to wiek IXX. Wiodące znaczenie posiadały przepisy ujęte w następujących aktach: - Instrukcja Liebera z 1863 roku, - Deklaracja brukselska z 1874 roku, - Konwencje haskie z lat 1899 i 1907. I.2.1. Instrukcja Liebera(1863)- paragraf 35 instrukcji, stanowiącej regulamin wojskowy w czasie wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych określał, że klasyczne dzieła sztuki, biblioteki, zbiory naukowe, cenne przyrządy i obiekty takie jak szpitale muszą być chronione przed szkodami. I.2.2. Deklaracja brukselska(1874)- w artykule 8 Deklaracji brukselskiej, która została przyjęta w wyniku doświadczeń wojny francusko- pruskiej, strony deklaracji postanowiły, że mienie gmin oraz zakładów poświęconych obrzędom religijnym, dobroczynności i wychowaniu, sztukom i naukom, nawet należące do państwa będzie traktowane jako własność prywatna. Zajęcie, zniszczenie lub rozmyślne zbezczeszczenie zakładów tego rodzaju oraz zabytków historycznych, dzieł sztuki i nauki powinno być ścigane przez władze cywilne. Artykuł 17 deklaracji nakładał obowiązek na oblężonego, by zaznaczył takie budynki i zakłady za pomocą widocznego znaku, czytelnego dla przeciwnika.

6 I.2.3. Konwencje haskie- w 1899 i 1907 roku z inicjatywy Rosji zwołano
międzynarodowe konferencje pokojowe poświęcone regulacji prawa wojennego. Ich głównym celem miało być ograniczenie zbrojeń. Spośród 13 konwencji przyjętych w 1907 roku, 12 weszło w życie, z tego postanowienia tylko 2 dotyczyły zagadnień ochrony dóbr kultury. IV Konwencja haska wraz z Regulaminem haskim dotyczyła praw i zwyczajów wojny lądowej a IX Konwencja haska odnosiła się do bombardowania w czasie wojny przez siły morskie. Obie konwencje rozwijały postanowienia dotyczące ochrony dóbr kultury zawarte w II Konwencji haskiej z 1899 roku oraz przypominały zapisy Deklaracji brukselskiej. Artykuł 23 i 47 Regulaminu haskiego zabraniał niszczenia lub zajmowania własności nieprzyjacielskiej lub grabieży. Artykuł 27 IV Konwencji haskiej stanowił, że w przypadku oblężenia i bombardowania muszą być podjęte kroki, aby oszczędzić budynki poświęcone religii, sztuce, nauce oraz te o charakterze charytatywnym, pomniki historyczne, szpitale i miejsca gdzie chorzy i ranni są zbierani, pod warunkiem, że te miejsca nie są wykorzystywane do celów wojskowych. Budynki winny być oznaczone poprzez umieszczenie wyraźnych znaków.

7 Artykuł 56 Regulaminu haskiego odnosi się do terytoriów okupowanych.
Zawarty w nim przepis stanowi, że własność gmin, instytucji kościelnych, dobroczynnych, wychowawczych oraz instytucji sztuk pięknych i naukowych, należących do państwa, będą traktowane jak własność prywatna. Zajęcie, zniszczenie lub rozmyślna profanacja instytucji tego rodzaju, pomników historycznych, dzieł sztuki i nauki są zabronione i winny być karane. Było to rozwinięciem odnośnego zapisu z Deklaracji brukselskiej z 1874 roku. Artykuł 5 IX Konwencji haskiej stanowi, że w czasie bombardowania przez morskie siły zbrojne dowódca powinien przedsięwziąć wszelkie konieczne środki aby zaoszczędzić w miarę możliwości gmachy przeznaczone do obrzędów religijnych i sztuk pięknych, zakłady naukowe i dobroczynne, pomniki historyczne, szpitale i miejsca zbiórek dla chorych i rannych pod warunkiem , że nie będą przeznaczone dla celów wojskowych. Obowiązkiem ludności jest wskazać te pomniki, gmachy lub miejsca zbiórek oraz oznaczyć widocznymi czworokątami ze sztywnych blach, z których górny winien być czarny, dolny biały. Postanowienia tych aktów prawnych zostały uznane za spisane prawo zwyczajowe- obowiązujące wszystkie państwa, niezależnie czy zobowiązania z nich wypływające na siebie przyjęły, czy też nie.

8 I.2.4. Pakt Roericha- od nazwiska jego inicjatora, prawnika i muzeologa Nicolasa Roericha
pierwszy dokument poświęcony wyłącznie obiektom kulturalnym. Akt normatywny, który po raz pierwszy ujmuje ideę współdziałania państw w dziedzinie ochrony dóbr kultury w czasie wojny, jak i pokoju. Traktat został podpisany w Waszyngtonie, 15 kwietnia 1935 roku przez 21 państw obu Ameryk. Artykuł 1 Traktatu stanowił: „zabytki historyczne, muzea, instytucje naukowe, artystyczne, wychowawcze i kulturalne winny być chronione przez strony wojujące, jak również personel wymienionych instytucji. Dotyczy to czasu pokoju jak i wojny. Do pozytywnych cech traktatu należy formuła neutralności zabytków zobowiązująca obie strony konfliktu. Ujemną stroną zaś, jest brak kontroli międzynarodowej. Pakt jest nadal wiążącą normą międzynarodową lecz w ograniczonym geograficznie kręgu. W Europie w okresie międzywojennym nowego impulsu do unormowania sprawy ochrony dóbr kultury dostarczyła wojna domowa w Hiszpanii. Na zlecenie Ligi Narodów powołano w 1937 roku Komitet Ekspertów, który opracował projekt Konwencji międzynarodowej dla ochrony zabytków i dzieł sztuki w czasie konfliktów zbrojnych. We wstępie tego projektu powoływano się na kodyfikacje haskie z lat 1899 i 1907, a w części normatywnej wykorzystano projekty powstałe po I wojnie światowej. Wybuch II wojny światowej przerwał prace nad przyjęciem tej Konwencji.

9 I.2.5. Konwencja z 14 maja 1954 roku o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego
W trakcie II wojny światowej ochrona dóbr kulturalnych mogła odbywać się jedynie na podstawie szczątkowych regulacji Konwencji haskich z 1907 roku. Skutki takiej sytuacji prawnej, w jakiej znalazło się dziedzictwo kulturowe krajów Europy były tragiczne. Straty kultury polskiej w architekturze zabytkowej wyniosły: Warszawa- 90%, Gdańsk- 70%, Poznań- 50%, Białystok- 60%, Śląsk- 50%, Łódź- 33%. Wydarzenia wojenne skłoniły społeczność międzynarodową do pojęcia działań mających na celu uniknięcia powtórzenia się podobnych zniszczeń. Użycie siły zakazane zostało przez Kartę Narodów Zjednoczonych(1945), przyjęto Powszechną Deklarację Praw Człowieka(1948), Konwencję o zakazie ludobójstwa(1948), i cztery Konwencje genewskie (1949) wraz z dwoma Protokołami dodatkowymi do tych Konwencji(1977), dotyczącymi prawa humanitarnego. Szczególnie te ostatnie akty międzynarodowego prawa humanitarnego wzmacniały międzynarodowe prawo zwyczajowe oraz postanowienia Konwencji haskich z 1899 i 1907 roku. Miały też znaczenie w kształtowaniu i doskonaleniu zasad prawnych Konwencji haskiej z 1954 roku jak i Protokołu drugiego do konwencji haskiej- dokumentu rozszerzającego i uzupełniającego niektóre przepisy Konwencji.

10 Postanowienia I Protokołu dodatkowego z 1977 roku do Konwencji genewskich(KG) z 1949 roku chronią dobra cywilne( dobra kulturalne rozumiane są tu jako podkategoria dóbr cywilnych), które nie są używane do celów wojskowych i podlegają ochronie ogólnej dóbr cywilnych. Ochrona ogólna sformułowana została w art. 48 I Protokołu dodatkowego, który stanowi: „w celu zapewnienia poszanowania i ochrony ludności cywilnej oraz dóbr o charakterze cywilnym, strony konfliktu powinny zawsze odróżniać ludność cywilną od kombatantów oraz dobra o charakterze cywilnym od celów wojskowych i w związku z tym kierować swoje operacje jedynie przeciwko celom wojskowym”. Ochrona szczególna zapewniona została dobrom kulturalnym, określonym w art. 53 I Protokołu dodatkowego z 1977 roku w sposób węższy niż w omawianej w następnych slajdach Konwencji haskiej z 1954 roku, jako budowle historyczne, dzieła sztuki lub miejsca kultu religijnego, które stanowią dziedzictwo kulturalne lub duchowe narodów.

11 Konwencja podpisana 14 maja 1954 roku w Hadze jest pierwszym aktem regulującym
problematykę ochrony dóbr kulturalnych w konfliktach zbrojnych. Ratyfikowało ją 126 państw, jej przepisy mają charakter uniwersalny- mają zastosowanie do wszystkich regionów świata, gdzie toczą się konflikty zbrojne. Najważniejsze postanowienia Konwencji haskiej: Konferencja w Hadze, zwołana przez UNESCO na zaproszenie rządu Holandii, a z inicjatywy jako projektodawcy – rządu włoskiego odbyła się między 21 kwietnia a 14 maja 1954 roku z udziałem 56 państw. 37 z nich podpisało Akt Końcowy Konwencji wraz z Regulaminem wykonawczym oraz Protokołem. Uchwalono również 3 Rezolucje.

12 Przesłanie ideowe Konwencji zawarte zostało w preambule:
„Wysokie Umawiające się Strony, stwierdzając, że dobra kulturalne doznały poważnych szkód w toku ostatnich konfliktów i że w następstwie rozwoju techniki wojskowej grozi im coraz większe zniszczenie; przeświadczone, że szkody wyrządzone dobrom kulturalnym, do jakiegokolwiek należałyby narodu, stanowią uszczerbek w dziedzictwie kulturalnym całej ludzkości, gdyż każdy naród ma swój udział w kształtowaniu kultury światowej; zważywszy, że zachowanie dziedzictwa kulturalnego posiada wielkie znaczenie dla wszystkich narodów świata i że jest rzeczą doniosłą zapewnić temu dziedzictwu ochronę międzynarodową; kierując się zasadami dotyczącymi ochrony dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, jakie ustalono w Konwencjach haskich z lat 1899 i 1907 oraz Pakcie waszyngtońskim z dnia 15 kwietnia 1935 roku; zważywszy, że ochrona tych dóbr, aby być skuteczną, powinna być zorganizowana już w czasie pokoju w drodze środków zarówno powziętych przez poszczególne państwa, jak i międzynarodowych; postanawiając poczynić wszelkie możliwe kroki dla ochrony dóbr kulturalnych; zgodziły się na następujące postanowienia”.

13 Po raz pierwszy wszystkie rozproszone w innych aktach postanowienia dotyczące ochrony
dóbr kulturalnych zostały zebrane w jednym dokumencie. „ Znak rozpoznawczy ‘’ Konwencji haskiej- ustanowiono jednolity znak ochronny będący znakiem rozpoznawczym Konwencji w postaci tarczy skierowanej ostrzem w dół, podzielonej wzdłuż przekątnych na cztery pola: dwa błękitne i dwa białe(tarcza herbowa złożona z błękitnego kwadratu, którego jeden z kątów tworzy ostrze tarczy, oraz umieszczonego nad nim błękitnego trójkąta, rozgraniczonego po każdej stronie białym trójkątem). Pomysłodawcą znaku był pan profesor Jan Zachwatowicz – członek delegacji polskiej, wybrany na przewodniczącego podkomisji do opracowania znaku ochronnego. Ten znak z napisem można zauważyć na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków w czasie pokoju, choć Konwencja tego nie wymaga. Wzór znaku rozpoznawczego przedstawiają następne slajdy.

14 Znak rozpoznawczy dóbr kultury objętych ochroną ogólną

15 Znak ochronny będący znakiem rozpoznawczym obiektów zabytkowych

16 Nie jest określony rozmiar znaku. Zależy to wyłącznie od państwa.
Potwierdzają to postanowienia do regulaminu wykonawczego(art. 20 ust. 1 i 2): 1. Umieszczenie znaku rozpoznawczego i stopień jego widoczności pozostawia się uznaniu właściwych władz każdej z Wysokich Umawiających się Stron. Znak może być umieszczany na flagach lub na opaskach; może być wymalowany na samym obiekcie lub uwidoczniony na nim w jakikolwiek inny sposób. 2. W razie konfliktu zbrojnego, niezależnie od możliwości przyjęcia systemu jeszcze dokładniejszego znakowania, należy umieszczać znak w sposób widoczny za dnia, tak z powietrza jak i z ziemi, na transportach w wypadkach określonych w art. 12 i 13 Konwencji. Postanowienia dotyczące znaku ochronnego dotyczą również oznaczania personelu opiekującego się tymi dobrami w czasie konfliktu zbrojnego. Osoby zajmujące się ochroną dóbr kulturalnych powinny posiadać specjalne karty tożsamości zaopatrzone w znak rozpoznawczy. Osoby jeśli dostaną się wraz z powierzonymi dobrami kulturalnymi w ręce strony przeciwnej, powinny mieć możliwość dalszego pełnienia swych funkcji. Wzór karty tożsamości przedstawiają następne slajdy. Wymiary znaków stosowanych do oznaczania obiektów zabytkowych zamieszczone są w załączniku Nr 3 do Instrukcji przygotowania i realizacji planów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych zawartej w Rozporządzeniu Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 roku w sprawie organizacji i sposobu ochrony Zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych.

17

18

19 I.2.5.A. Ochrona ogólna Ochrona ogólna- w rozumieniu Konwencji ochrona dóbr kulturalnych obejmuje opiekę nad nimi oraz ich poszanowanie (art.2). Opieka dotyczy działań przygotowawczych, które powinny zostać podjęte w czasie pokoju. Natomiast obowiązek poszanowania dotyczy obu stanów wojny i pokoju. O działaniach możliwych do podjęcia w czasie pokoju postanawia się w artykule 2 ustęp 1. Wzór znaku rozpoznawczego do oznakowania zabytków korzystających z ochrony ogólnej przedstawiono na poprzednich slajdach. W Konwencji wprowadza się również kategorię ochrony specjalnej. I.2.5.B. Ochrona specjalna Artykuł 8 ustęp 6 stanowi, że ochrona specjalna zostaje przyznana dobru kulturalnemu poprzez wpisanie go do Międzynarodowego Rejestru Dóbr Kulturalnych Objętych Ochroną Specjalną. Rodzaje dóbr mogących ubiegać się o tę ochronę określone są w ustępie 1 Konwencji. Ochroną specjalną może być objęta ograniczona ilość schronów przeznaczonych do przechowywania dóbr kulturalnych ruchomych w razie konfliktu zbrojnego oraz ośrodków zabytkowych i innych dóbr kulturalnych nieruchomych o bardzo wielkim znaczeniu.

20 Aby obiekty mogły korzystać z ochrony specjalnej muszą być spełnione łącznie dwa warunki.
Obiekty takie: a) znajdują się w dostatecznej odległości od wielkich ośrodków przemysłowych oraz od wszelkich ważnych obiektów wojskowych stanowiących punkty wrażliwe, jak lotniska, radiowe stacje nadawcze, zakłady pracujące na rzecz obrony narodowej, portów lub dworców kolejowych o pewnym znaczeniu, a także wielkich linii komunikacyjnych, b) nie są użytkowane do celów wojskowych. W art. 8 ustęp 3 określa się, co oznacza używanie obiektu do celów wojskowych:” Ośrodek zabytkowy uważa się za użytkowany do celów wojskowych, jeżeli służy do przemieszczania, chociażby tylko tranzytowego, osób wojskowych lub materiału wojskowego, jak również jest terenem czynności bezpośrednio związanych z działaniami wojskowymi, z kwaterunkiem osób wojskowych lub z produkcją materiału wojennego”. W ustępie 4 artykułu 8 określa się, że nie jest uważane za użytkowanie do celów wojskowych strzeżenie dóbr kulturalnych przez uzbrojonych strażników specjalnie powołanych do tego zadania ani obecność w pobliżu dóbr kulturalnych sił policyjnych, których stałym zadaniem jest zapewnienie porządku publicznego. Jako ośrodek zabytkowy objęto ochroną specjalną jedynie Watykan w 1960 roku. Wzór znaku w układzie potrójnym do identyfikacji dóbr kulturalnych korzystających z ochrony specjalnej przestawia kolejny slajd.

21 Znak rozpoznawczy dóbr kultury objętych ochroną specjalną

22 I.2.5.C. Regulamin wykonawczy- regulamin wykonawczy do Konwencji ustala sposób
powoływania Komisarza Generalnego do spraw Dóbr Kulturalnych oraz jego uprawnienia. Określa funkcjonowanie Międzynarodowego Rejestru Dóbr Kulturalnych Objętych Ochroną Specjalną oraz wzór karty tożsamości dla personelu przydzielonego do ochrony dóbr kulturalnych. I.2.5. D. Protokół o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego- przyjęty protokół wprowadza obowiązek zabezpieczenia dóbr kulturalnych wwiezionych na swoje terytorium, pochodzących bezpośrednio lub pośrednio z terytorium okupowanego oraz ich zwrotu po zakończeniu działań wojennych. Wprowadził również zakaz zatrzymywania dóbr kulturalnych tytułem odszkodowań wojennych. I.2.5.E. Trzy rezolucje- w czasie obrad uchwalono trzy rezolucje. Pierwsza z rezolucji dotyczyła przestrzegania jej postanowień przez siły zbrojne użyte w razie akcji zbrojnej na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych. Druga rezolucja zalecała powołanie przez państwa- strony narodowych komitetów doradczych (Polski Komitet Doradczy został powołany uchwałą Rady Ministrów nr 238 z 13 października 1957 roku, obecnie działa na mocy RRM z dnia 27 kwietnia 2004 roku). Trzecia rezolucja wnosiła o jak najszybsze zwołanie spotkania stron Konwencji w momencie wejścia jej w życie.

23 I.3. Protokół drugi do Konwencji Haskiej
Blisko 40 letnia praktyka stosowania lub nieprzestrzegania zapisów Konwencji haskiej w konfliktach zbrojnych wymusiła potrzebę jej uzupełnienia i częściowej zmiany. W 1991 roku, z inicjatywy rządu Holandii oraz UNESCO, został opracowany raport ekspercki przedstawiający aktualny stan ochrony dóbr kulturalnych oraz miał wytyczyć kierunek zmian do lepszej ochrony, jak i skuteczniejszej implementacji postanowień Konwencji, z możliwością ich uchwalenia w formie Protokołu dodatkowego. Prace nad dokumentem ukończono w 1993 roku. Stał się podstawą dyskusji i prac nad kształtem nowego aktu prawa międzynarodowego. Sekretariat UNESCO postanowił zwołać konferencję dyplomatyczną na temat zmian w Konwencji. Doprowadziło to do przyjęcia w Hadze 26 marca 1999 roku Protokołu drugiego do Konwencji haskiej. Przyjęcie protokołu drugiego było poprzedzone kilkuletnią dyskusją na forum społeczności międzynarodowej. Jednak bezpośrednią przyczyną były tragiczne wydarzenia toczącej się wówczas wojny na Półwyspie Bałkańskim, w której dobra kultury uległy wielkim zniszczeniom. Niedoskonałość Konwencji ujawniły wcześniejsze konflikty, między innymi w Kambodży, Iraku z Kuwejtem, Iraku z Iranem, Armenii z Azerbejdżanem, wojna z Zatoce Perskiej oraz wydarzenia w Libanie.

24 I.3.A. Główne postanowienia Protokołu drugiego do Konwencji haskiej
Możliwość przystąpienia do protokołu drugiego- art. 2 Protokołu stanowi, że niniejszy Protokół uzupełnia Konwencję w stosunkach między stronami, zamyka możliwość przystąpienia do niego państwu niebędącemu stroną Konwencji. Jednak art. 3 daje możliwość związania postanowieniami Protokołu drugiego w razie konfliktu zbrojnego państwa niebędącego jego stroną, jeżeli oświadczy ono, że przyjmuje jego postanowienia oraz będzie je stosować. Działania w czasie pokoju- w Protokole drugim poszerzono zakres zadań realizowanych przez strony w czasie pokoju o następujące zapisy: - przygotowanie spisów inwentarza, - planowanie środków doraźnych w celu ochrony przed ogniem lub strukturalnym zniszczeniem nieruchomych dóbr kulturalnych, - przygotowanie do usunięcia ruchomych dóbr kulturalnych lub zapewnienie im odpowiedniej ochrony na miejscu oraz wyznaczenie kompetentnych władz odpowiedzialnych za zabezpieczenie dóbr kulturalnych(art. 5). Na wykonanie tych zadań , wymagających środków finansowych przewidziano w art. 29 specjalny Fundusz.

25 Sprecyzowanie pojęcia „kategorycznej konieczności wojskowej”- uściślono pojęcie
„kategorycznej konieczności wojskowej”, z którego, pomimo postulatów nie zrezygnowano. Zaostrzono w art. 6 warunki stosowania tego rodzaju konieczności wojskowej do przypadków, gdy: a) dobro kulturalne poprzez swoje przeznaczenie zostało przekształcone w obiekt wojskowy, b) nie istnieje żaden inny sposób praktyczny umożliwiający osiągnięcie korzyści wojskowej, jak ta którą daje skierowanie ataku nieprzyjacielskiego przeciwko temu obiektowi. Punkt b tego artykułu stanowi, że w przypadku powołania się na kategoryczną konieczność wojskową można wykorzystać dobro kulturalne do celów, które narażą je na zniszczenie lub uszkodzenie, gdy inny rodzaj działań(zastosowanej taktyki) nie daje gwarancji uzyskania podobnej korzyści wojskowej. Decyzję taką może podjąć dowódca w randze dowódcy batalionu lub niższy. Ten wyjątek jest ograniczeniem ochrony w stosunku do Konwencji, według której decyzję taką mógł podjąć dowódca wojskowy dowodzący co najmniej dywizją. Jest to sprzeczne z uzasadnieniami Sekretariatu UNESCO, co do wprowadzenia surowszych warunków dla kategorycznej konieczności wojskowej.

26 Obowiązki okupanta- art
Obowiązki okupanta- art. 9 nakłada szczególne obowiązki na państwo okupujące terytorium przeciwnika. Polegają one na: - zapobieganiu przez to państwo nielegalnemu wywozowi dóbr kulturalnych, - zakazie prowadzenia wszelkich wykopalisk archeologicznych i dokonywaniu zmian w dobrach kulturalnych mających na celu zatajenie lub zniszczenie dowodów o charakterze kulturowym, historycznym lub naukowym. Okupant jest zobowiązany do współpracy z kompetentnymi władzami okupowanego terytorium. Ochrona wzmocniona- Protokół drugi wprowadził pojęcie „ochrona wzmocniona” i związaną z tą kategorią ochrony Międzynarodową Listę Dóbr Kulturalnych Objętych Ochroną Wzmocnioną. Ochrona wzmocniona stanowi trzecią kategorię ochrony – obok wcześniej wspomnianych w Konwencji haskiej (ogólnej i specjalnej). Aby dobro kulturalne mogło być objęte ochroną wzmocnioną musi spełnić trzy warunki: - jest dziedzictwem kulturalnym o największym znaczeniu dla ludzkości, - jest chronione na mocy odpowiednich krajowych środków prawnych i administracyjnych, uznających jego wyjątkową wartość kulturową oraz historyczną i zapewnia się temu dobru ochronę w najwyższym stopniu, - nie jest wykorzystywane do celów wojskowych lub dla osłony miejsc wojskowych i strona, która sprawuje władzę nad tym dobrem kulturalnym, złożyła deklarację potwierdzającą, że nie zostanie ono w ten sposób wykorzystane. Procedurę przyznawania ochrony wzmocnionej określają przepisy artykułu 11 Protokołu drugiego.

27 Odpowiedzialność karna – w rozumieniu Protokołu drugiego dopuszcza się przestępstwa
ten, kto: - czyni celem ataku dobro kulturalne objęte ochroną wzmocnioną, - wykorzystuje dobro kulturalne objęte ochroną wzmocnioną lub jego najbliższe otoczenie do wsparcia działań wojskowych, - powoduje rozległe zniszczenia lub zawłaszcza dobro kulturalne objęte ochroną na mocy Konwencji i Protokołu drugiego, - czyni celem ataku dobro kulturalne objęte ochroną na mocy Konwencji i Protokołu drugiego, - dokonuje kradzieży, rabunku lub przywłaszcza bądź popełnia akty wandalizmu skierowane przeciwko dobrom kulturalnym objętym ochroną na mocy Konwencji. Powyższe czyny objęte są zasadami jurysdykcji karnej. Państwo, które nie karze sprawcy, na mocy art. 18 ma obowiązek jego ekstradycji. Zapis ten został wzmocniony w art. 20 ustęp 1 przepisem, który nie pozwala uznać tych przestępstw za przestępstwa polityczne lub powiązane z przestępstwami politycznymi oraz wynikającymi z motywów politycznych. Przepisy karne stron muszą zawierać sankcje za popełnienie tego rodzaju przestępstw. Niszczenie i grabież dóbr kulturalnych są obłożone sankcjami także na podstawie zapisów art. 8 ustęp 2 Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego, przyjętego w Rzymie w 1998 roku.

28 Organy powołane przez Protokół drugi- na mocy Protokołu drugiego powołano:
- Zgromadzenie Stron, - Komitet Ochrony Dóbr Kulturalnych w Razie Konfliktu Zbrojnego. W skład Komitetu wchodzą przedstawiciele 12 państw- stron Protokołu wybranych przez Zgromadzenie Stron na cztery lata. Do zadań Komitetu należy: - przyznawanie, zawieszanie lub cofanie ochrony wzmocnionej dóbr kulturalnych, - tworzenie, prowadzenie i promocja Listy Dóbr Kulturalnych Objętych Ochroną Wzmocnioną, - obserwacja i nadzorowanie stosowania niniejszego Protokołu oraz przygotowanie dla Zgromadzenia Stron własnego sprawozdania na temat stosowania Protokołu, - współpraca z organizacjami jak: UNESCO, ICBS, ICCROM, ICRC, ICOMOS. Fundusz Komitetu Ochrony Dóbr Kulturalnych w Razie Konfliktu Zbrojnego jest tworzony z dobrowolnych składek stron Protokołu drugiego oraz wpłat, darów i zapisów od innych podmiotów. O wykorzystaniu Funduszu decyduje Komitet. Środki przyznawane są na świadczenie pomocy i dla wsparcia działań podejmowanych w czasie pokoju. Mogą być również przeznaczone na udzielanie pomocy finansowej oraz pomocy w innej formie w związku z doraźnymi działaniami podejmowanymi dla ochrony dóbr kulturalnych podczas konfliktu zbrojnego lub podczas ich odzyskiwania natychmiast po zakończeniu działań zbrojnych(art. 29 ustęp 1).

29 Upowszechnianie i współpraca- Protokół drugi w art
Upowszechnianie i współpraca- Protokół drugi w art. 30 nakłada na strony obowiązek jego rozpowszechniania w jak najszerszym stopniu, w czasie pokoju i w czasie konfliktów zbrojnych, poprzez włączenie jego treści do regulaminów wojskowych, opracowywanie programów szkoleniowych i edukacyjnych, wzajemne informowanie się o podjętych działaniach, jak i tych, które zamierzają podjąć. Strony zobowiązane są do współpracy z UNESCO i ONZ w przypadku naruszenia niniejszego Protokołu. Przyjęcie Protokołu drugiego jest ważnym etapem w rozwoju międzynarodowego prawa ochrony dóbr kulturalnych w razie konfliktów zbrojnych.

30 Korzyści dla Polski po przystąpieniu do Protokołu drugiego.
Protokół drugi został przyjęty przez Polskę w 2012 roku, wszedł w życie 3 kwietnia 2012 r. Przystąpienie Polski do Protokołu drugiego powoduje następujące korzyści: - wzmacnia system ochrony polskich dóbr kultury o szczególnym znaczeniu w razie konfliktu zbrojnego(dobra kultury uznane przez Prezydenta RP za pomniki historii oraz dobra kultury wpisane na listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO), - rozszerza zasady ochrony polskich dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego o rozwój prawa międzynarodowego, - umożliwia wykorzystanie procedur obowiązujących w Protokole w działaniach planistycznych i organizacyjnych dotyczących ochrony dóbr kultury w czasie pokoju, jak i w razie konfliktu zbrojnego, stwarza możliwości szerszej prezentacji na forum międzynarodowym rozwiązań prawnych i organizacyjnych obowiązujących w Polsce, a dotyczących ochrony dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego, - umożliwia przedstawicielowi Polski ubieganie się o wybór w skład Komitetu Ochrony Dóbr Kulturalnych w Razie Konfliktu Zbrojnego, który będzie przyznawał, zawieszał lub cofał ochronę wzmocnioną, a także promował Listę dóbr kulturalnych objętych ochroną wzmocnioną.

31 Przystąpienie Polski do Protokołu drugiego nakłada obowiązek uwzględnienia nowych
zasad ochrony w działaniach planistycznych i organizacyjnych. Zasady te dotyczą w szczególności i w pierwszej kolejności instytucji posiadających znaczną liczbę dóbr kultury: muzeów, bibliotek, archiwów, galerii i innych instytucji kultury. W ograniczonym zakresie dotyczyć to będzie osób fizycznych, które posiadają zarejestrowane kolekcje i mogą przekazywać swoje zbiory na przechowywanie i konserwowanie instytucjom kultury. Organami odpowiedzialnymi za wprowadzenie Protokołu drugiego w życie są: - minister właściwy do spraw kultury i dziedzictwa narodowego, - minister właściwy do spraw wewnętrznych i administracji, - minister właściwy do spraw edukacji narodowej, - Minister Obrony Narodowej, - wojewódzcy konserwatorzy zabytków, konserwatorzy samorządowi, - dyrektorzy narodowych instytucji kultury.

32 III. PRAWO POLSKIE III.I. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej W art. 2 określa,” że umacnianie obronności Rzeczypospolitej Polskiej, przygotowanie ludności i mienia narodowego na wypadek wojny oraz wykonywanie innych zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony należy do wszystkich organów władzy i administracji rządowej oraz innych organów i instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych, organizacji społecznych, a także do każdego obywatela w zakresie określonym w ustawach.” Ochronę dóbr kultury na wypadek wojny realizować się będzie w ramach obrony cywilnej. Określa to art. 137 ustawy, który mówi:” obrona cywilna ma na celu ochronę ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny oraz współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków.”

33 III.II. Ustawa o zabytkach i opiece nad zabytkami
Polski system prawny nakłada obowiązek zabezpieczenia dóbr kultury. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami(t.j. Dz.U. z 2014 roku poz. 1446, z 2015 roku poz. 397, 774, 1505, z 2016 roku poz. 1330, 1887, 1948) w art. 1 określa przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady tworzenia krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach, a także organizację ochrony zabytków. Art. 88 w ust. 1 nakazuje ministrowi właściwemu do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego opracowania krajowego planu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych. Zabezpieczenie dóbr kultury na wypadek konfliktu zbrojnego zostało określone w Rozporządzeniu Ministra Kultury z 25 sierpnia 2004 roku w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz.U. nr 212, poz. 2153). Jednym z najważniejszych przedsięwzięć dla właścicieli lub użytkowników dóbr kultury jest obowiązek sporządzenia planu ochrony dóbr kultury. W planie ochrony określone zostały zasady ewakuacji najcenniejszych dóbr kultury oraz obowiązki osób funkcyjnych wykonujących zadania ochronne. W czasie pokoju przygotowywane są w instytucjach, w których znajdują się zbiory, skrzynie do ewakuacji dóbr kultury.

34 Instrukcja, jako jeden z załączników do Rozporządzenia, określa znaki umowne stosowane
w planach ochrony dóbr kultury, zasady oznakowania obiektów (niektóre przedstawione na poprzednich slajdach), zasady szkolenia personelu przydzielonego do ochrony dóbr kultury oraz karty tożsamości dla personelu odpowiedzialnego za ochronę dóbr kultury (również przedstawione na poprzednich slajdach). Zgodnie z zaleceniem drugiej rezolucji przyjętej wraz z Konwencją haską z 1954 roku, funkcjonuje w strukturze administracji publicznej Polski Komitet Doradczy do spraw ochrony dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego, jako organ międzyresortowy powołany Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 roku w sprawie Polskiego Komitetu Doradczego.

35 Do zadań Komitetu należy:
przedstawianie Radzie Ministrów opinii i wniosków o działaniach legislacyjnych, technicznych lub wojskowych, jakie należy podjąć w czasie pokoju i w razie konfliktu zbrojnego, a także w przypadku udziału Sił Zbrojnych RP w misjach pokojowych i stabilizacyjnych podejmowanych przez organizacje międzynarodowe w celu zapewnienia realizacji postanowień Konwencji haskiej, występowanie do Rady Ministrów z wnioskami mającymi na celu zapewnienie- na wypadek konfliktu zbrojnego- znajomości, poszanowania i ochrony przez siły zbrojne RP dóbr kultury znajdujących się zarówno na terytorium własnym, jak i innych krajów, zapewnienie, w porozumieniu z organami administracji rządowej, łączności i współpracy z Komitetami o podobnym charakterze innych państw oraz właściwymi organizacjami międzynarodowymi, udzielanie wyjaśnień, w zakresie realizacji postanowień Konwencji haskiej, instytucjom, organom państwowym, organom samorządu terytorialnego i organizacjom społecznym.

36 Komitet spełnia ważą rolę w wypełnianiu zobowiązań ratyfikowanej Konwencji haskiej
z 1954 roku oraz Protokołu drugiego. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku- Kodeks karny w rozdziale XVI, zatytułowanym ”Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne”, określa odpowiedzialność za naruszenie postanowień Konwencji haskiej. Art. 125 paragraf 1 brzmi: ”Kto na obszarze okupowanym, zajętym lub na którym toczą się działania zbrojne, naruszając prawo międzynarodowe, niszczy, uszkadza, zabiera lub przywłaszcza mienie albo dobro kultury, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Paragraf 2 tego artykułu stanowi, że:” Jeżeli czyn dotyczy dobra mającego szczególne znaczenie dla kultury, sprawca podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat. W art. 126 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku- Kodeks karny określona została odpowiedzialność za niezgodne z prawem użycie znaku ochronnego dóbr kultury. Wprowadzenie postanowień do Kodeksu karnego czyni zadość wymaganiom Konwencji haskiej z 1954 roku, zobowiązującej państwa- strony Konwencji do wprowadzenia w swoich systemach prawa karnego sankcji za czyny stanowiące naruszenie Konwencji. Ważnym zadaniem jest też, aby przepisy dotarły do wojskowych przygotowujących instrukcje, wewnętrzne zarządzenia i wytyczne jak i odzwierciedlenie ich działań w praktyce w czasie organizowanych ćwiczeń, gier decyzyjnych; aby właściwie przygotować kadrę dowódczą.

37 III.III. Zadania sił zbrojnych w ochronie dóbr kulturalnych w czasie konfliktu zbrojnego
Pierwszym kompleksowym aktem prawnym w siłach zbrojnych, regulującym problematykę ochrony dóbr kultury w czasie konfliktu zbrojnego była Decyzja Nr 250/MON Ministra Obrony Narodowej z 4 sierpnia 2005 roku, w sprawie przestrzegania zasad ochrony dóbr kulturalnych w działaniach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Decyzja stanowiła wykonanie artykułu 7 Konwencji haskiej z 1954 roku o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego. W ustępie 1 tego artykułu zapisano:” Wysokie Umawiające się Strony zobowiązują się wprowadzić już w czasie pokoju w regulaminach lub instrukcjach, przeznaczonych do użytku swoich wojsk, postanowienia, które by zapewniały przestrzeganie niniejszej Konwencji oraz wpoić członkom swoich sił zbrojnych poczucie szacunku dla kultury i dóbr kulturalnych wszystkich narodów”. Równie ważne z wojskowego punktu widzenia są zapisy ustępu 2, który ma następujące brzmienie:” Zobowiązują się one przygotować lub utworzyć już w czasie pokoju, w łonie swoich sił zbrojnych, bądź komórki organizacyjne, bądź zespół osób o specjalnych kwalifikacjach, którego zadaniem będzie czuwanie nad poszanowaniem dóbr kulturalnych i współpraca z władzami cywilnymi, do których należy opieka nad tymi dobrami”. W załącznikach do decyzji zawarte zostały szczegółowe uregulowania dotyczące zasad ochrony dóbr kulturalnych w działaniach Sił Zbrojnych RP, podstawowe zasady działania Rodzajów Sił Zbrojnych(WLąd, SP, MW), jak również tematyka do szkolenia.

38 Reorganizacja Sił Zbrojnych, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2014 roku wymusiła
potrzebę dokonania zmian w obszarze zasad ochrony dóbr kulturalnych. Zrezygnowano ze szczegółowego określenia zasad, jakie były podane w Decyzji Nr 250/MON, na rzecz wskazania głównych kierunków realizacji zadań. Decyzja Nr 72/MON z dnia 6 marca 2014 roku w sprawie przestrzegania zasad ochrony dóbr kulturalnych w resorcie obrony narodowej ustanowiła następujące zadania: - osoba zajmująca kierownicze stanowisko Ministerstwa Obrony Narodowej właściwa do spraw społecznych reprezentuje resort w kontaktach międzynarodowych z instytucjami i organizacjami rządowymi oraz pozarządowymi w sprawach ochrony dóbr kulturalnych na wypadek szczególnych zagrożeń, sytuacji kryzysowych oraz konfliktu zbrojnego. Koordynuje współpracę resortu obrony narodowej z komórkami i jednostkami administracji państwowej i samorządowej oraz organizacjami pozarządowymi. Wydaje niezbędne polecenia w sprawie organizowania szkoleń, kursów, doskonalących z zakresu ochrony dóbr kulturalnych dla żołnierzy i pracowników wojska, organizowania systemu upowszechniania wiedzy z zakresu ochrony dóbr kulturalnych w ramach szkolenia obywatelskiego oraz reprezentowania resortu w organach doradczych i międzyresortowych, zespołach zajmujących się ochroną dóbr kultury. do spraw infrastruktury organizuje, koordynuje i nadzoruje zadania w zakresie ochrony wojskowych nieruchomości zabytkowych będących w zarządzie MON. Organizuje we współpracy z Wojskowym Centrum Edukacji Obywatelskiej szkolenia i kursy dla żołnierzy i pracowników wojska zajmujących się ochroną zabytkowych nieruchomości w wojsku.

39 Szef Sztabu Generalnego WP opiniuje przygotowane przez Dowódcę Generalnego oraz
Dowódcę Operacyjnego projekty instrukcji i wytycznych dotyczących ochrony dóbr kultury. Dowódca Generalny Rodzaju Sił Zbrojnych jest odpowiedzialny za przestrzeganie przez podległe szczeble dowodzenia zasad ochrony dóbr kulturalnych przez żołnierzy i pracowników wojska biorących udział w operacjach sojuszniczych organizowanych w ramach NATO, Unii Europejskiej lub innych operacjach wielonarodowych. Zobowiązany jest do wprowadzenia regulaminów i instrukcji wojskowych zapewniających przestrzeganie Konwencji regulujących ochronę dóbr kulturalnych podczas działań na lądzie, z morza i z powietrza. Zobowiązany jest do wprowadzenia do podległych struktur organizacyjnych specjalistów(doradców) do spraw ochrony dóbr kulturalnych. Dowódca Operacyjny Rodzaju Sił Zbrojnych ma obowiązek zapewnić warunki do przestrzegania, przez wszystkie podległe szczeble dowodzenia zasad ochrony dóbr kultury. Organizuje system szkolenia z zakresu ochrony dóbr kultury dla żołnierzy i pracowników polskich kontyngentów wojskowych. Jest odpowiedzialny za przygotowanie bazy danych dotyczącej ochrony dóbr kultury w rejonie odpowiedzialności polskiego kontyngentu. Ma również obowiązek wprowadzić do podległych struktur organizacyjnych- specjalistów (doradców) do spraw ochrony dóbr kulturalnych. Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej ma obowiązek zapewnić przestrzeganie zakazów oraz zapobiegać nielegalnym działaniom wobec dóbr kulturalnych.

40 Wniosek końcowy: Podstawowym warunkiem właściwego stosowania przepisów międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych w praktyce, jest znajomość, przez dowódców wszystkich szczebli dowodzenia, zasad realizacji postanowień o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego w tym Protokołu drugiego. Analizując zadanie i planując sposób jego wykonania przy użyciu określonych sił i środków, dowódca powinien dysponować danymi o chronionych dobrach kultury na obszarze działania i w bezpośrednim jego otoczeniu. Wypracowane dane winny być uwzględnione w podjętej decyzji, a zasady ochrony dóbr kulturalnych przestrzegane w trakcie kierowania walką. Dowódca musi mieć świadomość, że na nim spoczywa odpowiedzialność za naruszenie lub złamanie przepisów o ochronie dóbr kulturalnych w trakcie prowadzenia działań. Skutkuje to zastosowaniem procedur karnych przewidzianych w postanowieniach prawa konfliktów zbrojnych. Poruszona problematyka w treści prezentacji jest uzupełnieniem wiedzy z powszechnej samoobrony ludności, zalecanej do szkolenia w ramach szkolenia z powszechnej samoobrony ludności w 2017 roku.

41 Dziękuję za zapoznanie się treścią prezentacji.
Opracowano na podstawie: Międzynarodowe Prawo Humanitarne Konfliktów Zbrojnych, Warszawa 2014 Redakcja: Opracował: Ppłk dr Zbigniew Falkowski Jerzy Kowalczyk dr Marcin Marcinko Specjalista ds. obronnych tel